Boshqa oyatda aytiladi:
«Agar bilmasangiz, ahli ilmlardan so‘rangiz» (Nahl surasi, 43-oyat).

 Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) ilm olish fazilatini shunday bayon qiladilar: «Kim ilm talab qilish yo‘lini tutsa, Alloh taolo uni jannat yo‘liga yo‘llab qo‘yadi».³²

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Maloikalar tolibi ilmning qilgan ishidan mamnunlar kerak bo‘lib, unga qanotlarini yozadilar».³³

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) marhamat qiladilar: «Ilmdan bir bob o‘rganib tong ottirishing yuz rakat namoz o‘qishingdan afzaldir».³⁴

---

32. Imom Muslim rivoyati.
33. Imom Ahmad, Ibn Hibbon va Hokimlar rivoyati.
34. Ibn Abdulbar Abu Zarrdan  rivoyat qilgan. Ibn Mojaniki boshqa lafz ila keladi. Bu hadisni Alboniy zaif degan.

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) yana aytadilar: «Kishi ilmdan bir bob o‘rganishi uning uchun dunyo va undagi narsalardan yaxshiroqdir». ³⁵

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Ilmni Chinda bo‘lsa ham o‘rganinglar». ³⁶

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) marhamat qiladilar: «Ilm  xazina, uning kalitlari  savol. So‘ranglar, so‘rashda to‘rt kishi savobga ega bo‘ladi: so‘rovchi, olim, eshituvchi, ularni do‘st tutuvchi». ³⁷

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Johil bilmaganini so‘ramasligi, olim bilganini aytmasligi durust emas». ³⁸

---

35. Ibn Abdulbar Hasan Basriydan mavquf holda rivoyat qilgan. Tabaroniy  zaif isnod ila rivoyat qilgan.
36. Ibn Adiy va Bayhaqiylar zaif isnod bilan rivoyat qilishgan. Alboniy «Az-za’ifa» nomli kitoblarida botil hadis degan.
37. Abu Nu’aym zaif isnod bilan rivoyat qilgan. U isnodiga ko‘ra mavzu’dir.
38. Tabaroniy, Ibn Murdavayh, Ibn Sunniy, Abu Nu’aymlar zaif sanad bilan rivoyat qilishgan.

Abu Zarr rivoyat qilgan hadisda shunday deyiladi: Nabiy (sollallohu alayhi vasallam): «Olimning majlisida hozir bo‘lish ming rakat namozdan, mingta kasalni borib ko‘rishdan, mingta janozaga ishtirok qilishdan afzaldir», dedilar. Shunda: «Yo Rasululloh, Qur’on tilovatidan ham yaxshiroqmi?» deb so‘rashdi. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: «Ilm bo‘lmasa, Qur’on tilovati foyda beradimi?»³⁹

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Kim Islomni tiriltirish uchun ilm o‘rganayotganida vafot etsa, jannatda u bilan payg‘ambarlar orasida bir daraja qoladi».⁴⁰

Islom buyuklari ham ilm o‘rganish fazilatini ko‘p ta’kidlashgan.

Ibn Abbos (r.a.) aytadilar: «Ilm olishda (qiynaldim), bir oz xorlandim, tilagim hosil bo‘lgach, azizu mukarram bo‘ldim».

---

39. Ibn Javziy «Mavzu’ot»da zikr qilgan.
40. Doramiy va Ibn Sunniylar hasan holda rivoyat qilishgan.

Ibn Abu Mulayka Ibn Abbos haqida shunday deganlar: «Chiroyda Ibn Abbosdek chiroylisini, so‘zlashda tili ravonini, fatvo berishda ilmlisini ko‘rmaganman».

Abdulloh ibn Muborak aytadilar: «Ilm o‘rganmasdan turib ulug‘likka intilgan kishiga hayronman».

Hakimlardan biri aytadi: «Men ikki kishiga achinganimchalik boshqa hech kimga achinmaganman: ilmni tushunmasdan turib o‘rgangan kishiga, ilmning muhimligini tushunib, uni o‘rganmagan kishiga».

Abu Dardo (r.a.) aytadilar: «Sen olim, yo o‘rganuvchi yoki unga quloq tutuvchi bo‘l. Lekin to‘rtinchisi bo‘lmagilki, halok bo‘lasan».

Tobe’inlardan Ato ibn Abu Raboh aytadilar: «Bir ilm majlisi lahv-behuda majlislardan yetmishtasiga kafforat bo‘ladi».

Umar (r.a.) aytadilar: «Kunduzlari ro‘zador, kechalari qoyim-bedor bo‘lgan mingta obidning o‘limi halol-haromni ajrata oluvchi bir olimning o‘limidan yengilroqdir».

Imom Shofe’iy (r.a.) aytadilar: «Ilm o‘rganish nafl ibodatidan afzalroq».

Ibn Abdulhakam (r.a.) aytadilar: «Men Imom Molik huzurlarida ilm o‘qirdim. Peshin vaqti kirishi bilan nafl namoz o‘qish uchun kitoblarimni yig‘ishtira boshladim. Shunda ustoz, agar niyating durust bo‘lsa, hozir mashg‘ul bo‘lib turgan ishing bajarmoqchi bo‘layotgan ishingdan afzalroqdir, dedilar».

Abu Dardo (r.a.) aytadilar: "Kim ilm o‘rganishga chiqish jihod emas desa, uning aqli va fikrida noqislik bor ekan».

Ta’lim berish fazilati

Ta’lim berish fazilati haqida Qur’oni karim oyatlarida shunday deyiladi:
«(Qolganlari esa Madinada) dinni o‘rganib, (jangga ketgan) qavmlari ularning oldilariga qaytgan vaqtlarida, ularni ogohlantirgani (qolmaydilarmi)?! Shoyad u qavmlar Allohning azobidan saqlansalar» (Tavba surasi, 122-oyat). Bu oyatdan ko‘zlangan maqsad ta’lim berish va to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatishdir.

Alloh taolo aytadi:
«Eslang (ey Muhammad), Alloh Kitob berilgan kimsalardan «Albatta, u Kitobni odamlarga ochiq bayon qilursizlar va yashirmaysizlar», deb ahd-paymon olgan edi» (Oli Imron surasi, 187-oyat). Bu oyat ta’lim berishning vojibligiga dalolat qiladi.

«Biz Kitob ato etgan kimsalar (yahudiy va nasroniylar) uni (Muhammad payg‘ambarni) o‘z farzandlari kabi taniydilar. Va ulardan bir guruhi bilganlari holda haqiqatni yashiradilar» (Baqara surasi, 146-oyat). Bu oyat ilmni yashirish, boshqalardan bekitish haromligiga dalildir.

Guvohlik hukmi bayon qilingan oyatda ham ilmni bekitishdan ogohlantiriladi:
«Kim uni yashirsa, bas, uning qalbi osiy — gunohkordir» (Baqara surasi, 283-oyat).
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) ilm o‘rgatish fazilati haqida shunday marhamat qiladilar: «Alloh taolo payg‘ambarlardan so‘z, va’da olgani kabi, qaysi olimga ilm bergan bo‘lsa, undan ham ilmini yashirmasdan, odamlarga bayon qilish va’dasini olgan».⁴¹

Alloh taolo aytadi:
«(Odamlarni) Alloh(ning dini)ga da’vat qilgan va o‘zi ham yaxshi amal qilib: «Shak-shubhasiz, men musulmonlardandirman», degan kishidan ham chiroyliroq so‘zlovchi kim bor?!» (Fussilat surasi, 33-oyat).

Alloh taolo marhamat qiladi:
«(Ey Muhammad, insonlarni) Parvardigoringizning yo‘li — diniga donolik — hikmat va chiroyli pand-nasihat bilan da’vat eting» (Nahl surasi, 125-oyat).

---

41. Abu Nu’aym rivoyati. Alboniy bu hadisni juda zaif degan.

Alloh taolo aytadi:
«Unga yozish va ilm – hikmatni ta’lim beradi» (Oli Imron surasi, 48-oyat).

Hadislarda bu haqda ko‘p rivoyatlar kelgan.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) Muoz ibn Jabalni Yamanga voliy qilib jo‘natayotib: «Alloh taolo sen tufayli bir insonni hidoyat qilishi dunyo va undagi barcha narsalar seniki bo‘lishidan yaxshiroqdir», deganlar.⁴²

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) marhamat qiladilar: «Kim insonlarga ta’lim berish maqsadida bir bob ilm o‘rgansa, unga yetmish siddiqning savobi beriladi».⁴³

---

42. Imom Ahmad Muozdan  rivoyat qilgan. «Sahihati»da  Sahl Ibn Sa’ddan rivoyat qilingan.
43. Abu Mansur Daylamiy zaif sanad bilan rivoyat qilgan.                     

Iso (a.s.): «Kim ilm o‘rganib, unga amal qilsa va uni boshqalarga o‘rgatsa, butun osmon farishtalari orasida «Buyuk» deb chaqiriladi», degan ekanlar.

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Qiyomat kuni Alloh taolo obidlar va mujohidlarga: «Jannatga kiringlar», deydi. Shunda ulamolar: «Bular bizning ilmimiz sharofati bilan ibodat etdilar, jihod qildilar», deyishadi. Shunda Alloh taolo aytadi: «Sizlar mening huzurimda ba’zi farishtalarim kabidirsiz. Shafoat qilinglar, shafoatingiz qabul qilinadi». Olimlarning shafoatlari qabul bo‘lgach, jannatga kiradilar».⁴⁴

Bu shafoat qilish haqqi «olimman» deganning barchasiga emas, balki ilmiga amal qilib, uni boshqalarga o‘rgatganlarga xosdir.

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Alloh taolo insonlarga bergan ilmini ulardan qaytarib olmaydi. Lekin ilm olimlarning ketishi bilan yo‘qoladi. Har bir olim qaytsa (vafot qilsa), u bilan birga undagi ilm ham ketadi. Hattoki diniy maqomlar nodon, johil rahbarlar qo‘lida qoladi. Ulardan fatvo so‘ralsa, johilona fatvo beradilar, o‘zlari ham adashadilar, boshqalarni ham adashtiradilar».⁴⁵

---

44. Abul Abbos Zahabiy Ibn Abbosdan zaif sanad bilan rivoyat qilgan.
45. Muttafaqun alayh

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) marhamat qiladilar: «Ilm o‘rganib, uni boshqalardan yashirgan kishini  Alloh taolo qiyomat kuni olovli yugan bilan yuganlab qo‘yadi».⁴⁶

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Bir hikmatli so‘zni eshitib, uni yodlab, keyin bir musulmon birodaringga o‘rgatishing eng yaxshi sovg‘adir. Bu qilgan ishing bir yillik ibodatga teng».⁴⁷

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Allohni zikr qilish, unga olib boruvchi vositalar, muallim va ilm o‘rganuvchidan boshqa dunyo va undagi barcha narsalar la’natlangandir».⁴⁸

Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Shubhasiz, Alloh taolo, maloikalar, osmon va yerdagi barcha mavjudotlar, hattoki uyasidagi chumoli, dengizdagi baliqlar insonlarga yaxshilik o‘rgatgan muallim haqqiga duo qiladi».⁴⁹

---

46. Abu Dovud, Termiziy, Ibn Moja, Ibn Hibbon, Hokimlar rivoyati.
47. Tabaroniy Ibn Abbosdan zaif isnod bilan rivoyat qilgan.
48. Termiziy, Ibn Moja rivoyatlari. Alboniy bu hadisni hasan degan.
49. Termiziy Abu Umomadan rivoyat qilgan. Alboniy  sahih degan.