12-bob. (Sharoit taqozo qilganda) mol yoxud shu kabilar badaliga mushriklar birlan (musulmonlar o‘rtasidagi mavjud) sulh(ni saqlab qolmoqlik) hamda ahdga vafo qilmagan kishining gunohi haqida

Olloh taoloning qavli: «Va agar ular sulhga moyil bo‘lsalar, siz ham unga moyil bo‘lingiz!» («Anfol» surasi, 61-oyat).

Sahl ibn Abu Hasma raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abdulloh ibn Sahl va Muhayyisa ibn Mas’ud ibn Zayd Xaybar (yahudiylari birlan musulmonlar o‘rtasida) sulh (tuzilgan) kezlarda xurmo terib kelmoq uchun Haybarga borishdi. Shunda ikkalasi (ya’ni, Abdulloh ibn Sahl va Muhayyisa ibn Mas’ud ibn Zayd) ajralib, (xurmozorning turli yerida xurmo terishdi). Keyin, Muhayyisa Abdulloh ibn Sahlning oldiga keldi, shunda u qoniga belanib o‘lib yotar erdi. Muhayyisa uni dafn qilgach, Madinaga qaytib keldi. So‘ng, (Abdulloh ibn Sahlning birodari) Abdurrahmon ibn Sahl va Mas’udning o‘g‘illari Muhayyisa birlan Huvayyisa (shul haqda xabar qilmoq uchun) Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga borishdi. Abdurrahmon endi gapira boshlab erdi, ul zot: (Ichingizda yoshi) kattasi... kattasi (gapirsin!)» — dedilar, chunki Abdurrahmon ularning eng kichigi erdi. Abdurrahmon (darhol) jim bo‘ldi. Keyin, Muhayyisa va Huvayyisa Abdullohning o‘ldirilgani xususida ul zotga so‘zlab berishdi. Shunda ul zot: «Qasam ichib, o‘ldirilgan odamingizning qoniga haqlig‘ bo‘lasizlarmi?» (ya’ni, «Abdullohning xunini haqlig‘ talab qilmoqlaringiz uchun uni yahudiylar o‘ldirganiga qasam ichasizlarmi?») — dedilar. Ular: «(O’ldirilgan vaqtda tepasida) bo‘lmagan bo‘lsak va (kim o‘ldirganini) ko‘rmagan bo‘lsak, qandayin qasam ichurmiz?» — deyishdi. Ul zot: «Yahudiylar sizlar(ning bul da’vongiz)dan qutulmoq uchun ellik bor qasam ichsinlarmi?» — dedilar. Ular: «Kofirlar qavmining qasamlarini qanday (inobatga) olurmiz?» — deyishdi. Shunda ul zot Abdullohning xun haqini o‘z (shaxsiy) mollaridan (yoxud Baytulmoldan) berib yubordilar.

13-bob. Ahdga vafo qilmoqning fazilati haqida

Abdulloh ibn Abbos raziyallohu aihu rivoyat qiladilar: Hiraql (o‘z huzurig‘a taklif qilib) Abu Sufyonga (odam) yubordi. Abu Sufyon Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan o‘zi o‘rtasida tuzilgan sulh muddati chog‘ida Quraysh savdo karvoni birlan Shomga kelgan erdi».

14-bob. Agar zimmiy (musulmonni) sehrlasa, kechiriladimi?

Ibn Shihob: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam sehrlandilar. Shunda ul zot sehrlagan odamni o‘ldirmadilar, ul ersa kitob ahlidan erdi», — deydilar.

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhu va sallam (shunday qattiq) sehrlandilarki, hatto bir narsani qila olaman, deb xayol qilsalar-da, qila olmas erdilar».

15-bob. (Bo‘lajak) xiyonatdan ogoh qilingani haqida

Olloh taoloning qavli: «Va agar ular sizga firib bermoqchi bo‘lsalar, Olloh taolo sizga kifoya qilur» («Anfol» surasi, 62-oyat).

Anf ibi Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Tabuk g‘azoti vaqtida Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga keldim, shunda ul zot teridan qilingan bir chodirda o‘ltirgan bo‘lib, bunday deb marhamat qildilar: «Qiyomatdan ilgari (bo‘ladirgan) olti (alomat)ni (birma-bir) sanab chiqurman: (ulardan biri) — mening o‘limim, keyin Baytul-Maqdis fathi, so‘ng qo‘ylar o‘latidek sizlarda tarqaladirgan vabo, keyin mol-dunyoning ko‘payib ketmog‘i, hatto bir kishiga ming dinor berilsa, nazariga ilmay, o‘zini tahqirlangan hisoblar, so‘ng birorta ham arabning uyini qoldirmay kirib boradirgan fitna, keyin sizlar birlan Banu al-Asfar (mazmuni: «Sariq avlodlari») o‘rtasida sulh (tuzilishidur). So‘ng, ular xiyonat qilib, saksonta g‘oya (bayroq) ostida sizlarga (ya’ni, sizlarning ustingizga bostirib) kelurlar. Har bir g‘oya (bayroq) ostida o‘n ikki ming (kishi bulur)».

16-bob. Ahd ahliga (ya’ni, zimmiylarga ahd) qay tariqa rad etiladi?

Olloh taoloning qavli: «Agar (uzlaringiz birlan ahdlashgan) biror qavm (tomoni)dan xiyonat (sodir bo‘lmog‘idan) xavotir olsangiz, (har ikki tomonga) barobar (ma’lum qilgan holda ahdni) ularga rad etingiz!» («Anfol» surasi, 58-oyat).

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abu Bakr raziyallohu anhu meni Nahr kuni Minoda: «Bu yildan keyin mushrik haj qilmaydi, yalang‘och odam ham Baytullohni tavof qilmaydi!» — deb e’lon qiladirgan bir guruh kishilar birlan birga jo‘natdilar».

17-bob. Ahd qilib, so‘ng ahdiga xiyonat qilgan kishining gunohi haqida

Olloh taoloning qavli: «Siz ahdu va’dalarin olgan ul kofirlar, har gal (ahdu va’da berganlaridan) keyin, o‘z ahdu va’dalarin buzurlar» («Anfol» surasi, 56-oyat).

Abdulloh ibn Amr raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «(Quyidagi) to‘rt illat kimda mavjud bo‘lsa, ul g‘irt munofiqdur: (har qanday narsa xususida) so‘zlasa, (ataylab) yolg‘on so‘zlar, (biror kori xayr qilmoqni) va’da qilsa, ustidan chiqmas, (biror mas’uliyatni) zimmasiga olsa, xiyonat qilur (yoxud biror omonat topshirilsa, xiyonat qilur) va xusumatlashsa (yoki bahslashsa), nomardlik qilur. Kimda bul xislatdardan (illatlardan) biri bo‘lgan bo‘lsa, (demak) unda toki uni tark etmaguncha, munofiqlik xislatlaridan (illatlaridan) biri bo‘lgan bo‘lur», — dedilar».

Bu yerda 10-bobdagi hadis takroran keltirilgan.

Sa’id razshllohu anhu rivoyat qiladilar: «Abu Hurayra (musulmonlarga): «Nechun (zimmiylardan) na biror dinor va na biror dirham jizya ololmay qoldingizlar, (boisini bilursizlarmi?)» — dedilar. Ular: «Qani aytingiz-chi, siz o‘zingiz buning boisi ne ekanligini bilurmisiz?» — deyishdi. Abu Hurayra: «Ha, albatta bilurman, Abu Hurayraning joni qo‘lida bo‘lmish zot haqi, As-Sodiq ul-Masduq (ya’ni, Hazrat Jabroil rost so‘zdan bo‘lak so‘z keltirmagan rostgo‘y Janob Rasululloh)ning so‘zlariga (ya’ni, o‘gitlariga amal qilinmagani boisidan shunday bo‘ldi!)» — dedilar. Ular: «Ul o‘git ne haqda erdi?» — deyishdi. Abu Hurayra: «(Ul o‘git shul haqda erdikim, musulmonlar zimmiylarga jabr-zulm qilib), Olloh taolo zimmasi (ahdi) va uning Rasuli zimmasi (ahdi) buzilur, keyin Olloh taolo zimmiylar beburdligini yanada oshirur va ular o‘z qullaridagi narsani (ya’ni, jizyani musulmonlarga) bermay qo‘yurlar», — dedilar».

18-bob. Uch kunga yoki muayyan bir vaqtga sulh tuzmoq haqida

Baro raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam umra qilmoqchi bo‘lganlarida Makkaga kirishlari uchun izn so‘ragani Makka ahliga odam yubordilar. Shunda Makka akobirlari ul zotga Makkada uch kundan ortiq turmaslikni, ul yerga faqat qiniga solingan qilichlar birlangina kirishlikni va mushriklardan birortasini Islomga da’vat qilmaslikni shart qilib quyishdi. Ikki o‘rtada tuzilayotgan sulh shartlarini Ali ibn Abu Tolib yozishga kirishdilar. Shunda ul kishi «Bu Ollohning rasuli Muhammadning hukm (qarori)dur» deb yozib qo‘ydilar. Ammo, mushriklarning akobirlari: «Agar bizlar sizni Ollohning rasuli, deb tan olganimizda erdi, Makkaga kirmog‘ingizga to‘sqinlik qilmay, sizga bay’at qilgan bo‘lur erdik. Shuning uchun «Bu Abdullohning o‘g‘li Muhammadning hukmi (qarori)dur» deb yozingiz!» — deyishdi. Jaiob Rasululloh: «Men, Olloh taolo haqi, (ayni vaqtda) Abdullohning o‘g‘li Muhammadman ham, Olloh taolo haqi, Ollohning rasuliman ham!» — dedilar. (Mushriklarning akobirlari o‘z shartlarida qattiq turib olishgach), Janob Rasululloh Hazrat Aliga: «Rasululloh degan so‘zni o‘chir!» — dedilar. Hazrat Ali: «Olloh taolo haqi, hech qachon o‘chirmasman!» — dedilar. Janob Rasululloh: «O’shal so‘zni menga ko‘rsat!» — dedilar. Hazrat Ali ko‘rsatib erdilar, ul zot o‘z qo‘llari birlan uni o‘chirdilar-da, («Bu Abdullohning o‘g‘li Muhammadning qaroridur» deb yozib qo‘ydilar).  So‘ng, (Makkaga) kirdilar. Uch kun o‘tgach, mushriklarning akobirlari Hazrat Alining oldilariga kelib: «Do‘stingga (hamrohingga) ayt, endi (bul yerdan) chiqib ketsin!» — deyishdi. Hazrat Ali ularning bul gaplarini Janob Rasulullohga eslatib erdilar, ul zot: «Ha, (darvoqe’)», — dedilar. So‘ng, (Makkadan barcha sahobalari birlan birgaliqda) chiqib ketdilar».

19-bob. Muhlati ta’yin qilinmagan kelishuv va Janob Rasulullohning: «Olloh taolo sizlar xususingizda ne deb qaror qilgan bo‘lsa, biz ham shunday deb qaror qilurmiz!» — deb aytganlari

Bu yerda 6-bobdagi hadis takroran keltirilgan.

20-bob. Mushriklarning o‘laksalarini xorlab quduqqa tashlab yuborgani haqida

Abdulloh (ibn Mas’ud) raziyalpohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (namoz o‘qiyotib) sajda qildilar. Shunda atroflarida bkr guruh Quraysh mushriklari turgan bo‘lib, (ulardan biri) Uqba ibn Abu Mu’iyt hayvon ichak-chavoqlarini olib kelib, ul zotning ustlariga tashladi. Janob Rasululloh boshlarini sajdadan ko‘tarmay turaverdilar. Shul asnoda qizlari Fotima alayhossalom kelib qolib, ichak-chavoqlarni ul zotning ustlaridan olib tashladilar-da, bul ishni qilgan odamni qarg‘adilar. Janob Rasululloh (namozni-tutatgach): «Yo parvardigoro, Quraysh (kofirlari)ni halok qilgil! Yo parvardigoro, Abu Jahl ibn Hishomni, Utba ibn Rabiy’ani, Shayba ibn Rabiy’ani, Uqba ibn Abu Mu’iytni va Umayya ibn Xalafni (yoki Ubay ibn Xalafni) halok qilgaysan!» — deb duoi bad qildilar. So‘ng, men Badr kuni ularni o‘ldirishib, Umayya (yoki Ubay)dan bo‘lak, barchasini quduqqa tashlab yuborishganini ko‘rdim. Chunki, Umayya (yoki Ubay) gavdali kishi bo‘lib, (jasadini ko‘tara olmay, quduq tomon) sudrashganda, quduqqa tashlamaslaridan burunroq ichak-chavogi chiqib ketdi».

21-bob. Xiyonatkorning gunohi (jazosi) haqida

Abdulloh (ibn Mas’ud) va Anas (ibn Molik) raziyallohu anhumo rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Qiyomat kuni har bir xiyonatkorning bayrog‘i bo‘lur»,— dedilar».

(Yuqoridagi roviylardan) biri: «(Qiyomat kuni har bir xiyonatkor turgan yerga uning bul dunyoda xoin bo‘lganligini anglatuvchi bayroq) o‘rnatib qo‘yilur», — deydilar.