17-bob. Qarzini uzishga qurbi yetmaydigan kishining qarzini kechib yuborgan odam haqida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Bir tojir (savdogar) odamlarga qarz berardi. Agar nochor odamlarga qarz bersa, qo‘l ostidagilarga: «Uning qarzidan o‘tib quya qolinglar, shoyad Olloh taolo ham bizning gunohimizdan o‘tsa!»— derdi. Shunga binoan uning xizmatchilari nochorlarning qarzini kechib yuborardilar. Shuning uchun Olloh taolo u dunyoda usha savdogarning gunohidan o‘tdi».

18-bob. Oluvchi va sotuvchining bir-birlariga g‘irromlik qilmasliklari lozimligi haqida

Al-Ado ibn Xolid raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Agar sotuvchi uz molining aybini yashirmasa hamda oluvchi ham pul berishda g‘irromlik qilmasa, (bunday) savdoda baraka bo‘lur. Agar har ikkala tomon ham bir-biriga g‘irromlik qilsa, bunday savdoda baraka bulmas!»— dedilar».

Al-Ado ibn Xolid rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam «Bu Muhammad Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning Al-Ado ibn Xoliddan xarid qilgan (sotib olgan) narsasi bo‘lib, muslim birlan muslim o‘rtasidagi savdo-sotiqdur. Unda na biror zohiriy va na biror botiniy ayb va na biror kamomat bor» deb o‘zib berdilar».

Odamlar Ibrohimga ba’zi oq tanli cho‘rilar birlan savdo qiluvchilarning «Xuroson va Sijiston oriylari» deb atalishi haqida suzlashib: «Falonchi kecha Xurosondan keldi, falonchi ersa bugun Sijistondai keldi»— (deyishdi). Ibrohim bundaylardan qattiq nafratlandilar.

Uqba ibn Omir raziyallohu anhu: «O’z molining aybini yashirgan holda savdo qilish halol ermas», — dedilar.

Hakim ibn Hizom raziyallohu anhu rivoyat qiladilar. «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Agar sotuvchi o‘z molining aybini yashirmasa va xarid qiluvchi ham (pul berishda) g‘irromlik qilmasa, bunday savdoda baraka bor, agar har ikkala tomon ham bir-biriga g‘irromlik qilsa, bunday savdoda baraka bulmaydi (savdo halollikni yoqtiradi)», — dedilar».

Hakim ibn Hizom raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Ikki kishi o‘rtasidagi savdo-sotiq har ikkala tomon uchun ham, to ular bir-birlari birlan kelishib olguncha, ixtiyoriydir. Agar ular bir-birlariga rost so‘zlab, molning aybini yashirmasalar, g‘irromlik qilmasalar, bunday savdoda baraka bo‘lur, agar molning aybini yashirsalar va bir-birlarini aldasalar, savdolarida baraka bo‘lmas!»— dedilar».

19-bob. Go‘sht sotuvchi va qassob haqida

Abu Mas’ud raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abu Shu’ayb ansoriy o‘zining qassob g‘ulomi qoshiga kelib, 5 kishilik ovqat tayerla! Men Janob Rasulullohni chaqirmoqchiman, chunki ul zotning yuzlarida ochlik alomatini ko‘rdim dedi. Keyin, u Janob Rasululloh boshliq besh kishini mehmonga taklif etdi. Lekin ularga yana bir kishi ergashib keldi. Shunda Janob Rasululloh Abu Shu’aybga: «Bul odam biz birlan (ergashib) kelaverdi. Ruxsat bersang, uyingga kirur, yuq deqang, qaytib ketur», — dedilar. Uy egasi: «Mayli, kiraversin!»— dedi».

20-bob. Savdo-sotiqda aldov va molning nuqsonini yashirmoqlik neni barbod qilur?

Hakim ibn Xizom raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Agar sotuvchi o‘z molining aybini yashirsa va oluvchi ham g‘irromlik qilsa (ya’ni, sotuvchi va oluvchi bir-biriga g‘irromlik qilsa), unday savdoda baraka bo‘lmas! Agar sotuvchi va oluvchi bir-biriga rost gapirsa, bir-birini aldamasa, bunday savdoda baraka bo‘lur!» - dedilar».

21-bob. Olloh taoloning qavli: «Ey mo‘minlar, (bergan qarzlaringizni) bir necha barobar qilib olish birlan sudxo‘rlik qilmangizlar! Ollohdan qo‘rqingizlar, (shunda) shoyad najot topsangizlar!» («Oli Imron» surasi, 130-oyat).

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Shunday zamon kelurki, unda odamlar halol yo‘l birlan rizq-ro‘z topayotirlarmi yoki harom yul birlanmi, farqiga bormay qo‘yurlar», — dedilar».

22-bob. Sudxo‘rlik, uning guvohi (shohidi) va uni qo‘yguvchi. Hamda bu haqda Ollohning: «Sudxo‘r bo‘lgan kimsalar qiyomat kuni jin chalgan majnun kabi turadilar. Bunga sabab ularning: «Savdo-sotiq ham sudxo‘rlikning o‘zi-ku!»— deganlaridir. Holbuki, Olloh savdo-sotiqni halol va sudxo‘rlikni harom qilgan. Bas, kimki o‘ziga Ollohdan mav’iza (nasihat) yetgach, sudxo‘rlikdan qaytsa, u holda avval o‘tgani o‘ziga va uning ishi Ollohga (topshiriladi, ya’ni Olloh xohlasa avf etadi), va kim (sudxo‘rlikni) davom ettirsa, ular jahannamiydurlar va unda abadiy qolajaklar («Baqara» surasi, 275-oyat) degan qavli haqida

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Baqara» surasining .(sudxo‘rlik haqidagi) oxirgi oyatlari nozil bo‘lganda, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ularni masjidda ko‘pchilikka qiroat qildilar, so‘ng ichimliklar birlan savdo qilishni ta’qiqladilar».

Sumra ibn Jundub raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Bu kecha tushimda ikki kishi (farishta)ning huzurimga kelganlarish ko‘rdim. Ular meni bir muqaddas joyga olib bordilar. Yo‘lda bir qon oqar daryoga duch keldik. Daryoning o‘rtasida uning qirg‘og‘ida ham bittadan odam bo‘lib, daryoning qirg‘og‘idagi odamning qo‘lida (ancha) tosh bor erdi. Daryoning o‘rtasidagi odam qirg‘oqqa chiqishga har qancha intilmasin, qirg‘oqdagi odam uning og‘ziga tosh otib, turgan joyiga qaytarar erdi. Men ulardan (farishtalardan): «Bular kim?»— deb so‘ragandim: «Qon daryosining o‘rtasida turgan kishi sudxo‘rlik birlan tirikchilik qilgan odamdur»— deb javob berishdi.

23-bob. Sudxo‘r xususida Olloh taoloning: «Ey mo‘minlar, Ollohdan qo‘rqingiz va agar chindan ham mo‘min bo‘lsangiz, sudxo‘rlikni tark qilingiz! Agar (farmonimizni) bajarmasangiz, u holda Olloh va uning Rasuli tomonidan (sizlarga) urush e’londur! Agar tavba qilsangiz, sarmoyangiz o‘zingizga— zolim ham, mazlum ham bo‘lmassiz. Agar (qarzdor) nochor bo‘lsa, boyiguncha kutingiz! Agar bilsangizlar, (bergan qarzingizni) sadaqa qilib yuborishingiz o‘zingiz uchun yaxshidir. Va (barchangiz) Ollohga qaytariladigan kundan qo‘rqingaz! So‘ngra, har bir jonga qilgan amaliga yarasha to‘la jazo berilur va hech kimga zulm qilinmas» («Baqara» surasi, 278—281-oyatlar) degan qavli haqida

Ibn Abbos: «Bular Nabiy sallallohu alayhi va sallamga nozil bo‘lgan oxirgi oyatlardur», — deydilar».

Abu Juhayfa rivoyat qiladilar: «Men otamning zuluk solib (yoki qortiq birlan) davolovchi bir qul sotib olganlarini ko‘rib, (nega bunday qilganlarini) so‘radim. Shunda ul kishi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam it uchun va qon olganlik uchun haq olishdan, badanga igna bilan alomatlar chizdirish va chizishdan hamda sudxo‘rliqdan qaytardilar va musavvirni la’natladilar», — dedilar». (Abu Juhayfaning otalarining qortiqchi qul sotib olganlarining boisi shuki, qulga qon olganligi uchun haq to‘lanmaydi, chunki u quldur. Ammo, 4-jildning 18-betidagi 13-bobda keltirilgan hadisda Janob Rasululloh qortiqchiga haq berganlar. Ehtimol, ul zot buni keyinchalik ta’qiqlagan bo‘lishlari mumkin).

24-bob. «Olloh sudxo‘rlik(dan orttirilgan foyda)ni yo‘q qilib (ya’ni, sudxo‘rga yuqtirmay), sadaqalarni (ya’ni, ularning savobini) ziyoda qilur. Olloh hech bir ko‘rnamak (sudxo‘r) gunohkorni sevmas!» («Baqara» surasi, 276-oyat)

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «(Savdodagi yolg‘on) qasam, garchi molning bozorini chaqqon qilsa-da, barakani yo‘q qilur», — dedilar».

25-bob. Savdo-sotiqda qasam ichmoqlikning makruhligi haqida

Abdulloh ibn Abu Avfo raziyallohu aihu rivoyat qiladilar: «Bir odam bozorda bir matoni o‘lchatib olib, pulini berdim, deb Olloh nomi birlan qasam ichdi. Vaholanxi, u matoning pulini to‘lamagan erdi. Bu birlan u bir musulmonni chuv tushirmoqchi bo‘ldi. Shunda «Darhaqiqat, Ollohga bergan ahdu qasamlarini arzimas pulga sotib yuboradigan kimsalar uchun oxiratda hech bir nasiba yo‘qdur» degan oyat nozil bo‘ldi».