—  Биздаги қарз олди-берди, молиявий муомалаларда бир қанча камчиликлар мавжуд. Кўпинча қарзлар ҳужжатлаштириб қўйилмайди. Кичик миқдордаги муомалалар эса унутилади ёхуд қарз сифатида кўрилмайди. Оқибатда бировнинг ҳақи эсдан чиқарилади. Баъзида шундай ҳолатлар бўладики, бозор ёхуд дўконларда сизга қарз берган ҳақдорни топишнинг имкони бўлмай қолади. Шундай ҳолатларда нима қилиш керак? 

— Қарз бераётганда унинг миқдорини ўша кунги нарҳдаги бирон маҳсулот, ёки валютага бичиб қўйса бўладими? Агар қарз ҳужжатлашуви пайтида бундай келишув бўлмаган бўлса, узоқ муддатдан сўнг қарз қайтарилганда инфляция ҳисобга олинадими?

— Қарзнинг закоти қандай бўлади? Ҳали қайтарилмаган қарздан закот чиқариладими?

Суҳбатнинг тўлиқ матни

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мунофиқнинг аломати учтадир: гапирса ёлғон гапиради, ваъда берса, вафо қилмайди ва омонатга хиёнат қилади», деганлар.
Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мунофиқ худди икки қўра орасида сарсон бўлган қўйга ўхшайди. Ҳали унисига сарсон бўлади. Ҳали бунисига сарсон бўлади» — дедилар.
Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг бу ҳадиси шарифларида мунофиқнинг ҳолини жонли мисол билан васф қилиб бермоқдалар. У зот мунофиқни икки қўра орасида қай бирига қўшилишини билмай сарсон бўлиб юрган қўйга ўхшатмоқдалар.
Ҳа, мунофиқ худди қўйга ўхшаб ё мусулмонларга, ё кофирларга қўшила олмай сарсон бўлиб юрган кимсадир. Аллоҳ таоло ўшандоқ бўлишдан ўзи асрасин. Ҳақиқатан ҳам шундай одамларни кўзимиз билан кўриб, гувоҳ бўлганмиз. Ҳузуримизга келганда эгилиб, букилиб, жами яхши сифатларимизни оғзи тўлдириб гапириб, сўнгра орқамиздан бўҳтон, фитна фасод тарқатаётганларини эшитиб ҳайрон қоламиз. Буларнинг дўстлигини ҳам душманлигини ҳам билмаймиз.
Салафи солиҳлардан бирлари айтган эканлар: «Жанг майдонида душмандан қўрқмайсан, шахдам қиличингни яланғочлаб борасан, негаки кўз ўнгингда турган душманинг аниқ. Аммо мунофиқдан қўрқасан, чунки, унинг дўстлигини ҳам дўшманлигини ҳам билмайсан. Саломингга алик олганда бағрига босиб йиғлаб кўришган одамнинг бир икки дақиқадан сўнг ортингдан отиб турган тоши оғриқлари юрагингга етиб боради. У мисоли об-ҳавога ўхшаб ўзгариб туради».

Суҳбатнинг тўлиқ матни

— Баъзи ёшлар масжидларга шортик, енгсиз кўйлакларда киришади. Уларга бундай ҳолатда масжидга кирма, деб танбеҳ берсангиз, авратим ёпиқ бўлса бўлди-да, дейишади. 
— Ҳар бир ибодатнинг фарзу вожиби бўлгани каби суннат, мустаҳаб амаллари ва одоблари бор. Суннат ва мустаҳаб амаллар фарзни қувватлаб туриш учундир. Суннат тарк этилгани сари фарз ҳам емирилиб бораверади. Худди шунингдек авратни ёпиш фарз бўлса, Расулуллоҳ с.а.в. таълим берганларидек кийиниш суннатдир. Русуллуллоҳ с.а.в. узрли сабаб бўлмаса, ҳеч қачон фақатгина авратни ёпадиган кийим билан намоз ўқимаганлар. Шароит бўлатуриб шортик ёки калта кўйлакда намоз ўқиш беадабликдир. Ундан ташқари бундай кийимлар қиёмда авратни беркитиши мумкин, лекин руку, сажда ва қаъдада тиззалар ва беллар очилиб қолади. Бу бошқаларнинг ҳам намозига зарар етказади. Шунингдек турли ҳайвон ёки инсонларнинг сурати бор кийимлар ҳам ибодат либосига тўғри келмайди.

— Эркаклар учун ўта тор, юпқа ва калта кийимлар кийиш ҳукми қандай?
— Аввало тиббий тарафдан бундай кийимлар инсонга зарар эканлигини тиб олимлари исботлашди. Бу ҳолатдаги кийимда риё, мақтанчоқлик ҳам бор, ўзини, баданини кўз-кўз қилиш бор. Шунингдек бундай кийимларда намоз ўқиш ноқулай. Расуллуллоҳ с.а.в. айтганларидек, «Кимки бир қавмга ўзини ўхшатаверса, у ўша қавмдан бўлади». Демак, мусулмон инсон ҳар кимга кўр-кўрона тақлид  қилавермаслиги керак. Ўта тор, юпқа, ҳарир, гулли, ялтир-юлтир либослар йигитларнинг эркаклик ғурурига ҳам таъсир ўтказади. Муттасил мана шундай либос кийган йигитларда аёлсифатлик белгилари намоён бўла бошлайди.

Суҳбатнинг тўлиқ матни

— Анас ибн Молик айтди: “Бир куни биз Пайғамбар (с.а.в.) ҳузурларида эдик. Шу пайт: “Сизларнинг олдингизга ҳозир жаннат кишиси чиқади”, дедилар. Шу пайт худди шу сифат билан сифатланган киши чиқди. Салом бериб қавм билан бирга ўтирди. Пайғамбаримиз (с.а.в.) туриб кетганларидан кейин ҳалиги киши билан Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос ҳам чиқди ва: “Сен менга уйингдан жой берсанг меҳмонинг бўлсам” деди. Ҳалиги киши “Хўп”, деди. Абдуллоҳ уникида бир кеча ётди. Айтадики: “Ўша кеча ҳалиги одам бир соат ҳам туриб ибодат қилмади. Фақат тўшагига ётаётган пайт Аллоҳни зикр қилиб такбир айтди. Ҳатто шу билан бомдодда турди. Сўнг таҳорат қилиб, намозини ўқиди. Эрталаб рўза ҳам тутмади. У кишини қилаётган амалларини кузатдим, ортиқ амални кўрмадим. Сўнгра унга: “Мен Расулуллоҳ (с.а.в)дан мажлисда: “Сизларга аҳли жаннатдан биттаси чиқади”, деганларини эшитдим. Кейин сиз чиқдингиз ва сиз билан бирга бўлиб, буни аниқламоқни ҳоҳладим. Сиз нима амал қилсангиз кўрдим. Сизга эргашдим. Кўп амал қилганингизни кўрмадим. Сизни Пайғамбар (с.а.в.) айтган нарсага эриштирган нарса нима?” дедим. У айтди: “Кўрганингдек, у ҳеч нарса эмас. Бундан бошқачароқ амал қилмайман, худди ўзинг кўрганингдек. Фақатгина мен мусулмонларнинг бирортаси учун ўзимда ёмонлик топмайман. Аллоҳ таоло яхшилик қилиб берган нарсаларга ҳасад қилмайман”, деди. Мана шу нарса Расулуллоҳ (с.а.в.) айтган мақомга етказади.

Суҳбатнинг тўлиқ матни

Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) одамларнинг энг гўзали, одамларнинг энг сахийи, одамларнинг энг шижоатлиси эдилар» (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).
Баро ибн Озиб (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) одамларнинг энг чиройлиси ва хулқи энг гўзали эдилар» (Имом Бухорий ривояти, «Жомеъус-саҳиҳ»).
Мўминлар онаси ҳазрати Оишадан (розияллоҳу анҳо) ривоят қилинади: «Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи васаллам) хулқлари Қуръон эди» (Имом Муслим ривояти).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, мен карамли ахлоқларни комил қилиш учун юборилганман», дедилар» (Имом Аҳмад, Бухорий ва Ҳоким ривоят қилишган).

Суҳбатнинг тўлиқ матни

— Закот ибодати закот берувчига ҳам, закот олувчига ҳам кўплаб фойда келтиради. У жамиятга ҳам катта фойда келтиради. Шунинг учун закот ибодати тадбиқ қилинган жамиятларда кўпгина мушкулот ва муаммолар ўз-ўзидан ҳал бўлади.
Закот берувчи ўзига фарз қилинган молиявий ибодатни адо этиш учун уни ҳақдор кишиларга икки қўллаб олиб бориб бериши керак. Закот олувчи камбағаллар бойларни қидириб юрмасликлари лозим. Закот берган киши «мен камбағалга ёрдам бердим» — деб ўйламай, балки «муҳтож киши менинг закотимни олиб менга ёрдам берди, молимни ҳалоллаб, тозалаб берди» — деб ҳурсанд бўлиши керак. Закот олувчига битта фойда бўладиган бўлса, закот берувчига минглаб дунёвий ва уҳровий нафлар бор.
Бу ибодат бойларни бахиллик, манманлик балосидан поклаганидек камбағалларни ҳасад, ичи куйиш каби дардлардан поклайди. Чунки бойдан закотини қабул қилиб олган, ундан гўзал муомала кўрган камбағал унга ҳеч қачон ҳасад қилмайди. Аксинча, унга доимо ҳурмат эҳтиром билан қарайди, унинг ҳақига дуо қилади. Аллоҳдан “Унинг моли яна ҳам кўп бўлсин, менга ўхшаганларга яна ҳам кўпроқ закот берсин» — деб сўрайди.
Умар ибн Абдулазиз айтадилар:
 «Намоз сени ярим йўлга етказиб қўяди, яъни жаннатнинг ярим йўлигача бошлаб боради, рўза ибодати эса ундан жаннатнинг эшиги олдигача олиб боради. Садақа, закотинг эса жаннат эшигидан ичкарига олиб киради» — деганлар.

Суҳбатнинг тўлиқ матни

— Неъматларнинг шукри ушбу уч иш билан амалга ошади:
1. Неъмат берувчи − мунъим зотни эътироф этиш.
2. Қалб билан Аллоҳ таолога муҳаббат қўйиш.
3. Неъматларни Аллоҳ таоло яхши кўрадиган нарсаларга, рози бўладиган ишларга сарфлашдир.
Шукрнинг яна бир ифодаси неъматларни тил билан гапиришдир. “Раббинг неъмати ҳақида сўзла” оятига биноан, Аллоҳнинг неъматлари ҳақида сўзлаш шаръан матлубдир. Раббингиз неъматларини эсланг оятидан уни шукрини адо қилинг, уни таъсирини кўрсатинг дейилгани ҳолда, буюк бир одоб таълим берилмоқда. У ҳам бўлса неъмат ҳақида гапириш ва уни кўрсатиш, олийжаноблик, саҳийлик каби гўзал аҳлоқлар билан хулқланишга қизиқтирилмоқда. Шунинг учун банда ўзига берилган неъматларни эслатма ва ибрат учун гапириб туриши маъқул саналган.
Карамли зотлар Аллоҳ таоло уларга ўз фазлидан ато қилган нарсаларни сарфлайдилар, уларга бу нарсаларни етказган Зотга ҳамд айтадилар. Имом Қуртубий бу оят тафсирида шукр ва сано билан Аллоҳ таолонинг неъматларини ёйинг, гапиринг, шукр билан уни эътироф қилинг деганлар. Нўъмон ибн Баширдан Имом Шаъбий ривоят қилишича, Пайғамбар алайҳиссалом: “Ким озига шукр қилмаса, кўпига ҳам шукр қилмабди. Ким инсонларга шукр қилмаса, Аллоҳ таолога шукр қилмабди. Неъматларни гапириш шукрдир. Уни тарк қилиш эса куфрдир” дедилар.
Молик ибн Назла ал-Хушамий: “Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларида йиртиқ кийим билан ўтирган эдим, молинг борми дедилар. Ҳа, Ё Расулуллоҳ! дедим. Модомики, Аллоҳ сенга мол ато қилган бўлса, унинг асарини сенинг устингда кўринсин дедилар”. Бу ҳақида Абу Саъид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло гўзалдир, гўзалликни яхши кўради ва бандасида ўз неъматларининг асарини кўрмоқликни яхши кўради” дедилар.

Суҳбатнинг тўлиқ матни

— Халқимизда таваккул (таваккал) истилоҳини кўпинча тахминий, бўлса бўлди, бўлмаса йўқ, мубоҳ амал деб нотўғри тушуниб қолинган. Аслида «Сендан ҳаракат – Худодан баракат» мақоли таваккул маъносига яқинроқ.
Таваккулни деҳқон мисолида яхши тушунишимиз мумкин. У ерни тайёрлайди, уруғни экади, парваришлайди, ўғитлайди, меҳнат қилади. Ҳосилни эса Аллоҳга таваккул қилиб, яхши умид қилади. 
Абдураҳмон ибн Абу Лайло айтади: Бир киши Пайғамбарнинг (с.а.в.) олдиларига келиб: “Эй Аллоҳнинг элчиси, туямни қўйиб юбориб таваккул қилайинми ёки боғлаб қўйибми?” деб сўради. Набий (с.а.в.): “Уни боғлаб, кейин Аллоҳга таваккул қил”,  дедилар.
Ушбу ҳадиси шарифда таваккул қилиш билан бирга сабаб бўладиган ишларни қилиш лозимлиги таъкидланмоқда. Таваккул — қалб иши, у банданинг қалби, нияти ва эътиқодига боғлиқдир. Ишнинг амалга ошиши Аллоҳ таоло томонидан амалимизга боғлаб қўйилган.
Муовия ибн Қурра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Умар ибн Хаттоб аҳли Ямандан бир гуруҳ одамларга йўлиқиб қолиб:
— Сизлар кимсизлар? – деб сўради.
— Таваккул қилувчилармиз.
— Йўқ! Сизлар текинхўрларсиз. Таваккул қилувчи олдин донни ерга сепиб қўйиб, кейин Аллоҳга таваккал қилади», – дедилар».
Ривоятларда келишича, яманликлар: «Аллоҳнинг уйини ҳаж қилсаг-у, У бизни оч қўярмиди», дейишар экан. Ваҳоланки, Маккаи мукаррамага келгандан сўнг тиламчилик қилишга тушишаркан.

Суҳбатнинг тўлиқ матни

— Турли юмушлар билан айни бир инсонга кунига 3-4 мартадан қўнғироқ қилишга тўғри келади. Ҳар бир қўнғироқда салом бериш керакми? Ёхуд бир марта бошида салом берилиб, кейингиларида бермаслик лозимми? Бунинг учун вақт чегараси борми?
— Саломнинг исрофи бўлмайди. Саҳобалар саломлашиб, кейин бир дарахтдан айланиб ўтиб, кўришсалар, яна саломлашаверардилар. Уйимизга меҳмон келса, унинг ҳузурига ҳар кирганда салом берилса ҳам афзал. Телефонда ҳам ҳар қўнғироқда салом берилгани афзал. Лекин бир марта салом берилгани билан ҳақ адо этилади. Бунинг мисоли шундай: таомни бир марта бисмиллоҳ деб ейилса суннат адо этилади. Аммо ҳар луқмада бисмиллоҳ деб таомланиш афзал ва савоби каттадир.

Суҳбатнинг тўлиқ матни

«Улар сизга либосдир, сиз уларга либосдирсиз» (Бақара сураси, 187-оят).
Аллоҳ таоло эр-хотинларни бир-бирларига нисбатан либосга ўхшатмокда. Либос нима? Ундан мақсад нима? Унинг вазифаси нима?
Либоснинг асосан икки вазифаси бор. Бири - эгасини иссиқ-совуқдан асраш. Аллоҳ эр-хотинни бир-бири учун либосга ўхшатгани улар ҳам либос каби бир-бирларини иссиқ-совуқдан асрасин. Нафақат фаслнинг иссиқ-совуқлари, балки ҳаёт йўлида учрайдиган иссиқ-совуқлардан, яъни инсоннинг ҳолини хароб, умидларини сароб, юзини қаро қиладиган турли фисқу-фужур, гуноҳу маъсиятлардан бир-бирини асрасин. Инсоннинг умр йўли доим бир текис, равон бўлавермайди. Унинг ўзига яраша пасту баланди, яхши-ёмон, аччиқ-чучук, шоду хуррамлик, қайғу, маҳзунлик ва албатта, турли синовларга бой кунлари бўлади. Инсон бу кунларни босиб ўтаркан, баъзида турли хато-камчиликларга, адашувларга йўл қўйиши бор. Ана шунда эр-хотин бир-бирига асқотади, таскин, тасалли беради, асраб-авайлайди.

Суҳбатнинг тўлиқ матни