73-bob. Oltinni oltinga sotish haqida

Abu Sa’id raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamnint bunday deganlarini eshitdim: «Oltinni oltinga (ular tanga yoki biror buyum shaklida bo‘ladimi yoxud quyma bo‘ladimi, bundan qat’iy nazar) bir-biriga teng og‘irlikda sotingizlar, birini ikkinchisidan afzal qilmangizlar! Kumushni kumushga ham aynan shul tariqa sotingizlar! Savdolashib turgan yeringizdan jilmay turib, bir-biringizning molingizni qulga olingizlar!».

74-bob. Dinorni dinorga nasiyaga sotish haqida

Abu Zayet raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Abu Sa’idning «Dinorni dinorga, dirhamni dirhamga (bir-biriga teng vaznda sotmoq lozim)» deganlarini eshitib: «Ibn Abbos aytgan hadisda siz aytgan gaplar yuq-ku?!» — dedim. Abu Sa’id Ibn Abbosga: «Siz uzingiz aytgan hadisni Janob Rasulullohdan eshitganmidingiz yoki Olloh taoloning Kitobida o‘qiganmidingiz?» — dedilar. Shunda Ibn Abbos: «Men o‘zim aytgan hadisni na Janob Rasulullohdan eshitdim va na Olloh taoloning Kitobida uqidim, (aminmanki) sizlar Janob Rasulullohni mendan ko‘ra yaxshiroq bilursizlar, (chunki sizlar ul zotning xizmatlarida bo‘lganlaringizda men yosh bola erdim). Ammo, Usoma (ibn Zayd) menga ul zotning «Nasiya savdodagina sudxo‘rlik mavjud» deganlarini aytgan erdi», — dedilar».

75-bob. Kumushni oltinga nasiyaga sotish haqida

Abu Minhol rivoyat qiladilar: «Men Baro ibn Ozib va Zayd ibn Arqam raziyallohu anhumodan pul almashtirish (maydalash) haqida so‘radim. Ular ikkalovi bir-birini ko‘rsatishib: «Bu mendan yaxshiroq bilur», — deyishdi-da, so‘ng ikkalovi ham: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam oltinni kumushta qarzga (nasiyaga) sotishni ta’qiqladilar», — deyishdi».

76-bob. Oltinni kumushga naqdga naqd sotish haqida

Abu Bakra rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam kumushni kumushga, oltinni oltinga, agar qiymati va vazni bir-biriga teng bo‘lmasa, sotishni man’ qildilar-da, so‘ng: «Oltinni kumushga va kumushni oltinga, xohlasangiz, bir-biriga teng vaznda, xohlasantiz, bir-biriga teng bo‘lmagan vaznda (agar naqdga naqd bo‘lsa), sotaveringizlar!» — dedilar».

77-bob. Pishgan (daraxtdan uzib olintan) xurmoni (daraxtdagi) xom xurmoga, mayizni (yoki pishgan, tokdan uzib olingan uzumni tokdagi g‘o‘r) uzumga sotmoq hamda muhtoj kishining o‘ziga hadya qilingan (hali daraxtdagi) xom xurmolarni (pishishini poylamay) sotib yubormog‘i xususida

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam pishgan (daraxtdan uzib olingan) xurmoni (daraxtdagi) xom xurmoga, mayizni (yoki pishgan, tokdan uzib olingan uzumni toqdagi g‘o‘r) uzumga va (hali urib olinmagan), boshog‘idan tozalanmagan bug‘doyni (o‘rib), boshog‘idan tozalab qo‘yilgan bug‘doyga sotishni man’ qildilar».

Abdulloh ibn Zayd raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh shundan (ya’ni, yuqoridagilarni man’ qilganlaridan) so‘ng, muhtoj kishining o‘ziga vaqtincha berilgan daraxtdagi xom xurmoni (pishishini poylamay) yangi uzib olingan xurmoga yoki xurmb qoqisiga sotib yubormog‘iga ruxsat berdilar, ammo buni undan bulak kishiga ijozat qilmadilar».

78-bob. Xurmo daraxtlaridagi xom hosilni oltin va kumushga sotmoq xususida

Jobir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (daraxtdagi xom) hosilni yaroqli bo‘lgani ko‘rinmay (ya’ni, pishmay) turib sotmoqni man’ qildilar. (Bundan buyon) daraxtdagi xom hosil faqat dinoru dirhamga sotiladirgan bo‘ldi, muhtoj kishiga vaqtincha berilgan daraxtdagi xom hosil bundan mustasnodur».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam muhtoj kishining o‘ziga vaqtincha berilgan daraxtdagi xom hosildan besh vasaq yoki undan kamroq (1 vasaq — 60 so’, 1 so’ — 5 ratl, 1 ratl — 144 dirham yoki 449,28 gr) sotmog‘iga ruxsat berdilar».

Sahl ibn Abu Hasma raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam daraxtdagi xom xurmoni yangi uzib olingan (yoki qoqi) xurmoga sotmoqni man’ qildilar hamda (istisno tariqasida) muhtoj kishining o‘ziga vaqtincha berilgan xurmo daraxtlaridagi xom hosilni pishishini kutmay sotmog‘iga va bola-chaqalari birlan tirikchilik qilmogiga ruxsat berdilar».

79-bob. Ariyyalar tafsiri

Molik raziyatlohu anhu: «Ariyya — bir odamning bir (muhtoj) kishiga (o‘zining bir yoki bir necha) xurmo daraxtini vaqtincha berib turmog‘idur. O’z xurmo daraxtlarini muhtoj kishilarga vaqtincha berib qo‘ygan odamlar o‘shal muhtoj kishilarning hadeb huzurlariga kelaverganlaridan norozi bo‘lgach, Janob Rasululloh ularga o‘zlari vaqtincha berib qo‘ygan xurmo daraxtlaridagi xom hosilni muhtoj kishilardan xurmo qoqisiga (yoki pishgan xurmoga) sotib olmoqni ruxsat qildilar», — deydilar.

Ibn Idriys: «Ariyya, ya’ni vaqtincha berib qo‘yilgan xurmo daraxtlaridagi xom hosilni pishgan (yoki qoqi) xurmoga sotib olmoqlik ko‘tara savdo yo‘li birlan emas, balki faqat tortib olish va naqdga naqd savdo yo‘li birlan amalga oshiriladi»,— deydilar.

Ibn Umar raziyallohu anhu: «Ariyyalar — bir kishining ikkinchi bir (muhtoj) kishiga o‘zining bir yoki ikki xurmo daraxtini vaqtincha berib turmog‘i bo‘lib, (o‘shal muhtoj kishi undagi xom hosilning pishmog‘ini kutur, so‘ng uni bola-chaqalari birlan iste’mol qilur, ammo uni sotmas)», — deydilar.

Sufyon ibn Husayn: «Ariyyalar — miskinlarga hadya qilingan xurmo daraxtlari bulib, ular (hosil pishgunga qadar) kutisha olmas erdi. Shul boisdan Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ularga xom hosilni o‘zlari xohlagan xurmoga (ya’ni, istasalar, yangi uzilgan xurmoga, istasalar, xurmo qoqisiga) sotmoqni ruxsat qildilar, ammo ulardan bo‘laklarga buni ijozat qilmadilar», — deydilar.

Zayd ibn Sobit raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam vaqtincha bsrib qo‘yilgan xurmo daraxtlaridagi hosilni pishgach, tortib (o‘lchab) sotmoqqa ruxsat berdilar».

Muso ibn Uqba: «Ariyyalar — hosilini istagan vaqtda kelib sotib olsang bo‘ladirgan muayyan xurmo daraxtlaridur», — deydilar.

80-bob. Daraxtdagi hosilni pishmasidan oldin savdolashib qo‘ymoq haqida

Zayd ibn Sobit raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Odamlar Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning davrlarida daraxtdagi hosilni (pishmasidan oldin) savdolashib qo‘yur erdilar. Hosil pishib, uni uzish vaqti kslganda ersa ular sotuvchi huzuriga kelishib, «Hosil irib ketibdi, unga kasal tegibdi, u qovjirab qolibdi» degan turli bahonalarni aytib, ilgarigi savdolaridan aynishar erdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam huzurlariga ana shu xususda janjallashib kelguvchilar kupayib ketgach: «Bunday savdoni bas qilasizlarmi, yo‘qmi?! Hosil to yetilib pishmaguncha sotmangizlar!» — dedilar».

Xorija ibn Zayd ibn Sobit xabar qiladilarki, ul kishining otalari Zayd ibn Sobit o‘z yerlarida bitgan hosilni surayyo yulduzi chiqib, sarig‘i sarig‘, qizili qizil bo‘lib pishmaguncha sotmas erdilar. (Surayyo yulduzi Hijozda yoz faslining dastlabki oyida, mevalar qizarib, sarg‘ayib g‘arq pishadirgan mahalda chiqadi).

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam hosilni yetilib pishmaguncha sotmoqni man’ qildilar. Ya’ni, sotuvchining pishmagan hosilni sotmog‘ini va oluvchining pishmagan hosilni olmog‘ini man’ qildilar».

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam hosilni qizarib pishmaguncha sotmoqni man’ qildilar».

Jobir ibn Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam mevani ranggi o‘zgarmaguncha sotmoqni man’ qildilar Shunda: «Rang o‘zgarishi nima?» — deyishdi. «Qizarib, sarg‘ayib pishishi va yeyishli bulishidur», — dedilar».

81-bob. Xurmoni pishmasidan oldin sotmoq xususida

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam mevani yaroqli bo‘lgani ko‘rinmaguncha (ya’ni, pishmaguncha) va xurmoni rang kirmaguncha sotmoqni man’ qildilar. Shunda: «Rang kirishi nima?» — deb surashdi. «Qizarib pishishidur», — dedilar».

82-bob. Agar kishi hosilni pishmasidan oldin sotgan bo‘lsa-yu, keyin ul hosil kasal tegib nobud bo‘lsa, sotuvchi (sotib olgan kishiga) tulagan mablag‘ini qaytarib bermog‘i lozim bulur.

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam hosilni to unga rang kirmaguncha sotmoqni man’ qildilar. Shunda bir kishi: «Rang kirmaguncha degani nedur?» — dedi. Janob Rasululloh: «Qizarib pishmaguncha» — deb javob qildilar. So‘ng, unga kinoya birlan: «Qani, menga ayt-chi, agar Olloh taolo hosilingni nobud qilsa, (pishishidan oldin pulini to‘lab qo‘ygan) birodaringning to‘lagan pulini qanday qilib (nohaq) olib qolursan?» — dedilar».

Ibn Shihob bunday dedilar: «Agar bir odam biror hosilning pulini pishmasidan oldin to‘lab qo‘ygan bo‘lsa-yu, so‘ng unga kasal tegib nobud bo‘lsa, ko‘rilgan zarar sotuvchining bo‘ynida bo‘lur».