Oisha raziyallohu anhorivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan o‘lat xususida so‘radim. Shunda ul zot menga aytdilarki, o‘lat bir azob bo‘lib, Olloh taolo uni o‘zi istagan (kofirlarga) yuborar erkan hamda Olloh taolo o‘latni mo‘minlar uchun (o‘zining bir) rahmati qilib ta’yin etgan erkan. Yurtida o‘lat tarqagach, Olloh taolo taqdir qilgan narsanigina ko‘rmog‘ini idrok etib, ul yerda sabr qilib qolgan kishiga, (hattoki u bo‘lak sababdan o‘lsa-da), parvardigor shahid bo‘lganlik ajrini ato etar erkan».

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Quraysh qabilasi ahli Banu Maxzum urug‘iga mansub o‘g‘rilik qilgan bir ayolning taqdiri bilan qiziqishib: «Kim uning xususida (ya’ni, qo‘lini kesmangiz, deb) Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga gapira oladi?» — deyishdi. Shunda odamlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga o‘zlarining suyuklilari bo‘lmish Usoma ibn Zayddan bo‘lak kim ham (bul xususda gapirmoqqa) jur’at qila olardi?!» — deb aytishdi. Keyin, Usoma ibn Zayd Janob Rasulullohga (shul haqda) gapirib erdi, ul zot (unga): «Olloh taolo (gunohkor bandalarini jazolash uchun ta’yin qilgan) hadlardan birini bekor qilmog‘imni iltimos qilursanmi?!»— dedilar. So‘ng, o‘rinlaridan turib (barchaga) bunday deb xitob qildilar: «Darhaqiqat, sizlardan ilgari o‘tgan odamlar (ya’ni, Banu Isroil), agar oralaridagi biror mo‘‘tabar kishi o‘g‘rilik qilsa, unga tegmaganlar (ya’ni, uni jazolamaganlar) va agar biror bechorahol odam o‘g‘rilik qilsa, (darhol) uni jazolaganlar. Olloh taologa qasamyod qilurmanki, basharti Muhammad qizi Fotima o‘g‘rilik qilsa ham, qo‘lini kesurman!».

Ibn Mas’ud raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men bir kishining (bir surani) qiroat qilayotganini eshitdim, so‘ng Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning ham (o‘shal surani) boyagi kishining qiroatidan bo‘lakcha uslubda qiroat qilayotganlarini eshitdim. Keyin men o‘shal kishini ul zotning huzurlariga olib bordim-da, bo‘lgan voqeadan voqif qildim. Shunda ul zotning yuzlaridan qilgan ishimning yoqinqiramaganligini sezdim. Ul zot (menga): «Mutlaqo yaxshi ish qilmabsan! O’zaro ixtilof qilmangizlar, chunki o‘zlaringizdan ilgarigilar ixtilof qilganlari boisidan halokatga uchraganlar»,— dedilar».

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning qavmi urib (yuzini) qonatgan va yuzidan qonni arta turib: «Parvardigoro, qavmimni kechirgil, chunki ular tushunmaslar» — deb aytgan payg‘ambarlardan biri haqida so‘zlayotganlarini ko‘rib turgandekmen».

Abu Sa’id raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Sizlardan ilgari (o‘tgan) bir kishi bor erdi. Olloh taolo unga ko‘p mol-dunyo ato etgan erdi. O’shal kishi, qoshiga (o‘lim) kelgach, o‘g‘illariga: «Sizlarga qanday otalik qildim?» — dedi. O’g‘illari: «Juda yaxshi otalik qildingiz» — deb javob qilishdi. Shunda u: «Darhaqiqat, men biror kori xayr qilmadim. Agar o‘lsam, meni yondiringizlar, keyin meni yanchib kukun qilingizlar, so‘ng qattiq shamol bo‘lgan kuni meni sochib yuboringizlar!» — deb vasiyat qildi. O’g‘illari aytganidek qilishdi. Olloh taolo uni qayta tarkib topdirib: «Nechun bunday qilding?» — dedi. U: «Sendan qo‘rqqanimdan» — deb erdi, Olloh taolo uni o‘z rahmatiga oldi».

Huzayfa raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning bunday deb aytganlarini eshitdim: «Bir kishi qoshiga o‘lim kelib, hayotdan umidini uzgach, ahlu ayoliga: «Agar o‘lsam, atrofimga ko‘p o‘tin to‘plangizlar-da, yoqib yuboringizlar. So‘ng o‘t go‘shtlarimni yondirib, bo‘lib, suyaklarimning o‘zigina qolganda ularni olingizlar-da, yanchib kukun qilingizlar. Keyin, meni (kukunimni) issiq (yoki shamol bo‘lgan) kunlardan birida sochib yuboringizlar!» — deb vasiyat qildi. So‘ng, Olloh taolo uni qayta tarkib topdirib: «Nechun bunday qilding?» — dedi. U: «Sendan qo‘rqqanimdan» — deb erdi, Olloh taolo uni mag‘firat qildi».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb aytdilar: «(Sizlardan ilgari o‘tgan odamlarning orasida) bir (badavlat) kishi bo‘lgan bo‘lib, u odamlarga (beg‘araz) qarz berib turar erdi hamda xizmatkoriga (doimo): «Agar biror muhtoj odamning qoshiga (olgan qarzini so‘rab) borsang-u, (u hozir uzolmasligini aytsa), olgan qarzidan kechgil, shoyad Olloh taolo bizning ham (gunohlarimizdan) kechsa!» — der erdi. Keyin, (o‘shal kishi vafot qilganda) Olloh taolo uning gunohlaridan o‘tdi».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Bir kishi (biror kori xayr qilmay, faqat) o‘ziga sarf qilar erdi. O’shal kishi qoshiga o‘lim kelganda o‘g‘illariga (farzanddariga): «Agar men o‘lsam, jasadimni yeqingizlar, so‘ng (suyaklarimni) yanchib kukun qilingizlar-da, shamol (bo‘lgan)da sochib yuboringizlar. Xudo haqi, agar parvardigorim meni zabtiga olsa, (hali) biror kishiga bermagan azob birlan menga azob bergay!» — dedi. Keyin, u vafot qilganda (aytganlari) ado etildi. So‘ng, Olloh taolo Yerga: «Uning o‘zingdagi qoldiqlarini jamlagil!» — deb amr qildi, Yer Olloh taoloning amrini ado etdi. Shunda boyagi kishi (qayta tarkib topib), tik turdi. Olloh taolo unga: «Bunday qilmog‘ingga seni nima majbur etdi?» — dedi. U: «Yo parvardigoro! Sening haybating (dahshating, qo‘rqinching) meni majbur etdi» — deb erdi, Olloh taolo uni mag‘firat qildi».

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Bir ayolga bir mushuk tufayli (jahannamda) azob berildi. Chunki, u (bu dunyoda) bir mushukni qamab qo‘ygan bo‘lib, mushuk (ochlikdan) o‘lib qolgan erdi. Shu boisdan ayol jahannamga tashlandi. O’shal ayol na o‘zi unga ovqat berdi va na uni yerdagi jonivorlarni tutib yemog‘i uchun qo‘yib yubordi».

Abu Mas’ud raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Darhaqiqat, sobiq payg‘ambarlarning so‘zlaridan (ya’ni, shari’atlaridan hozirgi) odamlargacha (o‘zgarishsiz) yetib kelgani — «Gar senda qabohatni man’ qilguvchi hayo yo‘q erkan, (ko‘ngling) tusagan ishni qilursan» (degan so‘zdur)».

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Bir mahal bir kishi (Qorun) takabburlik birlan izori(ning pochasini yerda) sudrab ketayotgan erdi, (Yer qa’riga) kiritib yuborildi. Endi u to Qiyomat (qattiq alamu iztirob va dod-voy birla tobora) Yer (qa’ri)ga (chuqurroq) botib boravergay», — dedilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Biz (musulmonlar bu dunyoda mavjudlik jihatidan) oxirgilarmiz. (Ammo), barcha ummatlarga bizdan avval va bizga ulardan keyin Kitob berilganiga qaramay, Qiyomat kuni biz (hisob-kitob va jannatga kirish borasida hammadan) oldindamiz. Shuningdek, (Olloh taolo shari’at kuni sifatida farz qilganda yahudiy va nasorolar) ixtilof qilib (qabul qilmagan) mana shu (jum’a) kuni biznikidur, ertangi kun (shanba) yahudiylarnikidur, uning ertasi (yakshanba ersa) nasorolarnikidur. Har bir (balog‘atga yetgan) musulmonning har yetti kunda (haftada) bir kun (jum’a kuni) boshi va (butun) badanini g‘usl qilmog‘i vojibdur».

Sa’id ibn al-Musayyab raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Muoviya ibn Abu Sufyon so‘nggi bor Madinaga qadam ranjida qildilar-da, («Ey Madina ahli!» — deb) bizga xitob qilgach, bir ulama sochni ko‘rsatib: «Men yahudiylardan bo‘lak biror kimsaning shunday qilganini (ya’ni, ulama soch taqqanini) ko‘rmagan erdim. Darhaqiqat Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ulama sochni «ko‘zbo‘yamachilik» deb ataganlar», — dedilar».

66-bob. Manoqib (maqtovga sazovor, faxrli xislat va amallar) haqida

Olloh taoloning qavli: «Ey insonlar! Darhaqiqat, Biz sizlarni bir erkak (Odam alayhissalom) va bir ayol (Havvo)dan yaratdik hamda o‘zaro tanishingizlar (bordi-keldi qilib, totuv do‘stu birodar bo‘lingizlar) deb sizlarni (turli) elatu qabilalar qilib quydik. Darhaqiqat, sizlarning Olloh nazdida eng mo‘‘tabaringiz — eng taqvodoringizdur» («Hujurot» surasi, 13-oyat).

Olloh taoloning qavli: «Va taqvo qilingizlar (qo‘rqingizlar) Ollohdanki, uning birla (uning nomini o‘rtaga qo‘yib) bir-birlaringizga savol-javob qilursizlar va (taqvo qilingizlar) qon-qarindoshlik (rishtalarini uzmoq)dan! Darhaqiqat, Olloh sizlarni nazorat qilib turguvchi zotdur («Niso» surasi, 1-oyat)

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Yo Rasulalloh Eng izzat-ikromli odam kim?» — deyishdi. Ul zot: «Eng taqvodor odamdur», — dedilar. «Biz sizdan bu haqda so‘rayotganimiz yo‘q», — deyishdi. Ul zot: «Yusuf nabiyyulloh», — dedilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Sizlar (tarkibida ham nodir, ham nokerak jinslar mujassam bo‘lgan) ma’danlar (kabi ham yaxshi, ham yomon xislatlarga ega) insonlarni uchratgaysizlar. Johiliyat davridagi insonlarning yaxshilari, agar ular (din borasida) faqih bo‘lib olgan bo‘lsalar, Islom davridagi insonlarning ham yaxshisidurlar. Shuningdek, sizlar buni (ya’ni, adolat birlan ish yuritishning qiyinligi boisidan xalifa yoki amir bo‘lmoqni) to (Olloh taolo o‘zi) taqdir qilmagunga qadar mutlaqo xushlamaydirgan yaxshi odamni ham, anavilarning qoshiga bu yuzi birlan, mana bularning qoshiga ersa u yuzi birlan boradirgan ikki yuzli yomon (munofiq) odamni ham uchratursizlar».

Abu Hurayra raziyalpohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Odamlar (ya’ni, barcha arablar) bu borada (ya’ni, xalifalik yoki amirlik borasida o‘zlaridan afzal qilingan) Quraysh qabilasiga tobe’durlar. (Islom davrida) ularning (ya’ni, barcha arablarning) musulmonlari bularning (ya’ni, Quraysh qabilasining) musulmonlariga itoat etadilar, (johiliyat davrida ersa) ularning (ya’ni, barcha arablarning) kofirlari ularning (ya’ni Quraysh qabilasining) kofirlariga itoat etganlar. Odamlar (tarkibida ham nodir, ham nokerak jinslar mujassam bo‘lgan) ma’danlar (kabi ham yaxshi, ham yomon xislatlarga ega)durlar. Odamlarning johiliyat davridagi yaxshilari, agar ular din borasida faqih bo‘lib olgan bo‘lsalar, Islom davridagi odamlarning ham yaxshilaridurlar. Sizlar buni (ya’ni, adolat birlan ish yuritishning qiyinligi boisidan xalifa yoki amir bo‘lmoqni) to (Olloh taolo o‘zi) taqdir qilmagunga qadar mutlaqo xushlamaydirgan yaxshi odamni ham uchratursizlar».

67-bob, Olloh taoloning qavli: «...faqat qarindoshliqdagi muhabbatnigina...» («...faqat qarindoshlik muhabbatinigina...») («Sho‘ro» surasi, 23-oyat)

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Darhaqiqat, Quraysh qabilasiga mansub biror qorin bo‘lmaganki, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning unga qarindoshliklari bo‘lmagan bo‘lsa (ya’ni, Quraysh qabilasiga mansub har bir odam Janob Rasululloh birlan qarindoshdur). Bul xususda Olloh taoloning («Ey Muhammad, Quraysh kofirlariga bunday deng): «Men sizlardan (Islomga qilayotgan da’vatim uchun) haq talab qilmayman, balki faqat o‘zim birlan sizlar o‘rtamizdagi qarindoshlik muhabbatinigina so‘rayman» (ya’ni, «O’zaro qarindoshligimiz haqqi-hurmati, Islomga kirmasangizlar, loaqal meni himoya qilingizlar!») degan mazmundagi oyati karimasi nozil bo‘lgandur».

Abu Mas’ud raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam qullari birlan Yaman tomonga ishora qilib bunday dedilar: «Iymon Yaman ahliga mansubdur (ya’ni asli Yaman ahlidan bo‘lgan ansorlarga mansubdur). Shafqatsizlik va bag‘ritoshlik ersa tuyalar dumi ortida baqir-chaqir qilib yuradirgan (ya’ni, tuyaboqar) Muzar va Rabi’a qabilalarida bo‘lib, ularning yeridan shaytonning ikki shoxi chiqur (ya’ni, shayton Quyosh chiqayotgan vaqtda ikki shoxini uning yo‘liga to‘g‘rilab turadi. Quyosh uning shoxlari orasidan o‘tayotganda quyoshparastlar Quyoshga sajda qilmoqchi bo‘lib, shaytonga sajda qilib qo‘yadilar)».