Bismillahir rohmanir rohiym.

1-bob. Qarzni qistash haqida

Abdulloh ibn Ka’b ibn Molik al-Ansoriy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Ka’b ibn Molik raziyallohu anhu Abdulloh ibn Abu Hidrad al-Aslamiyga qarz bergan erdilar. Bir kuni Abdullohni (masjidda) uchratib, qarzlarini qistadilar. Shunda ikkalalari baland ovoz birlan tortisha boshlashdi. Janob Rasululloh ularning ovozini eshitib, (hujralaridan) chiqdilar-da: «Ey Ka’b, qarzingning yarmidan kech!» — dedilar. Ka’b rozi bo‘ldilar-da, qarzlarining yarmini olib, yarmidan kechdilar».

2-bob. Birovdagi qarzdan butunlay voz kechmoq haqida

Xabbob raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men johiliyat davrida temirchilik qilar erdim. Os ibn Voil mendan bir qancha dirham qarz bo‘lib qolgan erdi. Bir kuni uning oldiga borib, qarzimni talab qilib erdim, u menga: «Toki Muhammadga kufr keltirmas erkansan, mendagi qarzingni bermasman!» — dedi. Men unga: «Olloh taolo haqi, Olloh taolo sening joningni olib, qayta tirilturguniga qadar ham Muhammad (alayhissalom)ga kufr keltirmasman!» — dedim. U: «Unday bo‘lsa, o‘lib, qayta tirilgunimga qadar kut! Ul dunyoda ham menga mol-dunyo va bola-chaqa ato etilur, qarzimni ana o‘shanda uzurman», — dedi. Shunda Olloh taolo «(Ey Muhammad), Bizning oyatlarimizga kufr keltirib, «Menga ul dunyoda ham mol-dunyo va bola-chaqa berilur» deguvchi kimsani ko‘rdingizmi?! degan oyatni nozil qildi.

Bismillahir rohmanir rohiym.

TOPILMALAR HAQIDA KITOB

Topilma, agar egasi uning belgilarini aniq aytsa, o‘ziga qaytarib berilur.

Ubay ibn Ka’b raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Ichida yuz dinor bor bir hamyon topib oldim-da, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga bordim. Janob Rasululloh: «Hamyon topib olganingni bir yil davomida e’lon qil!» — dedilar. Men aytganlaridek, hamyon topib olganimni e’lon qildim, ammo uning egasini topmadim. So‘ng, ul zotning huzurlariga (yana) bordim. Shunda Janob Rasululloh (yana): «Hamyon topib olganingni bir yil davomida e’lon qil!» — deb aytdilar. Men hamyon topib olganimni yana e’lon qildim, ammo (bu safar ham) uning egasini topolmadim. Keyin, uchinchi marta ul zotning huzurlariga bordim. Janob Rasululloh (bu gal): «Topilmaning xaltasi birlan bog‘ichi qanaqa ekanligini, ichidagi pul qanchaligini yodingda saqla, agar egasi kelsa, qaytarib ber, aks holda undan o‘zing foydalanaver» — dedilar. So‘ng, men undan foydalandim».

1-bob. Yo‘qolib qolgan tuya haqida

Zayd ibn Xolid al-Juhaniy rivoyat qiladilar: «Bir badaviy Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan topilma hukmi haqida so‘rab erdi, ul zot: «Uni bir yil davomida (jamoat joylarida) ma’lum qilib tur, so‘ng uning bog‘ichi, xaltasi va ichidagi pulni yedingda saqla. Agar birov kelib, uning belgilarini aniq aytsa, qaytarib ber, aks holda undan o‘zing foydalanaver!» — dedilar. Shunda boyagi badaviy: «Yo Rasulalloh, agar bir qo‘y topib olsam-chi?» — dedi. Janob Rasululloh: «Uni olaver, chunki sen olmasang, birorta birodaring olur yoki bo‘riga yem bo‘lur», — dedilar. Keyin, boyagi badaviy yana: «Yo Rasulalloh, agar tuya topib olsam-chi?» — dedi. Janob Rasululloh uning bul savolidan darg‘azab bo‘lib: «Tuya birlan ishing bo‘lmasin, egasi topilguncha uning yeb-ichguligi o‘zi birlan!» — dedilar».

2-bob. Yo‘qolib qolgan qo‘y haqida

Bu yerda 1-bobdagi hadis takrorlangan.

3-bob. Topilma, agar egasi bir yil davomida topilmasa, topib olgan kishinikidur (ya’ni, u undan foydalanadi, ammo egasi topilsa, qaytarib beradi)

Bu yerda ham 1-bobdagi hadis takrorlangan.

4-bob. Agar kishi dengizdan yogoch topib olsa yoxud qamchi va shu kabi narsa topsa...

Abu Hurayra raziyallohu anhu rshyuyat qiladilir: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birovga qarz bergan bir yahudiy haqidagi hadisi shariflarini aytayotib bunday dedilar: «O’shal odam «Mendan qarz olgan kishi shoyad biror kemada qarzini olib kelgan bo‘lsa!» degan o‘y birlan dengiz sohiliga borib erdi, suv betida qalqib turgan bir yog‘ochga ko‘zi tushdi. So‘ng, u «o‘tinga yarab qolar» deya uni uyiga olib kelib, arralab erdi, ichidan o‘z nomiga bitilgan xat birlan qarzga bergan puli chiqdi».

5-bob. Agar kishi yo‘ldan bir dona xurmo topib olsa...

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Uyimga kelganimda to‘shagimga tushib qolgan bir dona xurmoni ko‘raman-u, yemoqchi bo‘lib olaman, ammo, keyin «Bu sadaqa bo‘lsa-chi?» degan o‘y birlan uni otib yuboraman», — dedilar».

6-bob. Makka ahlining topilmasi (yo‘qolgan narsasi topib olingani haqida) qanday ma’lum qilinur?

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar:« Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Makqa ahlining topilmasini (topib olingani haqida bir yil davomida uch bor) ma’lum qilguvchi kishininggina olmog‘i joizdur, — dedilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu ripoyat qiladilar: «Olloh taolo o‘z Rasuli sallallohu alayhi va sallamga Makkani fath qilib berganda, ul zot odamlar o‘rtasida turib Olloh taologa hamdu sanolar aytdilar, so‘ng: «Olloh taolo ashobul-filni Makkaga qo‘ymagan erdi, (bugun ersa) o‘z Rasuli va mo‘minlarni unga hukmron qildi. Makkada urush qilmoq mendan oldin hech kimga ruxsat qilinmagan bo‘lib, menga kunduzi bir soatgina urush qilishga izn berildi, xolos, mendan keyin ham bu yerda urush qilish biror kishiga ijozat qilinmas. Bul yerda ov qilinmas, bul yerning o‘t-o‘lanlari yulinmas, bul yerda yo‘qotilgan narsani topib olinganini ma’lum qilguvchi kishigina olur. Biror kimsasi o‘ldirilgan odam ikki narsadan birini tanlar, yo xun talab qilur yoki qasos olur», — dedilar. Shunda Ibn Abbos: «Yo Rasulalloh, biz izxirni uylarimiz va qabrlarimizda ishlatamiz-ku?!» — deb erdilar, ul zot: «Izxirdan boshqasini yulmangiz!» — dedilar. So‘ng, Abu Shoh ismli bir yamanlik o‘rnidan turib: «Yo Rasulalloh, ushbu gaplaringizni menga yozib beringiz!» — dedi. Janob Rasululloh: «Abu Shohga yozib beringizlar!» — deb buyurdilar. Men Al-Avzoiydan: «Menga yozib beringiz, yo Rasulalloh, deganda u nimani nazarda tutgan?» — dedim. U: «Janob Rasulullohdan eshitgan mazkur xutbani», — dedi».

7-bob. Birovning sog‘in hayvoni egasining ruxsatisiz sog‘ilmasin!

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Hech kim birovning sog‘in hayvonini egasining ruxsatisiz sog‘masin! Birortangiz o‘z ichimlik manbaingizning birovning qo‘liga o‘tmog‘ini, (ya’ni) xazinangiz (eshigi)ning sindirilib, boyligingizning olib ketilmog‘ini istaysizmi? Darhaqiqat, odamlarning sog‘in hayvonlari yelini ular uchun rizqi ro‘z manbaidur. Shul bois hech kim birovning sog‘in hayvonini egasining ruxsatisiz sog‘masin!» — dedilar».

8-bob. Topilma, garchi egasi bir yildan keyin kelsa ham, qaytarib berilur, chunki u yo‘qotgan kishining topib olgan kishidagi omonatidur!

Bu yerda 1-bobdagi hadis takrorlangan.

9-bob. Kishi topilmani uvol bo‘lmasin, biror vijdonsiz odamning qo‘liga tushmasin, deb olib quysa, joizmi?

Suvayd ibn G’afla rivoyat qiladilar: «Men Salmon ibn Rabiy’a va Zayd ibn Savhon birlan birga g‘azotda erdim. Shunda bir qamchi topib olib edim, hamrohlarimdan biri menga: «Uni tashlab yubor!» — dedi. Men: «Yo‘q, tashlamayman, egasi topilsa, qaytarib beraman, aks holda o‘zim ishlatib yuraveraman», — dedim. So‘ng, biz Madinaga qaytib kelganimizda topib olingan narsa xususida tortishib qoldik. Shul bois men Ubay ibn Ka’bdan topilma haqida so‘radim. Ubay ibn Ka’b bunday deb javob qildilar: «Bir kuni men Janob Rasulullohning davrlarida ichida yuz dinor puli bor hamyon topib olib, uni ul zotning huzurlariga olib bordim. Janob Rasululloh: «Buni topib olganing haqida bir yil davomida 1 ma’lum qil!» — dedilar. Men uni topib olganim haqida bir yil davomida ma’lum qildim. So‘ng, ul zotning huzurlariga bordim. Ul zot (yana): «Uni topib olganing haqida bir yil davomida ma’lum qil!» — dedilar. Men (yana) bir yil davomida uni ma’lum qildim. Keyin, (yana) ul zotning huzurlariga bordim. Ul zot (yana): «Uni bir yil davomida ma’lum qil!» — dedilar. Men (yana) bir yil davomida uni ma’lum qildim. So‘ng, ul zotning huzurlariga to‘rtinchi marta bordim. Shunda ul zot: «Uning ichidagi pulning qanchaligini, xaltasi va bog‘ichining qandayligini eslab qol, agar egasi kelsa, qaytarib ber, aks holda undan o‘zing foydalanaver!» — dedilar».

Salama (yuqoridagi hadis xususida) bunday deydilar: «Keyin, men Ubay ibn Ka’bni Makkada uchratdim. U menga: «Topilmani uch yil davomida e’lon qilib turadimi yo bir yil davomidami, buni bilmayman» — deb aytdi».

10-bob. Kim topilma haqida (odamlarga) ma’lum qildi-yu, ammo uni hukmdorga topshirmadi?

Bu yerda 9-bobdagi hadis takrorlangan.

11-bob.

Abu Bakr Siddiq raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kuni men safarda qo‘ylar podasini haydab ketayotgan bir cho‘ponni ko‘rib qolib: «Sen kimning cho‘ponisan?» — deb so‘radim. Shunda u Quraysh boylaridan birining nomini aytib erdi, men uni tanidim. So‘ng, cho‘ponga: «Qo‘ylar ichida sovlig‘i bormi?» — dedim. U: «Ha» — deb javob berdi. Men unga: «Birortasini sog‘ib berolmaysanmi?» — dedim. U: «Mayli», — dedi-da, bir sovliqni ushlab, boglab qo‘ydi. Men unga: «Uning yelinini (artib), qo‘llaringni ham tozala!» — dedim. U quyning yelinini artib, qullarini ham bir-biriga urib tozaladi, so‘ng bir idishga sut sog‘ib keldi. Men sovisin, deb sutga bir oz suv qo‘shdim-da, so‘ng uni Janob Rasulullohga: «Iching, yo Rasulalloh!» — deb uzatdim. Ul zot uni) ichdilar, men ersam bundan mamnun bo‘ldim».