Bismillahir rohmanir rohiym.
1-bob. Xums(ning) farz (ekanligi) haqida
Ali raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Badr kunidagi o‘ljalardan menga nasiba qilib berilgan bir tuyam bor erdi. Keyin, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam xumsdan (ya’ni, jangda olingan o‘ljalarning beshdan biri hisobida Baytulmolga topshirilgan soliqdan) menga yana bir tuya in’om qilgan erdilar. Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning qizlari Fotima birlan turmush qurishni istaganimda Banu Qaynuqo’ qabilasiga mansub bir (yahudiy) zargar birlan va’dalashdim, u izxirlarimni (isiriqlarimni) men birlan birga zargarlarga olib borib, (tuzukroq narhda) sotmog‘imga yordam beradirgan bo‘ldi, (pulini) to‘yimga sarf qilishim kerak erdi. Keyin, men ikkala tuyamga (izxirlarni ortmoq uchun) xurjun, qop va arqonlarni tayyorlashga kirishdim, tuyalarimni ersa ansorlardan birining hujrasi yenida cho‘ktirib quygan erdim. Bir mahal barcha narsalarni hozirlab, tuyalarim oldiga kelib qarasam, ikkalasi urkachlari kesilgan qorinlari yorilgan va jigarlari olingan holda yotibdi. Bu (mudhish) manzarani ko‘rib, ko‘zlarimni (yoshdan) tiya olmadim, (chunki Fotimaga uylanmog‘im uchun qilgan shuncha harakati habata bo‘lib ketgan erdi). Men (odamlarga): «Buni kim qildi?» — dedim. Ular: «Hamza ibn Abdulmuttalib qildi, o‘zi ersa (hozir) manavi uida (bir guruh ichguvchi) ansorlar birlan ichkilik ichib o‘ltiribdi», — deyishdi. (Buni eshitib, tezlikda) Janob Rasulullohning huzurlariga bordim-da, ichkariga kirdim, Zayd ibn Horisa o‘shal yerda erkan. Janob Rasululloh vajohatimdan (bir yomon voqea yeodir bo‘lganini) sezib: «Senga ne bo‘ldi?» — dedilar. Men: «Yo Rasulalloh, Hamzaning bugungidek menga dushmanlik qilganlarini ko‘rmaganman, ikkala tuyamning urkachlarini kesib, qorinlarini yorib tashlabdilar, o‘zlari (hozir) ichkilikbozlik qilinayotgan hov anavi uyda», — dedim. Shunda Janob Rasululloh choponlarini olib kelishni amr qildilar, so‘ng uni kiyib yo‘lga tushdilar, men va Zayd ibn Horisa ortlaridan ergashdik. Janob Rasululloh Hamza o‘ltirgan uyga yetib borgach, (ichkariga kirmoqqa) izn so‘radilar, (uydagilar) izn berishgach, (ichkariga kirib, barchalarining) ichkilik ichib o‘ltirganlarini ko‘rdilar. So‘ng, ul zot Hamzani qilgan ishlari uchun koyiy boshladilar. Hamza ersalar mast bo‘lib, ichkilikdan qizarib ketgan ko‘zlari birlan Janob Rasulullohga bir qarab quydilar, so‘ng (mensimagan ma’noda) ul zotning oeqlaridan to yuzlarigacha razm solgach: «Sizlar mening otamning qullarisizlar, xolos!» — dedilar. Janob Rasululloh Hamzaning mast ekanliklarini bilib, uydan qaytib chiqdilar, biz ham ul zot birlan birga chiqib ketdik». (Bu voqea ichkilik harom qilinmasidan burun bo‘lgan erdi).
Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning qizlari Fotima alayhossalom, ul zot vafot etganlaridan ksyin, Abu Bakr as-Siddiqdan, Janob Rasulullohga Olloh taolo maxsus ato etgan mol-mulkdan o‘z meroslarini talab qildilar. Abu Bakr as-Siddiq Fotimaga: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Biz (payg‘ambarlar) meros qoldirmaymiz, biz qoldirgan narsalar sadaqadur» — deb aytganlar», — dedilar. Shunda Fotima alayhossalom darg‘azab bo‘lib, to vafot etgunlariga qadar Abu Bakrdan arazlab yurdilar. Ul muhtarama Janob Rasulullohdan so‘ng olti oy yashadilar, xolos. Fotima alayhossalom Janob Rasulullohning Xaybar, Fadak va Madinadagi sadaqalaridan (ya’ni, hech kimga meros qilib qoldirmay, Olloh taolo yo‘lida sadaqa qilgan yerlaridan) o‘zlariga ulush talab qilgan erdilar. Shunda Abu Bakr as-Siddiq: «Men Janob Rasululloh bul xususda ne qilgan bo‘lsalar, xuddi shunday qilayotirman, ul zotning amrlaridan birortasini ado etmay, yo‘ldan ozib qolmog‘imdan qo‘rqurman» — deb aytgan erdilar. Ammo, Hazrat Umar (xalifa bo‘lganlarida) ul zotning Madinadagi sadaqalarini Ali birlan Ibn Abbosga topshirdilar, Xaybar va Fadakdagi sadaqalarini ersa o‘z tasarruflarida olib qoldilar».
Molik ibn Avs ibn al-Hadason raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Muhammad ibn Jubayr ibn Mut’im menga aytib bergan bir hadisda msros xususida eslatib o‘tgan erdi. Keyin, men uning uyiga borib shul haqda so‘radim. Ul menga bunday deb aytdi: «Men Hazrat Umarning huzurlariga kirmoq niyatida uydan chiqdim. Huzurlariga (kirib) o‘ltirganimda eshikbonlari Yarfo qoshlariga kelib: «Usmon, Abdurrahmon, Zubayr va Sa’dda ishingiz bormi, ular huzuringizga kirmoqqa ijozat so‘rayotirlar?» — dedi. Hazrat Umar: «Ha», — dedilar-da, ularga ruxsat berdilar. Ular ichkariga kirib salom berishdi, so‘ng o‘ltirishdi. Bir ozdan so‘ng, Yarfo yana Hazrat Umarning qoshlariga kelib: «Ali va Abbosda ham ishingiz bormi?» — dedi. Hazrat Umar: «Ha», — dedilar-da, ularga ijozat berdilar. Ikkalalari ichkariga kirib salom berishdi, so‘ng o‘ltirishdi. Shunda Abbos: «Yo mo‘minlar amiri! Men birlan mana bu kishi (ya’ni, Hazrat Ali) o‘rtamizdagi masalani hal qilib bersangiz!» — dedi. Hazrat Umarning huzurlaridagilar, ya’ni Hazrat Usmon va ul kishi birlan birga kelganlar (Abbosning gapini quvvatlab): «Yo mo‘minlar amiri! Ular ikkisi o‘rtasidagi masalani hal qilib, birini ikkinchisidan xalos qilingiz!» — deyishdi. Hazrat Umar ularga: «Ogoh bo‘lingizlar, yeru osmonlar mavjudligi irodasiga bog‘liq bo‘lmish Olloh taolo nomi birlan sizlardan o‘tinib so‘rayman! Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning «Biz (payg‘ambarlar) meros qoldirmaymiz, biz qoldirgan narsalar — sadaqadur!» deb aytganlarini bilurmisizlar? Ul zot «Biz» deganlarida o‘zlarini (ya’ni, payg‘ambarlarni) nazarda tutganlar», — dedilar. Hazrat Usmon va ul kishi birlan birga kelganlar: «Ha, shunday deb aytganlar», — deyishdi. Hazrat Umar Ali birlan. Abbosga yuzlanib: «Olloh taolo nomi birlan sizlardan o‘tinib so‘rayman! Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning shunday deganlarini sizlar (ham) bilurmisizlar?» — dedilar. Ular ikkalalari: «Ha, shunday deb aytganlar», — deyishdi. So‘ng, Hazrat Umar bunday dedilar: «Men sizlarga ana shu masala (ya’ni, ul zotning Olloh taolo yo‘lida sadaqa qilib qoldirgan mulklari) xususida so‘zlab berayin! Darhaqiqat, Olloh taolo o‘z Rasuli sallallohu alayhi va sallamga maxsus bir mol ato etgan erdikim, bunday molni ilgari ul zotdan o‘zga (payg‘ambar)larga ato etmagan erdi. Olloh taolo (bul mol haqida): «Olloh o‘z Rasuliga ulardan (kofirlardan) urush qildirmay olib bergan mol uchun sizlar na ot va na tuya choptirib (mehnatingiz singgan ermas), lekin Olloh o‘zi istagan bandalariga payg‘ambarlarini hukmdor qilgaydur. Olloh har narsaga qodirdur!» — deydi. Bu o‘lja (mol) xolis Rasululloh sallallohu alayhi va sallamniki erdi. Olloh taolo haqi, shunga qaramay, ul zot uni sizlarsiz yolg‘iz o‘zlari tasarruf qilganlari yo‘q, undan sizlarga ham ulush ajratdilar. Mana endi, undan ana shul (sizlar talab qilayotgan) molgina qoldi, xolos. Janob Rasululloh yil buyi ana shu mol orqasidan ahlu ayollarini boqar va ehtiejlaridan ortiqchasini Olloh taolo yo‘lida ehson qilar erdilar. Ul zot umrlari buyi shul yo‘sinda ish tutib kelgan erdilar. Olloh taolo nomi birlan sizlardan utinib surayman, shuni bilurmisizlar?». (Hazrat Umarning bul so‘zlariga) Hazrat Usmon va ul kishi birlan kelganlar: «Ha, bilurmiz» — deb javob qilishdi. So‘ng, Hazrat Umar Hazrat Ali birlan Abbosga yuzlanib: «Olloh taolo nomi birlan ikkingizdan o‘tinib surayman, shuni siz ikkingiz ham bilurmisizlar?» — dedilar. Ular ikkalalari: «Ha, bilurmiz», — deyishdi. Shundan keyin, Hazrat Umar bunday deb gaplarini davom ettirdilar: «So‘ng, Olloh taolo o‘z Rasuli sallallohu alayhi va sallamni huzuriga chorladi. Shunda Abu Bakr as-Siddiq: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning vorislari mendurman!» — dedilar-da, o‘shal maxsus molni o‘z qo‘llariga olib, uni Janob Rasululloh kabi tasarruf qildilar. Siz ikkingiz bo‘lsangizlar, «Abu Bakr unday va bunday qildi» deb gapirib yuribsizlar, vaholanki ul kishi uni halollik birlan tasarruf qildilar. Keyin, Olloh taolo Abu Bakr as-Siddiqni ham o‘z huzuriga chorladi. Shunda men: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan Abu Bakr as-Siddiqning vorislari mendurman!» — deb uni o‘z qo‘limga oldim, mana ikki yildurki, uni Janob Rasululloh birlan Hazrat Abu Bakr kabi tasarruf qilib kelayotirman. So‘ng, siz ikkingiz huzurimga keldingizlar, ikkingizning ham so‘zingiz bir, ishingiz bir. Sen (Abbos) akangning o‘g‘lidan qolgan nasibangni talab qilib kelgansan, mana bu (Ali) ersa, xotinining otasidan qolgan ulushini talab qilib kelgan. Mening qat’iy so‘zim budur: agar istasangizlar, Janob Rasululloh, Hazrat Abu Bakr va men singari tasarruf qilmoq sharti birlan ul molni sizlarga topshirurman, aks holda bul haqda menga og‘iz ochmangizlar! Agar sizlar: «Shartingizga ko‘ndik, uni bizga topshiraveringiz!» — desangizlar, uni shu shart birlan sizlarga topshirurman. Ey (Usmon, Abdurrahmon, Zubayr va Sa’d), shu shart birlan uni mana bu ikkalasiga topshiraveraymi?». Ular: «Ha», — deyishdi. So‘ng, Hazratv Umar Hazrat Ali birlan Abbosga yuzlanib: «Olloh taolo nomi birlan sizlardan o‘tinib surayman! Uni sizlarga shu shart birlan topshiraverayinmi?» — dedilar. Ikkalalari: «Ha», — deyishdi. Hazrat Umar: «Lekin, keyinchalik bu haqda boshqacha hukm chiqarmog‘imni iltimos qilsangizlar, bilib qo‘yingizlarki, yeru osmonlarning mavjudligi irodasiga bog‘liq zot haqi, Qiyomatgacha ham bundan bo‘lakcha hukm chiqarmasman! Basharti mazkur shartni bajarmoqqa ojizlik qilib qolsangizlar, uni menga darhol qaytarib beringizlar, men ikkingizni undan xalos qilurman», — dedilar».