Тавба
Ўша кунларни ссласам Ò³алисм даÒ³шатга тушаман. Юрагим орÒ›ага тортиб кетади. Жинни бслиб Ò›олмаганимга шукр Ò›иламан. Ларвардигор дард берса, шифосини Ò³ам беришига сшанда ишондим.
Тиббиёт институтида сÒ›иганим учун кеч уйланганман. Хирург-онкологман. Òšизилснгач саратони билан оÒ“риган беморларни даволайман.
Умид ёлÒ“из сÒ“лим. Учта Ò›издан кейин АллоÒ³ орзумизни ушалтирган. У туÒ“илганида роппа-роса Ò›ирÒ› ёшда сдим. Умиднинг томоÒ“и тез-тез оÒ“ригани учун роса авайлардик. АйниÒ›са ойиси Ò³ар доим ксз-Ò›улоÒ› сди:
— Умиджон, совуÒ› сув ичиб Ò›сйма!
— Болам, овозинг бошÒ›ача, томоÒ“инг оÒ“рисптими?
«Асраган ксзга чсп тушар», деганлари рост скан. Ўшанда Умид сн беш ёшда сди.
— ТомоÒ›ни очадиган дори олиб келинг, — деди аёлим телефон Ò›илиб.
Билдимки, сÒ“лимнинг сна томоÒ“и оÒ“риган. Ўша куни унинг иссиÒ“и чиÒ›иб, роса безовта бслди. Укол Ò›илдим. Дори ичирдим. АÒ³воли схшилангандек бслди. Бир Ò³афта стиб, у сна Ò›айталади.
— Лорга олиб бор. Яхшилаб текширсин, — срталаб тайинлаб кетдим хотинимга.
— Умиднинг гапларига Ò›араб, аллергисси Ò³ам бор, шекилли, деб манов дориларни ёзиб берди, — кечÒ›урун дорилар рсйхатини Ò›слимга тутÒ›азди у.
— Яхши, олинглар"¦
Афсуски, бу муолажанинг таъсири Ò³ам узоÒ›Ò›а бормади. Бир ой стар-стмас сÒ“лим сна овÒ›ат ейишга Ò›ийнала бошлади.
— Ангинангни олдириш керакми, дейман, болам, — дедим юрагим сзилиб.
— Артага олдирайлик, — деди сÒ“лим зорланиб. Шундагина сÒ“лимга сътибор берибман. Озиб, ранги бир аÒ³вол бслиб Ò›олибди. ОÒ“риÒ› жонидан стибдики, сртагаёÒ› ангинасини олдиришга тайёр! — Хспми, дада, сзингиз олиб борасиз-а?
Унга раÒ³мим келиб кетди. Шсрлик болам"¦ Ота бслиб, сна сзим шифокор бсла туриб унга бесътиборман.
— Кел-чи, сзим бир ксрай! Балки схшилаб даволасак олдириб Ò³ам стирмасмиз. Юзингдан ксриниб турибди — Ò›онинг кам. Анемиссан! Иммунитетинг паст. Òšувватлантирадан дорилар беришимиз керак сенга, — шундай дес унинг ёнига стириб, исгидан тутдим. — Òšани оÒ“зингни оч. АруÒ“га Ò›ара"¦
Унинг томоÒ“ига Ò›араб Ò³айратим ортди. Шамоллаш аломатлари ксринмайди. Хаёлимга келган фикрдан юрагим ортга тортди.
— Яна Ò›аеринг оÒ“риспти, сÒ“лим"¦ — шу саволни берспман-у, жавобини сшитгим келмасди.
— Кскрагим, мана бу ерим, — у тсшини ушлади. Ксз олдим Ò›оронÒ“улашди.
— ÒšовурÒ“ангнинг пасти-чи? — «йсÒ›», де болам, «йсÒ›», де, зорланаман ичимда.
— ОÒ“рийди. ОрÒ›ам"¦ умуртÒ›ам Ò³ам оÒ“рийди"¦
Тилим калимага келмай Ò›олди. Хушимдан кетай дедим. У айтган жойларни пайпаслаб ксргани юрагим бетламади. «ЙсÒ›! ФаÒ›ат бу смас! Худойим, наÒ³от сÒ“лим саратонга чалинган? АлÒ“изгина болам, сÒ“илгинам, сндигина сн бешга кирган жигаргсшам"¦»
Ксзларим ёшга тслди. Ўзимни Ò›слга ололмасдим. Ўкраб юборишим мумкин сди. Шунинг учун срнимдан турдим.
— Аима гап? — деди бизга анÒ›айиб Ò›араб стирган хотиним.
— Артага ангинасини олдирамиз. А ангини Ò›ара, шу пайтгача сътибор Ò›илмабман"¦ — шундай дес ётоÒ›хонага йсл олдим.
— Дадаси, овÒ›ат сузмоÒ›чийдим. ÒšаёÒ›Ò›а? — ортимдан баÒ›ириб Ò›олди у.
— Ейверинглар. Мен кейин ейман"¦
Мисм ишламай Ò›олганди. «Анди нима бслади? АаÒ³от сÒ“лимнинг"¦ наÒ³от унинг умри Ò³исобли? ЙсÒ›! Дунёга сиÒ“май кетаётгандим. ЙсÒ›! Мен адашдим. Ўзим шу соÒ³ада бслганим учун менга шундай туюлди. Артага ишхонага олиб бориб сзим текшираман. Ò²аммаси ёлÒ“онлигига амин бсламан! Ò²а, мен адашдим!» Шу пайт хотинимнинг овози Ò›улоÒ“имга чалинди:
— СуюÒ› овÒ›атни Ò³ам еёлмаспсанми? Амон оÒ“рисптими? Вой болам-ей, Ò›ачондан буён тузукли овÒ›ат емайсан, озÒ“инлигингни Ò›ара. Мажбурлаб е.
Бу гапдан сснг бутунлай сзимни йсÒ›отдим. Секин ётоÒ›хона сшигидан мсраладим. ЎÒ“лим косадаги суюÒ› овÒ›атни ичишга уринспти. Лекин ютолмаспти. Йсталспти. Ай Худойим, унда учинчи босÒ›ич! АаÒ³от шу пайтгача сезмадим?! Шу Ò³олга тушгунча у Ò›анча азобни бошидан кечирган. Мен"¦ шу касални даволайман-ку! Аега ёнимдаги, боламдаги касалликни бошидан сезмадим. ЙсÒ›! Ўзингни бос! Ò²али текшириш керак"¦ ВаÒ³има Ò›илма!
Арталаб уни ишхонага бошлаб бордим. Ўзим текширтиргани Ò›срÒ›дим. Шунинг учун Ò³амкасбим Комилга тайинладим:
— Илтимос, уни текширтириб кел. Ò²амма ксрикдан стказ. А ентгенологик, сндоскопик, патоморфологик, ультратовуш"¦ Ò³аммаси"¦
Улар келгунча Ò›слим ишга бормади. Юрак Ò³овучлиб стирдим.
— Аркин Валиевич, Умиджон уйга кетаверсин. Жавоблар сртага чиÒ›аркан"¦ — деди сÒ“лимни елкасидан Ò›учиб олган Ò³амкасбим.
— Артага? — ажабланиб Ò›арадим унга. Бирдан тушундим-у, юрагим «шув» стиб кетди. У Умиднинг олдида гапиришни истамагани учун шундай деётганди.
— Ò²айдовчингиз бсш скан, Ò³озир Умиджонни Ò›сйиб келади"¦
Мен жонсиз Ò³айкалга айландим. Мисмга Ò³еч нарса келмасди. ТсÒ“рироÒ“и, бу Ò³аÒ›да сйлашни, фикрлашни истамасдим. Ò²амкасбим Ò›ачон келди, нималар деди Ò›улоÒ“имга кирмади.
— Аркин ака? Аркин ака? — охири у мени турткилай бошлади.
— ÒšоÒ“озларни бер, — дес олдим холос.
— Аркин Валиевич, сзингизни Ò›слга олинг. Ўзингиз шифокорсиз-ку!
— Ò²а-а-а! Ўзим шифокорман! Кср, кар шифокорман! АлÒ“изгина болам ксз снгимда Ò›изилснгач саратони бслиб стирибди, билмадим! — негадир унга баÒ›ира бошладим. — ДеÒ³Ò›он, чспон бслганимда Ò³ам алам Ò›илмасди! БошланÒ“ич босÒ›ич бслса Ò³ам майли сди? Анди нима Ò›иламан? Комил, айт! Аима Ò›илай, айт! Аима Ò›илсам уни асраб Ò›оламан? Асраб Ò›олиш мумкинми, сзи? Аега бундай бслди? У Ò³али ёш-ку! Аима учун?
Кечадан буён бсÒ“зимга тиÒ›илиб ётган алам отилиб чиÒ›ди. Мен Комилни Ò›учиб йиÒ“лай бошладим. У мени овутолмасди. Мен бир оми, саводсиз бслсам скан, хабарим йсÒ› бслса скан, овутса"¦ Афсус, мен Ò³аммасини биламан"¦ Бечора сÒ“лим шу пайтгача Ò›анча азоб чеккан"¦ Мен Ò“офил банда"¦ Аега билмадим? Аега сезмадим?
— Унда учинчи босÒ›ич тсÒ“рими? — ссрадим охири. ÒšоÒ“озларга Ò›арагим Ò³ам келмасди.
— Ò²а, — Комил ксзларини олиб Ò›очди.
— Ўсма Ò›аерда? ЮÒ›оридами, сртадами, пастда?
Комил хсрсинди.
— Ластдами?
У бош чайÒ›ади. Унга тикилиб туриб ксзим тинди"¦
* * *
Ксзимни очганимда беморлар хонасида ётардим. Демак, хушимдан кетибман. ЙсÒ›, ухлагандирман, балки"¦ Ò²а, ухлаганман! ДаÒ³шатли туш ксрибман"¦
— Комил, ёмон туш ксрибман"¦ Тушимда сÒ“лим"¦ Худога шукур туш скан"¦
— Аркин Валиевич? ÒšанаÒ›а туш?
— Тушимда Умиджон саратон бслганмиш"¦ — бу ёлÒ“онлигини билардим, аммо шундай бслишини истаганим учунми, жуда ишонгим келарди.
— Аркин ака? Ўзингини Ò›слга олинг"¦ Бу туш смас! Сиз сзингизни Ò›слга олишингиз, оилангиздагиларга суснч бслишингиз лозим"¦
— ЙсÒ›, Комил"¦ Бардошим етмайди. Унинг ксз снгимда ссниб боришига чидолмайман! Азобланишини кстаролмайман! У менинг болам, ёлÒ“изгина сÒ“лим!
— Òšанча тез даволасак, шунча схши. Буни сзингиз Ò³ам биласиз!
— Онасига нима дейман? Ўзига-чи? Улар бирдан билади. Ахир уйда Ò³ар куни шу касаллик Ò³аÒ›ида гапирганман. Беморларимнинг аÒ³волини айтиб берганман"¦
— АаÒ³от, шу пайтгача сезмадингиз?
— Шуни айт. Унинг томоÒ“и оÒ“рирди. Онаси иссиÒ›-иссиÒ› овÒ›ат едирарди. БефарÒ›лик Ò›илибман-да. ОвÒ›ат еётганда йсталиб, ютолмай Ò›олган пайтлари Ò³ам бслган, аÒ³амист бермаганман. Бу касаллик кексаларга хос деб юрганман-да! Ашларда кам учрайди-ку!
— Ò²а, Умиджоннинг ёшида кутилмаган Ò³ол"¦
— Анди нима Ò›иламан, Комил?..
— Ўсма пастки Ò›исмда. Кимё даволаш Ò›ийин кечади. Фойдаси Ò³ам кам.
— Операяис ундан-да, оÒ“ир"¦ Ай, Худойим, бу нима ксргулик?
— Амаллаб нур билан даволаймиз. Умиджон ёш, Ò³али ксрмагандай бслиб кетади, — Комилнинг айтаётган гапига сзи Ò³ам ишонмаётгани сезилди. — Умиджонга курс даволашни Ò›слласак бслади. Икки курс нурлантиришдан сснг сзингиз операяис Ò›иласиз"¦
— ЙсÒ›! Ундай Ò›илолмайман! Мен сз сÒ“лимни операяис Ò›илолмайман"¦
— БошÒ›а иложингиз йсÒ›. Анг тажрибали жарроÒ³ — сзингиз. АаÒ³от сÒ“лингизнинг Ò³аётини бошÒ›а бировга ишониб топширсангиз"¦
Комил билан кейин нималарни гаплашдим, ёдимда йсÒ›. Ўша куни кечга операяис бор скан. ДиÒ›Ò›атимни жамлаёлмаслигимдан Ò›срÒ›иб кирмайман, дедим. Аммо беморнинг сÒ›инлари йиÒ“лаб туриб олди. Ксз олдимга сна Умиджон келди. Мижозимнинг изтироби меникидан кам смас. Аммо уларнинг битта ютуÒ“и — улар менга ишонади, мендан умид Ò›илади. Мен-чи? Мен кимга суснаман?
Ўша кунги операяис муваффаÒ›истли чиÒ›мади. ТсÒ“ри, беморим тирик. Аммо аÒ³воли"¦ Унинг икки ё уч кунлик умри Ò›олган. Буни сÒ›инларига Ò›андай айтаман? Авваллари айтаверардим. Шифокор сифатида дийдам Ò›аттиÒ› сди. Анди-чи? Мен Ò³ам кспроÒ› умидвор отага айландим. Уларнинг дардига шифокор смас, жабрдийда сифатида Ò›араспман.
Уйга зсрÒ“а кириб келдим. Хотиним югуриб келди:
— Умидни нега лорга олиб бормадингиз? Унинг юрагини ёриб, сша Ò›уриб кеткур, шифохонангизга олиб борибсиз? Бечора сÒ“лим келиб йиÒ“лади"¦
Адойи тамом бслдим. Анди нима дейман? ЎÒ“лим йиÒ“лабди. Демак, касалини билган"¦
— Хотин, мен чарчадим. Операяисдан келспман. Дам олмоÒ›чиман.
— Операяисдан келаётганингизини биламан. Умидни нега у ёÒ›Ò›а олиб бордингиз?
— Бизнинг аппаратлар схши. АниÒ› ксрсатади. Дори, иссиÒ› овÒ›ат бераверганингдан томоÒ“и сра бслиб кетибди. Артадан сзим даволайман!
Шундай дес тсÒ“ри ётоÒ›хонага кирдим. Кечаси билан ухлай олмадим. ЎÒ“лим чекадиган азобларни ксз олдимга кетириб, изтиробга тушардим.
Аега АллоÒ³ мени Ò“афлатда Ò›олдирди? Òšайси гуноÒ³им учун ёлÒ“изгина сÒ“лимга бу дардни берди? Мана шу саволлар, оÒ“риÒ›ли хаёллар гирдобида икки ойни стказдим. Бу ваÒ›т ичида Умиджон икки курс даволанди. У Ò³ам, хотиним Ò³ам негадир мени бошÒ›а саволга тутмади. Хотинимнинг одамовироÒ› бслиб Ò›олганинининг сзи унинг Ò³олати айтиб турарди. ЎÒ“лим сса бардошли чиÒ›ди. ОÒ“риÒ›у бехузурликларга чидаб берди. Аммо кучли дори-дармонлар, нур сз ишини Ò›илган, бечора сÒ“лимнинг сусги Ò›олганди холос. Сочлари, Ò›ошлари Ò³ам анча тскилганди. Икки-уч Ò³афтадан сснг уни операяис Ò›илиш лозим. Аммо Ò›андай? Òšандай Ò›илиб сз сÒ“лимнинг, сккаю-сгонамнинг бсÒ“зига тиÒ“ тортаман? Бирор жойига тикон кирса, юрагим зирÒ›ирайди-ку!
* * *
Ўша кун Ò³ам келди. Мен сзимни босолмасдим. Уни Ò›андай операяис Ò›иламан? Òšслларимга Ò³озирдан титроÒ› кирспти.
— Агар Ò›срÒ›сангиз, бир Ò³афтага кечиктирамиз. Чет слдан хоÒ³лаган профессорингизни чаÒ›ирасиз, — Комил Ò³олатимни ксриб шу Ò›арорга келганди.
— ЙсÒ›! Мен уни Ò³еч кимга ишонмайман! Ò²олатини сзим, сз ксзим билан ксришим керак. Ана шунда даволашим осон кечади, — мен Ò›атъий Ò›арорга келгандим.
АллоÒ³га минг илтижо билан иш бошладим. ЎÒ“лимнинг аÒ³воли мен сйлагандан Ò³ам ёмон скан. Буни билгач, сзимни Ò›слга ололмай Ò›олдим. Мени Ò›алтироÒ› босганди.
— Аркин Валиевич! Сизга нима бслди? — ёрдамчим шошиб Ò›олди.
Комил сна жонимга оро кирди:
— Ўз сÒ“лингизнинг Ò³аётига зомин бслмоÒ›чимисиз? Бу — Умид! Асингиздан чиÒ›арманг! Ўзингизни Ò›слга олинг! БошÒ›а беморлар соÒ“лиÒ“и учун сн чандон курашган бслсангиз, сÒ“лингиз учун юз чандон курашинг! Сиз отасисиз!
Бу гаплардан сснг бошимга тсÒ›моÒ› теккандек бслди. Жон-жаÒ³дим билан ишга киришдим. ЎÒ“лимнинг Ò³аёти учун курашишим керак ахир!
Операяис муваффаÒ›истли чиÒ›ди. Аммо"¦ тажрибамдан биламанки, Умиднинг аÒ³волидаги беморлар беш йилдан ортиÒ› сшамайди! Ай Худойим, мен бунга чидолмайман! АаÒ³от, сÒ“лим йигирмага Ò³ам киролмайди? Беморларимнинг сÒ›инларига бемалол «унинг саккиз ой, бир йил умри Ò›олган», деб айтаверардим. Уларни Ò›анчалар азобга Ò›сйганимни снди тушунспман.
* * *
Тинимсиз дори-дармон, парвариш билан Умид уч йил схши юрди. Кейин сна орÒ›ага кета бошлади. ДаÒ³шатга тушдим. Умид Ò›иладиган Ò³еч нарсам Ò›олмаганди. Ò’амга ботиб Ò›олдим. Кимдир менга ёрдам беришини, кснглимни кстаришини истардим. Одамлар менинг олдимга умид билан келарди. Бир оÒ“из гапимдан тасалли топиб Ò›айтарди. Мен-чи? Мен кимдан нажот кутай?
Бошимни Ò›аерга уришни билмай юрганимда Ò²аж мавсуми бошланиб Ò›олди. Мисмга келган фикрдан Ò›увониб кетдим. ЎÒ“лимни Ò²ажга олиб бораман. Зам-зам сувидан ичираман, муÒ›аддас Каъбада туриб иккаламиз дардига шифо ссраймиз. Шу хаёлда намоз сÒ›ишни сргандим. Ксплаб дуоларни ёдладим. ЎÒ“лим Ò³ам мен билан бирга-бирга срганди. Иккаламиз илк бор масжидга кирганимизда, саждага бош Ò›сйганимизда шу Ò›адар Ò›албим таскин топдики, буни таърифлаб беролмайман. ЎÒ“лим Ò³ам анча тетик бслиб чиÒ›ди. Бизга Ò›сшилиб онаси Ò³ам ибодат Ò›иларди. Ò²ажга Ò³ужжат тсÒ“ирлаётиб у ердагиларнинг гапидан сйга толдим. Бу муÒ›аддас сафарга Ò³алол пул билан бормоÒ› керак! Менинг топганларим Ò³алолми? Ўлим остонасидаги беморларимдан операяис учун пул олганман. ЙиÒ›Ò›ан-терганим шу пуллар свазига келган. Уларни Ò³алол деб бсладими? АаÒ³от охирги умидим Ò³ам пучга чиÒ›са? Ай Худо, нега мендан марÒ³аматларингни асйсан? Туни билан юрагимни Ò“ам кемирди. Артасига сна сзимни Ò›слга олишга интилдим. Бу борада илмлироÒ› кишига маслаÒ³ат солдим.
— Ò²адс Ò›илиб беришган бслса бошÒ›а гап сди"¦ — деди у Ò³ам сйга толиб. — Аммо сиз кснглингизни чсктирманг. ЎÒ“лингиз ва сизнинг номингиздан кетаётганларга айтиб, пайÒ“амбаримизга салом йсллаймиз. Зам-зам сувидан келтирамиз.
Òšалбим сна ишончга тслди. АллоÒ³нинг марÒ³амати кенглигига ишондим. Кейинги йил Ò³алол пул топиб, сÒ“лимнинг сзини бслсасм Каъба зиёратига юборишни нист Ò›илдим.
Ò²ожилар келтирган шифобахш сувдан нист Ò›илиб, сÒ“лим тсйиб-тсйиб ичди. Шу баробарида унга фаÒ›ат касалнинг чекинишига ёрдам берадиган озиÒ›-овÒ›ат берардик. Умиджон сна аста-секин соÒ“лигини тиклай бошлади. Иккинчи бор стказган кичик операяисдан сснг у бутунлай соÒ“айди, десам ишонаверинг.
— Дадажон, мен соÒ“айиб кетаман! ÒšсрÒ›манг, сÒ“лим слиб Ò›олади, деб Ò›срÒ›манг! Мен авваллари слимдан Ò›срÒ›ардим. Анди Ò›срÒ›майман! Биз кспчиликмиз, наÒ³от битта касалликни енголмасак"¦ Мен, ойим, сиз тинмай курашспмиз. Яна"¦ Ларвардигор бор! У бизни ноумид Ò›илиб Ò›сймайди, — операяисдан чиÒ›Ò›ан Умиджонинг бу гапларидан йиÒ“лаб юборган бслсам-да, тасалли олдим.
Ò²озир у йигирма икки ёшда. Уйлантириш тараддудидамиз. Унинг хасталиги менга катта ибрат бслди. Ò²озир беморларимдан Ò³еч нима таъма Ò›илмайман. Òšилган гуноÒ³ларимдан тавбадаман. Ò²алол топганим — маблаÒ“имдан шу йил Худо хоÒ³ласа, Ò²аж сафарига бориб келмоÒ›чимиз. Бу Ò³ам амалга ошишига ишонаман. ИншааллоÒ³!..
Ааргиза Усанбоева
(muslim.uz)