Suroqa ibn Ju’shum bunday deydilar: «Quraysh kofirlari jo‘natgan odamlar bizning (qavmimiz) huzuriga kelishib, kimki Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan Abu Bakrdan qaysi birlarini o‘ldirsa yoxud asir olsa, mukofot (yuzta tuya) olajagini aytib ketishdi. Bir mahal men qavmim «Banu Mudlij» yig‘inlaridan birida o‘ltirib erdim, ulardan (Quraysh kofirlari jo‘natgan odamlardan) biri qaytib keldi-da, bizning tepamizda tik turgan holda (ya’ni, beodoblik birlan): «Ey Suroqa, men sohil buylab ketayotgan odamlarni ko‘rdim, ularni Muhammad va uning sahobalari (hamrohlari), deb o‘ylayman», — dedi. Men o‘shal kishilarning Janob Rasululloh birlan ul zotning sahobalari ekanligini fahmlab, unga: «Ular sen aytgan kishilar emas, sen falon va falonchilarni ko‘rgansan, yaqinda ko‘zimiz oldida o‘zlari yo‘qotgan bir narsani qidirib chiqib ketishgan erdi», — dedim. Keyin, yig‘inda bir oz o‘ltirgach, o‘rnimdan turib (uyimga) kirdim-da, joriyamga tepalik ortidagi otimning oldiga borib, uni ushlab turmog‘ini buyurdim. O’zim ersam, nayzamni olib Baytullohning ortiga o‘tib oldim. So‘ng, (ketimdan biror kishi kelayotgan bo‘lsa, Janob Rasululloh birlan ul zotning sahobalarini tutish uchun ketayotganimni bilib qolmasin, degan maqsadda) nayzamning uchini pastga va dastasini tepaga qilib, to otimning oldiga borgunimcha uchi birlan yerni chizib ketdim, (chunki, boshqalar mukofotga sherik bo‘lmog‘ini istamadim). Otimning oldiga yetib borgach, uni mindim-da, ularga tezroq yetib olish uchun qattiq choptirdim. Shunda otim qoqilib, ustidan yuz tuban quladim. Keyin, o‘rnimdan turdim-da, sadog‘imga (o‘qdonimga) qo‘limni uzatib, undan (fol ochadirgan) azlomni oldim. So‘ng, «Ularga zarar yetkaza olamanmi yo yo‘qmi?» — deb fol ochib erdim, o‘zim yoqtirmagan fol chiqdi (ya’ni, ularga zarar keltira olmasligimni ko‘rsatdi). Keyin, men (fol ochadirgan) azlomga osiylik qilib (ya’ni, fol ularga zarar keltira olmasligimni ko‘rsatganligiga qaramay), otimni mindim-da, ularga shunchalik yaqin bordimki, hatto Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning ortlariga qaramay keta turib qilayotgan qiroatlarini eshitdim. Abu Bakr raziyallohu anhu ersalar, tez-tez alanglab borar erdilar. Shu asnoda otimning (oldingi) ikki oyog‘i (birdan) tizzasigacha yerga botib ketib, ustidan (yana) yuz tuban quladim. So‘ng uni baqirib-chaqirib turg‘azishga harakat qildim, ammo u harchand urinmasin, oyoqlarini (erdan) tortib ololmasdi. (Urnab-urnab, oxiri oyoqlarini yerdan tortib olib), qaddini tiklaganda oyoqlari o‘rnidan bir (alangasiz) tutun chiqib, (osmonga) tarqab ketdi. Keyin, men (yana) azlom birlan fol ko‘rib erdim, (yana) o‘zim yoqtirmagan fol chiqdi (ya’ni, ularga zarar keltira olmasligimni ko‘rsatdi). Shunda men ularga nido qilib, omonlik e’lon qildim (ya’ni, «Men Suroqa ibn Ju’shumman, Olloh taolo haqi, sizlarga zarracha yomonlik qilmayman!» — deb nido qildim). Ular (gapimni eshitib) to‘xtashdi. Men otimni minib ularning oldiga bordim. Ularni asir (olmoqchi bo‘lib ketlaridan quvganim) tufayli o‘zim (yo‘lda) duchor bo‘lgan (boyagi hodisotlar) chog‘ida ko‘nglimda «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning ishlari g‘alaba qilajak» degan (bir ishonch) paydo bo‘lgan erdi. Shul boisdan men Janob Rasulullohga: «Qavmingiz (bo‘lmish) Quraysh (qabilasi) sizni (o‘ldirgan yoki asir olgan kishiga) mukofot va’da qildi» — deb Quraysh mushriklari ularni nima qilmoq niyatida ekanligi xususidagi xabarlarni oqizmay-tomizmay ma’lum qildim. Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam va Abu Bakr na menga biror narsa deyishdi va na mendan men bilgan narsalar xususida so‘rashdi, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam faqat: «Ko‘zimizdan yo‘qol!» — dedilar, xolos. Sung, men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan o‘zimga ishonchnoma (ya’ni, Islom qaror topgach, huzurlariga kelsam, meni tanib olmoqlari uchun) yozib bermoqlarini iltimos qildim. Ul zot Omir ibn Fuhayraga buyurib erdilar, u bir bo‘lak teriga yozib berdi. (Men uni olib sadog‘imga soldim-da, ortimga qaytdim). Keyin, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (va ul zot birlan birga kishilar ham o‘zlari ko‘zlagan tomonga qarab) ravona bo‘ldilar. Sung, (Rasululloh sallallohu alayhi va sallam) Shomdan qaytib kelayotgan musulmon savdogarlar karvoni orasida Zubayrni uchratib qoldilar. Zubayr Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan Abu Bakrga oq sarpo kiydirdilar, (ba’zi muhaddislar: «Zubayr emas, Talha ibn Ubaydulloh» va ba’zi muhaddislar: «Ikkalalari sarpo kiydirganlar» — deyishadi). Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning Makkadan yo‘lga chiqqanlarini eshitgan Madinadagi musulmonlar har tong (Madina tashqarisidagi) toshloq yerga kelishar va to kun chidab bo‘lmaydirgan darajada isib kstgunga qadar ul zotni intizor bo‘lib kutishar erdi. Ular bir necha kun davomida ul zotni kutishgach, bir kuni ortlariga qaytishib uylariga kirib ketishgan vaqtda bir yahudiy ul zotning kelayotganlarini ko‘rish uchun o‘z qo‘rg‘onlaridan birining tepasiga chiqdi. Shunda u Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan sahobalarining oqarishgan (ya’ni, oppoq kiyimlar kiyib olgan holda kun haroratining shiddatidan hosil bo‘lgan) sarob ichra (bir ko‘rinib, bir g‘oyib bo‘lib) kelishayotganini ko‘rib qoldi. Yahudiy (o‘zini) tutolmay, bor ovozi birlan: «Ey arablar, ana sizlar intizor bo‘lib kutayotgan bobolaringiz (ya’ni, sizlar intiqib kutayotgan baxtu davlatingiz) kelayotir!» — deb yubordi. Shunda musulmonlar qattiq hayajon birla (uylaridan) otilib chiqishib Rasululloh sallallohu alayhi va sallamni Harrada (toshloq yerda) kutib olishdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (har biri o‘z uyiga olib ketmoq orzusida turgan) musulmonlarga adolat qilib, (tuyalarini o‘z holiga qo‘yib qo‘ydilarda, ul qaysi qabila yeriga borib to‘xtasa, o‘shal qabila birlan turmoqqa qaror qildilar. Shunda tuyalari) o‘ng tomonda turgan (qabila yeriga borib to‘xtab erdi, ul zot) ana o‘shal Banu Amr ibn Avf qabilasi yerida tushdilar. Bu (kun) Rabiy’ al-avval oyining dushanba kuni bo‘lib, Abu Bakr (ul zotni ziyorat qilgani kelayotgan) odamlarni tik turib kutib olar, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ersalar, sukut saqlab o‘ltirar erdilar. Shunda kelaetgan ansorlardan Rasululloh sallallohu alayhi va sallamni ilgari sira ko‘rmaganlari (Janob Rasululloh shul kishi bo‘lsalar kerak, deb uylab) Abu Bakrga salom berishar erdi. (Bu hol talay vaqtga qadar davom etib), hatto Janob Rasulullohning tepalariga oftob kelib qoldi. (Buni ko‘rgan) Abu Bakr (Janob Rasulullohning qoshlariga) kelib, ridolari birlan ul zotni (oftobdan) pana qilib qo‘ydilar. Odamlar shundagina (qaysi birlari) Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ekanliklarini bilib olishdi. Keyin, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bir necha o‘n kecha Banu Amr ibn Avf qabilasida turib, (ul yerda) taqvoga asoslangan bir masjidga asos soldilar va shul yerda namoz o‘qidilar. So‘ng Janob Rasululloh jum’a kuni tuyalariga minib Qubodan yo‘lga tushdilar, (Banu Solim ibn Avf qabilasi yeriga borganlarida jum’a namozi vaqti bo‘lib qolib), odamlar to ul zotning tuyalari Madinada «Masjidur Rasul sallallohu alayhi va sallam» (quriladirgan joyga) kelib cho‘kkunga qadar birga borishdi. O’shal kuni ul zot (va) bir guruh musulmonlar shul yerda (ya’ni, kelgusida masjid quriladirgan joyda) namoz o‘qishdi. Bu joy (Rofi’ ibn Amrning) Sa’d ibn Zurora qaramog‘ida (tarbiyalanayotgan) ikki yetim o‘g‘li — Suhayl va Sahlga qarashli xurmo qoqi qilinadirgan joy erdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, (boya) tuyalari shul joyga kelib cho‘kkanda: «Bu (joy), inshoolloh, (biz qurmoqchi bo‘lgan masjid) o‘rnidur!» — dedilar. So‘ng, ikki (etim) bolaning haqiga duo qildilar-da, (ularning) xurmo qoqi qiladirgan joyini masjid qilmoq uchun savdolashdilar Shunda ikki (etim) bola: «(Pul olmaymiz), uni sizga tortiq (hadya) qilamiz, yo Rasulalloh!» — deyishdi! Ammo, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bul joyni hadya tarzida qabul qilmoqqa ko‘nmay, ularga pulini to‘ladilar. So‘ng, shul joyda masjid qurdilar. Janob Rasululloh masjid qurilishi vaqtida odamlar birlan birga g‘isht tashiyotib, bunday der erdilar:
«Xaybar (mayiz, xurmosi) yanglig‘ yuk emasdur bu yuk,
Savobu pokligi rabbim qoshida ko‘proq, buyuk!».
* * *
«Chin mukofot — oxirat ajri erur, parvardigor,
Muhojir birla ansorlarga rahm ayla bisyor!».
Rasululloh saldallohu alayhi va sallam nomi noma’lum bir kishining (yuqoridagi) she’rini misol keltirdilar Ibn Shihob: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning (yuqoridagi) baytdan bo‘lak biror tugal she’r baytini misol keltirganlari xususida hadislarda uchratmadim, — deydilar».