36-bob. Attor va mushk sotish haqida

Abu Muso rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Yaxshi va yomon suhbatdosh misoli mushk sotguvchi va temirchi damgari kabidir. Biri xo‘shbuy hid taratsa, ikkinchisi cho‘g‘ otib turadi. Mushk sotguvchidan olgan narsang dimog‘ingni chog‘ etsa, temirchi damgaridan chiqqan cho‘g‘ yo badaningni yoki kiyimingni kuydiradi yoki biror yoqimsiz hid keltiradi».

37-bob. Zuluk (yoki qortiq) birlan davolovchi haqida

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abu Tiyba (Abu Tayyiba) Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga zuluk (yoki qortiq) soldi. So‘ng, ul zot unga bir so’ xurmo berishni va oilasidan olinadigan soliqni kamaytirishni buyurdilar».

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Janob Rasulullohga zuluk (qortiq) solindi. Keyin, ul zot qon oldirganlari haqini to‘ladilar. Agar zuluk (qortiq) solish harom bo‘lsa, ul zot uning haqini to‘lamagan bo‘lardilar». (Bu voqea qon olganlik uchun haq olish man’ qilinmasidan burun bulgan bo‘lsa kerak).

38-bob. Erkak va ayollarning kiyishi makruh bo‘lgan narsalar tijorati haqida

Abdulloh ibn Umar rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam Hazrati Umarga ipakdan to‘qilgan hulla berib yubordilar. So‘ng, uni Hazrat Umarning ustilarida ko‘rib: «Men buni kiygin, deb ermas, balki birortasiga sotib foydalangin, deb yuborgandim, chunki buni oxiratda nasibasi yo‘qlar kiyurlar», — dedilar».

Oisha ummul-mo‘miniyn raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Men suratli matodan qilingan bir yostiq sotib oldim. Ul zot o‘shal yostiqni ko‘riboq ichkariga kirmay, eshik oldida turib qoldilar. Men Janob Rasulullohning yuzlarida jirkanish alomatini sezib: «Yo Rasulalloh, Olloh va uning Rasuliga tavba qildim, ne gunoh qilib qo‘ydim?» — dedim. Ul zot: «Nechun bu yostiq bu yerda turibdi?». — dedilar, Men: «O’ltirasiz yoki (boshingizga) yostiq qilasiz, deb sotib olgandim», — dedim. Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Mana shu suratlarni chizgan kishilarga Qiyomat kuni azob berilgusidir. So‘ng, ularga: «O’zingiz yaratgan narsalarga o‘zingiz jon ato etingiz!» - dsb aytilgusidir», — dedilar. So‘ngra, ul zot: «Suratlar bor uyga farishtalar kirmaydilar» — deb qo‘shib qo‘ydilar».

39-bob. Mol egasi (o‘z moliga) narx qo‘yishga barchadan ko‘ra haqlidir

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Ey Bani Najjor, menga bog‘ingizning undagi kulba-yu xurmo daraxtlari birlan narxini aytingizlar!» — dedilar».

40-bob. (Sotuvchi birlan xaridor molning o‘zlari) ixtiyor (qilgan narxini) qay vaqtga qadar (bir-birlariga taklif qilmoqlari) joiz?

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Sotuvchi birlan xaridor molning o‘zlari ixtiyor qilgan narxini savdolashib turgan joylarini tark qilgunlariga qadar bir-birlariga taklif qilmoqlari lozimdur, boshqacha qilib aytganda, ikkalasining o‘rtalaridaga savdo ixtiyoriy bo‘lmog‘i darkor (ya’ni, savdolashib turilgan joydan jilmay turib xaridor sotuvchiga: «Men taklif qilgan narxni ixtiyor qilsang, sot!» — demog‘i yoxud sotuvchi xaridorga: «Men taklif qilgan narxni ixtiyor qilsang, ol!» — deb aytmog‘i kerak)».

Nofi’ raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Ibn Umar o‘zlariga bilan biror narsani xarid qilsalar, darhol sotuvchini tark qilur erdilar».
Bu yerda yuqoridagi hadis takrorlangan.

41-bob. Sotuvchi birlan xaridor molning o‘zlari ixtiyor qilgan narxini bir-birlariga taklif qilmasalar, savdo joiz bo‘lurmi?

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Sotuvchi birlan xaridor molning o‘zlari ixtiyor qilgan narxini savdolashib turgan joylarini tark qilgunlariga qadar bir-birlariga taklif qilmoqlari lozimdur, boshqacha qilib aytganda, savdolashib turilgan joydan jilmay turib xaridor sotuvchiga: «Men taklif qilgan narxni ixtiyor etsang, sot!» — demog‘i yoki sotuvchi xaridorga: «Men taklif qilgan narxni ixtiyor etsang, ol!» — deb aytmog‘i kerak».

42-bob. Sotuvchi birlan xaridor molning o‘zlari ixtiyor qilgan narxini savdolashib turgan joylarini tark qilgunlariga qadar bir-birlariga taklif qilmoqlari lozim

Hakim ibn Hizom raziyashyuhu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qidtsilar: «Sotuvchi birlan xaridor molning o‘zlari ixtiyor qilgan narxini savdolashib turgan joylarini tark qilgunlariga qadar bir-birlariga taklif qilib, (so‘ng o‘rtalaridagi savdoning bo‘lishi yoki bo‘lmasligani qat’iy ma’lum qilmoqlari) lozimdur. Agar har ikkala tomon ham halollik qilsa, ya’ni sotuvchi molning nuqsonini yashirmasa va xaridor pul to‘lashda g‘irromlik qilmasa, ularning savdosi barakali bo‘lur. Basharti ular bir-birlarini aldasalar, ya’ni sotuvchi o‘z molining nuqsonini yashirsa va xaridor unga pul to‘lashda g‘irromlik qilsa, o‘rtalaridagi savdodan baraka ko‘tarilur».

43-bob. Agar sotuvchi birlan xaridordan qaysi biri, o‘zaro savdolashilgandan so‘ng, ikkinchisining mol narxi xususidagi taklifini qabul qilsa, savdo vojib (amalga oshirilmog‘i lozim) bo‘lur

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qidilar: «Agar ikki kishi (biror mol xususida) o‘zaro savdolashsa, ulardan har biri savdolashib turgan joyini tark qilguniga qadar ikkinchisiga molning uzi ixtiyor qilgan narxini taklif qilmog‘i va ikkalasi muayyan bir narxga kelishib, savdoni bitirmoqlari lozimdur. Boshqacha qilib aytganda, biri ikkinchisining mol narxi xususidagi taklifini qabul qilur. Shunda, garchi ikkalasi o‘zaro savdolashgandan so‘ng, (kelisha olmay), turgan joylarini tark qilsalar-da, savdoni amalga oshirmoqlari darkordur. Agar ikkalasidan biri savdolashib turgan yerini tark qilmasa ham, savdoni amalga oshirmoq zarurdur».

44-bob. Agar sotuvchi o‘zi ixtier qilgan (narxda turib olgan) bo‘lsa, (u birlan) savdo qilmoq joiz bo‘lurmi?

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Har bir sotuvchi birlan xaridor o‘rtasidagi savdo ikkalasi savdolashib turgan joyini tark qilgunga qadar bir-biriga o‘zi ixtiyor qilgan narxni taklif qilgandagina joizdur».

Humom raziyallohu anhu: «Kitobimda «Sotuvchi birlan xaridor molning o‘zlari ixtiyor qilgan narxini bir-birlariga uch bor taklif qilmoqlari darkor» deb yozilganini ko‘rdim. Agar sotuvchi birlan xaridor o‘zaro halollik qilsalar, qilgan savdolari barakali bo‘lur va agar uz foydalarini ko‘zlab, bir-birlariga g‘irromlik qilsalar, savdolaridan baraka ko‘tarilur», — deydilar.
Hakim ibn Hizom yuqoridagi hadisni Janob Rasulullohga mansub ekanligani aytganlar.

45-bob. Agar xaridor biror narsani sotib olgach, o‘sha zahotiyoq uni sotuvchining ko‘zi oddida birovga hadya qilib yuborsa yoxud bir qulni sotib olib, darhol uni ozod qilsa, sotuvchi unga mone’lik qilmasligi lozim

Tovus raziyallohu anhu: «Agar xaridor sotuvchini muayyan bir narxga ko‘ndirib, undan biror mol sotib olsa-yu, so‘ng uni o‘zga kishiga sotib yuborsa, joizdur, (chunki) ul mol uzining mulki bo‘lib, foydasi ham o‘zinikidur», — deydilar.

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Biz (sahobalar) Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga safarda bo‘ldik. Shunda men (otam) Umarning hali minilmagan bo‘taloqlariga minib olgan erdim. U menga bo‘ysunmay, qavmning oldiga o‘tib olib, ilgarilab ketar erdi. (Otam) Umar ersalar uni baqirib-chaqirib ortiga qaytarar, ammo u yana qavm oldiga o‘tib olar, ul kishi uni yana baqirib-chaqirib ortiga qaytarar erdilar. Shu asnoda Janob Rasululloh Hazrat Umarga: «Uni menga sotgil!» — dedilar. Hazrat Umar: «U sizniki, yo Rasulalloh!» — dedilar. Janob Rasululloh qayta: «Uni menga sotgil!» — dedilar. Shundan so‘ng, Hazrat Umar uni Janob Rasulullohga sotdilar. So‘ng, Janob Rasululloh (menga): «Ey Abdulloh ibn Umar, bu senga hadya! Uni ne qilsang, ixtiyor o‘zingda» — deb marhamat qildilar».

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men mo‘minlar amiri Hazrat Usmonga ul kishining Xaybardagi bir yerlari badaliga (qadimda Samud qabilasi yashagan) vodiydagi bir yerni sotdim. O’zaro savdolashib bulganimizdan so‘ng, men Hazrat Usmon aynib qolmasinlar, deb tezda uylaridan chiqib, ortimga qaytdim. Chunki, Janob Rasululloh «Ikki o‘zaro savdolashguvchi savdolashib turgan joylarini tark qilgunlariga qadar molning o‘zlari ixtiyor qilgan narxini bir-birlariga taklif qilib, o‘rtalaridagi savdoni uzil-kesil hal qilmoqlari lozim» degan hadisi sharifni aynan shu yili aytgan erdilar. O’rtamizdagi savdo-sotiq amalga oshgach, men o‘zimni ul kishini aldagandek his etib, (qattiq xijolat cheka boshladim). Chunki, men ul kishini (Madinadan) uch kechalik (yul naridagi) Samud yeriga (ya’ni, Olloh taolo halok qilgan Samud qabilasi yeriga) olib borib qo‘ygan erdim, ul kishi ersalar meni (Samud yeridan) uch kechalik (yo‘l naridagi) Madinaga (ya’ni, Janob Rasulullohning suyukli shaharlari bulmish Madinadagi Xaybarga) olib borib quygan erdilar». (Ya’ni, Olloh taoloning la’natiga uchrab, halok qilingan Samud qavmi yashagan vodiydagi yerni Janob Rasulullohning suyukli shaharlari bulmish Madinaning Xaybar mavzesidagi yer badaliga sotganlari boisida xijolat qildilar).