55-bob.

Olloh taoloning qavli: «Biz Dovudga qanday ajoyib (yaxshi farzand) — Sulaymonni tuhfa qildik. Darhaqiqat, u (Olloh taologa) tavba qilib, (uning yo‘liga) qagiy qaytguvchidur» («Sod» surasi, 30-oyat), «(Sulaymon): «Parvardigorim, ...menga o‘zimdan so‘ng biror kimsaga nasib bo‘lmaydirgan bir saltanat tuhfa etgil!» — dedi» («Sod» surasi, 35-oyat), «Va ergashdilar (bo‘yin egdilar) shaytonlar (ya’ni, jinlar) aytilgan narsalarga Sulaymon saltanati davrida» («Baqara» surasi, 102-oyat), «Sulaymonga ertalab bir oyli va kechqurun bir oyli (yo‘lni bosib utguvchi) shamolni (buysundirdik) va uning uchun mis bulog‘ini oqizib qo‘ydik va jinlardan ham parvardigorining izni (xohishi) birlan uning huzurida ishlaydirganlarini (unga buysundirdik) va ulardan qaysi biri bizning buyrug‘imizdan chetga chiqsa, biz unga o‘t (jahannam) azobidan totdirgaymiz. Ular Sulaymonga u istagan narsalarni... qilib bergaylar» («Saba’» surasi, 12—13-oyatlar)

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Darhaqiqat, kecha tunda jinlardan bo‘lmish Ifriyt namozimni buzmoq niyatida to‘satdan menga namoyon bo‘ldi. Shunda Olloh taolo uni (ushlab olmog‘imga) imkon berdi. Men uni sizlar ertalab uyg‘onib (bomdod namoziga masjidga) kirganlaringizda barchangiz ko‘rasizlar, deb masjid ustunlaridan biriga bog‘lab qo‘ymoqchi bo‘ldim-u, ammo birodarim Sulaymon alayhissalomning «Yo parvardigorim, meni magfirat qilgil va menga o‘zimdan so‘ng biror kimsaga nasib bo‘lmaydirgan bir saltanat tuhfa etgil!». degan so‘zlarini esladim-da, uni haydab yubordim». (Imom Buxoriy bu hadisni asir, tutqun va dushmanni masjidda bog‘lab qo‘ymoq joiz erkanligiga dalil qilib keltirganlar).

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Dovud alayhissalomning o‘g‘illari Sulaymon alayhissalom: «Men bul kecha albatta yetmishta ayolni zierat qilgayman, har bir ayol Olloh taolo yo‘lida jihod qilajak bir chavandozga hrmilador bo‘lgay» — dedilar. Shunda do‘stlari (ya’ni, farishta): «Inshoalloh, deb aytingiz!» — dedi, lekin ul kishi (unutib) bunday demadilar. Natijada (etmishta ayoldan) faqat bittasigina homilador bo‘ldi, u ham bo‘lsa chala tug‘ib qo‘ydi. Agar ul kishi «Inshoalloh» deganlarida, (barcha ayollar bittadan chavandoz tug‘ib berib), ular Olloh taodo yo‘lida jihod qilgan bo‘lur erdilar». (Ushbu hadis ilgarigi jildlarda ham bor bo‘lib, ayollar soni hammasida turlicha).

Abu Zarr raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Yo Rasulalloh, Yer yuzida qaysi masjid birinchi bo‘lib bunyod etilgan?»— dedim. Janob Rasululloh: «Al-Masjid al-Harom», — dedilar. Men: «Keyin, qaysi?» — dedim. Janob Rasululloh: «Keyin Al-Masjid al-Aqso», — dedilar. Men: «Ular ikkalasining (qurilishida) necha yil farq bor?» — dedim. Janob Rasululloh: «Qirq (yil)», — dedilar, so‘ng: «Qaerda bo‘lmasin, namoz (o‘qishingga) to‘g‘ri kelib qolsa, o‘qiyvergil, chunki butun Yer yuzi senga masjiddur» — deb marhamat qildilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Men birlan odamlar [ya’ni, mening odamlarni jahannam o‘tidan qutqarmoq bo‘lib Islomga qilgan da’vatim birlan odamlarga dillari ziynatlab (aldab) ko‘rsatgan botil (yolg‘on, bekorchi) narsa] — o‘t yoqqan odam birlan o‘tga uchib kelgan parvonalar (yoki turli hasharotlar)ga o‘xshaydi. (O’t yeqqan kishi) o‘shal hasharotlarni (harchand haydamasin), ular o‘zlarini o‘tga uraveradilar. Ikki ayol bo‘lib, ularning o‘g‘ilchalari o‘zlari birlan birga erdi. Nogahon bir bo‘ri kelib, ulardan birining o‘g‘ilchasini olib ketdi. Shunda (o‘g‘ilchasini bo‘ri olib ketgan ayol) dugonasiga: «Darhaqiqat, bo‘ri sening o‘g‘ilchangni olib ketdi», — dedi. U: «Yo‘q, sening bolangni olib ketdi», — dedi. Natijada ikkalasi tortisha-tortisha Dovud alayhissalomning huzurlariga borishdi. Dovud alayhissalom yoshi katta ayolning foydasiga hukm chiqarib, (omon qolgan bolani o‘shanga berdilar. Chunki, bola o‘sha ayolning qo‘lida erdi. Ikkinchi ayol Dovud alayhissalomning hukmlariga qarshilik qilmoqqa ojizlik qildi). So‘ng, ikkala ayol Sulaymon ibn Dovudning huzurlariga borishib, bo‘lgan voqeani ul kishiga aytib berishdi. Shunda Sulaymon alayhissalom: «Menga pichoq keltiringizlar, bolani ikki nimta qilib, ularga bo‘lib beraman», — dedilar. Yoshi kichik ayol: «Bunday qilmangiz, Olloh taolo xayringizni bersin! Bu bola shu ayolning bolasi», — dedi. Shundan so‘ng, Sulaymon alayhissalom bolani yoshi kichik ayolga bermoqni hukm qildilar».

56-bob.

Olloh taoloning qavli: «Biz Luqmonga hikmat ato etdik (va unga dedikki:) «Ollohga shukr qilgil...» («chunki, Olloh barcha takabbur, maqtanchoq kimsalarni suymas» degan qavligacha. («Luqmon» surasi, 12—18-oyatlar)

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «(Olloh taoloning) «Ollohga iymon keltirgach, iymonlarini zulm birlan bulg‘amaganlar...» degan oyati karimasi nozil bo‘lganda Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalari: «Qaysi birimiz iymonimizni zulm birlan bulg‘amaganmiz?!»— deyishdi. Keyin, Olloh taoloning «Ollohga shirk keltirma, chunki shirk eng katta zulmdur» degan oyati karimasi nozil bo‘ldi».

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «(Olloh taoloning) «Ollohga iymon keltirgach, iymonlarini zulm birlan bulg‘amaganlar...» degan oyati karimasi nozil bo‘lganda bundan musulmonlar qattiq iztirob chekib: «Yo Rasulalloh, qaysi birimiz o‘zimizga zulm qilmaganmiz?!» — deyishdi. Shunda Janob Rasululloh: «Bu oyat sizlar o‘ylagan ma’noda ermas. Uning asl ma’nosi — shirqdur. Luqmon alayhissalomning o‘z o‘g‘illariga nasihat qilib: «Ey o‘g‘ilginam, Ollohga shirk keltirmagil, chunki shirk — eng katta zulmdur» — deb aytganlarini eshitmagansizlarmi?» — dedilar».

57-bob. «(Ey Muhammad), siz ularga (Antokiya) qishlog‘i ahlini... misol keltiringiz!» («quvvatlantirdik» degan qavligacha. «Yosin» surasi, 13— 14-oyatlar)

Mujohid: «Azzazno» — «quvvatlantirdik» ma’nosida», — deydilar.

Ibn Abbos: «Toirikum» — «Musibatlaringiz» degan mazmunda», — deydilar.

58-bob.

Olloh taoloning qavli: «(Bu) parvardigoringizning o‘z bandasi Zakariyoga qilgan marhamati zikridur» («unga biron kimsani otdosh qilgan emasmiz» degan qavligacha. «Maryam» surasi, 2—7-oyatlar)

Anas ibn Molik raziyallohu anhu Molik ibn Sa’sa’adan naql qiladilarki, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ularga (sahobalarga) Isro’ kechasi xususida so‘zlayotib, (birinchi osmonga chiqqanlaridan)so‘ng, ikkinchi osmonga chiqqanlarini aytibdilar. (Jabroil alayhissalom eshikni) ochishni so‘rabdilar. Shunda: «Bu kim?» — deyilibdi. Jabroil alayhissalom: «Bu menman», — debdilar. «Siz birlan birga kim bor?» — deyilibdi. Jabroil alayhissalom: «Muhammad (alayhissalom)» — debdilar. «(Siz) ul kishini (bu yerga olib chiqishga) yuborilganmidingiz?» — deyilibdi. Jabroil alayhissalom: «Ha» — debdilar. «Savol-javob tugagach, — deydilar Janob Rasululloh, — u yerda ikki xolavachcha bo‘lmish Yahyo va Iso alayhimissalomni ko‘rdim. Jabroil alayhissalom menga: «Bular Yahyo va Iso alayhimissalomdurlar, ularga salom beringiz!» — dedilar. Men ularga salom berdim. Ular alik olishgach: «Marhabo, ey solih birodar va solih payg‘am-bar!» — deyishdi».

59-bob.

Olloh taoloning qavli: «(Ey habibim), Kitobdagi (Qur’ondagi qavlimni qiroat qilib) Maryamni eslangiz...» («Maryam surasi, 16-oyat); «(Ey habibim), eslangiz, farishtalar: «Yo Maryam, darhaqiqat Olloh senga o‘zidan bir so‘zni xushxabar qilib yo‘lladiki...» — deganlarida...» («Oli Imron» surasi, 45-oyat); «Darhaqiqat, Olloh Odam va Nuh va Ibrohim va Imron sulolasini butun olamga (payg‘ambar qilib) tanladi...» («Olloh u3ts istagan bandalariga behisob rizq berur» dexan qavligacha. «Oli Imron» surasi, 33—37-oyatlar)

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning bunday deb aytayotganlarini eshitdim: «(Bibi) Maryam va ul muhtaramaning o‘g‘illaridan bo‘lak biror odam bolasi yo‘qki, tug‘ilganida uni shayton chimchilamagan va u shaytonning chimchilashidan chinqirib yig‘lamagan bo‘lsin».

Keyin, Abu Hurayra: «(Imronning xotinlari Bibi Maryamni tuqqach): «Men bu qizni va uning zurriyotini dargohingdan quvilgan shaytonning yomonligidan o‘z panohingda asramog‘ingni iltijo qilurman» (deb duo qilganlar»), — deydilar («Oli Imron» surasi, 36-oyat).

60-bob.

Olloh taoloning qavli: «(Ey habibim), eslangiz, farishtalar: «Yo Maryam, darhaqiqat Olloh senga o‘zidan bir so‘zni xushxabar qilib yo‘lladiki, uning ismi Al-Masih Iso ibn Maryam...» («Bo‘l!»— desa, bas o‘sha ish buladi» degan qavligacha. «Oli Imron» surasi, 45—47-oyatlar)

Abu Muso al-Ash’ariy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar. «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Oishaning (boshqa) ayollardan afzalligi — siriydning boshqa taomlardan afzalligi kabidur. Erkaklardan ko‘pchiligi kamolotga erishdi, ayollardan esa Imron qizm Maryam va Fir’avnning ayoli Osiyodan bo‘laklar kamolotga erishmadi».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning bunday deb aytayotganlarini eshitdim: «Quraysh ayollari tuya minadirgan (ya’ni, badaviy) ayollarning yaxshirog‘i, ularning bolaga (ta’lim-tarbiya borasida) mehribonrog‘i va eriga (uning molinsh tejab-tergab ishlatishda) g‘amxo‘rrog‘idur».

Abu Hurayra raziyallohu anhu shunga ko‘ra (ya’ni, Janob Rasulullohning yuqoridagi gaplariga ko‘ra): «Maryam binti Imron sira tuya minmaganlar», — deydilar.

Olloh azza va jallaning qavli: «Ey Kitob ahli, (Isoni xudo deb) diningiz xususida quyushqondan chiqmangiz, Ollohga nisbatan faqat haqiqatni aytingiz! Darhaqiqat, Al-Masih Iso ibn Maryam Ollohning rasuli va uning Maryamga yo‘llagan suzi hamda uning tomonidan (vujudga keltirilgan) bir ruh (sohibidur), xolos. Shunday bo‘lgach, Olloh birlan uning rasuliga iymon keltiringiz, «(Xudo) uchta (ya’ni, Olloh, Maryam va Iso — barchalari xudodir)» — deb aytmangiz! (Ollohga shirk keltirmoqni) bas qilingiz, (bu) o‘zingiz uchun yaxshi bo‘lur! Darhaqiqat, Olloh yakkayu yagona va farzandli bo‘lmoqdan pok zotdur, osmonlaru Yerdagi barcha narsalar unikidur. Ollohning o‘zi e’tiqod qilinmog‘iga (ishonilmog‘iga) kifoya qilur».

Uboda raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Kimki «Lo iloha illallohu vahdahu, lo shariyka lahu va anna Muhammadan abduhu va rasuluhu va anna Iyso abdullohi va rasuluhu va kalimatuhu alqoho ila Maryama va ruhun minhu val-janna haqqun van-nor haqqun» (ya’ni, «Yakkayu yagona Ollohdan bo‘lak iloh yo‘qdur, Muhammad uning bandasi va rasulidur, Iso ersa uning bandasi, rasuli, Maryamga yo‘llagan so‘zi hamda uning tomonidan vujudga keltirilgan ruh sohibidur. Jannat haqiqatdur, do‘zax ham haqiqatdur») deb shahodat keltirsa, Olloh taolo uni (bu dunyoda) qilgan (yaxshi va yomon) amallariga ko‘ra, (o‘zi istagan darajadagi) jannatga kiritadi».

Al-Valiyd: «Olloh taolo jannatning sakkizta darvozasidan o‘zi istagani orqali kiritadi» — deb qo‘shimcha qiladilar.

61-bob. «(Ey habibim), Kitobdagi (ya’ni, Qur’ondagi qavlimni qiroat qilib) Maryamni eslangiz! U o‘z ahlini tark etib, sharq tomonga borib yashirinib olganda...» («Maryam» surasi, 16—24-oyatlar)

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Faqat uchta (go‘dak) beshikda so‘zlagan: (ulardan biri) Iso alayhissalomdurlar. (Ikkinchisi quyidagi voqeada): Banu Isroilda Jurayj ismli bir kishi bo‘lib, u (kunlardan bir kuni, o‘z hujrasida) ibodat qilib turgan erdi. Shunda onasi uning huzuriga kelib: («Ey Jurayj!» — deb) chaqirdi. Jurayj ichida: «Ha deyayinmi yoxud ibodat qilaverayinmi?» - deb aytdi. (Shu tariqa onasi uch bor chaqirganda ham javob qilmay, ibodatni davom ettiraverdi). Onasi (darg‘azab bo‘lib): «Yo parvardigoro, Jurayjni, toki unga zinokor ayollar yuzini ko‘rsatmay turib, o‘ldirmagil!» — deb qargadi. Keyin, Jurayj o‘z hujrasida ekanligida bir (cho‘pon) ayol (kirib keldi-da: «Don olishaylik!» — deb) unga yopishib oldi. Jurayj bundan bosh tortdi. So‘ng, boyagi ayol bir cho‘ponning oldiga bordi-da, unga o‘z vujudidan lazzat olmoqqa imkon berdi. Keyin, u (homilador bo‘lib), bir o‘g‘il tug‘di. (Odamlar): «Bu bolani kimdan orttirding?» — deyishganda,  «Jurayjdan»— deb javob qildi. Odamlar (qishloq) oqsoqolining huzuriga borishib, voqeani unga bayon qilishdi. Oqsoqol: «Uni tutib olib kelingizlar!» — deb amr qildi. Ular Jurayjning oldiga borishdi-da, hujrasini vayron qilgach o‘zini u yerdan tashqariga (sudrab) olib chiqib, rosa so‘kishdi (do‘pposlashdi). (Jurayj hayron bo‘lib: «Nechun bunday qilayotirsizlar?» — dedi. Ular: «Sen falon ayol birlan zino qilishibsan» — deyishdi). So‘ng, u tahorat olib, ibodat qildi. (Ibodat qilib bo‘lgach), go‘dakning oldiga bordi-da: «Sening otang kim?» — dedi. Go‘dak (Olloh taoloning irodasi birlan tilga kirib): «Cho‘pon» — deb javob qildi. Odamlar (Jurayjning karomatini ko‘rib va uning begunoh ekanligini bilishgach): «Hujrangni oltindan qayta qurib bergaymiz», — deyishdi. Jurayj: «Yo‘q, faqat loydan (kesakdan qurib: beringizlar)», — dedi. (Ayrim ulamolar: «Mazkur hadisda nafl namoz o‘qiyotgan kishining o‘z onasi da’vatiga jovob bermog‘i vojibligi nazarda tutilgan», — deyishadi. Ammo, Yazid ibn Xavshabning o‘z otalaridan naql qilishlaricha, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Agar Jurayj faqih bo‘lganida erdi, o‘z onasi da’vatiga javob bermog‘i parvardigoriga ibodat qilmog‘idan muhimroq erkanligini bilgan bo‘lur erdi» — deb aytgan emishlar. Shunga ko‘ra, ba’zi ulamolar: «Kishi, xoh nafl va xoh farz namoz o‘qiyotgan bo‘lsin, namozini buzib o‘z onasi da’vatiga javob bermog‘i kerak» deyishadi). (Beshikda so‘zlagan go‘daklarning uchinchisi xususiga kelsak), Banu Isroilga mansub bir ayol o‘g‘ilchasini emizib turgan erdi. Nogahon uning yonidan (jang liboslarini kiyib, qurol-yarog‘larini taqib olgan) bir (xushqomat) otliq o‘tib qoldi. Boyagi ayol (unga havasi kelganidan): «Yo parvardigoro, mening o‘g‘ilchamni ham shu kishiga monand qilgil!» deb duo qildi. Shunda go‘dak onasining ko‘kragidan og‘zini oldi-da, otliqqa o‘girilib qarab: «Yo parvardigoro, meni unga o‘xshash qilmagil!» — deb iltijo qildi. So‘ng, yana onasining ko‘kragini og‘ziga olib, emishda davom etdi. (Abu Hurayra «O’shanda Janob Rasulullohning bola onasi ko‘kragini qanday emganini tushuntirish uchun o‘z barmoqlarini so‘rib ko‘rsatganlari hamon ko‘z oldimda», — deydilar). Keyin, boyagi ayol bir cho‘ri (joriya) yonidan o‘tib ketayotib: «Yo parvardigoro! o‘g‘ilchamni shu cho‘riga o‘xshash qilmagil!» — deb duo qildi! Shunda go‘dak (yana) og‘zini onasining ko‘kragidan olib: «Yo parvardigoro, meni shu cho‘riga o‘xshash qilgil!» — deb iltijo qildi. Onasi (hayron bo‘lib): «Nechun bunday deding?»— dedi. O’g‘ilchasi: «Boyagi otliq zolimlardan biridir, manavi cho‘ri ersa, odamlar unga «o‘g‘risan, zinokorsan» deyishgani birlan, u bunday ishlarni sira qilmagan»,—dedi».