37-bob. Merosxo‘r, garchi meros olmagan bo‘lsa-da, mayyitning qarzlarini uzmog‘i lozim!

Uhud g‘azotida shahid bo‘lib, o‘zlaridan keyin olti qiz va anchagina qarz qoldirgan Abdulloh al-Ansoriyning o‘g‘illari Jobir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Xurmo hosili pishib, ularni terib olish vaqti kelganda men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga borib: «Yo Rasulalloh, o‘zingizga ma’lumki, otam Uhud kuni shahid bo‘lib o‘zlaridan keyin olti qiz va anchagina qarz qoldirganlar! Istardimki, (otamga) qarz bergan kishilar birlan gaplashib qarz muhlatini kelgusi yil hosiligacha cho‘zmoqqa ularni ko‘ndirsangiz!» — dedim. Shunda ul zot: «(Xurmozoringga) borgil-da, har bir xurmo daraxti hosilini alohida-alohida qilib uyub qo‘y!» — dedilar. Men aytganlaridek qildim-da, ul zotni chaqirdim. Shunda qarzini so‘rab kelgan kishilar (xurmo uyumlariga) qarab, «Hali, sen qarzingni shul arzimas xurmolar birlan uzmoqchimisan?» degan ma’noda ustimdan kulishib, mening g‘ashimga tegishdi. Janob Rasululloh ularning bul qilmishlarini ko‘rib, eng katta xurmo uyumi atrofini uch bor aylandilar-da, so‘ng uning ustiga o‘ltirib oldilar. Keyin, menga: «Sendan qarzlarini so‘rab kelganlarni chaqir!» — dedilar. So‘ng, toki otamning qarzlari uzilguncha ularga (birin-ketin) xurmo o‘lchab beraverdilar, men ersam, «Olloh taolo haqi, otamning (buynimda qoldirgan) qarzlarini uzib, parvardigor (oldida yuzimni yorug‘ qilsalar) bo‘ldi, singillarimga bir dona xurmo olib bormasam ham mayli» degan xayolda turar erdim. Nihoyat, ul zot barcha uyumlarni ularga o‘lchab berib bo‘ldilar. Ammo, Olloh taolo haqi, ul zotning ostlaridagi uyumdan bir dona ham xurmo kamaymagandek erdi!».

Bismillahir Rohmanir Rohim

JIHOD VA YURISHLAR KITOBI

1-bob. Jihod va yurishlar fazilati haqida

Olloh taoloning qavli: «Darhaqiqat, Olloh mo‘minlardan ularning jonu mollarini sotib oldikim, (buning) badaliga ularga jannat ato etilur — ular parvardigor yo‘lida jang qilib, (kofirlarni) o‘ldirurlar va (o‘zlari ham) o‘ldirilurlar (shahid bo‘lurlar). Uning (ya’ni, mo‘minlarga jannat ato etilajagining) kafolati uchun Tavrot, Injil va Qur’onda haq va’da berilgandur. Ollohdan ko‘ra o‘z va’dasiga vafodorroq kimsa bormi?! Bas, Olloh ila qilgan bu savdolaringizdan xushnud bo‘lingizlarkim, shudur buyuk maqsadga yetmoq (yo‘li!)» («bashorat qilingiz» degan qavligacha. «Tavba» surasi, 111—112-oyatlar).

Abdulloh ibn Mas’ud raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan: «Yo Rasulalloh, qanday amal afzal? (ya’ni, qanday amal Olloh taologa xush kelur?)» — deb so‘radim. Ul zot: «O’z vaqtida uqilgan namoz», — dedilar. Men: «Keyin, qaysi?» — dedim. Ul zot: «Keyin, ota-onaga itoat etib, (hamisha ularga yaxshilik qilmoq, ularning xizmatida bo‘lmoq)», — dedilar. Men: «Keyin, qaysi?» — dedim. Ud zot: «Olloh taolo yo‘lida jihod qilmoq», — dedilar-da, sukut qildilar. Agar men yana so‘raganim-da, yana javob bergan bo‘lar erdilar».

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar:« Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (Makka fath qilingan kuni): «fathdan so‘ng hijrat yo‘qdur, lekin jihod va niyat (hijrat qilganlik savobiga erishmoqni niyat qilib jihod qilmoqlik) bordur. Agar g‘azotga chiqmoqlaringiz talab qilinsa, chiqingizlar!» — dedilar».

Oisha binti Talha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «(Janob Rasulullohning jufti halollari) Oisha (binti Abu Bakr) raziyallohu anho: «Yo Rasulalloh, biz jihodni eng afzal amal, deb bilamiz, jihod qilmaymizmi?» — dedilar. Ul zot: «Lekin, eng afzal jihod sidqu taqvo birla qilingan hajdur», — dedilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kishi «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga kelib: «(Yo Rasulalloh, savobi jihatidan) jihodga teng keladirgan amalning (qaysi amal ekanligini) menga aytsangiz!» — dedi. Janob Rasululloh: «(Savobi jihatidan jihodga teng keladirgan) amalni topmadim», — dedilar. So‘ng, yana: «Agar musulmonlar jihodga chiqsalar, sen masjidingga kirib, (ular qaytgunga qadar) tinmay ibodat qilishga va iftor qilmay ruza tutishga qodirmisan?» — deb aytdilar. Shunda boyagi kishi: «Kim ham shunday qila olardi?!» — dedi».

Abu Hurayra raziyallohu anhu: «Agar mujohidning oti (echilib ketib, yayraganidan) bo‘yi barobar irg‘ishlab shataloq otsa ham, mujohidga ajru savoblar yozilgaydur», — deydilar.

2-bob. Odamlarning eng afzali — o‘z jonu molini Olloh taolo yo‘liga tikib jihod qilguvchi mo‘mindur!

Olloh taoloning qavli: «Ey mo‘minlar, men sizlarga o‘zlaringizni dardli azobdan xalos etguvchi bir savdoni (tijoratni) ko‘rsatib (bildirib) qo‘yayinmi? (Ul savdo ushbudur): Ollohga va uning Rasuliga iymon keltirasizlar, jonu mollaringizni Olloh taolo yo‘liga tikib jihod qilasizlar. Bu ersa, agar bilsangizlar, o‘zlaringiz uchun eng xayrli amaldur. (Agar shunday qilsangizlar, Olloh) sizlarning gunohlaringizni mag‘firat aylab, ostidan daryolar oqib turguvchi jannatlarga va abadiy turiladirgan jannatlardagi pokiza makonlarga kiritur. Shudur ulug‘ maqsadga yetish (yo‘li!)». («Saf» surasi, 10—12-oyatlar).

Abu Sa’id al-Hudriy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Sahobalardan biri: «Yo Rasulalloh, odamlarning eng afzali kimdur?» — dedilar. «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «O’z jonu molini tikib Olloh taolo yo‘lida jihod qilguvchi mo‘mindur» — deb marhamat qildilar. Boyagi sahoba: «Undan keyin kim?» — dedilar. Janob Rasululloh: «(Fitnalar chog‘ida) daralardan birida (ya’ni, biror xilvat joyda) Olloh taolodan taqvo qilib unga toat-ibodat qilguvchi va odamlarning yomonligidan o‘zini olib qochguvchi mo‘min» — deb marhamat qildilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning bunday deganlarini eshitdim: «Olloh taolo yo‘lida jihod qilguvchi kishi, Olloh taolo ersa kim uning yo‘lida (jonu molini tikib jihod qilguvchi-yu, kim boylik orttirish niyatida) jihod qilguvchi ekanini o‘zi yaxshi bilur, (kunduzlari) ro‘za tutib, (kechalari ibodat qilguvchi) kishiga o‘xshaydi. Olloh taolo o‘zining yo‘lida jihod qilguvchini shahid bo‘lgani zahotiyoq (hisob-kitobsiz) jannatga kiritmoqni yoxud uni ajru savob yoki o‘ljalar birla salomat (uyiga) qaytarmoqni o‘z zimmasiga olgandur».

3-bob. Erkak va ayollarni «Olloh taolo senga mujohid va shahid bo‘lmoqni nasib aylasin!» deb duo qilmoq haqida

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (xolalari) Ummu Haro binti Milhonning huzurlariga kirib turar erdilar. Ul muhtarama Uboda ibn as-Somitning xotinlari erdilar. (Odatdagidek), kunlardan bir kuni Janob Rasululloh o‘shal xolalarining uylariga kirib erdilar, mehmon qildilar. So‘ng, ul muhtarama Janob Rasulullohning boshlarini (biti yo‘qmikan, deb) qaray boshlagan erdilar, ul zot uxlab qoldilar. Keyin, Janob Rasululloh yuzlarida tabassum birla uyg‘ondilar. Shunda Ummu Milhon: «Yo Rasulalloh, nechun kulayotirsiz?» — dedilar. Ul zot: «Tushimda menga Olloh taolo yo‘lida g‘azot qilgani ketayotgan bir guruh ummatlarim namoyon qilindi. Ular podshohlar yanglig‘ taxtda o‘ltirgan holda dengiz bo‘ylab kemada suzib ketishayotgan ermishlar», — dedilar. Ummu Milhon: «Yo Rasulalloh, Olloh taologa duo qilingiz, meni ham o‘shalar toifasidan qilsin!» — dedilar. Janob Rasululloh xolalarini shunday deb duo qildilar-da, muborak boshlarini yana yostiqqa qo‘yib, (uxlab qoldilar). Keyin, yana tabassum birla uyg‘ondilar. Ummu Milhon (yana taajjub qilib): «Yo Rasulalloh, nechun kulayotirsiz?» — dedilar. Janob Rasululloh: «Tushimda menga Olloh taolo yo‘lida g‘azot qilgani kstayotgan bir guruh ummatlarim namoyon qilindi» — deb ilgarigidsk javob qildilar. («Ammo, bu safar ul zot: «Ular quruqliqtsa tuyalarga minib ketishayotgan ermishlar» — deb aytganlar», — deyishadi ayrim muhaddislar). Ummu Milhon yana: «Yo Rasulalloh, Olloh taologa duo qilingiz, meni ham o‘shalar toifasidan qilsin!» — dedilar. Janob Rasululloh: «Siz avvalgilar (ya’ni, kemada ketayotganlar) toifasidansiz», — dedilar. Keyin, Ummu Milhon Muoviya ibn Abu Sufyon (g‘azot qilgan) zamonda, (Hazrat Usmonning xalifalik davrlarida boshqa mujohidlar qatori erlari Uboda ibn as-Somit birlan birga) kemaga o‘ltirib, (g‘azot qilgani Rumga yo‘l oldilar). (Ammo), kemadan quruqlikka tushgach, (yo‘lda ketaturib) tuyalaridan qulab, halok bo‘ldilar».

4-bob. Olloh taolo yo‘lida jihod qilguvchilarning martabalari haqida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kimki Olloh taologa va uning Rasuliga iymon keltirgan, (besh vaqt) namoz o‘qigan va Ramazon ro‘zasini tutgan bo‘lsa, u xoh parvardigor yo‘lida jihod qilgan va xoh tug‘ilgan yerida (muqim) o‘ltirgan bulsin, Olloh taolo jannatga kiritmog‘iga haqlig‘ bo‘lur» — deb marhamat qildilar. (Olloh taolo uni jannatga kiritmoqqa majbur ekanligidan emas, balki o‘z ahkomlarini sidqidil ado etgani boisidan uni izzat-ikrom birla jannatga kiritmog‘iga mustahiq qilur. Chunki, Olloh taolo hech narsaga majbur emasdur). Sahobalar: «Yo Rasulalloh, bul xushxabardan odamlarni voqif qilaylikmi?» — deyishdi. Janob Rasululloh: «Jannatda yuzta daraja mavjud, parvardigor ularni Olloh taolo yo‘lida jihod qilganlar uchun hozirlab qo‘ygandur. Bir daraja birlan ikkinchi daraja oraligi osmon birlan yer oralig‘icha bo‘lib, agar Olloh taolodan tilak qiladirgan bo‘lsangizlar, undan Firdavsni so‘rangizlar, chunki men uni eng afzal va eng yuksak jannat deb bilurman. Uning tepasida Ar-Rahmonning Arshi joylashgan, aynan o‘shal yerdan daryolar jannatga otilib chiqur», — dedilar». (Sahobalarning «Yo Rasulalloh, bul xushxabardan odamlarni voqif qilaylikmi?» degan savoliga ul zotning bergan yuqoridagi javoblari hikmatli javob bo‘lib, «Har kim Olloh taoloning ahkomlarini qay darajada ado etgan bo‘lsa, jannatning shunga yarasha darajasiga kirmog‘i haqida xushxabar aytingizlar!» degan ma’nodadur).

Samura raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Kechasi men tushimda ikki kishining (ya’ni, ikki farishtaning) qoshimga kelib, meni (jannatdagi) bir (bahaybat) daraxt tepasiga olib chiqishganini, keyin (o‘shal daraxt tepasidagi) bir uyga olib kirishganini ko‘rdim. Ul uy shul qadar muhtasham va go‘zal erdiki, men undan yaxshiroq uyni sira ko‘rmaganman. Ular menga: «Bul uy — shahidlar uyidur» — deb aytishdi».

5-bob. Ertalabdan (to kun og‘guncha) yoxud kun otgandan (to kun botguncha) bir martagina Olloh taolo yo‘lida jihodga chiqmoqlik hamda kamoningiz qavsi birlan uning tori oralig‘icha keladirgan jannatdagi joy haqida

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Ertalabdan (to kun og‘guncha) yoxud kun oggandan (to kun botguncha) bir martagina Olloh taolo yo‘lida jihodga chiqmoqlik dunyo va undagi (jamiki) narsalardan yaxshiroqdur!» — deb marhamat qildilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kamon qavsi birlan uning tori oraligicha qeladirgan jannatdagi joy quyosh chiqib-botadirgan narsadan (ya’ni, dunyodan) yaxshiroqdur!» — deb marhamat qildilar. Ul zot: «Ertalabdan (to kun og‘guncha) yoxud kun og‘gandan (to kun botguncha) bir martagina Olloh taolo yo‘lida jihodga chiqmoqlik quyosh chiqib-botadirgan narsadan (ya’ni, dunyodan) yaxshiroqdur!» — deb ham marhamat qildilar».

Sahl ibn Sa’d raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kun otgandan (to kun botguncha) va ertalabdan (to kun og‘guncha) bir martagina Olloh taolo yo‘lida jihodga chiqmoqlik dunyo va undagi (jamiki) narsalardan yaxshiroqdur!»— deb marhamat qildilar».

6-bob. Alhur ul-’iyn, ya’ni jamoli ko‘zni hayronu lol qiladirgan, ko‘zining qorasi o‘ta qora, oqi ersa uta oq hurlar hamda ularning tavsifi

Olloh taolo («Duxon» surasining 54-oyatida); «Biz ularni Huri ‘iynlarga uylantirib ya’ni, nikohlab) qo‘ygandurmiz»,— deydi.

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Yerdagi jamiki narsalar o‘ziniki bo‘lgan taqdirda ham, jannatda qolmoqdan ko‘ra, bu dunyoga qaytmoqni istaydirgan biror banda yo‘qdur. Faqat shahidgina, (Olloh taolo yo‘lida shahid bo‘lgani tufayli jannatda o‘ziga nisbatan ko‘rsatilayotgan) izzatu ikromni ko‘rib, bu dunyoga qaytmoqni va (Olloh taolo yo‘lida yana) o‘nlab marta o‘ldirilib (shahid bo‘lmoqni) orzu qilur».

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat kildilar: «Kun og‘gandan (to kun botguncha) yoxud ertalabdan (to kun og‘guncha) bir martagina Olloh taolo yo‘lida jihodga chiqmoqlik dunyo va undagi (jamiki) narsalardan yaxshiroqdur! Kamoningiz qavsi birlan uning tori oralig‘icha keladirgan yoxud bir qamchi siqqudek jannatdagi joy dunyo va undagi (jamiki) narsalardan yaxshiroqdur! Agar jannat ayollaridan (ya’ni, hurlardan) biri yer ahliga o‘z ruxsorini namoyon qilsa, osmon birlan yer oralig‘ini munavvar va muattar qilgan bo‘lur erdi. Uning boshidagi rumoli dunyo va undagi (jamiki) narsalardan yaxshiroqdur!».

7-bob. Shahid bo‘lmoqni orzu qilmoq haqida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Agar mening ummatimga mashaqqatim bo‘lmaganida erdi (ya’ni, «Men g‘azotga chiqadirgan bo‘lsam, ummatimning nochor ahvoldagi qismi ham, garchi qiynalsalarda, xijolat chekkanlaridan men birla chiqurlar. Agar shunday bo‘lmaganida erdi, g‘azotga otlangan) qo‘shindan qolib, (bul yerda o‘ltirmas erdim). Olloh taolo haqi, men: «Parvardigor yo‘lida shahid bo‘lib, so‘ng tirilsam, yana shahid bo‘lib, yana tirilsam, so‘ng yana shahid bo‘lsam!» — deyman».

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam xitob qilib: «Bayroqni Zayd (qo‘liga) oldi, shahid bo‘ldi, keyin uni Ja’far (qo‘liga) oldi, shahid bo‘ldi, so‘ng uni Abdulloh ibn Ravoha (qo‘liga) oldi, u ham shahid bo‘ldi. Keyin uni, amr qilinmaganligiga qaramay, Xolid ibn Valid (qo‘liga) olib erdi, (Olloh taolo) unga zafar muyassar qildi», — dedilar. So‘ng, ko‘zlariga yosh olib: «Qaniydi, ular huzurimizda bo‘lsalar!» — deb aytdilar».

8-bob. Olloh taolo yo‘lida (jihodga chiqqan) kishi (ulovidan qulab) vafot etsa ham, shahidlardan hisoblanur

Olloh taoloning qavli: «Kimki, uyidan Olloh va uning Rasulini deb hijrat qilib chiqsa, so‘ng unga o‘lim yetsa, batahqiq uning ajri Ollohning zimmasiga tushur»

Ummu Harom binti Milhon rivoyat qiladilar: «Kunlardan bir kuni Rasululloh sallallohu alayhi va sallam mening qoshimda uxlab qoldilar. So‘ng, tabassum bila uyg‘ondilar. Shunda men: «Nechun kulayotirsiz?» — dedim. Janob Rasululloh: «Tushimda menga kemada podshohlardek taxtga o‘ltirib olib, dengiz buylab suzib ketayotgan bir guruh ummatlarim namoyon qilindi», — dedilar. Men: «Olloh taologa duo qilingiz, meni ham ushalar toifasidan qilsin!» — dedim. Janob Rasululloh meni shunday deb duo qildilar. Keyin yana (boshlarini yostiqqa qo‘yib), uxlab qoldilar. So‘ng, yana tabassum qilgancha uyg‘ondilar. Men tabassumlarining boisini so‘rab erdim, avvalgidek javob qildilar. Men duo qilmoqlarini so‘radim. Shunda ul zot: «Siz avvalgilar (ya’ni, dengizda suzib ketayotganlar) toifasidansiz», — dedilar» Keyin, Ummu Milhon erlari Uboda ibn as-Somit birlan g‘azotga chiqib, ortlariga qaytayotganlarida tuyalaridan qulab, vafot qildilar.

9-bob. Olloh taolo yo‘lida (boshidan) judo bulguvchi yoxud (nayza) sanchib (o‘ldirilguvchi) kishilar xususida

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Banu Sulaym qabilasiga mansub yetmish kishini (qorini) (iymonga da’vat qilmoq uchun) Banu Omir qabilasiga yubordilar. Ular yetib borishgach, tog‘am (Harom ibn Milhon) hamrohlariga: «Men ularning oldiga sizlardan ilgariroq borib, gaplashib kuraman, agar menga omonlik bersalar, ularga Rasululloh sallallohu alayhi va sallam haqlarida xabar qilaman. Basharti menga omonlik bermaydirgan bo‘lsalar, sizlar menga yaqin yerda turibsizlar, (ko‘rganlaringizni borib aytasizlar)», — dedilar. So‘ng, tog‘am hamrohlaridan ilgari ularning oldiga borib, omonlik so‘radilar, ular omonlik berajaklarini aytishdi. Ammo, tog‘am Janob Rasululloh haqlarida so‘zlab turganlarida bir kishiga ishora qilishdi. U nayza sanchib, tog‘amni halok qildi. Tog‘am halok bulayotib: «Ollohu akbar, Ka’ba egasi haqi, men (shahidlikka erishib) zafar topdim!»— dedilar. Keyin, ular tog‘amning hamrohlariga tashlanishib, toqqa chiqib olgan birgina cho‘loq kishidan bo‘lak, hammalarini o‘ldirishdi. So‘ng, Jabroil alayhissalom Janob Rasulullohga ularning o‘z parvardigorlariga ro‘baro‘ bo‘lganlarini, parvardigor ulardan rozi bo‘lib, ularni (ham) rozi qilganini ma’lum qildilar. Keyin, biz Qur’on jumlasida «Bizning parvardigorimizga ro‘baro‘ bo‘lganimizni va parvardigorimiz bizdan rozi bo‘lib, bizni (ham) rozi qilganini qavmimizga yetkazingizlar» deb qiroat qiladirgan bo‘ldik, lekin u keyinchalik mansux (bekor) qilindi. o‘shanda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam qirq kun bomdod  namozida «Duoi Qunut»ni o‘qib, Olloh taolo birlan uning Rasuliga osiylik qilgan Ra’l, Zakvon, Banu Lihyon va Banu Usayyani duoi bad qildilar».

Jundub ibn Sufyon raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam shahidgohlardan birida (aytishlaricha, Uhud g‘azotida) erdilar, (nogahon qoqinib ketib) barmoqlari qonadi. Shunda ul zot xitob birlan: «Qonini zoe oqizgan shunchaki bir barmoqsan, To‘kmading qoningni Olloh yo‘lida, biroq, san!» — dedilar».