4-bob. Qarzga tuya olish xususida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir odam Janob Rasulullohga qarzga tuya bergan erdi. Keyin, uni talab qilayotib qo‘pollik qildi. Shunda sahobalar uning adabini berib quymoqchi bo‘lishib erdi, Janob Rasululloh ularni to‘xtatib: «Mol egasi gapirishga haqlidur», — dedilar-da, unga bir tuya berib yuborishni buyurdilar. Ammo, sahobalar: «Ul sizga bergan tuyadan yoshi qattaroq tuya topa oldik, xolos»,— deyishdi. Shunda Janob Rasululloh: «Yoshi katta bo‘lsa ham, berib yuboraveringizlar, chunki sizlarning yaxshilaringiz — o‘z qarzini! (vaqtida) ado etganingizdir!» — dedilar».

5-bob. Qarzdorlarga insof qilmoqlikning fazilati haqida

Huzayfa raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Bir odam vaqti-soati yetib dunyodan o‘tdi. Shunda unga: «Hayotlik vaqtingda qanday xayrli ish qilgansan?» — deyildi. «Odamlar birlan savdo-sotiq qilar erdim. Shunda qarzni uzishga qurbi yetadirgan, (ammo vaqtincha uzolmay turgan) kishiga muhlat berar, nochorning ersa qarzini kechib yuborar erdim», — dedi. Shul bois Olloh taolo uning gunohiday o‘tdi».

6-bob. Yosh tuyaning o‘rniga yoshi kattaroq tuya bersa, bo‘ladimi?

Abu Hurayra raziyallohu anhu rioyat qiladilar: «Bir odam Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga qarzga bergan tuyasini talab qilib keldi. Shunda Janob Rasululloh sahobalarga: «Unga bir tuya berib yuboringizlar!»— dedilar. Ular: «Bizdagi tuyalar ul bergan tuyadan yoshi kattaroq erkan», — deyishdi. Boyagi odam: «Menga vafo qilingiz, Olloh sizga vafo qilur!» — dedi. Janob Rasululloh: «O’shal yoshi katta tuyani unga berib yuboraveringizlar, chunki sizlarning yaxshingiz — qarzini (vaqtida ziyoda qilib) o‘zganingizdur!» — dedilar».

7-bob. Qarzni ziyoda qilib uzish haqida

Jobir ibn Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam masjidda ekanliklarida huzurlariga kirdim, shunda zuho namozi vaqti erdi. Janob Rasululloh menga: «Ikki rak’at namoz o‘qi!» — dedilar. So‘ng ul zot mendan qarz erdilar, qarzlarini ziyoda qilib uzdilar».

8-bob. Bir narsa birlan berilgan qarzni boshqa narsa birlan uzmoq haqida

Jobir ibn Abdulloh raziyaplohu anhu rivoyat qiladilar: «Otam Uhud g‘azotida shahid bo‘ldilar. Keyin, ul kishining bo‘yinlarida qolgan qarzni qarz bergan kishilar talab qilib keldi. Men ne qilarimni bilmay, Janob Rasulullohning huzurlariga keldim. Ul zot ularga: «Otasining qarzi evaziga xurmo ola qolinglar!» — deb iltimos qildilar. Ammo, ular hurmozorimning hosili qarzni uzishga kamlik qilishini aytib), ko‘nishmadi. O’shal kuni Janob Rasululloh ularga xurmozorimdan bir dona ham xurmo bermadilar-da: «Ertaga xurmozorda uchrashamiz» — deb qaytib ketdilar. So‘ng, ertasiga xurmozorimga kelib, uni bir aylanib chiqdilar, hosiliga baraka tilab duo qildilar. Keyin, men xurmolarni uzib, otamning qarzlarini uzdim, o‘zimizga ham talaygina xurmo ortib qoldi».

9-bob. «Meni qarzdor bo‘lib qolmoqdan asragil!» deb Olloh taologa yolbormoq haqida

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi vasallam namozda: «Gunoh ishlardan va qarzdor bo‘lmoqdan o‘zing saqla!» — deb Olloh taologa iltijo qilur erdilar. Bir kuni sahobalardan biri: «Yo Rasulalloh, siz nechun «Qarzdor bo‘lmoqdan o‘zing saqla!» deb iltijo qilursiz?» — deb so‘raganda, ul zot: «Agar inson qarzdor bo‘lib qolsa, (noiloj) yolg‘on gapirishi va va’daga xilof qilishi mumkin», — dedilar».

10-bob. Qarz qoldirgan mayyitga janoza o‘qish haqida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Kimki o‘zidan keyin mol-dunyo Qoldirsa, u merosxo‘rlariniki va kimki yetim-esir qoldirsa, U bizniki» — deb marhamat qildilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Men har bir mo‘min uchun bu dunyoda ham, oxiratda ham eng yaqin (g‘amxo‘r) odamman. Agar xohlasangiz, «Nabiy mo‘minlarga ularning o‘zlaridan ham yaqin (g‘amxo‘r)dur» degan oyatni o‘qingizlar! Qaysi bir mo‘min vafot etib, mol-dunyo qoldirsa, u merosxo‘rlariniki va qaysi bir mo‘min vafot etib, qarz yoki yetim-esir qoldirsa, (qarz bergan kishi mening) oldimga kelsin, (qarzni men uzurman) va yetim mening oldimga kelsin, unga men homiylik qilurman», — dedilar».

11-bob. Qarzini tulashga qodir odamning uni ataylab to‘lamay yurishi qarz bergan odamga qilingan zulmdur!

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Qarzini to‘lashga qodir odamning uni ataylab to‘lamay yurishi qarz bergan odamga qilingan zulmdur!» — dedilar».

12-bob. Mol egasi gapirishga haqlidur

Bu yerda 4-bobdagi hadis takrorlangan.

13-bob. Qimki singan (ishi yurishmay, qashshoqlashib qolgan) odamdan qarzga yoki sotuvga bergan yoxud omonat topshirib qo‘ygan molini topsa, uni qaytarib olishga boshqalardan haqliroqdur

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Kimki singan (ishi yurishmay, qashshoqlashib qolgan) odamdan o‘z molini butun (omon) holda topsa, ul uni qaytarib olishga bo‘laklardan haqliroqdur», — dedilar».

14-bob. Kim qarzini talab qilib kelgan odamni «Ertaga kelgil!» deb qaytardi va buni qarz uzish muddatini ataylab kechiktirish, deb hisoblamadi?

Jobir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Otamga qarz bergan kishilar qarzlarini qistab kelishdi. Shunda Nabiy sallallohu alayhi va sallam ularga xurmozorim hosilini olishni taklif qildilar. Lekin, ular (kam, deb) ko‘nishmadi. O’shal kuni Janob Rasululloh ularga xurmozordan birorta ham xurmo bermadilar-da: «Ertaga ertalab kelurman», — dedilar. So‘ng, ul zot ertasi kuni tongda xurmozorimga kelib uning mevasiga baraka tiladilar. Keyin, men xurmolarni terib otamning qarzlarini uzdim».