Ummu Shariyk raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam vazag‘ni o‘ldirmoqni amr qildilar-da: «(Vazag‘) Ibrohim alayhissalomga o‘tni puflagandur», — dedilar». («Vazag‘» — kaltakesaklarning bir turi bo‘lib, ba’zi ulamolarning aytishlaricha u og‘zi birlan urchib, ayrim hollarda tusini oqartirar ekan hamda za’faron bor uyga kirmas ekan. Uning yirik turi ham mavjud bo‘lib, «suv kaltakesagi» («sommun abrasu») deb atashar ekan.Ana shul vazag‘, kofirlar Ibrohim alayhissalomni gulxanga tashlashganda, yanada qattiqroq yonsin, deb o‘tni puflagan ekan).

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Olloh taoloning «Odamlariki iymon keltirdilar va iymonlarini zulm (shirk) birlan bulg‘amadilar — ana shular uchundur omonlik va shulardurlar to‘g‘ri yo‘l (hidoyat) topgan kishilar» («Al-An’om» surasi, 86-oyat) degan oyati karimasi nozil bo‘lganda, biz sahobalar: «Yo Rasulalloh, qaysi birimiz o‘zimizga zulm qilmaganmiz?!» — dedik. Shunda ul zot: «Bu oyatning mazmuni sizlar tushungandek emas, balki «iymonlarini zulm birlan bulg‘amadilar» — «iymonlarini shirk birlan bulg‘amadilar» demakdur. Luqmon alayhissalomning o‘z o‘g‘illariga: «Ey bolaginam, Alloh taologa shirk keltirma, darhaqiqat shirk eng katta zulmdur!» — deb aytganlarini eshitmaganmisizlar?» — dedilar («Luqmon» surasi, 13-oyat).

27-bob. Qiyomat kuni odamlar shafoat istab shosha-pisha Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning qoshlariga kelurlar

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kuni (bir mehmondorchiliqda) Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga (pishirilgan) go‘sht keltirishdi. Janob Rasululloh (undan bir tishlam olib yeganlaridan so‘ng): «Qiyomat kuni Olloh gaolo dastlabki odamdan so‘nggi odamgacha barchasini bir yerga to‘plagay. Shunda jarchi ularga o‘z ovozini eshittira olgay va ko‘z barchalarini ko‘ra olgay. Keyin, Quyosh ularga yaqin kelgay»— deb shafoat haqidagi hadisni birma-bir zikr qildilar-da, so‘ng bunday deb davom etdilar: «Keyin, ular Ibrohim alayhissalomning qoshlariga kelishib: «Siz Olloh taoloning rasuli va Yer yuzidagi bandalari orasidan tanlab olgan do‘stisiz. Parvardigoringizdan gunohlarimizni mag‘firat qilmog‘ini so‘rab, bizga shafoat qilingiz!» — degaylar. Ibrohim alayhissalom hayotliklarida aytgan uch yolg‘on gaplarini eslagaylar-da: «O’shal (yolg‘on so‘zlagan) menman... menman, Muso alayhissalomning qoshlariga boringizlar!» — degaylar». (Bu yerda mazkur hadis qisqacha keltirilgan).

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Olloh taolo Ismoil alayhissaomning onalarini (Bibi Hojarni) rahmat qilsin! Agar ul muhtarama shoshmaganlarida zamzam (Yer yuzi bo‘ylab oqib turguvchi) suv bo‘lgan bo‘lur erdi» — deb marhamat qildilar».

Sa’id ibn Jubayr Ibn Abbos raziyallohu anhudan naql qiladilar: «(Arab) ayollari (biror ish qilganda chaqqonroq harakat qilish hamda ko‘ylaklari etagini bosib olmaslik uchun) bellarini belbog‘ birlan tang‘ib olishni dastlab Ismoil alayhissalomning onalari (Bibi Hojar)dan o‘rganishgan. [Voqea bunday bo‘lgan erdi: Bibi Sorra o‘z joriyalari Bibi Hojarni Ibrohim alayhissalomga tortiq qiladilar, shunda Bibi Hojar Ibrohim alayhissalomdan Ismoil alayhissalomga homilador bo‘lib qoladilar. Bibi Hojar Ismoil alayhissalomni tuqqach, Bibi Sorradan qo‘rqib yashirinib oladilar. Bibi Sorra g‘azablanib Bibi Hojarning a’zolarini (ikki ko‘kraklari birlan farjlarini) qirqib tashlayman, deb ont ichadilar. Shunda Bibi Hojar etaklarini bosib olmaslik uchun bellarini belbog‘ birlan tang oladilar-da, qochib ketadilar. Al-Kirmoniy: «Bibi Hojarning xizmatkor kabi kiyinib, bellarini belbog‘ birlan tang‘ib olganlarining boisi — o‘zlarining Bibi Sorraga xizmatkor ekanliklarini izhor qilib, ul muhtaramash ko‘ngillarini yumshatish va gunohlarini yuvish erdi», deydilar. Aytishlaricha, Ibrohim alayhissalom Bibi Hojarning yonlarini olib, Bibi Sorraga: «Ichgan ontingdan kechib, o‘rniga ikki qulog‘ini teshib qo‘ya qolgil!» — deb aytgae erkanlar. Keyin, birinchi bo‘lib shu ishni qilgan (ya’ni, xotin-qizlar qulog‘ini teshishni ilk boshlab bergan) ayol Bibi Sorra bo‘lgan erdilar. Aytishlaricha, Bibi Sorraning rashklari benihoyat alangalanib ketgach, Ibrohim alayhissalom o‘g‘ilchalari Ismoil alayhissalom birlan Bibi Hojarni olib Makkaga yo‘l oladilar. Mujohid va boshqa roviylardan n qilinishicha, Olloh taolo Ibrohim alayhissalomga hozir Baytulloh joylashgan yerda manzil tutmoqni amr qilganda] kishi Bibi Hojar birlan o‘g‘ilchalari Ismoil alayhissalomni Buroqqa mingashtirib keladilar-da, ikkalalarini parvardigor buyurgan yerga, ya’ni masjid turgan .erning yuqorirog‘iga — zamzam qudug‘i o‘rnidagi bir katta daraxt ostiga tushirdilar. Shunda Bibi Hojar o‘g‘ilchalarini yo‘l-yo‘lakay emizib kelayotgan bo‘ladilar. O’shal kezlarda Makka o‘rnida na biror odam (va na biror bino) va na zamzam qudug‘i bor erdi. Keyin, Ibrohim alayhissalom ikkalalarini, oldilariga bir xalta xurmo va bir mesh suv qo‘ygach, o‘shal yerda qoldiradilar-da, o‘rinlaridan turib (Shom tomonga, o‘z oilalariga) qaytmoqchi bo‘lib yo‘lga tushadilar. Shunda Ismoil alayhissalomning onalari (Bibi Hojar) ortlaridan ergashib: «Ey Ibrohim (alayhissalom), qaerga ketayotirsiz? Bizni na biror inson va na biror narsa (eb-ichgulik) bo‘lmagan shul vodiyga tashlab ketaverasizmi?» — deydilar. Ul muhtarama shu alfozda ancha joygacha (aytishlaricha, Kado’ degan joygacha) ergashib boradilar. Ammo, Ibrohim alayhissalom Bibi Hojarga qayrilib qaramay, yo‘lda davom etaveradilar. Nihoyat, Bibi Hojar ul kishiga: «Shunday qilgil, deb Olloh taolo sizga buyurdimi?»— deydilar. Ibrohim alayhissalom: «Ha, shunday» — deb javob beradilar. Bibi Hojar: «Demak, (Olloh taolo) bizni halok qilmas ekan!» — deydilar-da, ortlariga (Ismoil alayhissalomni yolg‘iz qoldirib kelgan joylariga) qaytib ketadilar. Ibrohim alayhissalom yo‘llarida davom etib, o‘zlariga odamlar ko‘zi tushmaydirgan yerga (ya’ni, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Makkaga kirib kelgan) As-Saniyya degan joyga kelganlarida ortlariga o‘girilib, yuzlarini (hozirgi) Baytulloh o‘rniga qaratadilar-da, qo‘llarini baland ko‘tarib quyidagi duolarni aytadilar: «Ey parvardigorimiz, darhaqiqat men ayrim zurriyotimni (ya’ni, Ismoil alayhissalom birlan ul kishidan tarqaladirgan farzandlarni) ekin bitmaydirgan bir yerda, (qurilajak) muqaddas Bayting yonida maskan tuttirdim (joylashtirdim), ey parvardigorimiz, toki ular namoz ado etsinlar. Bas, sen moil qilgil ularga ba’zi insonlar dillarini va nasib etgil ularga mevalardan, toki ular shukr qilsinlar» («Ibrohim» surasi, 37-oyat). Ismoil alayhissalomning onalari (Bibi Hojar) esa Ismoil alayhissalomni emizib, meshdagi suvdan tutaguncha ichib, o‘shal yerda o‘ltiraverdilar. Meshdagi suv tugagach, o‘zlari ham, o‘g‘ilchalari ham qattiq tashna bo‘lishdi. Bir mahal Bibi Hojar o‘g‘ilchalari Ismoil alayhissalomga qarab, ul kishining (azbaroyi tashnalikdan) tufroqqa belanib go‘yo jon berayotgandek o‘zlarini o‘zlari yerga ko‘tarib urayotganlarini ko‘rdilar-da, bu dahshatli holatga qarashga yuraklari chidamay, bir tarafga qarab yurdilar. Bir ozdan so‘ng, Yer yuzida o‘zlari turgan joyga eng yaqin tog‘ (tepalik) bo‘lmish Safoga duch keldilar. So‘ng, ustiga chiqqach, vodiyga yuzlandilar-da, najot so‘rab parvardigorlariga iltijo qildilar. Keyin, atrofni kuzatib, biror odamni ko‘rmagach, Safo ustidan pastga qaytib tushdilar-da, (bosib olmayin, deb) ko‘ylaklari etagini (bir oz) ko‘targancha boshiga bir mushkul ish tushgan odam yanglig‘ (o‘g‘ilchalari yotgan) vodiyga shitob birlan yetib bordilar. Keyin, (shu alfozda) Marva tepaligigacha borib, uning chiqdilar-da, biror odam ko‘rinarmikan, deb atrofga qaradilar, ammo biror kishini ko‘rmadilar. Bibi Hojar ana tariqa yetti marta u yoqdan bu yoqqa sa’y qildilar (yugurdilar).
Ibn Abbos shu haqda bunday deydilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Odamlarning (hajda) Safo va Marva oralig‘ida sa’y qilishi (ana shu voqea birlan bog‘liq)» — deb aytdilar».
So‘ng, Bibi Hojar Marva tepasida turganlarida, nogahon bir ovozni eshitib, (o‘zlariga o‘zlari): «Jim bo‘l!» — dedilar-da, diqqat birlan quloq soldilar. Boyagi ovozni yana eshitgach: «(Parvardigoro), mening najot so‘rab qilgan duo-yu iltijolarimga ijobat qilganingni eshittirding (xabar qilding!)» — deyishlari hamonoq bir farishtaning (Hazrat Jabroilning hozirgi) zamzam (qudug‘i) o‘rnida turganlarini ko‘rdilar: So‘ng, o‘shal farishta tovonlari (yoki qanotlari) birlan yerni kavlab erdilar, suv (otilib) chiqdi. Shunda Bibi Hojar (shosha-pisha) suv atrofini qumu tufroq birla to‘sayotib, qo‘llari birlan mana bunday (ya’ni, «Bas yetarli» yoki «tuxta-to‘xta» degan ma’noda) ishora qildilar-da, meshlariga suvdan quya  boshladilar. Meshlarini to‘ldirib bo‘lganlarida suv hanuz otilib turar erdi.
Ibn Abbos bunday deydilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Olloh taolo Ismoil alayhissalomning onalarini rahmat qilsin! Agar ul muhtarama (bir oz sabr qilib) buloqqa tegmay (yoki suvidan olmay turganlarida) erdi, zamzam Yer yuzi buylab oqib turguvchi suv bo‘lgan bo‘lur erdi», — dedilar» (chunki, u shundan keyin hozirgidek kam chiqadirgan bo‘lib qolgan).
Keyin, Bibi Hojar buloq suvidan o‘zlari ham ichdilar,  o‘g‘ilchalariga ham to‘yguncha ichirib qo‘ydilar. So‘ng, farishta : (Hazrat Jabroil) Bibi Hojarga: «Suv to‘xtab (tugab) qolgay, deb qo‘rqmangiz, chunki hov anavi yerda mana bu bola birlan uning otasi (ya’ni, Ismoil va Ibrohim alayhissalom) Olloh taoloning Baytini (Baytullohni) bunyod etgaylar, Olloh taolo (buloqni to‘xtatib) uning ahlini halokatga duchor qilmagay», — dedilar. Baytulloh xususiga kelsak, u shul vaqtda sel kelib, dam o‘ng tomonini, dam chap tomonini yuvib turadigan bir tepalik singari (ya’ni, tufroq ostida maxfiy) yerdan qad ko‘tarib turar erdi.
Abdulloh ibn Amr ibn al-Os: «Baytulloh to‘fon chog‘ida yerdan (osmonga) olib chiqib ketilgan bo‘lib, (keyingi) payg‘ambarlar uning xususida faqat taxmin qilishgan, o‘rni qaerdaligini bilishmagan. Keyin, Olloh taolo uning o‘rni qaerdaligini Ibrohim alayhissalomga xabar qilgan», — deydilar. Ba’zi ulamolarning fikricha, Baytullohni Odam alayhissalom Olloh taoloning amriga binoan qurgan erkanlar, yana ba’zilarning aytishicha, uni farishtalar barpo etgan emish. Xullas, bul xususda turli fikrlar mavjud.
Shunday qilib, Bibi Hojar buloq suvidan o‘zlari ham ichib, o‘g‘ilchalariga ham ichirib, (taom o‘rniga shu birlan qanoatlanib) yurib erdilar, (bir mahal Yamandagi) Jurhum mahallasiga (qabilasiga) mansub bir guruh odamlar yoki Jurhum mahallasi ahli ular turgan joy yaqinidan o‘tdi-da, Kado’ yo‘li orqali (hozirgi) Makka (joylashgan yerning) eng quyi tomoniga borib manzil tutdi. Keyin, o‘shal odamlar (suv mavjud yerda gir aylanib uchib yuruvchi) bir xabarchi qushning (osmonda uchib yurganini) ko‘rib qolishdi-da, o‘zaro: «Bul qush (odatda) suv ustida aylanib uchib yurur, ont ichamizki, shunday erkanligi muqarrardur!» — deyishdi. So‘ng, (o‘shal qush aylanib uchib yurgan tomonda suv bormi yoki yo‘qligini tezda bilib kelmoq uchun) bir yoki ikki kishini jo‘natishdi. Ular borib, suv mavjudligini bilishgach, ortlariga qaytishdi-da bul haqda hamrohlariga xabar qilishdi. Keyin, (erkaklar bola-chaqalarini shul yerda qoldirishib, o‘shal suv bor tomonga) yo‘l olishdi. (Yetib borishganda) Ismoil (alayhissalomning) onalari suv (zamzam) bo‘yida turgan erdilar. «Yoningizda manzil tutmog‘imizga ijozat bergaymisiz?» deb ul muhtaramaga murojaat qilishdi. Bibi Hojar: «Ha, ammo bu suvda sizlarning haqqingiz yo‘q», — dedilar. Ular: «Ha, albatta» — deb javob qilishdi.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (bul xususda) bunday deydilar: «O’shal (Jurhum mahallasi kishilari) Bibi Hojarning odamsevar ayol erkanliklarini bilishgach, ul muhtaramaning yonlarida manzil tutishdi. So‘ng, bola-chaqalarini olib kelmoqqa odam yuborishdi. Ular kelgach, birgaliqda istiqomat qila boshlashdi. Ismoil alayhissalom ana o‘shalarning bolalari orasida ulg‘aydilar, ulardan arab tilini o‘rgandilar». Janob Rasulullohning yuqoridagi so‘zlaridan ma’lum buladiki, Ismoil alayhissalomning ota-onalari (Ibrohim alayhissalom birlan Bibi Hojarning) ona tillari arab tili bo‘lmagan. (Ibrohim alayhissalomning zurriyotlaridan) birinchi bo‘lib arab tilida so‘zlashgan zot — bu Ismoil alayhissalomdurlar.
Shunday qilib, Ismoil alayhissalom bolaliklaridanoq o‘zlarining fazilatlari birlan Jurhum ahli orasida izzat-hurmat topib, ularga yoqib qoldilar. Balog‘at yoshiga yetganlarida ersa, ul kishini Jurhum ahli o‘zlariga mansub (Ammora binti Sa’d ibn Usoma degan) bir ayolga uylantirib qo‘yishdi. Ismoil alayhissalomning onalari (Bibi Hojar) o‘sha vaqtlarda (to‘qson yoshda) vafot etdilar. Ibrohim alayhissalom Ismoil alayhissalom uylanganlaridan so‘ng (Baytullohga) keldilar. Bu vaqtda Bibi Hojar allaqachon olamdan ko‘z yumgan bo‘lib, ul kishi o‘zlari bir vaqtlar yolg‘iz tashlab ketgan ul muhtaramaning holi ne kechdi ekan, deb qayg‘urib kelgan erdilar. Shunda Ibrohim alayhissalom o‘g‘illari Ismoil alayhissalomni uylaridan topmay, qaerdaliklarini kelinlaridan so‘rab erdilar, ul: «Bizlar uchun rizq axtarib chiqib ketganlar», — dedi. So‘ng, Ibrohim alayhissalom kelinlaridan ularning turish-turmushlari xususida surishtirdilar. Kelinlari: «Ahvolimiz yomon, juda qiynalib qolganmiz» — deya ul kishiga shikoyat qildi. Ibrohim alayhissalom (uning bu so‘zlarini eshitib): «Ering kelsa, mendan unga salom aytib qo‘ygil va unga aytgilki, eshigining ostonasini o‘zgartirsin!» — deb tayinladilar (ya’ni, Ibrohim alayhissalom kelinlaridan hol-ahvol so‘raganlarida, u Olloh taologa shukr qilish o‘rniga hayotidan nolidi. Shul bois Ibrohim alayhissalom «Eshigining ostonasini o‘zgartirsin!» — deyish birlan Ismoil alayhissalomga xotinlarini taloq qilishni ishora qildilar). Ismoil alayhissalom uylariga qaytganlarida bir narsani (ya’ni, otalarining hidlarini) sezgandek bo‘ldilar-da: «Huzuringizga biror kishi keldimi?» — deb so‘radilar. Xotinlari: «Ha, falon qiyofali bir chol kelib, bizdan siz xususingizda so‘radi. Men (sizning bizlar uchun rizq axtarib chiqib ketganingizni) aytdim. So‘ng, u mendan turmushimiz qanday erkanligini so‘rab erdi, juda qiynalib qolganligimizni ma’lum qildim», — dedi. Ismoil alayhissalom: «Ul kishi senga biror narsani tayinladilarmi?» - dedilar. Xotinlari: «Ha, sizga salomini yetkazmog‘imni buyurdi hamda eshigingiz ostonasini o‘zgartirmog‘ingiz lozimligini sizga aytib quyishimni tayinladi», — dedi. Shunda Ismoil alayhissalom: «O’shal kelgan kishi mening otam bo‘lib sendan ajralmog‘imni amr qilibdilar, bor uyingga jo‘na!» - dedilar-da, xotinlarini taloq qildilar. Keyin, ularga (Jurhum ahliga) mansub (Shomma binti Muhalhil ismli) boshqa bir qizga uylandilar. Ibrohim alayhissalom (shu kelib-ketganlaridan so‘ng), Olloh taolo iroda qilgancha vaqt o‘g‘illarinikiga kelmadilar. Keyingi kelganlarida yana o‘g‘illarini uchratmadilar-da, yangi kelinlari huzuriga kirib ul -kishini so‘radilar. U: «Bizlar uchun rizq axtarib chiqib ketib erdilar», — dedi. Ibrohim alayhissalom: «Ahvolingiz qalay?» — deya ularning turish-turmushlari xususida surishtirdilar. U: «Ahvolimiz yaxshi, hamma narsamiz yetarli» — deb Olloh taologa hamdu sanolar aytdi. Ibrohim alayhissalom: «Yeguligingiz nima?» — dedilar. U: «Go‘sht», — dedi. Ibrohim alayhissalom: «Ichimligingiz nima?» — dedilar. U «Suv», — dedi. Shunda Ibrohim alayhissalom: «Yo parvardigoro, go‘shtu suv borasida ularga baraka ato etgil!» — deb duo qildilar.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bu to‘grida: «O’shal kuni ularning bir dona ham bug‘doy doni yo‘q erdi, agar bo‘lganida Ibrohim alayhissalom ul xususida ham Olloh taolodan baraka tilab duo qilgan bo‘lur erdilar. Ammo, (Makkada) biror kimsa go‘shtu suvdan mahrum bo‘lmaydi, agar unga Makkadan bo‘lak joyda go‘shtu suv nomuvofiq kelib qolmasa»,— deganlar. (Ya’ni, Ibrohim alayhissalomning duolari tufayli Olloh taolo Makka ahliga go‘sht va suv borasida baraka ato etgan bo‘lib, o‘shal davrdan to hanuzgacha u yerda har yili ikki bor — Ramazon va Qurbon hayitlarida ko‘plab qurbonliklar qilinadi. Baraka tilangan suv esa — bu zamzamdur).
So‘ng, Ibrohim alayhissalom kelinlariga: «Agar ering kelsa, unga salomimni yetkaz, keyin unga aytgilki, eshigining ostonasini mustahkamlab qo‘ysin!» — dedilar-da, (qaytib kstdilar. Ismoil alayhissalom uylariga kelgach): «Huzuringizga biror odam keldimi?» — deb xotinlaridan so‘radilar. U: «Ha, bir xushsurat (nuroniy) qariya keldilar» — deb Ibrohim alayhissalom xususlarida yaxshi so‘zlar aytdi. «Keyin, sizni surishtirdilar, — deya davom etdi u, — men ne maqsadda chiqib ketganingizni xabar qildim. So‘ng, turish-turmushimiz qandayligini so‘rab erdilar, yaxshi yashayotganimizni aytdim». Ismoil alayhissalom: «Senga biror narsani tayinladilarmi?» — deb so‘radilar undan. U: «Ha, sizga salom aytdilar hamda eshigingiz ostonasini mustahkamlab quymog‘ingizni amr qildilar», — dedi. Ismoil alayhissalom xotinlariga: «O’shal (qariya) otam erdilar, eshik ostonasi ersa sendursan, seni qo‘ldan chiqarmay mahkam ushlamog‘imni buyuribdilar», — dedilar. Ibrohim alayhissalom yana Olloh taolo iroda qilgancha vaqt ularnikiga kelmay qo‘ydilar. Keyin, kelganlarida esa Ismoil alayhissalom (onalari birlan o‘zlari yolg‘iz tashlab ketilgan zamzam yaqinidagi o‘shal) katta daraxt tagida kamonlari o‘qini o‘tkirlab o‘ltirgan erdilar. Otalariga ko‘zlari tushgach, o‘rinlaridan turib ul kishi tomon bordilar va ikkalalari ota bolasi birlan, bola ersa otasi birlan qanday ko‘rishsa, shunday (quchoqlashib, o‘pishib) ko‘rishishdi. So‘ng, Ibrohim alayhissalom: «Ey Ismoil! Olloh azza va jalla menga bir ishni buyurdi», — dedilar. Ismoil alayhissalom: «Parvardigoringiz sizga neni buyurgan ersa, ado etingiz!» — deb javob qildilar. Ibrohim alayhissalom: «Menga ko‘mak berurmisan?» — deb so‘radilar. Ismoil alayhissalom: «Albatta, brdam bergayman», — dedilar. Shunda Ibrohim alayhissalom: «Darhaqiqat Olloh taolo hov anavi yerda bir bino (Baytulloh) bunyod etmoqni menga amr qildi» — deb o‘z atrofidagi boshqa tepaliklardan balandroq bir tepalikka ishora qildilar. O’shal vaqtda ota-bola ikkalalari binoning poydevorlarini ko‘tarishdi, shunda Ismoil alayhissalom tosh tashib turdilar, Ibrohim alayhissalom ersalar toshlardan poydevor qurdilar. Bino devorlari bo‘y yetmaydigan darajada baland ko‘tarilgach, Ismoil alayhissalom mana bu toshni keltirib, otalari oyoqlari ostiga quyib berdilar. Ibrohim alayhissalom unga chiqib devor oldilar. Ismoil alayhissalom ersalar ul kishiga tosh uzatib turdilar. Shunda ikkalalari nuqul: «Yo parvardigorimiz, bizdan (ushbu amalimizni) qabul aylagil, darhaqiqat sen (bizning duomizni) eshitguvchi, bilguvchisan!» — deyishar erdi».

Sa’id ibn Jubayr Ibn Abbos raziyallohu anhudan naql qiladilar: «Ibrohim alayhissalom o‘zlari va oilalari o‘rtasidagi voqea sodir bo‘lganda Ismoil alayhissalom birlan Ismoil alayhissalomning onalari (Bibi Hojarni) olib (Shomdan Makka tomon) yo‘lga chiqdilar. Shunda ularning bir mesh suvdan bo‘lak yo‘l ozigi yo‘q erdi. Ismoil alayhissalomning onalari (Bibi Hojar) o‘shal meshdan yo‘l-yo‘lakay suv ichib borib erdilar, sutlari bolalariga mo‘l keldi. Ibrohim alayhissalom Makkaga yetib kelgach, ularni (Bibi Hojar va Ismoil alayhissalomni) bir katta daraxt ostida qoldirdilar-da, (darhol) oilalariga (Shomga) tomon yo‘lga tushdilar. Ismoil alayhissalomning onalari (Bibi Hojar) ul kishiga ergashib, Kado’ degan yerga yetganlarida ortlaridan chaqirdilar-da: «Ey Ibrohim (alayhissalom), bizni kimga (ishonib) tashlab ketayotirsiz?» — dedilar. Ibrohim alayhissalom: «Olloh taologa», — dedilar. Bibi Hojar: «Menga Olloh (er bo‘lsa) bas!» — deb qaytib ketdilar. Keyin, ul muhtarama (anchagacha) meshdagi suvdan ichib yurdilar, sutlari bolalariga mo‘l kelib turdi. Meshdagi suv tamom bo‘lgach, (o‘zlariga o‘zlari): «Nariroqlarga borib qarayin-chi, zora biror odamni uchratsam!» — dedilar. So‘ng, yura-yura Safo tepaligiga yetib borib, unga ko‘tarildilar-da, tepadan turib atrofni kuzatdilar. Ammo biror kimsaga ko‘zlari tushmadi. Keyin, vodiyga (o‘g‘ilchalari qolgan yerga) qaytib borgach, sa’y qilib Marva tepaligiga keldilar. Bu harakatni shitob birla qildilar. So‘ng, (o‘zlariga o‘zlari): «Vodiyga qaytay-chi, unga (o‘g‘ilchamga) ne bo‘ldi ekan?» — deya vodiyga borib qarasalar, o‘g‘ilchalari o‘lim talvasasidagi odam singari holatda yotibdi. Uning bu ahvolini ko‘rgach, yuraklari bezovta bo‘lib: «(Yana) borib qarayin-chi, zora biror odamni uchratsam!» — deya (shitob birlan) Safoga bordilar-da, tepasidan turib atrofni rosa kuzatdilar, ammo biror odamni ko‘rmadilar. Shu tariqa (bu yerga) yetti marta kelib ketdilar. So‘ng, (Marva tepasidan atrofni kuzatib turib, hech kimni ko‘rmagach, o‘zlariga o‘zlari): «Borib qarayin-chi, o‘g‘ilchamga ne bo‘ldi ekan?» — deb ham erdilarki, bir ovoz quloqlariga chalindi. Shunda: «Parvardigoro, duo-yu iltijolarimga ijobat qilib, najot ber!» — deb erdilarki, Jabroil alayhissalom namoyon bo‘lib, tovonlari birlan yerni ezdilar. Shunda (erdan) suv otilib chiqdi. Ismoil alayhissalomning onalari (Bibi Hojar) bundan hayratlangancha suv atrofini kavlab hovuzcha qila boshladilar.
Abulqosim (Rasululloh) sallallohu alayhi va sallam: «Agar unga tegmaganlarida oqar sup bo‘lgan bo‘lur erdi», — deydilar.
So‘ng, Bibi Hojar o‘shal suvdan ichib yurib erdilar, bolalariga sutlari mo‘l keldi. Kunlardap bir kuni (Yamandan) yo‘lga chiqqan Jurhum mahallasi ahli (Bibi Hojar o‘g‘ilchalari birlan turgan) vodiy orqali o‘tib ketayotib (osmonda gir aylanib uchayotgan) bir qushni ko‘rib qolishdi-da, ko‘zlariga ishonmay:  «Bu qush faqat suv ustidagina uchib yurur», — deyishdi. Keyin, ular o‘shal tomonga bir necha kishini yuborishib erdi, suv borligini bilib qaytishdi-da, sheriklariga shul haqda xabar qilishdi. Keyin, hammalari Bibi Hojarning huzurlariga borishib: «Ey Ismoil (alayhissalom)ning onasi, bizning siz birlan bo‘lmog‘imizga (siz birlan birga turmog‘imizga) ijozat bergaymisiz?» — deyishdi, (ijozat berganlaridan so‘ng, ular o‘sha yerda yashab qolishdi. Yillar o‘tib) Bibi Hojarning o‘g‘illari voyaga yetdilar va Jurhum ahli ayollaridan  biriga uylandilar. Kunlardan bir kuni Ibrohim alayhissalom Bibi Hojar birlan o‘g‘illari yodlariga tushib, Bibi Sorraga: «Men o‘zim tashlab kelgan Bibi Hojar birlan o‘g‘limning holidan xabar olmoqchiman» — deb yo‘lga chiqdilar. Yetib kelgach, salom berdilar-da: «Ismoil qaerda?» — deb ul kishining xotinlaridan so‘radilar. U: «Ov qilgani ketganlar», — dedi. Ibrohim alayhissalom: «Ering uyga qaytganda unga aytgilki, eshigining ostonasini o‘zgartirsin!» — deb tayinladilar. Keyin, Ismoil alayhissalom uylariga qaytgach, xotinlari boyagi gapni aytdi. Ismoil alayhissalom: «Huzuringga kelgan kishi mening otam bo‘ladilar, endi sen taloqsan, uyingga jo‘na!» — dedilar. (Birmuncha vaqt o‘ggach), Ibrohim alayhissalom ularni eslab, Bibi Sorraga: «Men o‘zim tashlab kelgan Bibi Hojar birlan o‘g‘limdan xabar olmoqchiman» — dedilar. Yetib kelgach, Ismoil alayhissalomning (keyingi xotinlariga): «Ismoil qaerda?» — dedilar. U: «Ov qilgani ketganlar. Uyga kiring, biror narsa yeb-ichib oling!» — dedi. Ibrohim alayhissalom: «Ne yeb-ichursizlar?» — dedilar. U: «Yeguligimiz go‘sht va ichimligimiz suv», — dedi. Ibrohim alayhissalom: «Yo parvardigor, ularning taomiga va ichimligiga baraka ato etgaysan!» — deb duo qildilar.
Abulqosim (Rasululloh) sallallohu alayhi va sallam: «(Olloh taolo) Ibrohim alayhissalomning duolari tufayli (ularning go‘shtu suviga) baraka (ato etdi)», — dedilar.
(Yana birmuncha vaqt o‘tgach), Ibrohim alayhissalom ular yodlariga tushib, Bibi Sorraga: «Men o‘zim tashlab kelgan Bibi Hojar birlan o‘g‘limdan xabar olmoqchiman — dedilar. Kelganlarida Ismoil alayhissalomni zamzam qudug‘ining ortida kamonlarining o‘qini tuzatib turgan holda uchratdilar-da: «Ey Ismoil, parvardigoring o‘ziga uy (Baytulloh) qurib bermog‘imni menga amr qildi», — dedilar. Ismoil alayhissalom: «Parvardigoringizga itoat etingiz!» — dedilar. Ibrohim alayhissalom: «Parvardigor bu ishda menga yordam bermog‘ingni buyurdi», — dedilar. Ismoil alayhissalom: «Demak, shunday (yoki aytganini) qilurman», — dedilar. Keyin, ikkalalari o‘rinlaridan turishdi, Ibrohim alayhissalom uy qurishni boshladilar, Ismoil alayhissalom ersalar tosh uzatib turdilar. Shunda ikkalalari nuqul: «Yo parvardigorimiz, bizdan (ushbu amalimizni) qabul aylagil, darhaqiqat sen (bizning duomizni) eshitguvchi, bilguvchisan!» — deyishar erdi. Shu tariqa bino baland ko‘tarilib, keksa Ibrohim alayhissalom (yuz yoshda erdilar) toshlarni yuqoriga ko‘tarishga zaiflik qilib qoldilar. Shunda ul kishi bir tosh ustiga chiqib oldilar, Ismoil alayhissalom (o‘ttiz yoshda erdilar) ersalar tosh uzatishda davom etdilar. Ikkalalari nuqul (yana): «Yo parvardigorimiz, bizdan (ushbu amalimizni) qabul aylagil, darhaqiqat sen (bizning duomizni) eshitguvchi, bilguvchisan!» — deyishar erdi».

Abu Zarrraziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga: «Yo Rasulalloh, Yer yuzida birinchi bo‘lib qurilgan masjid qaysi?» — dedim. Ul zot «Al-Masjid ul-Harom (Baytulloh)», — dedilar. Men: «Undan keyin qaysi?» — dedim. Ul zot: «Al-Masjid ul-Aqso (Qudsdagi masjid)» — dedilar. Men: «Ikkalasining orasida necha (yil farq) bor?» — dedim. Ul zot: «Qirq yildur. Qaerda bo‘lmasin, namoz uqiydirgan vaqting keldimi, o‘qigil, chunki savob o‘z vaqtida o‘qilgan namozdadur!» — dedilar. (Odam alayhissalom Olloh taoloning amriga muvofiq Baytullohni qurib bo‘lganlaridan so‘ng, parvardigor ul zotga Qudsga borib Al-Masjid ul-Aqsoni ham qurmoqni amr qildi. Keyinchalik Ibrohim alayhissalom Baytullohni, Sulaymon alayhissalom ersalar Al-Masjid ul-Aqsoni qayta qurdilar).

Anas ibn Molik raziyallo.hu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ro‘paralarida Uhud tog‘i ko‘ringach: «Bu tog‘ bizni yaxshi ko‘rur va biz ham uni yaxshi ko‘rurmiz. Yo parvardigoro, darhaqiqat Ibrohim alayhissalom Makkani muqaddas qildilar, men ersam uning (Madinaning) ikki qora toshlari oralig‘ini (Madinaning ikki tarafidagi Savr va Ayr tog‘lari oralig‘ini) muqaddas qildim» deb marhamat qildilar».

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «(Ey Oisha), qavmingning (ya’ni, Quraysh qabilasining) Ka’bani Ibrohim alayhissalom qo‘ygan poydevordan kichraytirib qurib quyganini ko‘rmadingmi?» — dedilar. Men: «Yo Rasulalloh, uni Ibrohim alayhissalom qo‘ygan poydevor ustida qayta qurmaysizmi?» — dedim. Ul zot: «Qavming yaqindagina kofir bo‘lmaganida erdi (ya’ni, yaqindagina kufrdan qaytib, musulmon bo‘lgan kishilar bo‘lmaganida erdi), shunday qilgan bo‘lur erdim», — dedilar, (ya’ni ul zot Quraysh ahlining Islomdan aynib qolishlaridan xavotir olganlar)».

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu: «Garchi Oisha raziyallohu anho bul hadisni Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitgan bo‘lsalar ham, men Janob Rasulullohni Baytullohning Ibrohim alayhissalom qo‘ygan poydevor ustida qurilmagani uchungina devor yaqinidagi ikki ustunni (o‘pib silab) tavof qilmaganlar, deb hisoblamayman», — deydilar.

Abu Humayd as-So’idiy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «(Sahobalar Janob Rasulullohdan): «Yo Rasulalloh, sizga qanday salavot aytaylik?» — deb so‘rashdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Ollohumma, salli alo Muhammadin va azvojihi va zurriyatihi kamo sallayta alo oli Ibrohiyma va borik alo Muhammadin va azvojihi va zurriyatihi kamo barakta alo oli Ibrohiyma, innaka hamiydum-majiyd, deb aytingizlar», — dedilar».

Abdurrahmon ibn Abu Laylo razlyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Ka’b ibn Ujra meni uchratib: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan o‘zim eshitgan bir hadyani (hadisni) senga tuhfa qilayinmi?» — dedi. Men: «Ha, albatta, uni menga tortiq qilgil!» — dedim. Shunda u bunday dedi: «Biz Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan: «Yo Rasulalloh, darhaqiqat Olloh taolo siz Bayt ahliga (payg‘ambarlarga) qanday salom yo‘llamog‘imizni o‘rgatgan, ammo siz payg‘ambarlarga qanday salavot aytmog‘imiz darkor?» — deb so‘radik. Janob Rasululloh: «Ollohumma, salli alo Muhammadin va alo oli Muhammad kamo sallayta alo Ibrohiyma va alo oli Ibrohiym, innaka hamiydum-majiyd. Ollohumma, borik alo Muhammadin va alo oli Muhammad kamo borakta alo Ibrohiyma va (alo) oli Ibrohiym, innaka hamiydum-majiyd, deb aytingizlar», — dedilar».

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (nabiralari) Hasan va Husaynni «A’uuzu bikalimot-illohit-tomma min kulli shaytonin va homma va min kulli aynin lomma» deb duo qilardilar-da, so‘ng: «Bobolaringiz (Ibrohim alayhissalom) ham Ismoil alayhissalom birlan Ishoq alayhissalomni ana shu so‘zlarni aytib duo qilar erdilar», — der erdilar».

28-bob. Olloh taoloning «Va xabar berinshz ularga Ibrohim mehmonlari xususida, vaqtiki kirdilar (ular) uning huzuriga...» («Hijr» surasi, 51—52-oyatlar)

Mazkur suraning (53-oyatidagi) «lo tavjal» — «qo‘rqma» demaqdir. Olloh taoloning qavli: «Vaqtiki Ibrohim dedi: «Ey parvardigorim, o‘liklarni qanday tiriltirmog‘ingni menga ko‘rsatgil!», (shunda) Olloh taolo dedi: «Sen (Menga va mening qudratimga) iymon keltirmadingmi?». Ibrohim dedi: «Ha, albatta (iymon) keltirdim, ammo (buni) qalbim taskin topsin, deb aytdim» («Al-Baqara» surasi, 260-oyat);

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Biz (munkir qavmimiz o‘zimizga yetkazgan aziyatlarning ilgarigi payg‘ambarlarga qavmi yetkazgan aziyatlardan qattiqroq ekanligi boisidan) Ibrohim (alayhissalom Olloh taolodan so‘ragan narsani so‘ramoqqa ul kishi)dan ko‘ra haqliroqmiz, (ammo so‘ramaymiz). (Janob Rasululloh «biz» deb o‘zlarini nazarda tutyaptilar). Ibrohim alayhissalom dengiz sohilida yetgan bir eshak o‘ligini ko‘rib, agar uni dengiz tortib ketsa, dengizdagi hayvonlar yeydi, agar dengiz chekinib, sohilga chiqib qolsa, quruqliqdagi hayvonlar yeydi va agar ular ketsa, qushlar kelib yeydi. Parvardigor dengizdagi va quruqliqdagi hayvonlar hamda qushlar yeb ketgan jonivorlar a’zolarini ularning qorinlaridan qay tariqa yigishtirib olib, qayta tiriltirar ekan, deb fikr qildilar-da: «Ey parvardigorim, o‘liklarni qanday tiriltirmog‘ingni menga ko‘rsatgil!»— dedilar. (Shunda)Olloh taolo: «Sen (menga va mening qudratimga) iymon keltirmadingmi?» — dedi. Ibrohim (alayhissalom): «Ha, albatta iymon keltirdim, ammo (buni meni haqiqatan ham o‘zingga do‘st tutganingni bilib» qalbim taskin topsin, deb aytdim», — dedilar. Olloh taolo Lut (alayhissalom)ni rahmat qilsin, (mashaqqatli kezlarda) baquvvat ustunga (Olloh taologa) suyanar erdilar gar men Yusuf (alayhissalom)chalik uzoq vaqt zindonda kolib ketsam, ul yerdan chiqmoqqa tezda ko‘ngan bo‘lur erdim» (Janob Rasululloh Yusuf alayhissalomning sabru qanoatli bo‘lganlarini aytib, ul kishini maqtayaptilar).

29-bob. Olloh taoloning qavli: «Va eslangiz (bul) Kitobda Ismoilniki, ul batahqiq va’dasiga sodiq banda va (Biz yuborgan) payg‘ambar erdi» («Maryam» surasi, 54-oyat)

Salama ibn al-Akva’ raziyallohu anhu rivot qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (kamondan o‘q uzib) musobaqalashayotgan Aslam qabilasiga mansub bir guruh kishilar oldiga bordilar-da: «Ey Ismoil (ibn Ibrohim at Xalil avlodlari, otingizlar! Chunki, bobolaringiz (Ismoil) ham mergan (kamonchi) bo‘lgandurlar, men ersam falon kabila tarafman», — dedilar. Buni eshitib (musobaqalashayotgan) ikki guruhdan biri (otishdan) to‘xtadi. Janob Rasululloh (ularga): «Sizlarga ne bo‘ldi, nechun otmayotirsizlar» dedilar. Ular: «Yo Rasulalloh, siz (Janobingiz) ular taraf bo‘laturib, biz qandayin oturmiz?» — deyishdi. Shunda Janob Rasululloh: «Otaveringizlar, men hammangiz tarafman!» —deb marhamat qildilar».

30-bob. Ishoq ibn Ibrohim alayhimos-salomu qissasi

Bul xususda Ibn Umar va Abu Hurayra Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitganlarini rivoyat qilishgan (lekin bu yerda rivoyatning matni keltirilmagan).

31-bob. Olloh taoloning qavli: «Yoki siz (yahudiylar) Ya’qubga o‘lim kelib, ul o‘z o‘g‘illariga: «Mendan keyin nimaga ibodat qilursizlar?» deb aytganida (uning huzurida) bor erdingizlarmi?!» («Baqara» surasi, 133-oyat)

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Sahobalardan biri Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga: «Yo rasulalloh, (Olloh taolo qoshida) eng izzatli kishi kimdur?»— dedi. Ul zot: «(Olloh taolodan) eng ko‘p taqvo qilguvchi (qurquvchi) kishidur» — deb marhamat qildilar. Sahobalar: «Biz sizdan bul haqda surayotganimiz yo‘q», — deyishdi. Ul zot: «Yusuf nabiyyulloh Ya’qub nabiyyullohning, Ya’qub nabiyyulloh Ishoq nabiyyullohning, Ishoq nabiyyulloh Ibrohim Xalilullohning o‘g‘illari bo‘lib, Yusuf nabiyyulloh ularning eng sharifidurlar»— deb marhamat qildilar. Sahobalar (yana): «Biz sizdan bu haqda (ham) surayotganimiz yo‘q», — deyishdi. Shunda ul zot: «Arablarning manbai (asl-nasabi) xususida surayotirsizlarmi? (Arablarning) johiliyat davridagi eng yaxshilari — Islom davridagi eng yaxshilaridir, agar ular tushungan bo‘lsalar» — deb marhamat qildilar».