20-bob. Erkak hayvonni ijaraga berib haq olish xususida

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam erkak hayvonni (urg‘ochi hayvonni qochirib olish uchun) ijaraga berib haq olishdan qaytardilar».

21-bob. Bir kishi ikkinchi bir kishidan ijaraga yer olsa-yu, so‘ng ikkalasidan biri vafot etib qolsa...

Ibn Siriyn: «Mayyit oilasi ijara muddatini nihoyasiga yetkazishi shart emas», — deydilar. Al-Hakam, al-Hasan va Iss ibn Muoviya: «Ijara muddati oxirigacha yetkazilishi ksrak», — deydilar.

Ibn Umar raziyallohu anhu: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam Xaybar yerlarini (yahudiylarga) teng sheriklikka ijaraga berdilar va bu tartib Janob Rasululloh davrlarida ham, Abu Bakr va Umar davrlarida ham, (Muoviya xalifaligining dastlabki davrida ham) o‘zgarmadi».

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar. «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Xaybar yerlarini undan olinadigan hosilning teng yarmini olish sharti birlan (ijaraga) berdilar».

Bismillahir rohmanir rohim.

BIR KISHI ZIMMASIDAGI QARZNING IKKINCHI BIR KISHI ZIMMASIGA HAVOLA QILINISHI HAQIDAGI BOBLAR

1-bob. Bir kishi zimmasidagi qarzning ikkinchi bir kishi zimmasiga havola qilinishi xususida. Bir kishi o‘zining zimmasidagi qarzni uzmoqni ikkinchi bir kishiga havola qilsa, zimmasiga qarz havola qilinayotgan kishi uni rad etadimi?

Hasan va Qatoda: «Agar qarzini havola qilguvchi kishi havola qilayotgan vaqtida o‘zi boy bo‘lsa, havola qilinayotgan odamning uni rad etmog‘i joizdur», — deydilar.

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Zimmasidagi qarzni to‘lashga qodir odamning qarzini ataylab to‘lamay yurishi (qarz bergan odamga nisbatan) zulmdur! (Garchi qarz  odam bergan qarziga muhtoj bo‘lmasa-da, uni uzmoqlik zarurdur). Agar birortangizning zimmangizdagi qarzni uzmoqlik biror boy kishiga havola qilinsa, u rad etmasin!» — deb marhamat qildilar».

2-bob. Agar bir kishi o‘zining zimmasidagi qarzni uzmoqni biror boyga havola qilsa, u rad etmasin!

Bu yerda yuqoridagi hadis takrorlangan.

3-bob. Agar mayyitning zimmasidagi qarzni uzmoqlik biror kishiga havola qilinsa, joizdur.

Salama ibn al-Akva’ raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Biz Nabiy sallallohu alayhi va sallamning huzurlarida o‘ltirgan erdik, tobutda bir mayyitni keltirishdi-da, ul zotdan unga janoza o‘qishlarini iltimos qilishdi. Shunda Janob Rasululloh: «Uning qarzi bormi?» — dedilar. «Yo‘q»,— deyishdi. «Biror narsa (boylik, meros) qoldirganmi?» — dedilar. «Yo‘q», — deyishdi: Shundan keyin, Nabiy sallallohu alayhi va sallam unga janoza o‘qidilar. So‘ng, yana bir mayyitni keltirishdi-da, ul zotdan unga janoza o‘qib berishni so‘rashdi. Janob Rasululloh: «Uning qarzi bormi?» — dedilar. «Ha», — deyishdi. «Biror narsa qoldirganmi?» — dedilar. «Uch dinor», — deyishdi. Shundan so‘ng, Janob Rasululloh unga ham janoza o‘qidilar. So‘ng, uchinchi mayyitni keltirishib, Janob Rasulullohdan unga janoza o‘qib berishlarini so‘rashdi. Janob Rasululloh: «Biror narsa qoldirganmi?» — dedilar. «Yo‘q», — deyishdi. So‘ng: «Qarzi bormi?» — dedilar. «Uch dinor», — deyishdi. Shunda ul zot: «Bu odamga o‘zlaringiz janoza o‘qiyveringizlar» — deb erdilar, Abu Qatoda: «Yo Rasulalloh, uning qarzi mening zimmamga, janozasini uqib beringiz» — dedilar. Shundan so‘ng, Janob Rasululloh uning janozasini o‘qidilar».

4-bob. Pul yo mol birlan berilgan qarzning uzilmog‘iga biror narsani garov yoxud biror kishini kafil qilmoq haqida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Banu Isroilga mansub bir yahudiy ikkinchi bir yahudiydan qarz so‘radi. Shunda qarz berguvchi: «Menga ishonchli guvohlar keltir!» — dedi. Qarz olguvchi: «Ollohning guvohligi kifoya» — deb aytdi. Qarz berguvchi: «Unday bo‘lsa, menga kafil keltir!» — dedi. Qarz olguvchi: «Ollohning kafilligi kifoya», — dedi. Qarz berguvchi: «Rost gapni aytding», — dedi-da, unga muayyan muddatga qarz berdi. Keyin, qarz olgan odam kemaga ultirib ravona bo‘ldi-da, mo‘ljallagan ishlarini ado etgach, qarz bergan odamga olgan qarzini vaqtida olib borib berish uchun kema axtara boshladi, ammo birorta ham kema topa olmadi. Noiloj, u bir yog‘ochni oldi-da, ichini uyib, kavagiga ming dinor va qarz bergan kishiga yozgan xatini tiqib qo‘ydi. So‘ng, kavak og‘zini berkitib, yog‘ochni dengiz sohiliga olib keldi-da: «Yo parvardigoro, mening bir odamdan ming dinor qarz olganimni va u guvoh keltirmog‘imni talab qilganda «Ollohning guvohligi kifoya» deganimni, so‘ng u sening guvohligingta rozi bo‘lib, kafil keltirmog‘imni talab qilganda «Ollohning kafilligi kifoya» deganimni va u sening kafilligingga rozi bo‘lganini bilursan. Keyin, men uning haqini vaqtida olib borib berish uchun kema topishga ko‘p harakat qildim, ammo topolmadim. Endi, bu omonatni senga ishonib topshirurman» — deb yog‘ochni dengizga tashladi, yog‘och dengizda ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi.
So‘ng, u o‘z yurtiga boradirgan kema axtara boshladi. Unga qarz bergan boyagi kishi xususiga kelsak, u: «Shoyad qarz olgan kishi biror kemada pulimni olib kelib qolgan bo‘lsa, borib qaray-chi!» — dedi-da, uyidan chiqib sohilga bordi. Shunda uning ko‘zi suvda qalqib turgan bir yog‘ochga tushib, «O’tinga yarab qolar» degan o‘y birlan uni uyiga olib ketdi.
Uyiga borgach, yog‘ochni arralab erdi, ichidan pul va bir xat chiqdi. Shu asnoda qarz olgan kishi yetib kelib, ung‘a ming dinor uzatdi-da: «Olloh taolo haqi, qarzimni vaqtida olib kelib berish uchun tinmay kema axtardim, ammo hozir men kelgan kemadan ilgariroq yo‘lga chiqadirgan kema topolmadim» — deb uzr aytdi. Qarz bergan kishi unga: «Menga biror narsa jo‘natib erdingmi?» — dedi. Qarz olgan kishi: «Senga hozir aytdim-ku, axir, bundan ilgariroq yetib kelish uchun kema topolmadim, deb!» — dedi. Shunda qarz bergan kishi unga: «Darhaqiqat, Olloh taolo yog‘och ichida yuborgan narsangni sening nomingdan menga yetkazdi», — dedi. So‘ng qarz olgan kishi o‘zi birlan olib kelgan ming dinorni qaytarib olib ketdi».

5-bob.

Olloh taoloning qavli: «Ul kishilariki, ular birlan ahd-paymon qildingiz, bas, ularga o‘z hissalarini beringiz» («Niso» surasi, 33-oyat)

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Olloh taoloning «Har bir inson uchun mavoliy ta’yin qilib quydik» degan qavlidagi «mavoliy» suzining ma’nosi «merosxo‘rlar» demaqdur. «Ul kishilariki, ular birlan ahd-paymon qildingiz...» degan qavli ersa muhojirlarni anglatur, chunki muhojirlar Madinaga kelganda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ularni ansorlar birlan ahdu paymonli birodar qilib quygan erdilar. Mana shu ahdu paymonga binoan, muhojir marhum ansoriy birodariga (qarindosh bo‘lmasa-da) merosxo‘r bo‘lar erdi. Olloh taoloning «Har bir inson uchun ota-ona va (bo‘lak) qarindoshlar qoldirib ketgan merosga merosxo‘rlar ta’yin qilib qo‘ydik» degan oyati karimasi nozil bo‘lgach, muhojirlar birlan ansorlarning o‘zaro merosxo‘rligi bekor qilindi. Endi, ular vasiyatga binoan o‘z nasibalarini oladirgan bo‘ldilar».

Anas raziyallohu anhu: «Abdurrahmon ibn Avf bizning huzurimizga keldi, shunda Janob Rasululloh u birlan Sa’d ibn ar-Rabiy’ni aka-uka tutintirib qo‘ydilar», — deydilar.

Osim bunday deb xabar qiladilar: «Men Anas raziyallohu anhuga: «Siz Janob Rasulullohning «Islomda qasam ichish yo‘q» (johiliyat davrida ahdu paymon qilishgan narsalarga Islomda ahdu paymon qilinmas) deganlarini eshitganmisiz?» — dedim. Anas menga javoban: «Janob Rasululloh mening hovlimda (uyimda) Quraysh birlan ansorlarni o‘zaro ont ichirib, aka-uka tutintirib quyganlar», — dedilar». (Islomda, agar zarur bo‘lsa, Olloh taoloning nomini aytibgina qasam ichish joizdur).

6-bob. Kimki biror mayyitning qarzini o‘z bo‘yniga olgan bo‘lsa, undan qayta olmas!

Bu yerda 3-bobdagi hadis takrorlangan.

Jobir ibn Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (menga): «Agar Bahrayndan mol kelsa, senga undan shuncha va shuncha berurman»— deb va’da qilib erdilar. Ammo, ul mol kelguncha Janob Rasululloh vafot etib qoldilar. Bahrayndan mol kelgach, Abu Bakr: «Janob Rasululloh kimga Bahrayn molidan va’da qilgan bo‘lsalar, mening huzurimga kelib, (va’da qilingan) molini olsin!» — deb e’lon qildilar. Shunda men Hazrat Abu Bakrning huzurlariga borib: «Janob Rasululloh menga Bahrayn molidan shuncha va shuncha va’da qilgandilar», — dedim. Hazrat Abu Bakr menga o‘shal moldan berdilar. Sanab ko‘rsam, u besh yuz (dinor) erkan. Keyin, Hazrat Abu Bakr: «Yana ikki hissa ol!» — dedilar».

7-bob. Janob Rasulullohning davrlarida Abu Bakrni bir qo‘shni qabila boshlig‘i o‘z himoyasiga olgani va Abu Bakr birlan Quraysh kattalari o‘rtasidagi kelishuv haqida

Janob Rasulullohnint jufti halollari Oisha onamiz raziyallohu anho: «Esimni tanibmanki, ota-onam (Islom) diniga e’tiqod qilishur», — deydilar.

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Esimni tanibmanki, ota-onam (Islom) diniga e’tiqod qilishur va deyarli har kuni ertalab yoki kechqurun Janob Rasululloh biznikiga kelib turardilar. Musulmonlar qiyin ahvolga tushib qolganda Abu Bakr Habashiston tarafga hijrat qildilar. Ul kishi «Bark ul-G’imod» degan joyga yetganlarida Qorat qabilasining boshlig‘i Ibn Dag‘ina duch kelib: «Qaerga ketayotirsiz?»— deb so‘radi. Shunda Abu Bakr: «Qavmim meni yurtimdan haydab chiqardi, endi men yer yuzini kezib, rabbimga ibodat qilmoqchiman», — dedilar. Ibn Dag‘ina: «Siz kabi yaxshi inson o‘z yurtidan chiqarib yuborilmas, o‘zi ham chiqmas! Chunki, siz beva-bechoralarga yordam qilib turguvchi, qarindosh-urug‘laringizga mehr-oqibat ko‘rsatguvchi, ko‘pchilikning og‘irini yengil qilguvchi, mehmonnavoz va musibat yetganlarga hamdard kishisiz. Men sizning qo‘shningizdurman, (qo‘shni ersa qo‘shnisiga ozor yetmog‘iga yo‘l qo‘ymas), ortingizga qaytingiz, yurtingizda parvardigoringizga ibodat qilaveringiz!» — dedi-da, ul kishini yuldan qaytarib, Qurayshning ulug‘lari oldiga olib bordi. So‘ng, Ibn Dag‘ina ularga: «Abu Bakrga o‘xshash odamlar yurtidan haydab chiqarilmas, o‘zi ham chiqib ketmas! Kambag‘al-parvar, qarindosh-urug‘ga rahm-shafqatli, ko‘pchilikning g‘amini yeydirgan, mehmondo‘st, musibat tushganga yordam qo‘lini cho‘zadirgln insonni o‘z yurtidan haydaysizlarmi?!» — dedi. Shunda Quraysh zodagonlari Ibn Dag‘inaga quloq solib, Abu Bakrga omonlik va’da qildilar-da, Dag‘inaga: «Abu Bakrga buyur, o‘z uyida rabbiga ibodat qilaversin, qarindosh-urug‘lariga rahm-shafqat qilavsrsin, mehmondo‘stlikni davom ettiraversin, xohlagan (kitobini) o‘qiyvsrsin, lskin bu narsalari birlan bizga aziyat yetkazmasin, namoz va Qur’onni past ovoz birla o‘qisin! Chunki, biz bolalarimiz va ayollarimizning uning ta’siriga berilib ketishlaridan qo‘rqamiz», — deyishdi. So‘ng, Ibn Dag‘ina Abu Bakrga Quraysh urug‘larining so‘zini to‘la-to‘kis yetkazdi. Shu kundan boshlab, Abu Bakr o‘z uylarida toat-ibodat qiladirgan bo‘ldilar. Keyinchalik, ul kishi o‘z hovlilarida bir masjid bino qilib, o‘sha yerda toat-ibodat va Qur’on tilovati birlan mashg‘ul bo‘ldilar. Abu Bakrning namozdagi va undan keyingi tilovatlarini eshitgan mushrik ayol va bolalar ajablanib, hayron bo‘lishib, sekin-asta ul kishining ta’siriga berila boshladi. Abu Bakrning ko‘ngillari juda yumshoq bo‘lib, tilovat chogida o‘zlarini yig‘idan to‘xtata olmasdilar. Bu holat mushrik ayol va bolalarga yanada qattiq ta’sir ko‘rsata boshladi. Bundan xavotirga tushgan Quraysh kattalari Ibn Dag‘inaga odam yuborib: «Biz Abu Bakrdan faqat o‘z uyida toat-ibodat qilishni va boshqalarga eshittirmay tilovat qilishni talab qilgan erdik. Lekin, u hovlisining sahniga masjid qurib olib, o‘sha yerda baralla namoz o‘qib, tilovat qilmoqda. Biz bola-chaqalarimizning uning ta’siriga tushib qolishidan qo‘rqamiz. Agar ibodat birla tilovatni past ovoz birla ado etsa, etsin, aks holda sening himoyangdan voz kechsin! Biz o‘rtamizdagi ahdni buzishni istamadik, ammo unga oshkora tilovat qilishga ruxsat bermagaymiz!» — deyishdi. Keyin, Ibn Dag‘ina Abu Bakrning huzurlariga kelib: «Siz xususingizda Quraysh kattalariga va’da berganimni bilursiz, yo siz toat-ibodatingiz va tilovatingizni baland ovoz birlan o‘qimaysiz yoki men (o‘z) va’damni zimmamdan soqit qilurman, chunki ba’zilarning «Ibn Dag‘ina va’dasining ustidan chiqolmabdi» degan gapini eshitishni xohlamasman!» — dedi. Shunda Abu Bakr: «Men sening himoyangdan voz kechdim, mening molu jonim Ollohning himoyasidadur», — dedilar.
Janob Rasululloh o‘shal kunlari Makkada bo‘lib, musulmonlarga: «Menga xobimda hijrat qiladirgan yerlaringiz ko‘rsatildi. U ikki toshloq o‘rtasidagi xurmozor yerda erkan», — dedilar. Janob Rasululloh shunday deganlaridan keyin, Makkadagi ba’zi musulmonlar va Habashistonga hijrat qilgan kishilar Madina tomon yo‘l oldilar. Hazrat Abu Bakr ham yo‘lga hozirlandilar. Janob Rasululloh buni ko‘rib: «Menga xijrat izn etilguncha kutib turing» — dedilar. Abu Bakr: «Otam sizga fido bo‘lsinlar, siz ruxsat berilishini istaysizmi?» — dedilar. Janob Rasululloh: «Ha», — dedilar. Shundan so‘ng, Abu Bakr Siddiq Janob Rasululloh birlan qiladirgan safarga hozirlik ko‘ra boshladilar. Buning uchun ikkita kuchli tuyani to‘rt oy davomida samur daraxti barglari birlan parvarish qildilar».

8-bob. Qarz xususida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «(Islomning dastlabki davrida) Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning qoshlariga qarzdor mayyitni olib kelishsa, ul zot: «Qarzini uzish uchun biror narsa qoldirganmi?» — deb so‘rar, agar qoldirgani aytilsa, unga shaxsan o‘zlari janoza o‘qir erdilar. Aks holda ul zot musulmonlarga: «Birodaringizga o‘zlaringiz janoza o‘qiyveringizlar!» — deb aytar erdilar. Olloh taolo mushriklarga tobe’ bir qancha yerlarni Janob Rasulullohga fath qilib bergach, ul zot: «Men mo‘minlarga (dunyo va oxiratga taalluqli barcha ishlari xususida) o‘zlaridan ham haqliroqman. Mo‘minlardan kimki vafot qilib, o‘zidan keyin qarz qoldirgan bo‘lsa, uning qarzini uzishni men buynimga olurman va kimki o‘zidan ksyin moldunyo qoldirgan bo‘lsa, u uning merosxo‘rlarinikidur» — deb marhamat qildilar».

Bismillahir rohmanir rohim.

VAKOLAT KITOBI

1-bob. Biror mulkda nasibasi bor kishilardan birining ikkinchisiga o‘shal mulkni o‘zaro taqsimlash yoxud unga taalluqli bo‘lak ishlarni qilish vakolatini bermog‘i haqida

Janob Rasululloh Hazrat Aliga qurbonlikka atalgan jonliqlarini so‘yishni, so‘ng go‘shtini odamlarga taqsimlab berishni amr qilganlar.

Ali raziyallohu anhu: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam men so‘ygan tuyalarning jun va terilarini sadaqa qilmog‘imni buyurdilar», — deydilar.

Uqba ibn Omir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bir qancha qo‘ylarni menga berdilar-da, ularni sahobalariga taqsimlamog‘imni buyurdilar. Ularni taqsimlab bo‘lganimda bir uloq ortib qoldi. Men shul haqda ul zotga aytib erdim. menga: «Uni o‘zing qurbon qil!» — dedilar».