3-bob. Mo‘minlar onalarining Janob Rasululloh vafot etganlaridan keyingi nafaqasi haqida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Mening merosimning (ya’ni, men qoldirgan narsalarning) bir dinori ham bo‘lib berilmas, jufti halollarim nafaqasi hamda omilim (ya’ni, Olloh taolo yo‘lida sadaqa qilib qoldirgan yerlariga qarab turguvchi kishi yoki xalifalar) ta’minotidan ortgani sadaqadur», — dedilar».

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar. «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam vafot etganlarida uyimdagi tokchamda ozgina arpadan bo‘lak biror jonzot yesa bo‘ladirgan narsa qolmagan erdi. Men uni (ancha vaqtga yetsin, deb) taqsimlab qo‘yib erdim, (Olloh taolo baraka ato etib), talay vaqtgacha yetdi».

Amr ibn al-Haras raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam qurollari, oq xachirlari va (Olloh taolo yo‘lida) sadaqa qilib qoldirgan yerdan bo‘lak hech narsa qoldirmadilar».

4-bob. Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning jufti halollarining uylari va ularning (har birlariga) alohida uy ajratib berilgani xususida

Olloh taoloning qavli: «(Ey payg‘ambarning ayollari, bo‘lar-bo‘lmasga tashqariga chiqavermay), o‘z uylaringizda qo‘nim birla o‘ltiringizlar...» («Ahzob» surasi, 33-oyat).

Olloh taoloning qavli: «Ey mo‘minlar, payg‘ambarning uylariga biror taomga chaqirilsangizlargina kiringizlar» («Ahzob» surasi, 53-oyat).

Oisha raziyallohu anho rivot qiladilar: «Rasululloh sal lallohu alayhi va sallam, dardlari og‘irlashib qolganda,  mening uyimda yotmoqqa (boshqa) xotinlaridan izn so‘radilar, ul zotga izn berildi».

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam mening uyimda, mening navbatim (kelgan kun)da va mening bag‘rimda vafot etdilar, Olloh taolo (misvok uchini tishim birlan yumshatib berganimda unga tekkan) tupugimni ul zotning (muborak) tupuklariga omuxta qildi. (Bir vaqt) ukam Abdurrahmon (qo‘lida) misvok birlan kirib kelib erdi, ul zot behol (ko‘zlari birlan)  misvokka bir qarab qo‘ydilar. Shunda men misvokni olib, uchini (tishlarim birlan) yumshatib berdim».

Ali ibn Husayn raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning jufti halollari Safiyya ul zot Ramazonning oxirgi o‘n kunligida masjidda e’tikof qilayotganlarida ko‘rgani qeldilar. So‘ng, (uylariga) qaytib ketmoqchi bo‘lib o‘rinlaridan turdilar. Janob Rasululloh ham turib, ul muhtarama birlan birga (bo‘lak) xotinlari Ummu Salamaning hujrasi eshigi snidagi masjid eshigiga yaqin borganlarida ansorlardan ikki kishi o‘tib qoldi. Ular Janob Rasulullohga salom berishib, yo‘llarida davom etishdi. Shunda ul zot ularga: «Shoshmangizlar, (bul ayol o‘zimning xotinlarimdan biridur, tagan, biror bema’ni xayol kallangizga kelgan bo‘lmasin!)» — dedilar. Bu gap og‘ir botib, ular: «Subhonolloh!» — deyishdi. Janob Rasululloh ularga: «Darhaqiqat, shayton (tezlikda) insonning (miyasiga) qon (birla) yetib borib, uni vasvasa qilur, shul bois men u ko‘nglingizga biror egri fikr solmadimikan, deb xavotir oldim», — dedilar».

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Hafsaning uyining tomiga chiqib erdim, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning (pastda) ortlarini qiblaga va oldlarini Shomga qilib hojatga o‘ltirganlarini ko‘rdim». (Ulamolar: «Old va orqani qiblaga qaratib o‘ltirmoq man’ qilinmasidan burun shunday qilgan bo‘lsalar kerak» — deb taxmin qilishadi).

Oisha raziyallohu anho rivoyat qilatilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Quyosh (nurlari) hali hujramdan chiqib kstmagan vaqtda asr uqir erdilar».

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam xutba qila turib, Oishaning hujrasi tomon (ya’ni, mashriq tomon) ishora qildilar-da: «Fitna hov anavi tomonda, shayton shoxi chiqadirgan tomonda!» — dedilar».

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam mening hujramda erdilar. Shul vaqt men bir kishining Hafsaning uyiga kirmoqqa izn so‘rayotganini eshitdim. Shunda ul zotga: «Yo Rasulalloh, anavi kishi uyingizga kirmoqqa izn so‘rayotir», — dedim. Ul zot: «Men uni falonchi bo‘lsa kerak, deb o‘ylayman (ya’ni, u Hafsaning emishgan amakisidur), tug‘ishganlik harom qilgan (man’ qilgan) narsani emishganlik ham harom qilur», — dedilar». (Ya’ni, tugishganlarga o‘zaro nikoh ravo bo‘lmagani kabi, emishganlarga ham o‘zaro nikoh ravo ermas).

5-bob. Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sovut, aso, qilich, qadah va (muhr ko‘zli) uzuklari haqida; ul zot o‘zlaridan keyin merosxo‘rlariga taqsimlab berishni tayinlamagan narsalardan sahobalarning foydalanib yurganlari xususida; Janob Rasululloh vafot qilganlaridan keyin, sahoba va boshqalarning ul zotning soch va mo‘ylari, poyabzallari, (tutgan) idishlari kabi narsalarini tabarruk qilib saqlab qo‘yganlari to‘g‘risida

Sumoma raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abu Bakr raziyallohu anhu xalifa bo‘lganlarida Anasni Bahraynga yubordilar. Keyin, unga xat yozib, Janob Rasulullohning (muhr ko‘zli) uzuklari birlan uni muhrladilar. O’shal uzuk ko‘ziga uch satr xat naqsh qilingan bo‘lib, birinchi satri «Muhammad», ikkinchi satri «Rasul» va uchinchi satri «Olloh» so‘zlaridan iborat erdi».

Iso ibn Tuhmon: «Anas bizga oshlangan teridan tikilgan  tasmali bir juft choriq olib chiqdi», — deydilar. (Bu choriqning tasmasi oyoqning ikki barmog‘i orasiga kirib turgan).

Sobit al-Bunoniy: «O’shal bir juft choriq Rasululloh sallallohu alayhi va sallamniki erdi», — deydilar.

Abu Burda raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Oisha raziyallohu anho bizga bir yung kuylak olib chiqib: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning ruhlari (jonlari) mana shu ko‘ylakda ekanliklarida olingan», — dedilar».

Abu Burda: «Oisha bizga Yamanda qilinadirgan narsadan (ya’ni, matodan tikilgan) bir qalin ishton va «mulabbada» («namat») deb atashadirgan mana bundan (ya’ni, mana bu matodan tikilgan) bir kuylak olib chiqdilar», — deydilar.

Ibn Sirin raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning qadahlari darz ketdi. (Shunda Janob Rasululloh qadah darzini temir halqa birlan jipslab quydilar. O’shal qadah, ul zot vafot etganlaridan keyin, Anasda qoldi). Anas uning temir halqasi o‘rniga kumush zanjir urnatib quydi. Men unda (suv) ichganman».

Ibn Shihob raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Misvar ibn Maxrama Ali ibn Husaynga bunday dedilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning qilichlarini menga bermaysizmi? Chunki, men uni qavm sizdan tortib olmasaydi, deb xavotirdaman. Agar qilichni menga bersangiz, Olloh taolo nomi birlan qasam ichamanki, to tirik erkanman, ular unga hech qachon ega bo‘lolmaslar! Men Ali ibn Abu Tolibning Fotima alayhossalomning ustlariga Abu Jahlning qiziga uylanmoqchi bo‘lganlarini bilurman. O’shanda men balog‘atga yetib qolgan bir yigitcha bo‘lib, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning mana shu minbarlarida turib odamlarga: «Fotima mening pushti kamarimdan bo‘lgandur, men uning iymoniga zarar yetmasaydi, deb xavotirdaman!» — deb xitob qilganlarini eshitganman. Keyin, ul zot Banu Abdi Shams qabilasidan bo‘lmish kuyovlari haqida gapira turib, uning o‘zlariga yaxshi kuyovlik qilganini aytib maqtadilar. So‘ng: «(Men johiliyat davrida katta qizim Zaynabni Abu al-Os ibn Rabi’aga nikohlab bergan erdim), u (qizim ustiga uylanmaslikka) menga va’da berib, so‘zining ustidan chiqdi. (So‘ng, bizga asir tushganida qizimni mening huzurimga qaytarib yubormoqqa ham) va’da berib erdi, va’dasiga vafo qildi. Men halolni harom qilguvchi ham, haromni halol qilguvchi ham emasman. Olloh taolo haqi, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning qizi (Fotima) birlan Olloh taoloning dushmani (Abu Jahl)ning qizi hech qachon bir (erning, ya’ni Alining) nikohida bo‘lmas!» — dedilar».

6-bob.

Xums Janob Rasululloh huzurlariga turli qabilalardan kelib-ketib turadirgan elchilarni mehmon qilmoq, vaqti-vaqti birlan miskinlar holidan xabar olmoq hamda supa ahli va beva-bechoralarga xayru ehson qilib turmoq uchun sarf qilingandur. Bunga dalil shuki, Fotima alayhossalom yorg‘uchoq qo‘llarini qavartirib yuborayotganidan shikoyat qilib, o‘zlariga dastyor so‘raganlarida, Janob Rasululloh dastyor bermay, ul muhtaramani Olloh taoloning panohiga topshirgandurlar

Ali raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Fotima alayhossalom yorg‘uchoqni aylantiraverib, qo‘li qavarib ketayotganidan shikoyat qildi. So‘ng, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga bir bolani dastyorlikka berishganini eshitib, o‘ziga xizmatkor so‘ragani ul zotning huzurlariga bordi. Ammo, ul zot uyda bo‘lmaganlari uchun ne maqsadda kelganini Oishaga tayinlab keldi. Janob Rasululloh uyga kelganlarida Oisha shul haqda ma’lum qildi. Keyin, ul zot bizning uyimizga keldilar. Shunda biz o‘rnimizga kirib yotgan bo‘lib, turmoqchi bo‘lganimizda ul zot: «Yotaveringizlar, qimirlamangizlar!» — dedilar-da, (ko‘rpamizning etak tomoniga oyoqlarini tiqib o‘ltirdilar), hatto men ko‘kragimga tegib turgan muborak oyoqlarining sovqotib qolganini sezdim. So‘ng, ul zot: «Ikkingizga so‘ragan narsangizdan yaxshiroq (savobliroq) bir amalni o‘rgatayinmi? O’rningizga kirib yotganingizda Olloh taologa o‘ttiz to‘rt marta takbir, o‘ttiz uch marta hamd va o‘ttiz uch marta tasbih aytingizlar, bu ikkingiz uchun so‘ragan narsangizdan savobliroqdur!» — deb marhamat qildilar».

7-bob.

Olloh taoloning qavli: «Bilib qo‘yingizlarki, o‘lja olgan narsalaringizning beshdan bir hissasi Olloh, payg‘ambar, (payg‘ambar) qarindoshlari, yetimlar, miskinlar va musofirlarning haqidur...» («Anfol» surasi, 41-oyat)

Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Darhaqiqat men Qosim (Taqsim qilguvchi) va Xozin (xazinachi)men, Olloh taolo ersa ato etguvchidur» — deb aytganlar.

(Kofirlarga qarshi urushda o‘lja olingan jamiki narsalar avval besh hissaga bo‘lingan. So‘ng, ularning beshdan bir hissasi Olloh taoloning nomiga bagishlanib, uni parvardigorning Yerdagi noibi bo‘lmish Janob Rasululloh olganlar-da, bssh toifa odamlarga — dastlab o‘zlariga, keyin din yo‘lida madadkor bo‘lgan xesh-aqrabolariga, keyin yetimlarga, keyin miskinlarga, so‘ng musofirlarga taqsim qilganlar. O’ljalarning beshdan to‘rt qismi ersa jangchilarning o‘zlariga qoldirilgan).

Jobir ibn Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Biz ansorlardan bir kishi o‘g‘il ko‘rib, unga «Muhammad» deb ism quymoqchi bo‘ddi».

Mansur raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «O’shal ansoriy bunday deb erdi: «Men o‘g‘ilchamni buynimga o‘tqazib Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga olib bordim. Shunda ul zot: «(Bolalaringizga) laqabimni emas, ismimni quyingizlar! Chunki men, darhaqiqat Qosim (taqsimlaguvchi) qilib yuborilganman, sizlarga (o‘ljalarni) taqsim qilurman» — deb marhamat qildilar».

Jobir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «(Bir ansoriy) o‘g‘liga «Qosim» deb ism qo‘ymoqchi bo‘ldi. Shunda Janob Rasululloh: «(Bolalaringizga) laqabimni emas, ismimni quyingizlar!» — dedilar».

Jobir ibn Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Biz (ansorlar)dan bir kishi o‘g‘il ko‘rib, ismini «Qosim» deb qo‘ydi. Shunda ansorlar: «Biz seni «Abulqosim» deb ulug‘lamaymiz ham, bunday deb seni xursand qilmaymiz ham!» — deyishdi. Keyin, u Janob Rasulullohning huzurlariga borib: «Yo Rasulalloh, men o‘g‘il ko‘rdim, ismini «Qosim» deb atadim. Ammo, ansorlar (norozi bo‘lishib): «Biz seni «Abulqosim» deb ulug‘lamaymiz ham, bunday deb seni xursand qilmaymiz ham!» — deyishdi», — dedi. Janob Rasululloh (unga): «Ansorlar (senga shunday deb) to‘g‘ri ish qilishibdi. (Bolalaringizga) laqabimni emas, ismimni qo‘yingizlar, chunki men Qosim (o‘ljalarni taqsim qilguvchi)man» — deb marhamat qildilar».

Muoviya rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Olloh taolo qaysi bandasiga savob (ya’ni, barcha savoblarni yohud ulkan savob) ato etmoqni ixtiyor qilsa, uni din borasida faqih (dinni teran tushunguvchi, din bilimdoni) qilur. Darhaqiqat men Qosim (taqsim qilguvchi)man, Olloh taolo ersa ato etguvchidur. Bu ummat Olloh taoloning amri kelgunga (ya’ni, Qiyomatga) qadar ham o‘zlariga muxoliflik qilayotganlarga qarshi kurashni davom ettirurlar!» — deb marhamat qildilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Men sizlarga (biror narsa) ato eta olmasman ham, (biror narsaning ato etilmog‘iga) mone’lik qila olmasman ham, men Qosim (taqsim qilguvchi)durman, nima buyurilsa, shuni qilurman!» — deb marhamat qildilar».

Xavla al-Ansoriyya raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning: «Odamlar Olloh taoloning (musulmonlar farovonligi uchun ta’yin qilgan) molini haqsiz sarf qilurlarki, Qiyomat kuni jahannam ularniki bo‘lur!» — deb aytganlarini eshitdim».

8-bob. Janob Rasulullohning: «O’ljalar sizlarga halol qilindi» — deb aytganlari haqida

Olloh taolo: «Va’da qilgandur Olloh sizlarga (kelgusida) o‘zlaringiz oladirgan ko‘p o‘ljalarni. Buni (ya’ni, Xaybarda oladirgan o‘ljalaringizni) esa tezlashtirib, (dushmanlik qiladirgan) odamlarnint qo‘llarini sizlardan to‘sib qo‘ydi», — deydi («Fath» surasi, 20-oyat).

Urva al-Boriqiy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «(Olloh taolo yo‘lida g‘azot qilmoq niyatida boqilayotgan) otning yollariga to Qiyomat (egasi uchun oxiratda asqatadirgan) savoblar (va bu dunyoda asqatadirgan o‘ljalar) bog‘lab qo‘yilgandur» — deb marhamat qildilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Agar xusrav ulsa, undan keyin (Iroqda) xusrav bo‘lmas va agar qaysar o‘lsa, undan keyin (Shomda) qaysar bo‘lmas, ikkalasining boyliklari Olloh taolo yo‘lida albatta nafaqa qilinur!» — deb marhamat qildilar».

Bu yerda yuqoridagi hadis takrorlangan.

Jobir ibn Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «O’ljalar menga halol qilindi», — dedilar».

Abu Hurayra raziyachlohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Olloh taolo bandasini faqat o‘z yo‘lida va o‘z so‘zlarining tasdiq ettirilmog‘i uchungina jihodga chiqaruvchi bo‘lib, u jihodga chiqqan bandasiga shunday kafolat berurki, (shahid bo‘lgan zahotiyoq uni beso‘roq va beazob) jannatga kiritur yoki o‘z maskaniga sog‘-salomat ajru o‘ljalar birlan qaytarur».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Payg‘ambarlardan biri (ya’ni, Yo‘sha’ ibn Nun) g‘azotga chiqmoqchi bo‘ldilar. Shunda ul kishi o‘z qavmlariga: «Ayolning farjiga yetishib (ya’ni, yaqindagina bir ayolga uylanib), uning huzuriga kirmoq orzusida turgan, hali uni jimo’ qilib ulgurmagan biror kishi mening ortimdan (g‘azotga) ergashmasin! Uylar qo‘rib, hanuz tomlarini yopa olmagan (kishilardan) birortasi ham (mening ortimdan g‘azotga) ergashmasin! (Shuningdek, bo‘g‘oz) qo‘y yoki (bo‘g‘oz) tuyalar sotib olib, ularning bolalamog‘ini kutayotgan biror kishi ham (mening ortimdan g‘azotga) ergashmasin!» — deb amr qildilar. (Chunki, bunday kishilarning xayollari doimo xotinlari, uylari va mol-hollarida bo‘lib, g‘azotdan chalg‘ir erdilar). So‘ng, ul kishi (bir qancha yahudiy qabilalari birlan birga) g‘azotga yo‘l olib, asr namozi vaqtida yoki taxminan shu vaqtlarda bir qishloqqa (ya’ni, Ariyhoga) yaqinlashdilar. (Shu kuni  jum’a kuni bo‘lib, ikki o‘rtada qattiq jang boshlandi. Ammo, Yo‘sha’ alayhissalom Quyosh botishiga va yahudiylar uchun urush man’ qilingan shanba tunining kirishiga oz vaqt qolganidan xavotir olib), Quyoshga: «Sen (botishga) buyurilgansan, men ersam (sen botguncha urush qilishga) buyurilganman»,— (dedilar. So‘ng, Olloh taologa): «Yo parvardigoro, (ularni mag‘lub etgunimizga qadar) Quyoshni (botishdan) to‘xtatib turgil!» — deb iltijo qildilar. (Shunda Olloh taolo) Quyoshni (botishdan) to‘xtatib, Yo‘sha’ alayhissalomga zafar ato etdi. So‘ng, ul kishi (barcha) o‘ljalarni (bir yerga) to‘plab erdilar, (Olloh taolo ul o‘ljalarni yondirib yubormoq uchun o‘tni yubordi), lekin o‘t kelib o‘ljalarni yendirmadi. (Ya’ni, Yo‘sha’ alayhissalomning qavmlariga o‘lja olmoq harom qilingan bo‘lib, ular har jangdan so‘ng o‘ljalarni bir yerga . tuplashar erdi. Keyin, Olloh taolo utni yuborib, o‘t ul  o‘ljalarni yendirar erdi. Ammo, bu safar o‘t o‘ljalarni yondirmadi, chunki ular o‘ljalardan o‘g‘irlab, yashirib qo‘yishgan erdi). Yo‘sha’ alayhissalom (qavmga): «Oralaringizda xiyonat sodir bo‘ldi, shul bois har bir qabiladan bir kishi menga (qo‘l berib) bay’at qilsin (qasam ichsin!)» — dedilar. Ular Yo‘sha’ alayhissalomga (qo‘l berib) bay’at qilishayotganda bir kishining quli ul kishining qo‘llariga yopishib qoldi. Shunda Yo‘sha’ alayhissalom (o‘shal kishiga): «Xiyonat sizlarning orangizda sodir bo‘lgandur, endi sening qabilang menga bay’at qilsin!» — dedilar. O’shal qabila ahli (birma-bir) bay’at qilganda ulardan ikki yoki uch kishining quli Yo‘sha’ alayhissalomning qo‘llariga yopishib qoldi. Shunda Yo‘sha’ alayhissalom (ularga): «Xiyonat sizlarning orangizda sodir bo‘lgandur» — deb erdilar, ular sigir kallasidek keladirgan bir oltinni olib kelib, (o‘ljalarga qo‘shib) qo‘yishdi. Shundan so‘nggina, o‘t o‘ljalarni yondirdi. Keyin, Olloh taolo (ilgarigi payg‘ambarlarning qavmlaridan birortasiga halol qilmagan) o‘ljalarni bizga halol qildi, u bizning zaif va bechorahol ekanligimizni ko‘rib, (bizga rahm aylab) o‘ljalarni bizga halol qildi».

9-bob. O’lja uchun jang qilgan kishi (Olloh taolo yo‘lida jang qilgan kishiga nisbatan) kamroq savob oladimi?

Abu Muso raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir odam Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning qoshlariga kelib: «(Bir) kishi o‘lja uchun jang qilur, (ikkinchi) kishi shuhrat uchun jang qilur va (uchinchi) kishi shijoatli ekanligini kursatish uchun jang qilur. Ulardan qaysi biri Olloh taolo yo‘lida jang qilgan bulur?» — dedi. Janob Rasululloh: «Olloh taoloning so‘zi (ya’ni, kalimai tavhid) eng ulug‘ (so‘z) bo‘lmog‘i uchun jang qilgan kishi Olloh taolo yo‘lida jang qilgan bo‘lur» — deb marhamat qildilar».

10-bob. Imomning o‘ziga tortiq qilingan narsalarni taqsim qilmog‘i va (taqsimlash chog‘ida) huzurida bo‘lmaganlarga (ham o‘shal narsalardan) olib qolib, yashirib qo‘ymog‘i haqida

Abdulloh ibn Abu Mulayka raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga tilla tugmalar qadalgan deboj qabolar hadya qilindi. Ularni bir guruh sahobalariga ulashdilar-da, bittasini Maxrama ibn Navfalga olib qo‘ydilar. Keyin, Maxrama ibn Navfal o‘g‘li Misvar birlan birga ul zotning uylariga borib, eshik oldida to‘xtadi-da, o‘g‘liga: «Ul zotni menga chaqirib ber!» — dedi takabburlik birlan. Janob Rasululloh Maxramaning tovushini eshitib, o‘zlari unga atab olib qo‘ygan qaboni oldilar-da, (tilla) tugmalarini ro‘para qilgan holda uning oldiga chiqdilar. So‘ng, unga zarda birlan: «Ey Misvarning otasi, manavini senga yashirib qo‘ygan erdim! Ey Misvarning otasi, manavini senga yashirib qo‘ygan erdim!» — dedilar».

11-bob. Janob Rasululloh Qurayza va Nazir (xurmolari)ni qanday taqsim qildilar va ul xurmolardan qanchasini o‘zgalar bergan xurmolar badaliga topshirdilar?

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kishi, Qurayza va Nazir qabilalari fath qilinmasidan burun, Janob Rasulullohga o‘z xurmolaridan berib turar erdi. Janob Rasululloh Qurayza va Nazir fath qilingach, o‘shal kishi bergan xurmolarni o‘lja olingan xurmolar birlan qaytara boshladilar. Bir kuni uyimdagilar menga Janob Rasulullohning huzurlariga borib, o‘zlari ul zotga bergan xurmolarning hammasini yoki bir qismini so‘ramog‘imni buyurishdi. Ammo, Janob Rasululloh uyimdagilar bergan xurmolarni Ummu Aymanga in’om qilib qo‘ygan ekanlar, huzurlariga borganimda ularni menga berdilar. Shu asnoda Ummu Ayman kelib qoldilar-da, yoqamdan tortqilab: «Olloh taolo haqi, ul xurmolarni senga bermasman, ul zot ularni menga berganlar!» — dedilar. Janob Rasululloh «Ey Ummu Ayman, uni o‘z holiga qo‘yingiz, sizga muncha va muncha xurmo berurman!» desalar ham, Ummu Ayman: «Yo‘q, aslo, yakkayu yagona parvardigor haqi!» — deb sira unamas, Janob Rasululloh ersalar: «Muncha va muncha xurmo berurman!» — deya ko‘ndirishga harakat qilar erdilar. Nihoyat, ul zot Ummu Aymanga ilgari in’om qilganlaridan ko‘ra un barobar ko‘p xurmo berib qutildilar». (Bu yerda maniyha qilingan xurmo daraxtlari xususida gap ketayotir).

12-bob. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam hamda hukmdorlar birlan birga g‘azot qishuvchi kishilar  mol-mulklarining, xoh ul mol-mulklar jonli va xoh jonsiz bulsin, baraka kasb etmog‘i haqida

Hishom ibn Urva raziyallohu aihu rivoyat qiladilar: «Abdulloh ibn az-Zubayr: «(Otam) Zubayr (ibn Avvom) Jamal (voqeasi) kuni to‘xtab meni chaqirdilar, men yonlariga borib turdim. Shunda ul kishi menga: «Ey o‘g‘ilginam, bugun zolim yoxud mazlumlargina o‘ldirilur, men ersam bugun o‘zimni mazlum holdagina o‘ldirilmog‘imni afzal ko‘rurman. Hozir meni eng ko‘p tashvishga solayotgan narsa — (buynimdagi) qarzim bo‘lib, uni uzishga mol-mulkimiz yetarmikan yo yo‘qmi, deb xavotirdaman», — dedilar. So‘ng, (bir oz o‘ylab turib): «Ey o‘g‘ilginam, mol-mulkimizni sotib, qarzimni uz, agar qarzimni uzganingdan keyin, mol-mulkimizdan biror narsa ortib qolsa, uni uch hissaga bo‘lib, bolalaringning haqini ber!» — deb vasiyat qildilar», — dedi. (Shul vaqtda) Abdulloh ibn az-Zubayrning ayrim farzandlari o‘zining ba’zi ukalari birlan teng bo‘lib, otasining to‘qqiz o‘g‘il va to‘qqiz qizi bor erdi. Keyin, Abdulloh ibn az-Zubayr bunday deb aytdi: «Otam qarzlari xususida menga vasiyat qila turib: «Ey o‘g‘ilginam, agar qarzimni uzishga ojizlik qilib qolsang, mavlomdan (ya’ni, men ozod qilgan sobiq qulimdan) yordam so‘ra!» — dedilar. Olloh taolo haqi, shunda men ul kishining ne demoqchi bo‘lganlarini anglamay: «Ey otajon, mavlongizdan (yordam so‘rayinmi?)» — dedim. Ul kishi: «Olloh (taolo haqi, ha shunday qilgil!)» — dedilar. Parvardigorim nomi birlan qasamyod qilurmanki, (otamning bul so‘zlarini eshitib): «(Ie, hali) ul kishining qarzlarini uzish uchun (shul qadar tuban ahvolga tushamanmi, kelib-kelib otamning o‘zlari ozod qilgan bir sobiq qulga): «Ey Zubayrning mavlosi, ul kishining qarzlarini uz!» — deb aytamanmi, keyin ul otamning qarzlarini uzadimi?» — dsya shunchalik qayg‘uga botdimki, ilgari biror narsa xususida bunchalik qayg‘urmagan erdim. So‘ng, (otam) Zubayr (namoz o‘qib turganlarida) o‘ldirildilar. Ul kishi bir qancha yerlar, jumladan Madinada bir daraxtzor (yoki bog‘) va o‘n bir hovli, Basrada ikki hovli, Kufada bir hovli va Misrda bir hovlidan bo‘lak na biror dinor va na biror dirham (pul) qoldirdilar. Otamning bo‘yinlaridagi qarzlari shundan iborat erdiki, odamlar ul kishiga omonat qoldirib ketmoq niyatida mol olib kelishar, ammo ul kishi omonat olib qolishga ko‘nmay: «Men molingizning zoe ketishidan (uzoq vaqt turib qolib, o‘z qiymatini yo‘qotishidan, yaramas holga kelishidan yoxud yo‘qolib qolishidan) qo‘rqurman, (agar qarz tariqasida tashlab ketsangiz, mayli») — der erdilar. Otam na amir va na xiroj yiguvchi va na biror boshqa amaldor bo‘lmoqqa sira intilmadilar. Ul kishining birdan-bir ishtiyoqlari — Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga yoxud Abu Bakr, Umar va Usmon raziyallohu anhum birlan birga g‘azotlarda bo‘lmoqlik erdi, xolos. So‘ng, men otamning qarzlarini hisoblab, uning ikki million ikki yuz ming ekanligini aniqladim».

(O’shal kunlarda) Hakim ibn Hizom Abdulloh ibn az-Zubayrni uchratib, unga: «Ey jiyanim, birodarimning qarzi qancha erkan?» — dedi. Shunda Abdulloh ibn az-Zubayr: «Ikki yuz ming» — deb (ataylab) kamaytirib aytdi. Hakim: «Olloh taolo haqi, men sizlarning mol-mulkingizni bundan to‘qqiz barobar ko‘p, deb bilurman!» — dedi. Abdulloh unga: «Agar ikki million ikki yuz ming bo‘lsa-chi, unda ne deysiz?» — dedi. Hakim: «Unday bo‘lsa, men sizlar bunday katta qarzni uzolmassizlar, deb o‘ylayman. Agar otalaringizning qarzini uzmoqqa ojizlik qilib qolsangizlar, mendan yordam so‘rangizlar!» — dedi. Zubayr (yuqorida aytilgan) daraxtzorni ikki yuz yetmish mingga sotib olgan erdilar. Abdulloh ibn az-Zubayr (uni o‘n olti ulushga bo‘lib, har bir ulushni yuz mingdan narxladi-da), uning (umumiy) narxi bir million olti yuz ming ekanligini aytdi. So‘ng, o‘rnidan gurib: «Kimning (otam) Zubayrda haqi bo‘lsa, bizni daraxtzordan topur!» — deb e’lon qildi. (Birinchi bo‘lib) Abdulloh ibn Ja’far uning oldiga keldi. Zubayr undan to‘rt yuz ming qarz erdilar. Abdulloh ibn Ja’far Abdulloh ibn az-Zubayrga: «Agar istasangizlar, qarzimdan kechurman», — dedi. Abdulloh ibn az-Zubayr: «Yo‘q», — dedi. U: «Agar istasangizlar, muhlatini o‘zlaringiz xohlaganingizcha uzaytirurman», — dedi. Abdulloh ibn az-Zubayr yana: «Yo‘q», — dedi. Shunda u: «Unday bo‘lsa, daraxtzordan menga bir bo‘lak yer ajratib beringizlar!» — dedi. Abdulloh ibn az-Zubayr: «Manavi yerdan anavi yergacha sizniki», — dedi. (Shul tariqa) Abdulloh ibn az-Zubayr kelgan odamlarga daraxtzordan ulush ajratib berib, otasiiing qarzini uza boshladi. Nihoyat, (o‘n olti ulushdan) to‘rt yarim ulush qoldi. So‘ng, Abdulloh ibn az-Zubayr Muoviyaning huzuriga keldi, shunda Amr ibn Usmon, Munzir ibn Zubayr va Ibn Zam’a o‘shal yerda o‘ltirishgan erdi. Muoviya Abdulloh ibn az-Zubayrga: «Daraxtzorni qanchaga narxlading?» — dedi. Abdulloh ibn az-Zubayr: «Har bir ulushini yuz mingdan», — dedi. Muoviya: «Necha ulush qoldi?» — dedi. Abdulloh ibn az-Zubayr: «To‘rt yarim ulush», — dedi. Shunda Munzir ibn az-Zubayr: «Uning bir ulushini yuz mingga oldim», — dedi. Amr ibn Usmon: «Men ham bir ulushini yuz mingta oldim», — dedi. Ibn Zam’a: «Men ham bir ulushini yuz mingga oldim», — dedi. Muoviya: «Qanchasi qoldi?» — dedi. Abdulloh ibn az-Zubayr: «Bir yarim ulush», — dedi. Mubviya: «O’shal bir yarim ulushni bir yuz ellik mingga oldim», - dedi. (Shu birlan daraxtzor bir million olti yuz mingga sotildi. Ammo, Zubayrning qarzlarini to‘la-to‘kis uzish uchun yana olti yuz ming yetmas erdi. Shul boisdan Abdulloh ibn Ja’far Muoviya (birlan kelishib), uning (bir yuz ellik mingga olgan bir yarim) ulushini olti yuz mingga sotib oldi. Abdulloh ibn az-Zubayr (otasining) qarzini uzib bo‘lganida Zubayrning avlodlari: «Bizlarning merosimizni taqsimlab ber!» — deyishdi. Ammo, Abdulloh ibn az-Zubayr (ularga): «Yo‘q, Olloh taolo haqi, unday qilmasman, avval men to‘rt yil davomida xaloyiqqa ovoza qilayin, (yana) kimning otamda haqi bo‘lsa, kelib olsin, biz qarzdan qutilaylik!» — dedi. Keyin, Abdulloh ibn az-Zubayr har yili xaloyiqqa ovoza qildi, (lekin hech kim kelmadi. Shul tariqa) to‘rt yil o‘tgach, u otasidan qolgan mol-mulkni ul kishining : avlodlariga taqsimlab berdi. Zubayrning to‘rt xotini bor erdi. Abdulloh (barcha mol-mulkning) uchdan birini chegirib tashlagach, ularning har biri bir million ikki yuz mingdan meros oldi. Zubayrning barcha mol-mulki ellik million ikki yuz ming erdi».