Imron ibn Xusayn rivoyat qiladilar: «Olloh taoloning Kitobidagi «Mut’a oyati» nozil qilindi. Biz Janob Rasululloh birlan shunga amal qilib yurdik. Keyin, mut’ani man’ qilguvchi oyat nozil bo‘lmadi, Rasululloh ham to vafotlarigacha buni man’ etmadilar. Bir kishi, o‘zbo-shimchalik qilib, og‘ziga kelganini aytgan erdi (ya’ni, mut’a qilmoqni man’ etgan erdi). Muhammad (ibn Bashor): «Bu Hazrat Umar erdilar»,— deydilar. Olloh taolo: «Parvardigorl»ringizdan rizq so‘ramog‘ingiz sizlar uchun gunoh emasdur!»—deydi». (Mut’ani niyat qilgan odam Makkaga borganda umra qilib, sochini qisqartirib, keyin ehromdan chiqadi va Makka ahliga o‘xshab barcha narsalardan foydalanib yuraveradi, faqat ayoli birlan birga bo‘lmaydi. Arafotdan bir kun avval yana g‘usl qilib, hajni niyat qilib ehrom kiyadi va hajni oxiriga yetkazadi. So‘ng, umra birlan haj orasida ehromdan chiqib boshqa narsalardan foyda-langani uchun bir qo‘y so‘yib qurbonlik qiladi).

Ibn Abbos bunday deydilar: «Johiliyat davrida arablarning Ukoz, Majanna va Zulmajoz nomli bozorlari bo‘lardi. Musulmonlar haj mavsumida shu bozorlarda tijorat qilmoqni gunoh, deb hisoblashdi. Shundan so‘ng, «(Haj mavsumida ham) Olloh taolodan rizq so‘ramog‘ingiz sizlar uchun gunoh emasdur!»degan oyat nozil bo‘ldi».

16- bob, Olloh taoloning «So‘ngra, odamlar tushib kelgan tomondan  tushingizlar!» degan qavli haqida

Oisha raziyallohu anho bunday deydilar: «Quraysh va uning diniga e’tiqod qiluvchilar Muzdalifada vuquf qilardilar, ularni hums deb atashardi. Boshqa arablar Arafotda vuquf qilardilar. Islom kelgandan so‘ng, Olloh taolo payg‘ambarga Arafotga kelib, shu yerda vuquf qilishni, keyin Muzdalifaga tushishni amr qildi. Ollohning «So‘ngra, odamlar tushib kelgan tomondan tushingizlar!» degan oyatining mazmuni shunga dalolat qiladi».

Ibn Abbos raziyallohu anhu bunday deydilar: «(Mut’ani niyat qilib ehrom bog‘lagan) kishi (umradan so‘ng) ehromdan chiqqan paytida ham, to hajga yangitdan ehrom bog‘laguncha Baytullohni tavof qilaveradi. Arafotda vuqufga tayyorgarlik ko‘rayotgan vaqtda Olloh taolo qurbonlik uchun tuya, mol yoki qo‘ydan qaysi birini nasib etgan bo‘lsa, shuning tadorikini qiladi. Agar qurbonlikka jonlik topolmasa, arafadan avval uch kun ro‘za tutadi, ro‘zasining uchinchi kuni arafaga to‘g‘ri kelib qolsa ham gunohi yuqdur. Keyin, Arafotga borib, asr namozidan to qorong‘u gushguncha vuquf qiladi. So‘ngra kechasi tunash joyiga, ya’ni Muzdalifaga qaytadi. Unda subhgacha Ollohga zikr tasbeh va tahlil aytib chiqadi So‘ngra, odamlar birlan birga Minoga tushadi. Olloh taolo «So‘ngra, odamlar tushib kelgan tomondan tushingizlar, Ollohga istig‘for aitingizlar, albagta Olloh gunohlarni kechuvchi va mehribondur"» - degan. Nihoyat, Minoda shaytonga tosh otadi.

17- bob Olloh taoloning «Ular orasida «Parvardigor, bizga bu dunyoda ham yaxshilik ato qilgil, oxiratda ham axshilik ato qilgil va bizni do‘zax azobidan saqlagil!» deb aytuvchilar ham mavjud» degan qavli haqida

Anas ibn Molik bunday deydilar: «Payg‘ambar alayhissalom «Ey Olloh, parvardigorimiz, bizga bu dunyoda ham yaxshilik ato qilgil oxiratda ham yaxshilik ato qilgil va bizni do‘zax azobidan saqlagil!» - deb iltijo qilar erdilar»

18-bob. Olloh taoloning «...holbuki, u adovati kuchli odamdur» degan qavli haqida

Ato «An-Nasl»so‘zi «Al-Hayvon» ma’nosida» —deidilar.

Oisha raziyallohu anho: «Payg‘ambar alayhissalom «Olloh eng yomon ko‘radigan odam adovati qattiq kishidur» — deb aytganlar», — deydilar.

19-bob

Olloh taoloning qavli: «Ey mo‘minlar, avvalgi qavmlarga kelgan sinovlar sizlarga kelmasdan turib jannatga kirishni o‘yladingizmi? Ularga shunday qattiqchilik va mashaqqatlar keldiki, ular shunday larzaga tushdilarki, hatto payg‘ambardek zot va ul kishiga iymon keltirganlar «Olloh taolo va’da qilgan najot qachon bulgay?» deb yuborishdi, shunda Olloh taolo «Ogoh bo‘lingizlar, Ollohning yordami yaqindur!» deb javob qildi»

Abu Mulayka bunday dvb aytar erdilar: «Ibn Abbos raziyallohu anhu «Hattoki o‘tgan payg‘ambarlar noumid bo‘lishib»,— dedilar-da, «Yusuf» surasining «Bizlar aldandikmikin» deb o‘ilay boshlaganlarida» degan oyatini o‘qib, unga «Baqara» surasining quyidagi 214-oyatini ulab tilovat qildilar: «Hatto payg‘ambardek zot va ul kishiga iymon keltirganlar «Olloh taolo va’da qilgan najot qachon bo‘lgay?» deb yuborishdi, shunda Olloh taopo «Ogoh bo‘lingizlar, Ollohning yordami yaqindur'» deb javob qildi. So‘ng, men Urva ibn Zubayr birlan uchrashganimda unga shu gapni aytdim. Urva menga «Oisha: «Maozalloh, Ollohga qasamyod qilurmanki, agar Olloh payg‘ambariga biror va’da bersa, payg‘ambar o‘zining o‘limidan oldin shu narsa amalga oshishini biladi. Lekin, avvalgi payg‘ambarlarga balo va musibatlar uzluksiz kelavergani uchun, ular o‘z atroflaridagilardan «Bular bizni yolg‘onchiga chiqarib quyishmagan erdi!» deb xavotir olur erdilar»,— dedilar»,— deb aytdi. Oisha raziyallohu anho oyatdagi «kuzzibuu» fe’lini «kuzibuu» deb o‘qir erdilar. (Oishaning « Maozalloh» deb Ibn Abbosdan achchiqlanishlariga sabab, mazkur oyatdagi «kuzzibuu» fe’lini «kuzibuu» deb o‘qilsa, ma’no buziladi, deb tushunishlaridadur. Aslida, ma’no buzilmaydi).

20- bob «Xotinlaringiz sizlarning ziroatgohingizdur. Bas, ziroatgohingizga (Olloh ijozat qilgan tarafdangina) xohlagan paytingizda yaqinlik qilaveringizlar va  o‘zlaringizning kelajagingizning g‘amini yengizlar!»

Nofi’ raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Ibn Umar raziyallohu anhu Qur’on o‘qisalar, undan bo‘shamagunlaricha birov birlan gaplashmas erdilar. Bir kuni men huzurlariga kirdim, u kishi «Baqara» surasini qirot qilib, bir yeriga kelganlarida to‘xtadilar-da «Bilasanmi, bu oyat nima haqida nozil bo‘lgan?» — dedilar. Men «Yo‘q»,— dedim. Ibn Umar: «Bu oyat mana bu va mana bu haqda nozil qilingan»,— dedilar-da, qiroatda davom etdilar»

Ibn Umar raziyallohu anhu «Ziroatgohingizga xohlagan paytingizda yaqinlik qilaveringizlar» degan oyatga «Ayollarning faqat oldiga yaqinlik qilingizlar» deb mazmun bergan erkanlar (Ayolga yaqinlik qilish xususidagi mazkur oyatning mazmuni to‘g‘risida ulamolar ixtilof qilganlar «Anna shi’tum» iborasini «qaeriga xohlasangiz» deb tarjima qilib, ba’zi ulamolar ayolning orqasiga yaqinlik qilishga ham ijoat berganlar. Muhammad ibn Ka’b, Sa’id ibn Yasor va Imom Molik ana shular jumlasidandur. Oyatdagi «Anna shi’tum» iborasini xohlagan paytingizda» deb tushunmoq kerak, bu yerda orqaga yaqinlik qilmoq to‘g‘risida umuman hech qanday gap yuq. Ko‘pchilik ulamolar, jumladan Imom Shofi’ii, Imom Ahmad, Imom Azam, Imom Abu Yusuf, Imom Muhammad, Imom Ishoq va boshqalar ayolning orqasiga yaqinlik qilish harom ekanligini aytib, ko‘plab hadislar birlan buni isbotlaganlar. Masalan, Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar! Rasululloh «Kimki xotinining orqasiga yaqinlik qilsa, unga Olloh taolo nazar qilmaydi!» deb aytganlar»).

Jobir raziyallohu anhu bunday deydilar: «Yahudiylar: «Agar ayolning orqasidan yaqinlik qilinsa, tug‘iladirgan bola g‘ilay bo‘ladi»,— derdilar Shuning uchun «Xotinlaringiz sizlarning ziroatgohingizdur. Bas, ziroatgohingizga xohlagan paygingizda yaqinlik qilaveringizlar!» degan oyat nozil bo‘ldi».

21-bob. Olloh taoloning qavli: «Agar xotinlaringizni taloq qilsalaringiz, ularning idda muddatlari tugagan bo‘lsa, o‘z erlari birlan qayta nikohlanishlariga mone’lik qilmangizlar!»

Hasan Basriy rivoyat qiladilar: «Mu’aqqal ibn Yasorning singlisini eri taloq qildi, so‘ng idda muddati tugaguncha tashlab quydi-da, yana yarashish istagini bildirdi. Lekin, Mu’aqqal ibn Yasor yarashtirishdan bosh tortdi. Shunda «Taloq qilingan ayolni o‘z eri birlan yarashipshga to‘sqinlik qilmangizlar!» degan oyat nozil bo‘ldi».

22- bob Olloh taoloning qavli: «Sizlardan vafot qilgan kishilar xotinlarini qoldirib ketgan bo‘lsalar, ular to‘rt oy-u o‘n kun idda muddatini o‘tkazadilar. Iddalari tugagach, ular o‘zlari xu-suslarida qoidaga muvofiq bir ish qilsalar (ya’ni, erga tegsalar), sizlar uchun (ya’ni, avvalgi erning qarindoshlari uchun) hech qanday gunoh yo‘qdir».

Abdulloh ibn Zubayr bunday deydilar: «Men Usmon ibn Affonga Sizlardan vafot qilgan kishilar xotinlarini qoldirib ketgan bo‘lsalar» degan oyatni boshqa bir oyat bekor qilgan. Nima uchun siz bu oyatni yana Qur’onga yozyapsiz?» — dedim. Usmon «Ey jiyanim, men Qur’on oyatlarining birortasining ham o‘rnini o‘zgartirolmayman»,— dedilar».

Mujohid raziyallohu anhu bunday deydilar: «Sizlardan vafot qilgan kishilar xotinlarini qoldirib ketgan bo‘lsalar» degan oyati karimada aytilishicha, xotin iddani marhum er uyida o‘tkazishi vojib erdi, keiin Olloh taolo to‘rt oy-u o‘n kun idda muddatiga yetti oy-u yigirma kunni vasiyat ma’nosida qo‘shib to‘la bir yil qildi va xotinga ixtiyor berdiki, agar u xohlasa, bir yil marhum er uyida turadi xohlamasa, chiqib ketaveradi, bu ma’noni Ollohning «Uydan chiqmasdan tursin, agar chiqib keqa sizlarda gunoh yo‘q, xotinga ersa idda vojibligicha qoladi» degan kalomi quvvatlaydi».

Ibn Abbos raziyallohu anhu bunday deydilar: «Eri vafot etgan ayol to‘rt oy-u o‘n kun idda saqlaydi» degan oyat « Eri o‘lgan xotin bir yil erining uyidan chiqmasdan o‘ltiradi» degan oyatni bekor qildi».