57-bob. Johiliyat kunlari haqida

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Oshuro kuni Quraysh johiliyat davrida ro‘za tutadirgan kun bo‘lib, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ham shu kuni ro‘za tutar erdilar. Ul zot Madinaga kelganlarida Oshuro kuni o‘zlari ham ro‘za tutdilar, sahobalarga ham ro‘za tutmoqni buyurdilar. So‘ng, Ramazon ro‘zasini tutmoqlik xususida oyat nozil bo‘lgach, (ul zot Oshuro ro‘zasini tark qildilar), uni istaganlar tutib, istamaganlar tutmaydirgan bo‘ldi».

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «(Johiliyat ahli) haj oylarida umra qilmoqni dunyoda eng og‘ir gunohlardan biri deb e’tiqod qilishar erdi. Shul boisdan ham ular Muharram oyini (ataylabdan) «Safar oyi» deb atashib: «Agar tuyaning (haj vaqtida hosil bo‘lgan) yag‘iri butunlay tuzalib, izi ham qolmasa hamda (o‘zlari ataylabdan «Safar oyi» deb nom quyib olgan Muharram) oyi tugasa, umraga niyat qilgan kishiga umra qilmoq mumkin bo‘lur» — deyishar erdi.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallam hamda ul zotning sahobalari (Zul-Hijja oyining) to‘rtinchi kuni (tongda) hajga talbiya aytib kelishdi. Shunda Janob Rasululloh sahobalarga hajni umraga aylantirmoqni amr qildilar (hamda hajda mumkin bo‘lmagan barcha ishlarni qilmoqlik joiz erkanligini aytdilar). Bu ersa sahobalarga ma’qul kelmadi, (chunki ular haj oylarida umra qilmoqni eng ogir gunohlardan biri, deb e’tiqod qilishar erdi). Sahobalar (Janob Rasululloh ularning bu e’tiqodlari johiliyat ahli e’tiqodi ekanligini tushuntirganlaridan so‘ng): «Yo Rasulalloh, barcha ishlar ruxsat qilinadimi, (hattoki ayollarni jimo’ qilmoq hammi)?» — deyishdi. Ul zot: «Barcha ishlar», — dedilar».

Qays ibn Abu Hozim raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abu Bakr as-Siddiq Ahmas qabilasiga mansub bir ayolning huzuriga kirdilar, uni Zaynab deb atashar erdi. Abu Bakr o‘shal ayolning hech kim birlan gaplashmay o‘ltirganini ko‘rib: «Bu ayol nechun gapirmayotir?» — dedilar. Odamlar: «Hech kim birlan so‘zlashmay haj qilmoqni niyat qilgan», — deyishdi. Abu Bakr ayolga: «Odamlar birlan so‘zlash, Islom bunday qilmog‘ishta ruxsat bermaydi, bu johiliyat ahlining ishidur», — dedilar. Shunda ayol so‘zlay boshladi-da, Abu Bakrga: «Siz kimsiz?» — dedi. Abu Bakr: «Muhojirlardan biriman», — dedilar. Ayol: «Qaysi muhojirlarning (birisiz?)» — dedi. Abu Bakr: «Qurayshga mansub (muhojirlarning biriman)», — dedilar. Ayol: «Qurayshning qaysi qabilasidansiz?» — dedi. Abu Bakr: «Biram ezma ekansan, men Abu Bakrman», — dedilar. Ayol: «Olloh taolo johiliyatdan keyin ato etgan bul solih ishda (ya’ni, Islomda) qay vaqtga qadar qolurmiz?» — dedi. Abu Bakr: «Imomlaringiz qancha vaqt haq yo‘ldan ozmay sizlarga rahbarlik qilsalar, shuncha vaqt bu dinda barqaror qolursizlar», — dedilar. Ayol: «Imomlar kim?» — dedi. Abu Bakr: «Qavmingning sizlarga buyruq beradirgan va sizlar itoat qiladirgan boshlig‘u ulug‘lari bo‘lmaganmi?» — dedilar. Ayol: «Ha, bo‘lgan», — dedi. Abu Bakr: «Ana o‘shalar odamlarga rahbar (imom)durlar», — dedilar».

Hishomning otalari Oisha raziyallohu anhodan naql qiladilar: «Arab qabilalaridan biriga  mansub bir qora ayol Islomga kirdi. Uning masjid hovlisida bir kulbasi bo‘lib, bizning huzurimizga kelib suhbatlashib turar edi. Bir kuni u gapi tugagach:
«Vishoh kuni rabbimnish ajoyibotlaridan,
Meni o‘zi qutqardi kufur iskanjasidan...» —
deya she’r o‘qiy boshladi. Shunda Oisha onamiz ezmalik qilaverganidan uni to‘xtatib: «Vishoh kuni qanday kun?» — dedilar.  Boyagi ayol bunday deb hikoya  qila  ketdi:  «Bir kuni Juvayriya bo‘yniga vishoh (qimmatbaho toshlar qadalgan halqasimon teri yoki mato) taqib olib, bir necha qanizaklari birlan aylangani chiqib erdi, (vishohi uzilib, yerga) tushdi. Nogahon bir qush uchib keldi-da, vishohni go‘sht deb uylab olib qochdi. Shunda hammalari meni o‘g‘ri qilishib, menga ko‘p azob berishdi, ish shungacha yetib bordiki, hatto oldimni ham qarab ko‘rishdi. So‘ng, ular atrofimda turib (menga tazyiq qilayotgan) va men (ne qilarimni bilmay) xafa bo‘lib turgan bir mahalda boyagi qush yana uchib keldi-da, tepamizga yetganda vishohni yerga tashladi.  Ular vishohni olishdi.  Shunda men: ularga: «Mana o‘sha sizlar meni o‘g‘ri qilib (qidirgan) narsa, vaholanki uni men o‘g‘irlamagan erdim!» — dedim».

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: « Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kim qasam (ont) ichmoqchi bo‘lsa, faqat Olloh taoloning nomini (yoki sifatlarini) aytib qasam ichsin!» — dedilar, Chunki, Quraysh ahli otalarining nomini aytib qasam ichar erdi. Shul boisdan ul zot ularga qarata: «Otalarinshz nomini aytib (o‘rtaga qo‘yib) qasam ichmangizlar!» — dsdilar».

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Johiliyat ahli janozani (ya’ni, odamlar tobutda ko‘tarib ketayotgan mayyitni) hurmat qilishib o‘rinlaridan turishar erdi-da: «Kuni kecha oilangda ekanligingda uyingda bo‘lgan erdim» — deb ikki bor aytishar erdi.

Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Mushriklar (haj vaqtida) toki Quyosh nuri Sabiyr tog‘iga  tushmaguncha Jam’dan tushib kelishmas erdi. Rasululloh salollohu alayhi vasallam ersalar ularning ana shu odatlariga xilof ravishda Quyosh chiqishidan burun tushib keldilar».

Ikrima raziyallohu anhu: «(«Naba’» surasining 34 oyagidagi) «Ka’san dihoqan» — «Limmo-lim qadah(lar) basma-bas (uzatilib turadi)» degan ma’nodadur» — dsydilar.

Ibn Abbos raziyallohu anhu: «Johiliyat davrida men otamning «Bizga qadahlarni to‘ldirib to‘ldirib uzatib tur!» deganlarini eshitganman», — deydilar.

Abu Hurayra raznyallohu anhu rivoyat qiladilar: « Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Eng to‘g‘ri so‘z - shoir Labiydning «Haq taolodin o‘zga har narsa o‘tkinchi erur» degan so‘zidur. Umayya ibn Abu Saltning (ya’ni, Labiydning o‘z she’rlarida) musulmon bo‘lmog‘iga oz qolib erdi», — dedilar (ya’ni, Labiyd Islom davrigacha yetib kelgan bo‘lsa-da, musulmon bo‘lmagan erdi. Ammo, o‘z she’rlarida tavhid xususida juda ko‘p zikr qilur erdi. Shul boisdan Janob Rasululloh: «Umayya ibn Abu Saltning musulmon bo‘lmog‘iga oz qolib erdi» — deb aytdilar)».

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «(Otam) Abu Bakrning bir g‘ulomlari bo‘lib, u ul kishiga (soliq tarzida) taom chiqarib turar, otam ersalar undan iste’mol qilur erdilar. Bir kuni o‘shal g‘ulom qandaydir taom olib kelib erdi, Abu Bakr undan yedilar. Shunda g‘ulom: «Buning nima ekanligini bilasizmi?» — dedi. Abu Bakr: «Nima ekan bu?» — dedilar. G’ulom: «Men johiliyat davrida bir kishiga fol ochdirib erdim, foli noto‘g‘ri chiqqach, uni yolg‘onchiga chiqardim. Keyin, u meni uchratib yolg‘on foli evaziga bir taom berdi. Siz o‘sha taomdan yodingiz», — dedi. Abu Bakr shul zahotiyoq qo‘llarini og‘izlariga tiqib, bor yeganlarini qayt qilib tashladilar».

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Johiliyat davridagi odamlar tuyani u tug‘ishi ehtimol bo‘lgan bo‘taloqning bo‘talog‘ini hisobga olib sotur erdilar. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (musulmonlarni) bunday savdodan qaytardilar».

Johiliyat davridagi qasam xususida

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Johiliyat davridagi eng dastlabki qasam «Banu Hoshimning ikki ko‘zi haqqi-hurmati!» degan qasam erdi. (Qurayshning) Banu Hoshim qabilasiga mansub bir kishi bo‘lib, uni Quraysh urug‘laridan biriga mansub bo‘lmish bir kishi o‘ziga yolladi. Keyin, u yollangan kishi birlan o‘z tuyalarini haydab yo‘lga tushdi. Bir mahal Banu hoshimlik tuyasining jilovi uzilgan holda yollagan kishining oldiga keldi-da: «Menga bir chilvir beringiz, tuyamni jilovlab olay, qochib ketmasin, tag‘in», — dedi. Yollagan kishi unga bir chilvir berib erdi, tuyasini jilovlab oldi. Keyin, ular tuyalaridan tushib, bir urg‘ochi tuyadan bo‘lak barcha tuyalar tushovlanganini ko‘rishdi. Yollagan kishi yollangan kishiga: «Manavi urg‘ochi tuya nega tushovlanmagan?» — dedi. Yollangan kishi: «Uning tushovi yo‘q erdi», — dedi. Yollagan kishi: «Nega endi bo‘lmas erkan, uning tushovi qayoqqa yo‘qoldi?» — dedi-da, yollangan kishini tayog‘i birlan bir urdi. Shunda yollangan kishining ajali yetib turgan erkan, u jon taslim qilayotgan vaqtda tepasiga bir yamanlik kishi kelib: «Hajga borasanmi?» — dedi. Yollangan kishi: «Men borolmayman-u, ammo sen borsang kerak. Bu dunyo birlan xayrlashayotib, senga bir topshiriq bersam, bajarasanmi?» - dedi. Yamanlik: «Ha», — dedi. Yollangan kishi: «Hajda bo‘lmog‘ing nasib etsa: «Ey Quraysh ahli!» — deb nido qil, agar ular senga javob qilsalar, unda: «Ey Banu Hoshim ahli!» — deb nido qil!», agar ular ham javob qilsalar, unda Abu Tolibni surishtirib topgil-da, falonchi meni bir chilvir uchun o‘ldirganini ul kishiga ayt!» — dedi-da, jon taslim qildi.
Yollagan kishi (Makkaga) kelgach, Abu Tolib uning oldiga, kelib: «Bizning do‘stimizga ne bo‘ldi?» — dedilar. Yollagan kishi: «Xastalanib (o‘ldi). Men uni kasallik vaqtida yaxshilab parvarish qildim, (o‘lgach) ersa, uni o‘zim bosh bo‘lib dafn qildim. Uning ahli sizga qabiladosh erdi», — dedi-da, birmuncha vaqt sukut qildi. Shu asnoda boyagi marhumning vasiyatini ado etmoqni o‘z buyniga olgan yamanlik kishi hajga yetib kelib: «Ey Quraysh ahli!» — deb nido qildi. Ular: «Quraysh ahli shu yerda» — deb javob qilishdi. Sung, u: «Ey Banu Hoshim ahli!» — deb nido qildi. Ular ham: «Banu Hoshim  ahli shu yerda» — deb javob qilishdi. Keyin, yamanlik: «Abu Tolib qaerdalar?» — dedi. Odamlar: «Abu Tolib ham shu yerdalar», — deyishdi. Yamanlik: «Falon ismli kishi «Falonchi meni bir chilvir uchun o‘ldirganini xabar qil!» deb menga vasiyat qilgan erdi» — dedi. Abu Tolib yamanlikning oldiga kelib, unga: «Bizning uch taklifimizdan birini tanla: xohlasang, yuzta tuya ber, unda do‘stimizni sen o‘zing o‘ldirgan bo‘lasan, xohlasang, qavmingdan elliktasi uni sen o‘ldirmaganingga qasam ichsin, basharti bu takliflarimizga ko‘nmasang, seni o‘ldiramiz!» — dedilar. Shunda yamanlikning qavmi kelib: «Biz (uning qotil emasligiga) qasam ichamiz», — deyishdi. Shu vaqt yamanliklardan biriga tegib, unga farzand tug‘ib bergan Banu Hoshim qabilasidan bir ayol uning oldiga kelib: «Ey Abu Tolib, mening mana bu o‘g‘limni ellik kishidan biri o‘rnida ko‘rib, uni qasamdan soqit qilmog‘ingni istayman, undan ayni vaqtda ham qasam ichmoqni, ham iymonli bo‘lmoqni talab qilma!» — dedi. Abu Tolib shunga ko‘ndilar. Keyin, ulardan bir kishi Abu Tolibning oddilariga kelib: «Ey Abu Tolib, yuzta tuya o‘rniga ellik kishining qasam ichmog‘ini istading, ellik kishidan har biriga ikkitadan tuya to‘g‘ri kelar erkan, mana bu ikki tuyani mendan qabul qilib ol-da, mendan ayni vaqtda ham qasam ichmoqni, ham iymonli bo‘lmoqni talab qilma!» — dedi. Abu Tolib o‘shal ikki tuyani qabul qilib oldilar. Sung, qirq sakkiz kishi kelib qasam ichishdi».

Bu yerda yuqoridagi hadislardan biri takrorlangan.

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Vodiydagi Safo va Marva oralig‘ida sa’y qilmoq sunnat emas, chunki johiliyat ahli ul yerda sa’y qila turib: «Biz Batho vodiysidan faqat majburan o‘tamiz», — deyishar erdi».

Ibn Abbosdan rivoyat qilishadi: «Ibn Abbos: «Ey odamlar, sizlarga aytadirgan gapimga quloq solingizlar va o‘zlaringiz aytadirgan gaplaringizni menga eshittiringizlar, keyin borib: «Ibn Abbos unday dedi, Ibn Abbos bunday dedi, deb aytib yurmangizlar. Kimki Baytullohni tavof qilsa, Hijr ortidan tavof qilsin, tag‘in uni «Hatiym» deb aytmangizlar, chunki johiliyat davrida kishi qasam ichib, qamchisini yoki poyabzalini yoxud kamonini otib yuborar erdi», — dedilar».

Amr ibn Maymun rivoyat qiladilar: «Men johiliyat davrida bir erkakning bir urg‘ochi maymunni jimo’ qilganini ko‘rdim. Shunda odamlar zino qilgan maymunni toshbo‘ron qilishdi, men ham ular birlan birgaliqda uni toshbo‘ron qildim».

Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (Muhammad ibn Abdulloh ibn Abdulmuttalib ibn Hoshim ibn Abdu Manof ibn Qusayy ibn Kilob ibn Murra ibn Ka’b ibn Luay ibn G’olib ibn Fihr ibn Molik ibn an-Nazr ibn Kinona ibn Xuzayma ibn Mudrika ibn Iles ibn Muzar ibn Nizor ibn Ma’add ibn Adnon)ga payg‘ambarlik vahiyining kelishi haqida

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Vahiy Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga qirq yoshlarida nozil qilindi. Vahiy nozil qilingandan so‘ng, ul zot Makkada un uch yil istiqomat qildilar. Keyin, hijrat qilmoqlari amr qilinib, Madinaga hijrat qildilar. Ul yerda o‘n yil yashadilar. Sung, ul zot vafot qildilar».