Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat kiladilar «Uhud kuni odamlar Janob Rasululloxni tashlab qochdilar Abu Talha ersalar, Janob Rasululloh oldilaridan ketmay, qo‘llaridagi qalqonlari birlan ul zotning muborak boshlarini o‘qdan himoya qilib turdilar Abu Talha mergan kishi bulib, kamonni qattiq, tortar erdilar. Shu kuni 2 ta yo 3 ta kamon sindirdilar. Ushanda saxobalardan biri kamon o‘qi to‘la sadoq birlan o‘tib ketayotganda Janob Rasululloh unga «Abu Talhaga yordam ber - deb erdilar. Janob Rasululloh jang paytida jangchilardan shaxsan o‘zlari xabar olib turar erdilar. Shunda Abu Talxa «Ota-onam sizga fido bo‘lsin, yo Rasulalloh Kelmang, tag‘in dushman o‘qidan birortasi sizga tegmasin, sizning tomog‘ingizga tegadirgan o‘q mening tomog‘imga tegaversin'»—derdilar. Shu kuni Oisha binti Abu Bakr birlan Ummu Sulaymni ham ko‘rdim. Ikkovlari etaklarini lippalariga qistirib olgan, yelkalarida mesh, jangchilarga suv olib borar erdilar, yana ortlariga qaytishib, meshlarni to‘ldirib jang maydoniga kirishar erdi. Usha kuni Abu Talhaning qo‘llaridan ikki Yoki uch bor qilichlari yerga tushib ketdi»

Oisha raziyallohu anhodan nakl kilinadiki, Uhud kuni mushriklar jang maidonini tashlab qochibdi Shunda shayton la’natullohi alayhi «Ey Ollohning bandalari, ortingizdagilardan ehtiyot bo‘lingizlar » — deb nido qilib musulmonlarni chalg‘itibdi. Natijada oldingi safdagilar ortlariga o‘girilib, keyingi safdagi (o‘z birodarlari birlan) jang boshlashibdi. Shu payt Huzayfa otasi al-Yamonni ko‘rib «Ey Ollohning bandalari, bu mening otam, bu mening otam » — deb baqiribdi, ammo jangchilar o‘zlarini to‘xtatib qololmay, Huzaifaning otasini o‘ldirib qo‘yishibdi. Lekin, Huzayfa otasining qotillariga «Olloh taolo gunohlaringizni kechirsin'»—deb yomonlik qilmabdi, hattoki umrining oxirigacha ularga yaxshilik qilaveribdi.

19-bob

Olloh taoloning qavli: «Darhaqiqat, ikki gurux (musulmonlar va mushriklar) o‘zaro to‘qnashgan kuni sizlarning oralaringizdan qochgan kishilarni ba’zi xatolari sababli shayton ozdirdi. Olloh taolo ularni afv qildi, Olloh taolo albatta, mag‘firatli, rahmdil zotdir »

Usmon ibn Mavxib rivoyat kiladilar «Bir kishi xajga kelib, Ka’ba yonida suhbatlashib o‘ltirgan bir gurux kishilarga ko‘zi tushdi. «Bu o‘ltirgan kishilar kim» — deb yonidagilardan so‘radi. Unga «Bular qurayshliklar»,— deb javob berishdi. «Bularning ulug‘i kim » - deb yana so‘radi u. Shunda ularning ulug‘i Ibn Umar ekanliklarini aytishdi Boyagi kishi Ibn Umarning yoniga kelib «Men sizdan bir narsa hakida so‘rayman, javob berasizmi »—dedi Ibn Umar «Mana shu Baytulloh hurmati, albata javob beraman » — dedilar Boyagi kishi «Usmon ibn Affonning Uhud janggidan qochganlarini bilasizmi'»—dedi Ibn Umar «Bilaman >,— dedilar Boyagi kishi «Uning Badr janggida ham qatnashmaganligini bilasizmi» —dedi Ibn Umar «Buni ham bilaman»,— dedilar Boyagi kishi «Bay’aturrizvonda ham yo‘q erdi, shundaymi »—dedi «Ha, shunday » — dedilar Ibn Umar. Shunda boyagi kishi «Ollohu akbar» — deb takbir aytdi. Ibn Umar unga bunday dedilar «Yaqinroq kel, sen so‘ragan narsaning xabarini aytib tushuntirib berayin' Uhud kuni Hazrat Usmonning jangdan qochganlarining gunohini Olloh taolo boshqalar birlan birga o‘z oyati karimasi orqali afv qilgandur. Badr janggida bo‘lmaganlarining sababi — Janob Rasulullohning qizlari Hazrat Usmonning xotinlari bo‘lib, u qattiq kasal erdi. Janob Rasululloh u kishiga «Siz xotiningizning yonida qolingiz, Olloh taolo sizga Badrda ishtirok qilganlik savobini beradi. Jangda tushgan o‘ljadan ham o‘z nasibangizni olasiz»,— deb ta’yinlagan erdilar. Hazrat Usmonning «Bay’aturrizvon»da bo‘lmaganliklarining sababi shuki, agar Makka ichra Hazrat Usmondan ulug‘roq kishi bo‘lganda erdi, Janob Rasululloh ul kishining o‘rinlariga o‘shani yuborgan bo‘lardilar. Hazrat Usmon u yerdagi eng ulug‘ kishi bo‘lganlari uchun ham Makkaga yuborildilar «Bay’a-turrizvon» ersa, ul kishi ketganlaridan so‘ng bo‘lgan. Ushanda Janob Rasululloh o‘ng qo‘llarini ko‘tarib «Mana bu Usmonning qo‘lidir » — deb erdilar-da, uni chap qo‘llariga urib qo‘ygan erdilar» So‘ng Ibn Umar boyagi kishiga «Mana shu eshitganlaringni qulog‘ingga quyginda, bu yerdan jo‘nab qol'» — dedilar»

20-bob

Olloh taoloning qavli: «Sizlar tog‘larga (qochib) chiqib ketur erdingizlar va hech kimga o‘girilib boqmas erdingiz-lar, Rasululloh ersa sizlarni ortlaringizdan chaqirar erdi Keyin, Olloh taolo sizlarga paydarpay g‘am yubordi, toki g‘am yemangizlar na qo‘ldan ketgan narsaga va na yetgan musibatga va Olloh taolo qilib turgan amallaringizdan xabardordur»

Barro ibn Ozib rivoyat qiladilar «Janob Rasululloh Uhud kuni piedalarga Abdulloh ibn Jubayrni boshliq qilgan erdilar. Bular birinchi bo‘lib jang maydonidan qochdilar Mazkur oyat shular haqida nozil bo‘lgan».

21-bob.

Olloh taoloning qavli: «Keyin, Olloh taolo sizlarga ul g‘am ketidan tasalli, ya’ni mudroq yubordi, bu mudroq sizlardan bir toifani o‘z og‘ushiga oldi, boshqa toifa ersa Olloh taolodan ko‘ra o‘z jonlarining rohatini muhimroq bilib, xuddi joxiliyat paytidagidek Olloh taologa shaku gumon qildilar. «Bizga Olloh taolodan HECH bir madad bo‘lmadi-ku» deb oshiqdilir. Ey Muxammad, ulagrga aytingki, har qanday nusrat Olloh taolodan bo‘lgay. (Munofiqlar) sizga izxor qilmaydigan shunday gaplarni dillarida sir tutadilarki, «Agar Ollohdan bizga nusrat kelganda erdi, bu yerda o‘ldirilmagan bo‘lardik!» — deydilar. Ey Muhammad, siz ularga: «Agar o‘z uylaringizda bo‘lsangiz ham, qaysi birlaringizga o‘lim bitilgan bo‘lsa, o‘sha yerga borib joningizni olib ketgan bo‘lardi»,— deb ayting (Bu musibat) dillaringizdagini sinab bilmoq va qalbingizni poklamoq uchundir. Olloh taolo qalblardagini biluvchi zotdur!»

Abu Talha aytadilar: «Men ham Uhud kuni mudroq olgan kishilardan biri erdim, hatto bir necha bor qilichim qo‘limdan tushib ketdi. Har safar tushib keqa, olaman, yana tushib keqa, yana olaman».

22- bob.

Olloh taoloning qavli: «Ey Muhammad, sizda hech qanday ixtiyor yo‘q, yo ular tavba qilib, iymonga keladilar yoki Olloh taolo ularni shu dunyodayoq qattiq azoblaydi, chunki ular o‘z joniga zulm qilganlardur»

Anas ibn Molik raziyallohu anhudan naql qilinadiki, Janob Rasulullohning peshonalari Uhud kuni yorilgan erkan. Shunda Janob Rasululloh g‘azab qilib: «Payg‘ambarining peshonasini yorgan qavm qanday najot topadi?!» — degan erkanlar. Olloh taolo bunga javoban «Sizga hech qanday ixtiyor berilmagan» degan oyati karimasini nozil qilibdi.

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhudan nakl qilinadiki, u kishi Janob Rasulullohning bomdod namozining ikkinchi rak’atida ruku’dan bosh ko‘tarib «Sami’allohu liman hamidah» degach, «Yo Olloh, falonchini, falonchini va falonchini la’nat qilgin!» deb duoi bad qilganlarini eshitibdilar. Shu payt Olloh taolo «Sizga hech qanday ixtiyor berilmagan» degan oyatni nozil qilibdi («Ular zolimlardur» degan so‘zigacha).

Solim ibn Abdulloh rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Safvon ibn Umayya, Suhayl ibn Amr va Al-Hars ibn Hishomni duoi bad qilgan erdilar, Olloh taolo «Sizga hech qanday ixtiyor berilmagan» deb boshlanadigan oyati karimasini nozil qildi».

23-bob. Ummu Saliyt haqida

Sa’laba ibn Abu Molikdan nakl kilinadiki, Hazrat Umar al-Xattob raziyallohu anhu bir guruh Madina ayollariga libos tarqatibdilar, faqat bitta yangigina libos ortib qolibdi. Shunda «Ey musulmonlar amiri, bu libosni Janob Rasulullohning yoningizdagi qizlariga beringiz!» — deb Hazrat Alining qizlari Ummu Gulsumni ko‘rsatishibdi. Hazrat Umar: «Ummu Saliyt bu libosga loyiqroqdur, chunki u payg‘ambarimizga bay’at qilgan ansoriyalardan bo‘lib, Uhud kuni mesh orqalab bizga suv tashib turgan»,— debdilar.

24-bob. Hamza raziyallohu anhuning o‘ldirilishlari haqida

Ali raziyallohu anhudan nakl etiladiki, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Shahidlarning eng ulug‘i Hamza ibn Abdulmuttalib raziyallohu anhudir!» — debdilar.

Ja’far ibn Amr rivoyat kiladilar: «Bir kuni men Ubaydulloh ibn Adiy ibn Xiyor birlan birga safarga chiqdim. Hims degan joyga yetganimizda Ubaydulloh menga: «Vahshiy ismli kishi haqida biror narsa bilasizmi? Uni topganimizda erdi, Hamza raziyallohu anhuni qanday o‘ldirgani haqida so‘rab olardik!» — dedi. Men rozi bo‘ldim. Vahshiy Himsda yashardi (Hims — Dimashq va Himot shaharlari orasida joylashgan). Uni surishtirgan erdik, «Ana, qasrining soyasida yog‘ to‘ldirilgan xumdek bo‘lib o‘ltiribdi» deb ishora qilishdi. Biz Vahshiyning yoniga borib, salom bergan erdik, alik oldi. Ubaydulloh sallasi birlan yuzini o‘rab olgan bo‘lib, Vahshiy uning ikki ko‘zi birlan oyog‘inigina ko‘rardi. Ubaydulloh undan «Ei Vahshiy, meni taniyapsanmi?»—deb so‘radi. Vahshiy unga qarab «Xudo haqi, yo‘q Lekin, mening esimdaki, Adiy ibn Xiyor Ummu Qitol binti Abulays ismli ayolga uylangan bo‘lib, undan Makkada bir o‘g‘il ko‘rgan erdi. Men u bolani enagasiga olib borardim (Bir kuni) bolani unga uzatayotganimda sening oyog‘inga o‘xshash oeqni ko‘rganman»,— dedi. Shunda Ubaydul-lox, yuzini ochib «Hamzani qanday o‘ldirganingni gapirib bermaysanmi »—dedi Vahshiy rozi bo‘lib, bunday deb hikoya qildi «Hamza Adiy ibn Xiyorning o‘g‘li Ta’iymani Badrda o‘ldirdi Keyin, xo‘jayinim Jubayr ibn Mut’im menga «Agar amakimning qasosi uchun Hamzani o‘ldirsang, ozodsan » — dedi. Odamlar Aynaynga urushga chiqqan yili (Aynayn — Uhud tog‘ining ro‘parasidagi tog‘ bo‘lib, Uhudda musulmonlarning, Aynaynda ersa, mushriklarning qarorgohi bor erdi) men ham ular birlan birga chiqdim. Ikki tomon maydonda saf tortgach, Sibo’ o‘rtaga chiqib, yakkama-yakka olishuvga raqib talab qildi. Shunda uning muqobiliga Hamza ibn Abdulmuttalib chiqib «Ey Sibo’, sen hali Olloh taolo birlan uning rasuliga qarshi urushasanmi» — deb Sibo’ga tashlandi-da, shu ondayoq uni o‘ldirdi. Men bir katta tosh panasiga berkinib olgan erdim, Xamza yaqin kelganda unga nayza otdim, nayza uning qovug‘idan kirib, orqasidan chiqdi. Shu birlan Hamza shahid bo‘ldi. Keyin, men odamlar birlan birga qaytib Makkada yashadim, u yerda islom tarqalgach, Toifga ketdim. Janob Rasululloh menga odam yubordilar, ular menga «Payg‘ambarlar kek saqlamaydilar»,— deyishdi. Men ular birlan birga Janob Rasululloh-ning huzurlariga bordim. U kishi meni ko‘rib «Sen Vahshiymisan »— dedilar. Men «Xa»,— dedim «Hamzani sen o‘ldirganmiding »—dedilar. Men «Sizga to‘g‘ri aytishibdi»,— dedim. Shunda Janob Rasululloh «Mendan uzoqroq yurgin, yuzingni ko‘rmayin»—dedilar. Mech chiqib ketdim. Janob Rasulullohning vafotlaridan keiin, Musaylama Kazzob (payg‘ambarlik da’vosini qilib) chiqdi. Shunda men «Musaylamaning oldiga borayin-da, uni o‘ldirayin, shoyad shu birlan Hamzani o‘ldirganim uchun orttirgan gunohimni yuvsam'» — deb odamlar birlan birga yo‘lga otlandim. (Musaylamaning uyiga yaqin borib) qarasam, sochlari to‘zg‘igan bir odam kulrang tuya yanglig‘ devorning panasida turibdi.   Nayzani   ko‘kragini   mo‘l   otdim,   kuragidan   teshib   chiqdi   Keyin, ansorlardan biri yugurib borib, boshiga qilich urdi» Abdulloh ibn Umar: «O’shanda bir qizcha tomda turib «Amirulmu’miniynni bir qora odam o‘ldirdi »—deb baqirgan erdi»,— deydilar.

25- bob. Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning Uhud kuni yarador
bo‘lganlari haqida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar-«Japob Rasululloh singan tishlariga ishora qilib «Uz payg‘ambarini shu kuyga solgan qavmga Olloh taoloning g‘azabi qattiqdir' Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Olloh taolo yulida o‘ldirgan kishiga ham Olloh taoloning g‘azabi qattiqdir » — dedilar» (Uhud kuni Janob Rasululloh Ubay ibn Xalafni o‘z qo‘llari birlan o‘ldirganlar)