Suroqa ibn Ju’shum bunday deydilar: «Quraysh kofirlari jo‘natgan odamlar bizning (qavmimiz) huzuriga kelishib, kimki Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan Abu Bakrdan qaysi birlarini o‘ldirsa yoxud asir olsa, mukofot (yuzta tuya) olajagini aytib ketishdi. Bir mahal men qavmim «Banu Mudlij» yig‘inlaridan birida o‘ltirib erdim, ulardan (Quraysh kofirlari jo‘natgan odamlardan) biri qaytib keldi-da, bizning tepamizda tik turgan holda (ya’ni, beodoblik birlan): «Ey Suroqa, men sohil buylab ketayotgan odamlarni ko‘rdim, ularni Muhammad va uning sahobalari (hamrohlari), deb o‘ylayman», — dedi. Men o‘shal kishilarning Janob Rasululloh birlan ul zotning sahobalari ekanligini fahmlab, unga: «Ular sen aytgan kishilar emas, sen falon va falonchilarni ko‘rgansan, yaqinda ko‘zimiz oldida o‘zlari yo‘qotgan bir narsani qidirib chiqib ketishgan erdi», — dedim. Keyin, yig‘inda bir oz o‘ltirgach, o‘rnimdan turib (uyimga) kirdim-da, joriyamga tepalik ortidagi otimning oldiga borib, uni ushlab turmog‘ini buyurdim. O’zim ersam, nayzamni olib Baytullohning ortiga o‘tib oldim. So‘ng, (ketimdan biror kishi kelayotgan bo‘lsa, Janob Rasululloh birlan ul zotning sahobalarini tutish uchun ketayotganimni bilib qolmasin, degan maqsadda) nayzamning uchini pastga va dastasini tepaga qilib, to otimning oldiga borgunimcha uchi birlan yerni chizib ketdim, (chunki, boshqalar mukofotga sherik bo‘lmog‘ini istamadim). Otimning oldiga yetib borgach, uni mindim-da, ularga tezroq yetib olish uchun qattiq choptirdim. Shunda otim qoqilib, ustidan yuz tuban quladim. Keyin, o‘rnimdan turdim-da, sadog‘imga (o‘qdonimga) qo‘limni uzatib, undan (fol ochadirgan) azlomni oldim. So‘ng, «Ularga zarar yetkaza olamanmi yo yo‘qmi?» — deb fol ochib erdim, o‘zim yoqtirmagan fol chiqdi (ya’ni, ularga zarar keltira olmasligimni ko‘rsatdi). Keyin, men (fol ochadirgan) azlomga osiylik qilib (ya’ni, fol ularga zarar keltira olmasligimni ko‘rsatganligiga qaramay), otimni mindim-da, ularga shunchalik yaqin bordimki, hatto Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning ortlariga qaramay keta turib qilayotgan qiroatlarini eshitdim. Abu Bakr raziyallohu anhu ersalar, tez-tez alanglab borar erdilar. Shu asnoda otimning (oldingi) ikki oyog‘i (birdan) tizzasigacha yerga botib ketib, ustidan (yana) yuz tuban quladim. So‘ng uni baqirib-chaqirib turg‘azishga harakat qildim, ammo u harchand urinmasin, oyoqlarini (erdan) tortib ololmasdi. (Urnab-urnab, oxiri oyoqlarini yerdan tortib olib), qaddini tiklaganda oyoqlari o‘rnidan bir (alangasiz) tutun chiqib, (osmonga) tarqab ketdi. Keyin, men (yana) azlom birlan fol ko‘rib erdim, (yana) o‘zim yoqtirmagan fol chiqdi (ya’ni, ularga zarar keltira olmasligimni ko‘rsatdi). Shunda men ularga nido qilib, omonlik e’lon qildim (ya’ni, «Men Suroqa ibn Ju’shumman, Olloh taolo haqi, sizlarga zarracha yomonlik qilmayman!» — deb nido qildim). Ular (gapimni eshitib) to‘xtashdi. Men otimni minib ularning oldiga bordim. Ularni asir (olmoqchi bo‘lib ketlaridan quvganim) tufayli o‘zim (yo‘lda) duchor bo‘lgan (boyagi hodisotlar) chog‘ida ko‘nglimda «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning ishlari g‘alaba qilajak» degan (bir ishonch) paydo bo‘lgan erdi. Shul boisdan men Janob Rasulullohga: «Qavmingiz (bo‘lmish) Quraysh (qabilasi) sizni (o‘ldirgan yoki asir olgan kishiga) mukofot va’da qildi» — deb Quraysh mushriklari ularni nima qilmoq niyatida ekanligi xususidagi xabarlarni oqizmay-tomizmay ma’lum qildim. Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam va Abu Bakr na menga biror narsa deyishdi va na mendan men bilgan narsalar xususida so‘rashdi, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam faqat: «Ko‘zimizdan yo‘qol!» — dedilar, xolos. Sung, men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan o‘zimga ishonchnoma (ya’ni, Islom qaror topgach, huzurlariga kelsam, meni tanib olmoqlari uchun) yozib bermoqlarini iltimos qildim. Ul zot Omir ibn Fuhayraga buyurib erdilar, u bir bo‘lak teriga yozib berdi. (Men uni olib sadog‘imga soldim-da, ortimga qaytdim). Keyin, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (va ul zot birlan birga kishilar ham o‘zlari ko‘zlagan tomonga qarab) ravona bo‘ldilar. Sung, (Rasululloh sallallohu alayhi va sallam) Shomdan qaytib kelayotgan musulmon savdogarlar karvoni orasida Zubayrni uchratib qoldilar. Zubayr Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan Abu Bakrga oq sarpo kiydirdilar, (ba’zi muhaddislar: «Zubayr emas, Talha ibn Ubaydulloh» va ba’zi muhaddislar: «Ikkalalari sarpo kiydirganlar» — deyishadi). Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning Makkadan yo‘lga chiqqanlarini eshitgan Madinadagi musulmonlar har tong (Madina tashqarisidagi) toshloq yerga kelishar va to kun chidab bo‘lmaydirgan darajada isib kstgunga qadar ul zotni intizor bo‘lib kutishar erdi. Ular bir necha kun davomida ul zotni kutishgach, bir kuni ortlariga qaytishib uylariga kirib ketishgan vaqtda bir yahudiy ul zotning kelayotganlarini ko‘rish uchun o‘z qo‘rg‘onlaridan birining tepasiga chiqdi. Shunda u Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan sahobalarining oqarishgan (ya’ni, oppoq kiyimlar kiyib olgan holda kun haroratining shiddatidan hosil bo‘lgan) sarob ichra (bir ko‘rinib, bir g‘oyib bo‘lib) kelishayotganini ko‘rib qoldi. Yahudiy (o‘zini) tutolmay, bor ovozi birlan: «Ey arablar, ana sizlar intizor bo‘lib kutayotgan bobolaringiz (ya’ni, sizlar intiqib kutayotgan baxtu davlatingiz) kelayotir!» — deb yubordi. Shunda musulmonlar qattiq hayajon birla (uylaridan) otilib chiqishib Rasululloh sallallohu alayhi va sallamni Harrada (toshloq yerda) kutib olishdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (har biri o‘z uyiga olib ketmoq orzusida turgan) musulmonlarga adolat qilib, (tuyalarini o‘z holiga qo‘yib qo‘ydilarda, ul qaysi qabila yeriga borib to‘xtasa, o‘shal qabila birlan turmoqqa qaror qildilar. Shunda tuyalari) o‘ng tomonda turgan (qabila yeriga borib to‘xtab erdi, ul zot) ana o‘shal Banu Amr ibn Avf qabilasi yerida tushdilar. Bu (kun) Rabiy’ al-avval oyining dushanba kuni bo‘lib, Abu Bakr (ul zotni ziyorat qilgani kelayotgan) odamlarni tik turib kutib olar, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ersalar, sukut saqlab o‘ltirar erdilar. Shunda kelaetgan ansorlardan Rasululloh sallallohu alayhi va sallamni ilgari sira ko‘rmaganlari (Janob Rasululloh shul kishi bo‘lsalar kerak, deb uylab) Abu Bakrga salom berishar erdi. (Bu hol talay vaqtga qadar davom etib), hatto Janob Rasulullohning tepalariga oftob kelib qoldi. (Buni ko‘rgan) Abu Bakr (Janob Rasulullohning qoshlariga) kelib, ridolari birlan ul zotni (oftobdan) pana qilib qo‘ydilar. Odamlar shundagina (qaysi birlari) Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ekanliklarini bilib olishdi. Keyin, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bir necha o‘n kecha Banu Amr ibn Avf qabilasida turib, (ul yerda) taqvoga asoslangan bir masjidga asos soldilar va shul yerda namoz o‘qidilar. So‘ng Janob Rasululloh jum’a kuni tuyalariga minib Qubodan yo‘lga tushdilar, (Banu Solim ibn Avf qabilasi yeriga borganlarida jum’a namozi vaqti bo‘lib qolib), odamlar to ul zotning tuyalari Madinada «Masjidur Rasul sallallohu alayhi va sallam» (quriladirgan joyga) kelib cho‘kkunga qadar birga borishdi. O’shal kuni ul zot (va) bir guruh musulmonlar shul yerda (ya’ni, kelgusida masjid quriladirgan joyda) namoz o‘qishdi.  Bu joy (Rofi’ ibn Amrning) Sa’d ibn Zurora qaramog‘ida (tarbiyalanayotgan) ikki yetim o‘g‘li — Suhayl va Sahlga qarashli xurmo qoqi qilinadirgan joy erdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, (boya) tuyalari shul joyga kelib cho‘kkanda: «Bu (joy), inshoolloh, (biz qurmoqchi bo‘lgan masjid) o‘rnidur!» — dedilar. So‘ng, ikki (etim) bolaning haqiga duo qildilar-da, (ularning) xurmo qoqi qiladirgan joyini masjid qilmoq uchun savdolashdilar Shunda ikki (etim) bola: «(Pul olmaymiz), uni sizga tortiq (hadya) qilamiz, yo Rasulalloh!» — deyishdi! Ammo, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bul joyni  hadya tarzida qabul qilmoqqa ko‘nmay, ularga pulini to‘ladilar. So‘ng, shul joyda masjid qurdilar. Janob Rasululloh masjid qurilishi vaqtida odamlar birlan birga g‘isht tashiyotib, bunday der erdilar:
«Xaybar (mayiz, xurmosi) yanglig‘ yuk emasdur bu yuk,
Savobu pokligi rabbim qoshida ko‘proq, buyuk!».
* * *
«Chin mukofot — oxirat ajri erur, parvardigor,
Muhojir birla ansorlarga rahm ayla bisyor!».
Rasululloh saldallohu alayhi va sallam nomi noma’lum bir kishining (yuqoridagi) she’rini misol keltirdilar Ibn Shihob: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning (yuqoridagi) baytdan bo‘lak biror tugal she’r baytini misol keltirganlari xususida hadislarda uchratmadim, — deydilar».

Asmo raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan (otam) Abu Bakr uchuni Madinaga hijrat qilishmoqchi bo‘lishganda yo‘lga xurjun tayyorlab berdim. Shunda otamga: «Xurjunning og‘zini bog‘lash uchun kamarimdan bo‘lak narsa topolmadim», — dedim. Otam «Uni bo‘lib (qirqib) qo‘ya qol!» — dedilar. Men aytganlaridek qildim. Shul boisdan «Ikki kamarli» degan nom oldim».

Baro raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasuludshoh sallallohu alayhi va sallam Madina tomon yo‘lga chiqdilar. Shunda Suroqa ibn Molik ibn Ju’shum ul zotni ta’qib qildi. Janob Rasululloh uni duoi bad qilib erdilar, oti, (erga) botib ketdi. Suroqa ul zotga: «Olloh taologa iltijo qilib meni duoi xayr qilingiz,  sizga zarar keltirmasman!»— dedi. Janob Rasululloh uni duoi xayr qildilar. So‘ng, ul zot yo‘lda chanqab qoldgshar, shunda bir podachining oldidan o‘tdilar. Abu Bakr bu haqda: «Men bir idish olib, unga to‘ldirib sut sog‘dim-da, Janob Rasulullohga olib bordim, ul zot qonguncha ichdilar», — deydilar».

Asmo raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Men (Makkadan Madinaga hijrat qilib) yo‘lga chiqdim. Shunda men (o‘g‘lim Abdulloh ibn az-Zubayrga homilador bo‘lib, homiladorlik muddatim) tug‘ay deb qolgan erdi. (Shu ahvolda) Madinaga yetib kelib, Qubo degan yerda tushdimda, o‘sha joyda ko‘zim yoridi. So‘ng, bolamni olib Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga bordim-da, uni qo‘llariga berdim. Keyin, ul zot xurmo keltirmoqni buyurdilar, uni olib chaynadilar. So‘ng, bolamning og‘ziga tupirib qo‘ydilar. Bolamning og‘ziga kirgan eng dastlabki narsa Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning tupuklari bo‘ldi. Keyin, ul zot chaynalgan xurmo birlan bolamning tanglayini ko‘tarib qo‘ydilar. Sung, uni duo qilib, Olloh taolodan barakot tiladilar. Mening bolam (Madinaga hijrat qilib kelgan muhojirlarning) Islom (davrida) tug‘ilgan birinchi farzandi erdi».

Bu yerda yuqoridagi hadisni mazmunan takrorlovchi hadislar keltirilgan.

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Abu Bakrni ergashtirib (Makkadan) Madina tomon yo‘lga tushdilar. Abu Bakr (doimo savdo-sotiq birlan mashg‘ul bo‘lganlaridan) keksalar (yanglig‘ kim qanday odam ekanligini darhol) bilib olar, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ersalar (bul borada tajribalari kam bo‘lgani uchun) yoshlar kabi (kim qanday odam ekanligini yaxshi) ajrata olmas erdilar. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bir begona kishini uchratib: «Ey Abu Bakr, ro‘parangizdagi kishi kim?» - dedilar. Abu Bakr: «Bu kishi menga yo‘l ko‘rsatadi» (eki «meni xayriyat yo‘liga yetaklaydi»), - dedilar. (Keyin, o‘shal kishini yo‘l boshlovchi qilib yollashdi). So‘ng, Abu Bakr o‘girilib, ortlaridan yetib kelayotgan bir otliq kishini ko‘rdilar-da: «Yo Rasulalloh, ana bir otliq kishi ortimizdan yetib keldi», — dedilar. (Bu odam Janob Rasululloh .birlan Abu Bakrni o‘ldirish yoxud asir olish maqsadida quvib kelayotgan Suroqa erdi). Janob Rasululloh ortlariga o‘girilib: «Yo parvardigoro, uni qulatgil!» — deb duoi bad qildilar. Shunda u otining (oyoqlari yerga botib ketib, yuz tuban yerga) quladi. So‘ng, oti kishnab o‘rnidan turgach: «Yo Rasulalloh, menga istagan buyrug‘ingizni beringiz!» — dedi. Janob Rasululloh: «Joyingdan qo‘zg‘olma, (shu yerda qolib) biror kishining ortimizdan quvib yetmog‘iga yo‘l qo‘yma!» — dedilar. (Suroqa) kunning boshida Janob Rasulullohga qarshi chiqib, kunning oxirvda ersa ul zotga yaxshilik qilmoq yo‘liga o‘tdi. Sung, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (yo‘lda davom etib), Harra yoniga (etganlarida tuyalaridan tushdilar. Keyin, ansorlarga odam yubordilar, ular huzurlariga (tezda) yetib kelishdi-da, ikkalalariga salom berishdi. So‘ng, (Janob Rasululloh birlan Abu Bakrga): «(Bizga) ishonib  va  (taklifimizga)  ko‘nib,   (tuyalaringizga)  miningizlar!»— deyishdi.  Rasululloh sallallohu alayhi va sallam hamda Abu Bakr (tuyalariga) minib yo‘lga tushishdi. (Odamlar) xursandlik birlan ularga peshvoz chiqishdi. Madina buylab «Rasululloh keldilar! Rasululloh sallallohu alayhi va sallam keldilar!» degan ovozlar taraldi. Odamlar ul zotga yaqin kelishib, (mamnuniyat birlan) termulishar va: «Rasululloh keldilar!» — deyishar erdi. Janob Rasululloh yo‘lda davom etib, Abu Ayyubning hovlilari yeniga (etganlarida tuyalaridan) tushdilar. Shunda (Abu Ayyub) oilalariga (Janob Rasulullohning kelganlari haqida) gapirayotgan erdilar. O’z xurmozorlarida bola-chaqalariga xurmo uzib turgan Abdulloh in Salom ersa ul kishining gaplarini eshitib qoldilar-da terilgan xurmolarni (xaltaga) solgancha (Abu Ayyubning) oldilariga bordilar, so‘ng Janob Rasululloh xususlaridagi (gaplarni) Abu Ayyubdan aniqlab olgach, yana oilalari huzuriga qaytdilar. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (ansorlarga):  «Ahlimiz  (ansorlar) uylaridan qaysi biri  bizga yaqinroq?» — dedilar. Abu Ayyub: «Men (yaqinroqman), mana bu mening hovlim,  mana bu ersa mening eshigimdur»,  — dedilar. Janob Rasululloh: «Bor, bizga dam olmoq uchun bir joy tayyorla!» — dedilar. Abu Ayyub (Janob Rasululloh birlan Abu Bakrga): «Turingizlar, Olloh taoloning barakotiga tayanib (yuraveringizlar!)» — dedilar. Janob Rasululloh (Abu Ayyubning uylariga) kelganlarida Abdulloh ibn Salom (kirib) keldilar-da: «Men sizning Ollohning Rasuli ekanligingizga hamda haqiqiy din olib kelganingizga shahodat keltiraman! (Yo Rasulalloh), yahudiylar meni o‘zlarining ulug‘i va ulug‘larining o‘g‘li hamda eng bilimdonlari va eng bilimdonlarining o‘g‘li deb bilishadi. Ularni (huzuringizga) chaqirib, Islomga kirganimni bilmaslaridan burun ulardan mening haqimda surangiz! Chunki, ular Islomga kirganimni bilsalar, mening xususimda menga xos bo‘lmagan gaplarni aytishadi», — dedilar. Janob Rasululloh (yahudiylarni chaqirib kelgani odam) jo‘natdilar, ular kelib, ul zotning huzurlariga kirishdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ularga: «Ey yahudiylar jamoasi, sho‘ringiz qursin, Olloh taolodan qo‘rqingizlar! o‘zi yakka-yu yagona Olloh taolo haqi, sizlar mening haqiqatan ham Olloh taoloning Rasuli ekanligimni hamda sizlarga haqiqiy din olib qelganimni (yaxshi) bilursizlar, Islomga kiringizlar!» — dedilar. Yahudiylar: «Biz uni  bilmaymiz»   (ya’ni,   «Biz  bunday   payg‘ambarni  bilmaymiz») — deb Janob Rasulullohni nazarda tutib aytishdi: o‘l zot ularni uch bor Islomga da’vat qildilar, (ammo ular boyagi gaplarini takrorlashaverdi). Keyin, Janob Rasululloh ularga: «Abdulloh ibn Salom oralaringizda qanday odam?» — dedilar. Ular: «U bizning ulug‘imiz va ulug‘imizning o‘g‘li hamda eng bilimdonimiz va eng bilimdonimizning o‘g‘lidur»,— deyishdi: Janob Rasululloh: «Menga aytingizlar-chi, agar u Islomga kirgan bo‘lsa, (sizlar ham Islomga kirasizlarmi?)» — dedilar. Ular: «Bundan uni Olloh asrasin!» — deyishdi. Shunda Janob Rasululloh (ichkarida ataylab berkinib o‘ltirgan Abdulloh ibn Salomga): «Ey Ibn Salom, bularning huzuriga chiq!» — dedilar. Abdulloh ibn Salom chiqib, ularga: «Ey yahudiylar jamoasi, Olloh taolodan qo‘rqingizlar! o‘zi yakkayu-yu yagona Olloh taolo haqi, sizlar bul zotning haqiqatan ham Olloh taoloning Rasuli ekanliklarini hamda haq din olib kelganlarini (yaxshi) bilursizlar», — dedilar. Ular: «Yolg‘on aytding!» — deyishdi. Shundan so‘ng, Janob Rasululloh ularni (huzurlaridan) chiqarib yubordilar».

Abu Burda ibn Abu Muso al-Ash’ariy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abdulloh ibn Umar menga: «Mening otam sening otangga nima deganlarini bilasanmi?» — dedi. Men: «Yo‘q», — dedim. Abdulloh ibn Umar: «Mening otam sening otangga: «Ey Abu Muso, darhaqiqat Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga musulmon bo‘lganimiz, (ya’ni, shaxsan ul zotning da’vatlari birlan musulmon bo‘lmoqlik baxtiga muyassar bo‘lganimiz), ul zot birlan birga hijrat va jihod qilganimiz, xullas ul zot birlan birga qilgan barcha amallarimiz, garchi biz ul zotdan keyin qiladirgan har bir ishimizdan to‘la-to‘kis qutulgan bo‘lsak-da, (bundan buyon ham odamlarni Islomga da’vat etib, jihodni davom ettirmog‘imizni) bizga vojib qilur, sen shundan mamnunmisan?» — dedilar. Sening otang: «Yo‘q, Olloh taolo haqi, biz Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga jihod qildik, namoz o‘qidik, ro‘za tutdik, ko‘plab xayrli ishlar qildik va quplab odamlar bizning ko‘magimiz birlan musulmon bo‘ldilar, endi biz shuni (ya’ni, jihodni to‘xtatishni) istaymiz»,— dedilar. Mening otam: «Men ersam, Umarning (ya’ni, o‘zimning) joni ko‘lida bo‘lmish zot haqi, (Janob Rasululloh birlan birga musulmon bo‘lganimiz, hijrat qilganimiz, jihod qilganimiz), garchi biz ul zotdan keyin qiladirgan har bir ishimizdan to‘la-to‘kis qutulgan bo‘lsak-da, (bundan buyon ham odamlarni Islomga da’vat etib, jihodni davom ettirmog‘imizni) bizga vojib qilmog‘ini istayman!» — dedilar», — dedi. Shunda men Abdullohga: «Sening otang, Olloh taolo haqi, mening otamdan yaxshiroqlar!» — dedim».

Abu Usmon raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Ibn Umar raziyallohu anhu, agar unga «Otasidan ilgari hijrat qilgan» deyilsa, darg‘azab bo‘lib, bunday der erdi: «Men va otam Umar Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga bordik, qarasak ul zot qaylula qilib yotgan erkanlar. Shul boisdan uyimizga qaytib keldik. (Bir ozdan keyin), otam Umar menga: «Ul zotning huzurlariga borib qara-chi, uyg‘onganmikanlar?» — dedilar. Men borib, Janob Rasulullohning huzurlariga kirsam, (uyg‘ongan erkanlar), ul zotga bay’at qildim. Keyin, qaytdim-da, ul zotning uyg‘onganlarini otamga aytdim. So‘ng, otam ikkalamiz tez yurib ul zotning huzurlariga bordik, otam ichkariga kirib ul zotga bay’at qildilar. Keyin, men ul zotga (yana) bay’at qildim»

Baro raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abu Bakr Ozibdan egar sotib oldilar, men uni uylariga olib borib berdim. O’shanda Ozib Abu Bakrdan Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (birlan birgalikda qilgan) safarlari haqida so‘radilar. Abu Bakr bunday deb aytdilar: «(Mushriklar) bizni ta’qib qilgach, yo‘lga tushib tun bo‘yi va ertasiga soya tik turadirgan vaqtgacha (ya’ni, Quyosh qoq tepamizga kelguncha) yo‘l yurdik. So‘ng, ro‘paramizda bir katta tosh ko‘rindi, biz uning oldiga borib qarasak, ostida bir oz soya bor erkan. Men o‘shal yerga Janob Rasululloh uchun po‘stak to‘shab berdim, ul zot yonboshladilar. So‘ng, ul zot yotgan yerning atrofini kuzatish uchun nariroq bordim. Shunda bir qo‘ychivonning biz kabi soya joy qidirib boyagi tosh tomon quylarini haydab kelayotganini ko‘rdim. Men undan: «Ey yigit, kimning quychivonisan?»— deb so‘radim. U: «Men falonchining quychivoni bulaman», — dedi. Men unga: «Quylaring ichida suti bor (sovlig‘ing) bormi?» — dedim. U: «Ha, bor», — dedi. Men unga: «(Bir oz sut) sog‘ib berasanmi?» — dedim. U: «Ha», — dedi-da, quylari orasidan bir sovliqni tutdi. Men unga: «Yelinini (chashtu jundan) tozala!» — dedim. Keyin, u menga bir.idishda sut sog‘ib berdi. Men Janob Rasululloh uchun bir idishda suv olib olgan erdim, sutni o‘shanga quyib, sovisin deb unga bir oz suv qushdim. Keyin uni Janob Rasulullohga olib bordim-da: «Yo Rasulalloh, ichingiz!» — dedim, ul zot qonguncha ichdilar. So‘ng, biz endigina yo‘lga tushib ham erdikki, ta’qibchilardan biri (ya’ni, Suroqa) ortimizdan yetib keddi».

Baro raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Abu Bakr birlan birga ul kishining uylariga kirdim, qizlari Oisha isitmalab yotgan erdilar. Shunda otalari (Abu Bakr)ning Oishaning yonog‘idan o‘pa turib: «Qalaysan, qizalog‘im?» — deganlarini ko‘rdim».

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (Madinaga) keldilar. Ul zotning sahobalari orasida Abu Bakrdan bo‘lak sochiga oq oralagan kishi yo‘q bo‘lib, soqollarini xina va katam (o‘simlik bo‘lib, undan rang tayyorlanadi) birlan bo‘yab olgan erdilar».

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Madinaga keldilar. Ul zotning eng yoshi ulug‘ sahobalari — Abu Bakr bo‘lib, soqollarini xina va katam birlan bo‘yab olganlaridan qip-qizarib ketgan erdi».

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Otam Abu Bakr (Banu) Kalb qabilasiga mansub bir ayolga uylandilar, uni Ummu Bakr deb atashar erdi. Madinaga hijrat qilganlarida uni taloq qildilar. So‘ng, unga Badr kuni o‘ldirilgan Quraysh kofirlari haqida qasida bitgan bir shoir amakivachchasi uylandi».

Abu Bakr raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga g‘orda erdim. Shunda boshimni ko‘tarib qavmning qadam tovushlarini eshitdim. So‘ng: «Yo Rasulalloh, agar ulardan birortasi oyoqlari ostiga ko‘z tashlaganda bizni ko‘rib qolar erdi», — dedim. Janob Rasululloh: «Ey Abu Bakr, ovozingizni chiqarmangiz! Biz bul yerda ikki kishimiz, deb o‘yladingizmi? Uchinchimiz Olloh taolodur!» — dedilar».

Abu Sa’id raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir badaviy Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga kelib hijrat haqida so‘radi. Janob Rasululloh: «Sho‘ring qursin, hijratning sharti og‘irdur! Tuyalaring bormi?» — dedilar. U: «Ha, bor», — dedi. Janob Rasululloh: «Ularning zakotini to‘lab turibsanmi?» — dedilar. U: «Ha», — dedi. Janob Rasululloh: «Ulardan (ko‘rgan foydangdan) sadaqa qilib turibsanmi?» — dedilar. U: «Ha», — dedi. Janob Rasululloh: «Suv ichgani kelgan kuni ularni sog‘ib turibsanmi?» — dedilar. U: «Ha», — dedi. Janob Rasululloh: «Qishlog‘u shaharlar ortida turib ham amali solihlaringni ado etaver, chunki Olloh taolo qilgan amali solihlaring uchun senga beradirgan savoblarni zarracha kamaytirmaydi!» — dedilar».