Muhammad ibn Maslama Kufaga yetib kelib, Sa’dga bildirmay, ulkan saroy darvozasiga o‘t qo‘yib yubordilar. Sa’d bo‘lgan voqeaning tagiga yetgach, Muhammad ibn Maslamani tanib qoldi va saroyga taklif etdi. Taftishchilar raisi saroyga borishdan bosh tortdi. Oxiri noiloj qolgan Sa’dning o‘zi Muhammadning oldiga kelib, o‘z uyiga mehmonga taklif etadi. Muhammad ibn Maslama bu taklifni ham keskin rad etadi. Oxiri Sa’d raisga yo‘l kira, oziq-ovqat uchun ul-bul narsa tayyorlab keladi. Muhammad buni olishga ham rozi bo‘lmaydi. Buning o‘rniga Sa’dga xalifa Umarning (r.a.) maktubini topshiradi.

Maktubda shunday qahrli so‘zlar yozilgandi: «Sen o‘zingga hashamatli saroy soldirib, xalqdan ajralib yashar ekansan, saroying xalq tilida «Sa’dning saroyi» nomi bilan mashhur ekan. Xalqning bemalol kirishi uchun to‘siq qilib, darvoza ham qurib, hatto eshik og‘asi ham qo‘ygan emishsan. U sening saroying emas, fasod saroyidir. Bundan keyin saroyga darvoza qurdirib, xalqning kirishiga mone’lik qilma!»

Sa’d maktubni boshdan-oyoq o‘qib chiqib, qattiq iztirobga tushdi. U Muhammad ibn Maslamaga qasam ichib, xalq orasida yurgan gap-so‘zlar yolg‘onligini, hech qachon bunday gap aytmaganini isbotladi. Muhammad ibn Maslama Madinaga qaytib kelib, Sa’dning qasam ichib aytgan gaplarini yetkazgandan keyingina hazrati Umar (r.a.) qanoat hosil qilib, xotirjam bo‘ldilar.

Zo‘ravonlik ketmaydi

Mo‘minlar amiri Umar ibn Xattob (r.a.) bir gal Abbos ibn Abdulmuttalib (r.a.) hovlisining hisobiga Masjidul Haromni kengaytirmoqchi bo‘ldilar. Abbos ibn Abdulmuttalibning hovlilari masjidga qo‘shni edi. Hazrati Umar (r.a.) undan hovlisining bahosini so‘radilar. Ammo Abbos hovlini sotishga ko‘nmadi:
-   Yo‘q, amiral mo‘minin, bu narsaga ruxsat etmayman. Umid qilamanki, xalifa sifatida zo‘rlik bilan tortib ham olmaysiz.
-   Xo‘sh, unda nima qilay? - so‘radilar hazrati Umar (r.a.).
-   Ey amiral mo‘minin, unda ikkovimizning o‘rtamizni adl ajrim qilib beradigan odil qozini  tanlang, - dedi Abbos.
-   Qozini sen tanlashing kerak, toki mansabidan foydalanib, menga zulm ko‘rsatdi, deya ta’na-malomat qilmasliging uchun sen tanlaganing ma’qulroq, - dedilar hazrati Umar (r.a.).

Abbos ibn Abdulmuttalib (r.a.) Shurayx ismli qozini tanladi. Uning taklifiga xalifa ham rozi bo‘ldi.
-   Unda Shurayhga odam jo‘nating, huzuringizga yetib kelsin, - dedi Abbos.
-   Yo‘q, u kelmaydi, bil’aks biz uning huzuriga boramiz, - dedi Umar ibn Xattob (r.a.).
Shundan so‘ng ikkovlon qozining mahkamasiga yo‘l olishdi. Hazrati Umar (r.a.) u yerda Abbos (r.a.) bilan yonma-yon tik turdilar. Qozi esa o‘tirgan holatda voqeani batafsil diqqat bilan eshitdi. Nihoyat, u hukm qilish oldidan:
-   Ey amiral mo‘minin, - deya hazrati Umarga (r.a.) iltifot bilan murojaat qildi. Hazrati Umar (r.a.) bundan narozilandilar:
-   Menga bunday murojaat qilmang, zero, qozi xuzurida hamma teng huquqli bo‘lishi kerak. Shundoq ekan, nomimni atab gapiravering.
-   Ey Umar, menga quloq soling, - dedi qozi.
-   Nima deysiz, ey Shurayh?
-   Shubhasiz, Allohning nabiyi bo‘lmish Dovud alayhissalom ham Masjidul Aqsoni yonidagi hovli hisobiga kengaytirmoqchi bo‘lganlarida, Alloh taolodan shunday vahiy kelgandi: «Ey Dovud, Mening Uyimga boshqaning uyini qo‘shib kengaytirmagin. Haromdan eng uzoq uy Mening
Uyimdir».

Qozi shunday dedi-yu hazrati Umarning (r.a.) da’vosini rad etuvchi hukm chiqarib berdi.
Mahkamadan qaytishayotganda, Abbos (r.a.) birdan hazrati Umarga (r.a.) shunday deb  qoldilar:
-   Ey amiral mo‘minin, Alloh taolo nomiga qasamki, qozi chiqargan hukmni eshitgandan so‘ng rizoi nafs bilan Allohning bayti uchun uyimni qo‘shib berishga rozi bo‘ldim. Albatta, kimniki bo‘lishidan qat’iy nazar, birorta uy pul yoki zo‘ravonlik evaziga olinmaydi. Haqlar ham tortib olinishi lozim emas. Haq-huquqlar har qanday holatda ham rizolik va adolat bilan hal etiladi.

Hazrati Umar (r.a.) Abbos ibn Abdulmuttalibning (r.a.) bu gaplarini tasdiqlashdan boshqa iloj topolmadilar.

Izzat - Islomdadir!

Tarix kitoblarida hazrati Umarning (r.a.) fath etilgan Quddus shahriga kirib borishlari shunday tasvirlangan: Quddusliklar «xalifangiz kelsagina shaharni sizlarga topshiramiz», deyishadi. Hazrati Umar (r.a.) bir tuya, bir xizmatkor bilan Madinadan Quddusga ravona bo‘ladilar. Kamtarlikni qarang. Dunyoning yarmini boshqarib turgan amir xohlaganida arkoni davlat bilan, as’asayu dabdaba bilan yo‘lga chiqqan bo‘lardi. Ammo uning xizmatkordan boshqa kuzatuvchi yo‘q, qo‘riqchisi yo‘q, qilich-qalqon, o‘q-yoy yo‘q.

Adolatli Umar (r.a.) xizmatkor va o‘zlari navbat bilan tuyaga minib borishaverdi. Quddusga yaqinlashganlarida shahar ahli «xalifa kelyapti», deb  darvoza   kalitlarini  topshirish  uchun  uning  istiqboliga  chiqadi.
Shunda tuyaga minish navbati xizmatkorda edi. U tuyada, xalifa esa piyoda kelyapti. Bir joyda xalifa Umar (r.a.) suvdan kechish uchun pochalarini shimarib oladi. Endi bir tasavvur qilib ko‘ring: «Islom oliy davlatining bosh rahbari yalang oyoq, bosh yalang, pochalari shimarilgan holda mag‘lub shaharga kirib borayotir... Quddusni qamal qilgan Islom lashkarining bosh qo‘mondoni bu ko‘rinishdan xijolat bo‘lib, xalifaga ta’na qiladi:
-   Ey Umar (r.a.), ayb bo‘ldi, bu holdan biz uyalamiz.

Hazrati Umar uning ko‘ksiga bir urib:
-   Yo‘qol ko‘zimdan! Agar shu so‘zingni oldinroq aytsayding, vazifangdan olib tashlardim. Izzat - Islomdadir, qiliq-qiyofada emasdir! - dedilar.

Baridan voqif

Umar (r.a.) xalqqa e’tiborli, zaiflarga yaxshilik qiluvchi, haqiqat borasida qattiqqo‘l va odamlarning barini barobar ko‘radigan xalifa edilar. Umar (r.a.) odamlarga berish uchun o‘zlarini mahrum qilar va ular to‘yishlari uchun och qolar edilar. Odamlarning uylaridan, manzillaridan xabardor bo‘lib turardilar.

Bir kuni bozorda sadaqa so‘rayotgan qariyani ko‘rdilar va: «Ey shayx, nima qilayapsan?» deb so‘radilar. Qariya: «Men yoshi ulug‘ qariyaman, yordam va nafaqa so‘rayapman», dedi. U Madina axolisidan bo‘lgan yahudiy edi. Umar (r.a.) buyuk insoniy xislat egasi edilar. Shundan unga: «Ey shayx, biz senga insof qilmadik. O’shligingda sendan jizya olib qariganingda tashlab qo‘ydik», dedilar-da, uning qo‘lidan ushlab uyiga olib bordilar. Unga zarur miqdorda oziq-ovqat tayin etdilar va Baytulmol xazinachisiga: «Bu va bunga o‘xshashlarning o‘zi va ahliga yetarli miqdorda mablag‘ ajrat», deb odam yubordilar.

* * *

Bir marta Umar (r.a.) Madina ko‘chalarida yurgandilar, ozg‘inlikdan to‘zib ketgan qizchani ko‘rib qoldilar. Qiz bir turar, bir yiqilardi. Shunda Umar (r.a.): «Bu qizaloqning aybi nima?! Gunohi ne?! Qaysi biringiz bu qizchani taniysiz?» dedilar. O’g‘illari Abdulloh: «Tanimadingizmi, ey mo‘minlarning amiri?» deganda, u kishi: «Yo‘q», dedilar. Abdulloh aytdilar: «Bu - qizlaringizdan biri!».
-   Bu qaysi qizim?
-   Umarning o‘g‘li Abdullohning qizi Falona.
-   Essiz, uning bu holga tushishida nima sabab bo‘ldi?
-   Sizdagi narsa bundan to‘sib qo‘ydi.

Allohga qasamki, menda musulmonlarnikichalik haqqingdan boshqa narsa yo‘q. Bu men va sizning o‘rtangizdagi Allohning kitobi (farzi)dir.

Madinaga tijoratchilar karvoni keldi. Unda ayollar va bolalar ham bor edi. Umar (r.a.) Abdurahmon ibn Avfga (r.a.): «Bu kecha ularga qo‘riqchilik qilamizmi?» dedilar. Ularni qo‘riqlab kech kiritishdi. Alloh farz etgan namozlarini o‘qishdi. Shunda Umar (r.a.) bir go‘dakning yig‘isini eshitdilar va u tomon yurdilar. Uning onasiga: «Allohdan qo‘rq, bolangga yaxshi qara», dedilar, so‘ng o‘z o‘rinlariga qaytdilar.shunda yana yig‘i ovozini eshitib, onasiga: «Allohdan qo‘rq, bolangga yaxshi qara», dedilar-da , joylariga qaytdilar. Vaqtiki, tun oxirlagandi, yana uning yig‘isini eshitdilar. Onasiga borib: «Hayf senga, yaxshi ona emas ekansan! O’g‘lingga nima bo‘ldi, kechadan beri tinchimaydi?» dedilar. Onasi u kishini mo‘minlarning amiri ekanliklarini bilmay: «Ey Allohning bandasi, u kechadan beri meni bezor qilib yubordi, men uni ko‘krakdan chiqarishga majburlayman, u esa ko‘nmaydi», dedi. Umar (r.a.): «Nima uchun?» deb so‘radilar. U aytdi: «Chunki Umar ko‘krakdan chiqqan bolalargagina nafaqa belgilaydi (ya’ni, farzandlari ko‘krakdan chiqqan otalargagina haq beradi). Umar (r.a.): «Buning yoshi nechada?» dedilar. U: «Mana shuncha oylik», deb aytdi. Umar (r.a.) esa: «Essiz unaqa shoshmagin», dedilar-da bomdod namozini o‘qidilar. Yig‘ining kuchliligidan qiroatlari odamlarga eshitilmadi. Shunda salom berib dedilar: «Ey baxtsiz Umar, qancha musulmon farzandlari halok bo‘ldi...» So‘ng bir munadiyga: «Go‘daklaringizni ko‘krakdan chiqarishga shoshilmanglar. Biz Islomda tug‘ilgan har bir go‘dak uchun (haq) belgilaymiz», deb nido qilishga buyurdilar. Bu bilan hamma tomonga chopar yuborildi.

Faqir hokim

Hazrati Umar (r.a.) Said ibn Omir al-Jumahiyni Ximsga voliy qilib tayinladi. Uni safarga jo‘natish oldidan huzurlariga chaqirib:
-   Ey Said, mana voliy bo‘lib ketyapsan, senga qancha maosh ajratay? — deb so‘radilar xalifa.

Said ibn Omir talmovsirab qoldi. U amirning o‘zi juda oz maoshga qanoat qilib yurganini, uyida ko‘pda qozon qaynamasligini, kiyimida bir necha yamoq borligini eshitgandi. Shuning uchun xijolat bo‘lib:
-   Ey amiral mo‘minin, men maoshni nima qilaman? Baytul-moldan berib turiladigan nafaqa (ya’ni, kiyim va ovqat)ning o‘zi yetadi, - deb javob qaytardi va Ximsga jo‘nab ketdi.

Said Ximsda voliylik qilib tayinlanganidan keyin bir oz vaqt o‘tgach, Umar ibn Xattob (r.a.) bir guruh ishonchli kishilar bilan Ximsga keldilar. Maqsad - voliyning ishi bilan tanishmoq, kamchiliklarini tuzatmoq, adolatsizlik qilgan bo‘lsa, tanbeh bermoq edi. Xalifa xalqning hayoti bilan tanishish, muhtoj va miskinlar bo‘lsa, ularga yordam ko‘rsatish uchun bechora-faqir  kishilarning ro‘yxatini olishga buyurdilar.  Ro‘yxat
tuzildi. Uni ko‘rayotgan Umar (r.a.) ro‘yxatning avvalida «Said ibn Omir» ismiga nogoh ko‘zlari tushib, atrofdagilardan so‘radilar:
-   Kim bu?
-   Bizning voliyimiz...
-   Ie, u ham faqirlar qatoridami? - hayron bo‘lib so‘radilar xalifa.
-   Ha, judayam faqir. Vallohi, uning uyida oylab o‘choqqa o‘t qalanib, ovqat pishirilmaydi.