3-bob. Turmush qurayotgan kelin uchun o‘zgalardan biror narsani vaqtincha olib turish haqida

Ayman raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Oisha raziyallohu anhoning huzurlariga kirsam, narxi besh dirhamli dag‘al ko‘ylak kiyib olgan erkanlar. Shunda menga: «Cho‘rimni kurmaysizmi, mana bu kuylakni uyda (to‘y kuni) kiyishni xushlab qolibdi, bunday ko‘ylaklardan biri menda Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning zamonlaridan beri saqlanib kelar erdi, ammo buni Madinada biror ayol (to‘y kuni) kiyib zinnatlanmas erdi. Cho‘rim bir ayolni huzurimga jo‘natib, mana shu ko‘ylakni vaqtincha kiyishi uchun berib turmog‘imni so‘rabdi», — dedilar».

4-bob. Maniyha fazilati haqida

(«Maniyha» istilohi «manaha» — «in’om qilmoq, tortiq qilmoq, mukofotlamoq» kabi ma’nolarni anglatuvchi fe’ldan yasalgan bo‘lib, sutini ichib kun ko‘rib tursin, deb biror sogin hayvonni yoxud hosilini yeb kun ko‘rib tursin, deb biror mevali daraxt yo daraxtzorni birovga vaqtincha in’om qilmoqliqdur).

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Eng yaxshi maniyha — (sutini ichib kun ko‘rib tursin, deb) sersut tuyani yoki sersut sovliqni (birovga vaqtincha) in’om qilmoqlik (bulib, ul) ertalab bir idish sut berib (yaylovga) ketur va kschqurun (yaylovdan) kelib (yana) bir idish sut berur» — deb marhamat qildilar».

Ibn Shihob raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Muhojirlar Makkadan Madinaga kelganlarida qullarida hech narsalari yo‘q erdi. Ansorlar ersa (ko‘plab) yer va mol-mulkka ega bo‘lib, muhojirlarga: «Bizga dehqonchilik ishlarida ko‘maklashsangizlar, bas, har yilgi hosilni (teng) bo‘lishib olurmiz» — deb aytishdi. Anasning onasi Ummu Sulaym Abdulloh ibn Abu Talhaning (ham) onasi bo‘lib, Abdulloh Anasning bir onadan tugilgan birodari erdi. Anasning onasi Janob Rasulullohga o‘z xurmo daraxtlaridan maniyha qilgan bo‘lib, ul zot ularni ozod qilingan cho‘rilari Ummu Aymanga — Ummu Usoma ibn Zaydga tortiq qilgan erdilar. Janob Rasululloh Xaybar ahliga qarshi qilingan g‘azotdan bushagach, Madinaga qaytib keldilar. Muhojirlar ansorlar maniyha qilgan xurmo daraxtlari o‘rniga (Xaybardan o‘lja olingan xurmo daraxtlaridan) berdilar. Janob Rasululloh (ham) Anasning onasi bergan xurmo daraxtlarini o‘ziga qaytarib berib, Ummu Aymanga uning o‘rniga o‘z bog‘laridagi xurmo daraxtlaridan in’om qildilar».

Abdulloh ibn Amr raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Qirqta xislat (yaxshilik, ezgu ish, amali solih mavjud) bo‘lib, ularning eng a’losi — sogin echki maniyha qilmoqlikdur. Kimki savob umidida va (amali solih uchun) va’da qilingan (ajrning haqiqat ekanligini) tasdiqlagan holda ulardan birini ado etsa, Olloh taolo buning uchun uni jannatga kiritur».

Hasson ibn Atiyya raziyallohu anhu: «Biz sog‘in echki maniyha qilmoqliqdan bo‘lak xislatlarni, ya’ni salomga alik olmoq, aksa urgan kishining hamdiga javob qaytarmoq, yo‘ldagi aziyat beruvchi narsalarni olib tashlamoq kabi amali solihlarni birma-bir sanab chiqib, ularni o‘n beshtaga ham yetkaza olmadik», — deydilar.

Jobir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bizlardan ko‘pchilik kishilarning ortiqcha yerlari bo‘lib, ular: «Hosilning uchdan biri yoki to‘rtdan biri yoxud yarmi evaziga (ortiqcha) yerlarimizni ijaraga berurmiz» — deb aytishdi. Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kimning yeri bo‘lsa, unga o‘zi eksin yoki uni (biror musulmon) birodariga maniyha qilsin va agar istamasa, uni o‘zida ushlab tursin!» — deb marhamat qildilar».

Abu Sa’id raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir badaviy Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga keldi-da, ul zotdan hijrat xususida so‘radi (ya’ni, u fathdan ilgari Madinaga hijrat qilmoqlari vojib qilingan Makka ahlidan bo‘lmasa-da, Madinada istiqomat qilish uchun ul zotga bay’at qilmoqchi bo‘ldi). Shunda ul zot: «Sho‘ring qursin (senga achinaman), hijratning ishi (ya’ni, uning shartlarini ado etmoqlik) mushkuldur! Tuyalaring bormi, ularning zakotini berib turibsanmi?» — dedilar. Badaviy: «Ha», — dedi. Ul zot: «Ulardan birortasini maniyha qilib turibsanmi?» — dedilar. Badaviy: «Ha», — dedi. Ul zot: «Ularni sugoradirgan kuni sogasanmi?» — dedilar. Badaviy: «Ha», — dedi. Ul zot: «(Unday bo‘lsa), dengizlar ortida (ya’ni, uyingda turib ham Olloh taoloning farzini) ado etaver, chunki Olloh taolo (qilgan) amallaringning (savobini) zarracha kamaytirmas!» — deb marhamat qildilar».

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (shamoldan) ekini chayqalib turgan bir yer (oldidan) chiqib qoldilar-da: «Bu kimniki?» — dedilar. Odamlar: «Buni falonchi (falonchidan) ijaraga olgan» — deb aytishdi. Shunda ul zot: «Ammo, buni unga maniyha qilganida, muayyan to‘lov olganidan ko‘ra ko‘proq savob olgan bo‘lur erdi» — deb marhamat qildilar».

5-bob. Agar bir kishi: «Manavi joriyani sizga xizmatkorlikka berdim» — desa, joizdur

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Ibrohim alayhissalom (Bibi) Sorra birlan (bir yovuz podshoh mamlakatiga) hijrat qildilar. (Ul podshoh Bibi Sorrani yomon niyatda o‘z saroyiga majburan olib keltirdi. Ammo, Bibi Sorra Olloh taoloning inoyati birlan uning tajovuzidan omon qoldilar. So‘ng, ul Bibi Sorraga in’omlar berib, bir joriyani, ya’ni Bibi Hojarni ham qo‘shib yubordi). Bibi Sorra Ibrohim alayhissalomning qoshlariga qaytgach: «Sezdimki, Olloh taolo kofirni tor-mor etdi» — dedilar-da, joriyani Ibrohim alayhissalomga xizmatkorlikka berdilar».

6-bob. Agar kishi (Olloh taolo yo‘lida) otga mindirib yuborilgan bo‘lsa, bu umro va sadaqa kabidur

Umar raziyallohu anhu bunday deydilar: «Men Olloh taolo yo‘lida bir kishini otga mindirib yubordim. So‘ng, o‘shal otning sotilayotganini ko‘rib, Janob Rasulullohga murojaat qildim. Shunda ul zot: «Uni sotib olmagil, sadaqangni qaytarib olmagil!» — deb aytdilar».

Bismillahir rohmanir rohim.

GUVOHLIKLAR KITOBI

1-bob. Da’vogarga qarshi aniq dalil-isbot keltirmoqlik haqida

Olloh taoloning qavli: «Ey mo‘minlar, agar bir-birlaringizdan muayyan vaqtgacha qarz olsangizlar, uni yozib qo‘yingizlar va o‘rtalaringizdagi yozguvchi insof ila yozsin va hech bir yozguvchi Olloh taolo o‘ziga ta’lim bergani kabi yozishdan bosh tortmasin va (iloji bo‘lsa) qarz olguvchi (o‘zi) yozib bersin va aytib bersin va ul Olloh taolodan qo‘rqsin va olgan narsasidan biror narsani kam yozdirmasin va agar qarz olguvchi beaql yoki zaif (yosh, keksa) bo‘lsa yoxud (kar, soqov va til bilmasligi boisidan) o‘zi aytib yozdirishga qodir bo‘lmasa, ul holda unga homiylik qilguvchi odam adolat birla yozdirsin va (bunga) erkak kishilaringizdan ikkitasini guvoh qilib qo‘yingizlar, agar ikki erkak kishi mavjud bo‘lmasa, o‘zlaringiz istagan guvohlardan bir erkak va ikki ayolni guvoh qilingizlar-ki, ul ayollardan qaysi biri (o‘rtalaringizdagi qarz xususida) unutib adashsa, ikkinchisi uning yodiga solur va qachon guvohlar (guvohlikka) chaqirilsalar, bosh tortmasinlar va qarz xoh kichik, xoh katta bo‘lsin, muhlati kelguncha yozib qo‘yishdan erinmangizlar va bu Olloh taolo qoshida adolatliroq va guvohlik uchun to‘g‘riroq va shubha qilmasliklaringizga yaqinroq (hukm)dur. Ammo, (o‘rtalaringizdagi muomala) o‘zaro yurgizib turgan naqd savdo-sotiq (muomalasi) bo‘lsa, uni yozmasangizlar, sizlarga gunohi yo‘qdur va qachon o‘zaro savdo-sotiq qilsangizlar, guvoh keltiringizlar va na yozguvchiga va na guvohga zarar yetkazilmasin va agar zarar yetkazsangizlar, sizlarga gunoh bulur va Olloh taolodan qo‘rqingizlar va Olloh taolo sizlarga ta’lim berur va Olloh taolo har narsani bilguvchi zotdur» («Baqara» surasi, 282-oyat).

Olloh taoloning qavli: «Ey mo‘minlar, adolat yo‘lidan sira toymas va o‘zlaringiz, ota-onalaringiz hamda qarindosh-urug‘laringiz zarariga bo‘lsa-da, Olloh taolo uchun (to‘g‘ri) gu: vohlik berguvchi bo‘lingizlar! (Guvoh keltirgan kishi) xoh boy va xoh kambag‘al bulsin, Olloh taolo har ikkisiga ham sizlardan ko‘ra xayrixohroqdur. Bas, nafslaringizga tobe’ bo‘lib, adolatni quldan bermangizlar va agar sizlar til burib (noto‘g‘ri guvohlik bersangizlar) yoxud (guvohlik berishdan) bo‘yin toshtsangizlar, albatta Olloh taolo qilib turgan amallaringizdan boxabardur» («Niso» surasi, 135-oyat).

2-bob. Agar kishi birovga adolat qilib: «Biz (uni) faqat yaxshi (deb) bilurmiz» — desa yoxud: «Men (uni) faqat yaxshi (deb) bilurman» — deb aytsa...

Ubaydulloh ibn Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bo‘hton ahli Oisha raziyallohu anho xususlarida og‘izlariga kelgan tuhmat gaplarni aytishtanda, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (bul tuhmat haqida) vahiy kelavermagach, huzurlariga Ali va Usoma raziyallohu anhumoni chorlab, ular birlan oilalarining (ya’ni, Oisha onamizning karvondan) qolib ketganlari to‘g‘risida maslahatlashdilar. Shunda Usoma: «Biz oilangizni faqat yaxshi (deb) bilurmiz», — dedilar. (Cho‘ri) Barira ersa: «Agar men unda biror kamchilik ko‘rgan bo‘lsam, ul ham uning yosh qizcha ekanligidan bo‘lib, uyidagilar tayyorlab qo‘ygan xamirni poylab o‘ltirib uxlab qolur va xonadondagi qo‘ylardan biri kelib xamirni yeb qo‘yur» — deb aytdi. Shundan so‘ng, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Oilam xususida tuhmat qilib menga ozor yetkazgan kishini kim uzr ayttirur? Olloh taolo haqi, men oilamdan faqat yaxshilik ko‘rganman! (Tuhmatchilar) men faqat yaxshi deb bilgan bir kishi xususida ham ig‘vo qilishdi», — dedilar».

3-bob. Biror narsa ortida (quloq solib turgan) kishining guvohligi haqida

Amr ibn Haris bunmng joiz ekanligini aytib: «Kazzobu fojir kimsaga nisbatan shunday qilinur», — deydilar.

Sha’biy, Ibn Sirin, Ato va Qatoda: «(Berkinib) quloq solib turmoqlik (ham) guvohliqdur», — deyishadi.

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam va Ubay ibn Ka’b al-Ansoriy ikkalalari Ibn Sayyod yashayotgan xurmozor tomon yo‘l olishdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam xurmozorga kirib borgach, bir xurmo daraxti ortiga yashirindilar, chunki ul zot Ibn Sayyod ko‘rib qolmasidan burun uning gaplarini eshitib olmoqchi erdilar. Ibn Sayyod (shul vaqtda) o‘zining to‘shagida bir bahmal choyshabga burkanib yetar, choyshab ichidan ersa ming‘illagan bir ovoz eshitilar erdi. Nogahon, Ibn Sayyodning onasi xurmo daraxti ortida berkinib turgan Janob Rasulullohni ko‘rib qolib: «Ey Sof, ana Muhammad!» — deb o‘g‘lini ogohlantirdi. Shunda Ibn Sayyod jimib qoldi. Janob Rasululloh (afsuslanib): «Agar (onasi) indamaganida (Ibn Sayyodning siri) oshkor bo‘lur erdi», — dedilar».

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Rifo’at al-Quraziyning xotini Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga kelib: «Men Rifo’atning nikohida erdim, keyin u meni butunlay taloq qildi. So‘ng, men Abdurrahmon ibn az-Zubayrga nikohlandim, ammo uning olati manavi ko‘ylakning popugi kabi (yumshoq) erkan», — dedi. Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (unga): «Sen Rifo’atga qaytib tegmoqchiga o‘xshaysan, yo‘q, bo‘lmaydi, toki Abdurrahmon sening va sen uning asaldonidan lazzat olmaguningcha bu mumkin ermas!» — dedilar. Shul vaqt Abu Bakr Janob Rasulullohning huzurlarida o‘ltirgan erdilar. Eshik ortida ersa Xolid ibn Sa’id ibn al-Os ichkariga kirmoq uchun ul zotning ijozatlarini kutib turgan bo‘lib, (boyagi xotinning behayo gapidan darg‘azab holda): «Ey Abu Bakr, anavi (behayo xotinning) Janob Rasululloh huzurlarida aytgan gapini nahotki eshitmagan bo‘lsangiz?!» — dedilar».

4-bob. Agar bir yoki bir necha guvoh biror narsa xususida guvohlik bersa-yu, boshqalar: «Biz bul haqda bexabarmiz» — deyishsa, ul holda guvohlik bergan kishining so‘ziga binoan hukm chiqarilur

Humaydiy: «Bunday holat Bilol xabar qilgan quyidagi hadisda mavjud», — deydilar: «Bilol Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning Ka’bada namoz o‘qiganlarini aytdi. Fazl ersa, ul zotning Ka’bada namoz o‘qimaganlarini ta’kidladi. Shul boisdan odamlar Bilolning guvohligini qabul qilishdi». Shuningdek, agar ikki guvohdan biri: «Falonchi falonchiga ming dirham qarz bergan» — desa-yu, boshqasi: «Bir yarim ming dirham bergan» — deb aytsa, ul holda berilgan qarzning ko‘proq ekanligini aytgan kishining guvohligiga binoan hukm chiqarilur.

Abdulloh ibn Abu Mulaykya raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Uqba ibn al-Haras Abu Ihob ibn Azizning qiziga uylandi. Keyin, bir xotin kelib, Uqba va ul uylangan qizni emizganini aytdi. Uqba ul xotinga: «Meni emizganingizni bilmasman, bul haqda menga aytmagansiz», — dedi. So‘ng, u Abu Ihobning xonadoniga bir xodimini yuborib, shul xususda so‘ratdi. Ular boyagi xotinning Abu Ihobning qizini emizganligini bilmasliklarini ma’lum qilishdi. Shundan keyin, Uqba uloviga minib Madinaga — Janob Rasulullohning huzurlariga bordi-da, ul zotdan shul haqda so‘radi. Shunda Janob Rasululloh unga: «Uni qanday qilib jimo’ qilasan, axir uning rizo’iy (emishgan) akasi ekanliging aytilibdi-ku?!» — dedilar. So‘ng, Uqba Abu Ihobning qizini taloq qildi, u boshqa erga tegib ketdi».

5-bob. Odil guvohlar haqida

Olloh taoloning qavli: «...va guvoh qilib qo‘yingizlar o‘zlaringizdan ikki mo‘‘tabar kishini...» («Taloq» surasi, 2-oyat).

Olloh taoloning qavli: «...o‘zlaringiz istagan guvohlardan...» («Baqara» surasi, 282-oyat).

Abdulloh ibn Utba raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Umar ibn al-Xattob raziyallohu anhuning bunday deganlarini eshitdim: «Odamlar Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning zamonlarida vahiyga binoan hukm qilinur erdilar. Endi bo‘lsa, vahiy nozil qilinmay qo‘ydi, Bundan buyon biz sizlarga nisbatan bizga qanday amallar qilayotganingizga qarab hukm chiqarurmiz. Kimki bizga yaxshilik qilgan bo‘lsa, uni omon qoldirib, o‘zimizga yaqin qilurmiz. Ammo, biz uning ko‘nglida qanday yashirin niyati bor, zarracha bilmasmiz, buni Olloh taoloning o‘zi hisobga olib quygaydur. Kimki bizga yomonlik qilgan bo‘lsa, uni omon qoldirmasmiz ham, unga ishonmasmiz ham, hattoki: «Ko‘nglimdagi niyatim yaxshidur» — deb aytsa-da!».

6-bob. Mayyitning yaxshi amallar qilgani xususida necha musulmon guvohlik bermog‘i joiz?

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning oldilaridan bir janoza o‘tdi. Shunda sahobalar o‘shal mayyitning yaxshi amallar qilgani haqida so‘zlab, maqtashdi. Janob Rasululloh (ularga javoban): «Vojib bo‘ldi», — dedilar. So‘ng, ul zotning oldilaridan yana boshqa bir janoza o‘tdi. Shunda sahobalar bul mayyitning yomon amallar qilgani haqida so‘zlab, qoralashdi. Janob Rasululloh (ularga javoban yana): «Vojib bo‘ldi», — dedilar. Sahobalardan biri (taajjublanib): «Yo Rasulalloh, nechun ul mayyitga ham: «Vojib bo‘ldi» — dedingiz, bul mayyitga ham: «Vojib bo‘ldi» — dedingiz» — deb so‘radilar. Janob Rasululloh (ul kishiga javoban): «Mo‘min qavmning guvohligi qabul qilinur, mo‘min qavm Olloh taoloning yerdagi guvohlaridur!»— dedilar».

Abulasvad raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Madinaga kelganimda bir kasallik tarqalgan bo‘lib, odamlar (uzoq yotmay) tezdan vafot qilishar erdi. Men Hazrat Umar raziyallohu anhuning yonlariga borib o‘ltirdim. Shunda oldimizdan bir janoza o‘tib erdi, odamlar ul mayyitni yaxshi so‘zlar birlan maqtashdi. Hazrat Umar: «Vojib bo‘ldi» — deb qo‘ydilar. So‘ng, oldimizdan yana bir janoza o‘tib erdi, odamlar ul mayyitni ham yaxshi so‘zlar birlan maqtashdi. Hazrat Umar yana: «Vojib bo‘ldi» — deb qo‘ydilar. Keyin, uchinchi bir janoza o‘tdi. Odamlar bu galgi mayyitni yomon so‘zlar birlan qoralashdi. Hazrat Umar yana: «Vojib bo‘ldi» — deb qo‘ydilar. Shunda men (ajablanib): «Ey mo‘minlar amiri, nima vojib bo‘ldi?» — dedim. Hazrat Umar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ne degan bo‘lsalar, shuni aytdim, qaysi bir musulmonga musulmonlardan to‘rttasi yaxshi amallar qilgani xususida guvohlik bersa, Olloh taolo uni jannatga kiritur», - dedilar. Shunda biz: «Musulmonlardan uchtasi guvohlik bersa-chi?» — dedik. Hazrat Umar: «Uchtasi ham yetarli», — dedilar. Biz yana: «Ikkitasi guvohlik bersa-chi?» — dedik. Hazrat Umar: «Ikkitasi ham kifoya», — dedilar. Keyin, biz: «Bittasi guvohlik bersa-chi?» — deb suramadik».