63-bob. Ayollar birlan savdo-sotiq qilmoq haqida

Oisha raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh mening huzurimga keldilar. Shunda men cho‘ri Barirani sotib olib, ozod qilmoqchi ekanligimni, ammo uning egalari unga homiylik huquqini uzlarida qoldirish sharti birlangina sotishga rozi ekanliklarini aytib erdim, ul zot: «Uni sotib olib, ozod qilaver, chunki homiylik huquqi pulini tulab, ozod qilgan shaxsga o‘tur!» — dedilar. So‘ng, xufton namozini tugatgach, o‘rinlaridan turib Olloh taologa hamdu sanolar aytdilar-da: «Nechun odamlar Olloh taoloning Kitobida yuq shartlarni qo‘yurlar? Kimki Olloh taoloning Kitobida yuq shartni quysa, garcha yuz marta quysa ham, u botildur, Olloh taoloning sharti eng kuchlidur» — dedilar».

64-bob. O’troq kishi ko‘chmanchining molini undan biror narsa olmay sotib berurmi, unga fisabililloh yordam yeki maslahat (nasihat) qilurmi?

Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Sizlardan birortasi birodaridan nasihat (maslahat) so‘rasa, nasihat (maslahat) bersin!» — deb marhamat qilganlar.

Jarir riziyallohu anhu rivoyat kiladilar: «Men Janob Rasulullohning huzurlarida kalima keltirib, besh vaqt namoz o‘qimoqqa, zakot bermoqqa, Islom ahkomlariga quloq solib, itoat etmoqqa va har bir musulmonga nasihat (maslahat) bermoqqa bay’at qildim».

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Bozorga oziq-ovqat olib kelayotganlarni yo‘lda tuxtatib, molini sotib olmangizlar! O’troq ko‘chmanchining molini (biror narsa evaziga) sotib bermasin!».

Tovus Ibn Abbosdan: «Janob Rasulullohning «O’troq ko‘chmanchining molini sotib bermasin!» deganlari ne ma’nodadur?» — deb so‘radilar. Shunda Ibn Abbos: «O’troq odam ko‘chmanchi odamning moliga dallollik qilmasin, deganlaridur» — deb javob qildilar.

65-bob. «O’troq odamning ko‘chmanchi odam molini biror narsa evaziga sotib bermog‘i makruhdur» degan zot haqlarida

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh o‘troqni ko‘chmanchining molini (biror narsa evaziga) sotib berishdan qaytardilar».

66-bob. O’troq odam ko‘chmanchining molini dallollik qilib sotib bermasin!

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kishi o‘z birodarining savdosi ustiga savdo qilmasin, (birovni aldash uchun) molning narxini ataylab oshirmangizlar, o‘troq odam ko‘chmanchi odamning molini (biror narsa evaziga dallollik qilib) sotib bermasin!» — dedilar».

67-bob. Bozorga mol olib kelayotganlarning yullarini to‘sib chiqib, ularning molini ko‘tarasiga sotib olmoq va ul molni turgan yerida qayta sotib yubormoq makruhdur. Savdoda birovni aldagan odamning topgani harom bo‘lib, uzi osiydur, chunki ul bilib turib birovni aldar, savdoda ersa aldov joiz ermas!

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bozorga mol olib kelayotganlarning yo‘llarini to‘sib chiqib, ulardan ko‘tarasiga mol sotib olmoqni va ul molni turgan yerida qayta sotib yubormoqni hamda o‘troq (ya’ni, shaharlik) odamning ko‘chmanchi (ya’ni, shaharlik bo‘lmagan) odam molini (biror haq evaziga dallollik qilib) sotib bermog‘ini man’ qildilar».

Abdulloh ibn Mas’ud raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Kimki sersut qilib ko‘rsatish maqsadida bir necha kun sog‘ilmagan hayvonni (bilmay) sotib olgan bo‘lsa, uni (bir necha kun soqqani uchun) bir so’ xurmo qo‘shib egasiga qaytarur. Janob Rasululloh bozorga mol olib kelayotganlarning yo‘llarini to‘sib chiqmoqdan ham qaytarganlar».

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Ba’zilaringiz ba’zilaringizning savdolaringiz ustiga savdo qilmangizlar va mol to bozorga yetib kelmaguncha, uni yo‘lda sotib olib qo‘ymangizlar!»

68-bob. Bozorga mol olib kelayotganlarning yo‘llarini to‘sib chiqishga chek qo‘yilgani haqida

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Biz bozorga oziq-ovqat olib kelayotganlarning yullarini to‘sib chiqar va ulardan oziq-ovqat sotib olar erdik. Keyin, Janob Rasululloh (bozorga mol olib kelayotganlarning yo‘llarini to‘sib chiqib), ulardan sotib olingan oziq-ovqatlarni oziq-ovqat bozoriga olib bormay turib sotishni bizga man’ qildilar».

69-bob. Tijoratda (nohaq) shartlar qo‘yish halol ermasligi haqida

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Barira huzurimga kelib: «Egalarim har yili to‘qqiz uqqa to‘lashim sharti birlan meni ozod qilishga va’da berishdi, ul to‘lovni ado etmog‘imga yordam beringiz!» — dedi. Shunda men: «Agar egalaring senga homiylik huquqining menga o‘tmog‘iga rozi bo‘lishsa, bo‘yningdagi to‘lovni ularga berurman», — dedim. So‘ng, Barira o‘z egalari huzuriga borib, mening taklifimni aytgan erdi, ular ko‘nishmadi. Barira mening qoshimga qaytib kelganda Janob Rasululloh ham o‘ltirib erdilar. Barira: «Msn sizning taklifingizni egalarimga aytib erdim, qo‘nishmadi, ular menga homiylik huquqining o‘zlarida qolmog‘ini talab qilishayotir», — dedi. Janob Rasululloh uning gapini eshitgach, menga: «Buni sotib olaver va valoyat huquqining o‘zingda bo‘lmog‘ini shart qilib qo‘yaver, chunki valoyat huquqi (pul to‘lab) ozod qilgan kishinikidur» — dsdilar. Ksyin, (namozdan so‘ng), Janob Rasululloh odamlar orasida tik turib Olloh taologa hamdu sanolar aytdilar-da: «Nechun odamlar Olloh taoloning Kitobida yo‘q shartlarni qo‘yurlar? Olloh taoloning Kitobida yo‘q shart garchi yuz marta shart qilib quyilsa-da, botil bulib, Olloh taoloning hukmi eng haqqoniy va Olloh taoloning sharti eng ishonchlidur! Qulga homiylik huquqi uni ozod qilgan shaxsniki bo‘lur», — dsdilar».

70-bob. Xurmoni xurmoga sotish haqida

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Bug‘doyni bug‘doyga sotish, ikki tomon bir-birlariga o‘z tillari birlan «Ol» demasalar va bir-birlarining mollarshsh ko‘llariga olmasalar (ushlamasalar), sudxo‘rlikdur. Arpani arpaga sotish, ikki tomon bir-birlariga o‘z tillari birlan «Ol» demasalar va bir-birlarining mollarini qo‘llariga olmasalar, sudxo‘rlikdur. Xurmoni xurmoga sotish, ikki tomon bir-birlariga o‘z tillari birlan «Ol» demasalar va bir-birlarining mollarini qo‘llariga olmasalar, sudxo‘rlikdur».

71-bob. Mayizni uzumga yoki taomni taomga sotish haqida

Hazrat Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam hali daraxtdan uzib olinmagan ho‘l xurmoni xurmo qoqisiga va hali toqdan uzilmagan uzumni mayizga sotishni man’ qildilar, chunki tupidan uzib olinmagan ho‘l mevaning vazni noma’lum bo‘lib, bunday savdoda ikki tomondan birining haqi ikkinchisiga o‘tib ketur».

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam tupida turgan har qanday ho‘l mevani qoqisiga sotishni man’ qildilar. Ya’ni, bul shunday savdoki, bir kishi ikkinchi bir kishiga: «(Daraxtdagi mevalaringni turishicha msnga sotgil, evaziga ssnga falon miqdorda qoqisidan bsrurman). Agar mevalaring uzib olganimda ko‘p chiqsa, xo‘b-xo‘b, men foyda qilurman, basharti kam chiqsa, zarar qilsam ham, mayliga» — deydi».

Zayd ibn Sobit raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ariyyaga, ya’ni (bir yoki bir necha) xurmo daraxtlarini biror muhtoj kishiga bsrib turmoqqa ijozat qildilarki, ul muhtoj kishi ushal daraxtlar hosilini to pishguniga qadar kutur, so‘ng uni sotmay, faqat uzi bola-chaqalari birlan iste’mol qilur».

72-bob. Arpani arpaga sotish xususida

Molik ibn Avs raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men yonimdagi oltinni yuz dinorga almashtirib berishni iltimos qilib erdim, Talha ibn Ubaydulloh meni chaqirdilar. Biz o‘zaro savdolashdik, oxiri ul kishi men aytgan narxga rozi bulib, oltinimni oldilar-da, uni u yog‘-bu yog‘ini aylantirib ko‘rdilar, so‘ng menga: «Xazinachim o‘rmondan (bog‘dan) kelsin, almashtirib berurman», — dedilar. Hazrat Umar ul kishining bul gaplarini eshitib: «(Ey Molik ibn Avs), oltining evaziga undan yuz dinorni olmaguningcha oldidan jilma! Chunki, Janob Rasululloh: «Oltinni oltinga sotish, ikki tomon bir-birlariga o‘z tillari birlan «Ol» demasalar va (savdolashib bo‘lgach, turgan yerlarini tark qilmoqlaridan burun) bir-birlarining mollarini qo‘llariga olmasalar, sudxo‘rliqdur. Bug‘doyni bug‘doyga sotish, ikki tomon bir-birlariga o‘z tillari birlan «Ol» demasalar va bir-birlarining mollarini qo‘llariga olmasalar, sudxo‘rliqdur. Arpann arpaga sotish, ikki tomon bir-birlariga o‘z tillari birla «Ol» demasalar va bir-birlarining mollarini qo‘llariga olmasalar, sudxo‘rliqdur. Xurmoni xurmoga sotish, ikki tomon bir-birlariga o‘z tillari birlan «Ol» demasalar va bir-birlarining mollarini qo‘llariga olmasalar, sudxo‘rlikdur!» — deb aytganlar»,— dedilar».