SULTON JO’RA
(1910-1943)



Iste’dodli shoir Sulton Jo‘ra adabiyotimizga 50-yillarda Amin Umariy, Usmon Nosir, Oydin, Zulfiya, Zafar Diyor, Quddus Muhammadyy kabi adiblar bilan birga kirib kelgan bo‘ginga mansubdir. U bor-yo’g’i o‘ttiz uch yil umr ko‘rdi, shundan o‘n uch yilinigina adabiyotga, she’riyatga baxshida etdi.

Sulton  Jo‘ra  1910  yilda Buxoroning  Shofrikon tumanidagi Qog’oltom qishlog’ida dehqon oilasida dunyoga keldi.  Uch-to‘rt   yoshligidayoq   ota-onasidan   judo   bo‘lib, qarindosh-urug’lari   tarbiyasida   bo‘ladi.   So‘ngra     Sho‘ro maktablarida boshlang’ich ta’limni olgach, Buxoro Erlar bilim yurtiga o‘qishga kirib, uni 1930 yilda tugatadi. Maktablarda,   bilim   yurtlarida,   qolaversa,   Andijon davlat pedagogika oliy bilimgohlarida adabiyotdan dars beradi.

Ijodi ham shu yillardan boshlangan bo‘lib, uning birinchi   she’ri   1927   yilda   «Mehnat   qo‘ynida»   nomi bilan «Yangi yo‘l» oynomasida chop etiladi. So‘ngra, uning «She’rlar»   (1933), «Fidokor»   (1939), «Moskva»  (1941) kabi to‘plamlari,  «Kulgi»   (1936),  «Shodligim»   (1939), «Ochiq chehralar»   (1939)   kabi turkum she’rlari paydo bo’ladi.

She’rlar va to‘plamlarning nomidan ko‘rinib turganidek, ularda shoir davr va zamon, zamondoshlari dardi, quvonchi, shodligidan hikoya qiladi.
 
Sulton Jo‘ra qator liro-epik dostonlar, ertaklar muallifi sifatida ham kitobxonga tanish. Uning «Qaldirg‘och», «Jannat» kabi ertak-dostonlarida yosh kitobxonning romantik ruhini ifodalaydi. Undagi qaldirg’och ramziy obrazi orqali yoshlarning ona-Vatanga sadoqati umumlashtiriladi. Shoir «Zangori gilam» she’riy ertagida folklor motivlaridan keng foydalanish orqali o‘z kitobxonining ichki olamini, sir-asrorini ochib beradi. «Karim va Qunduz» poemasida bo‘lsa mehnat va uning gashti, rohati haqida so‘zlaydi. Shoirning «Bruno» dostoni uning ijodida muhim bosqichdir. Unda Jordano Brunoning o‘lmas obrazi gavdalantirilgan.

Sulton Jo‘ra bolalar uchun bir talay asarlar yaratgan.  «Harflar paradi»,  «Tinish belgilarining majlisi», «Yolg’onchi», «Cho‘ntak», «Oy nechta», «Sog’inchli salom» kabi asarlari bolalar adabiyotining eng yaxshi namunalaridir.

Ulug’ Vatan urushi yillarida Sulton Jo’ra ijodi yangi bosqichga ko‘tarildi. Butun hayoti, ijodini ona Vatan mustaqilligiga baxshida etdi. U o‘zining «Pulemotchi ovozi», «To‘pchi Muhammad» «Nayzamiz» va «Chavandoz» kabi qator she’rlarida fashizmga la’nat o‘qiydi.

Shoir bu yillarda urush mavzuida o‘zining «Iroda» dramasini ham yaratdi. Uning urush mavzuida yaratilgan asarlari orasida «Sog’inchli salom» she’ri alohida o’rin tutadi. Unda ota-ona, yor va birodar. yigit va qiz, qavm-qarindosh firog’iga sabab bo‘lgan urushga la’natlar yog’diradi. Shoir:

Sog’indim chirog’im, nechora, biroq —
Har bir ayriliqning ko‘rishmog’i bor,—

deya g’alabaga ishonch bildiradi. U ana shu jangu jadalda 1943 yilning 10 noyabrida qahramonlarcha halok bo‘ladi.

MAMARASUL BOBOYEV
(1911-1969)




Iste’dodli shoir Mamarasul Boboyev o‘z asarlarida real voqelikni, inson go‘zalligini kuylab, kishilarning yorqin obrazini yaratishga intildi.

Mamarasul Boboev Samarqand viloyatining Kattaqo‘rg‘on shahrida 1911 yili tug‘ildi. U dastlabki ma’lumotni Navoiy nomli maktabda oldi, Shoir 1927 yilning kuzida Buxorodagi xo‘jalik texnikumiga o‘qishga kirdi.

1934—1938   yillarda   Mamarasul   Boboev     Toshkent davlat pedagogika instituti til va adabiyot fakultegning sirtqi bo‘limini tamomladi. 1939 yilda «Guliston» jurnalida uning «Ulug’bek» nomli tarixiy poemasi bosilib chiqdi.

Ulug‘ Vatan urushi shoir uchun sinov yillari bo‘ldi. U 1941-1946 yillarda  vatan  mudofaasida  qatnashib, Eronda xizmat dildi.

«Vatan sha’niga»   (1939), «Shodiyona» (1951), «Sevgan qo‘shiqlarim» (1959),   «Yangra  rubob»   (1961), "œAyni yoz" (1961),   «Yuragimning   aytganlari»    (1963) singari qator   she’riy   to‘plamlarning   muallifidir.

Lermontov,  Nekrasov.  Simoyov,  Surkov,  Vurg’un,  Qulitev,; Shchipachev, Musa Jalil, Tumanyan, Rasul Hamzatov kabi  shoirlarning asarlari Mamarasul  Boboyov tarjimasida o’zbek kitobxonlarida borib yetdi. Uning "œEron osmoni ostida" turkum she’rlari horijiy sharq mavzuidagi eng yaxshi asarlar sirasiga kiradi.

USMON NOSIR
(1912-1944)



30-yillarning ko‘zga ko’ringan, el og’ziga tushgan  iste’dodli shoiri Usmon Nosir 1912 yil 13 noyabrda Qo‘qon shahrida hunarmand oilasida dunyoga keldi.

Bolaligi bolalar uyida o‘tgan Usmon o‘rta maktabni bitirgach, 1931 yildan boshlab Alisher Navoiy nomidagi Samarqand davlat universitetining Til va adabiyot fakultetida Amin Umariy, hasan Po'latlar bilan birgalikda tahsil oldi.

Usmon Nosirning ilk she’rlari universitetda o‘qib yurgan vaqtlaridayoq matbuotda ko‘rina boshlagan edi. Natijada shoirning «Quyosh bilan suhbat» (1932), «Safarbar satrlar» (1932), «Traktorobod» (1934), «Yurak» (1935), «Mehrim» (1936) kabi she’riy to‘plamlari,  «Norbo‘ta» va «Naxshon» poemalari hamda «Atlas» she’riy dramalari birin-ketin nashr qilindi. Uning «Norbo‘ta» (1932) asarida O’zbekistondagi fuqarolar urushi mavzui, «Naxshon»da qardosh arman xalqi farzandlarining ozodlik uchun intilishlari kuylangan bo‘lsa, antik dunyodagi qullar kurashini aks ettiruvchy «Nil va Rim» kabi poetik asarlari tarix va xalq mulki bo‘lib qoldi.

Usmon Nosir she'riyati, avvalo, hayotiyligi, qolaversa, jozibali va isyonkorligi, ayni chog'da sodda va ravonligi bilan tezda kitobxon qalbidan chuqur joy egallaydi. Shundan bo'lsa kerak, shoir she'rlari hamon davralarda tez-tez yoddan aytiladi:

Yurak, sensan mening sozim,
Tilimni nayga jo‘r etding,
Ko‘zimga oyni berkitding
Yurak, sensan ishqibozim.
Senga tor keldi bu ko‘krak.
Sevinchim toshdi qirgoqdan
Tilim charchar, ajab gohi
Seni tarjima qilmoqdan.

Usmon  Nosirning tarjima  sohasidagi  xizmati  ham bebahodir.   Uning   tarjimasida   Pushkiniing    «Boqchasaroy fontani» poemasi, Lermontvaning «Demon» («Iblis») asari o’zbek kitobxonlarining qalbiga yetib brogan.

Samimiy, jo‘shqin, lirik iste’dod egasi Usmon Nosirning asarlari hamisha kishini hayajonga soladi. Usmon Nosir qatag‘onlik davrining qurboilaridan biri sifatida yosh umrini sho‘ro lagerlarida azob-udubatda o'tkazib, tutqunlikda 1944 yili vafot etgan. Shoir nomi yoshlik, kurash, go‘zallik kuychisi bo‘lib, o‘zbek xalqi qalbida abadiy yashaydi.  Ha, shoir o‘zi aytganidek:

Ming yillardan keyin ham
Unutma meni bog'im.
She’rlarim yangrab qolur...
Bir umrga o‘lmayman,—

deganda haq edi.

ZAFAR DIYOR
(1912—1946)



O’zbek bolalar adabiyotining ko‘zga  ko‘ringan vakillaridan biri Zafar Diyordir. U 1912 yili Namangan viloyatining Chust tumanida kambag’al dehqon oilasida tug’ildi. Avval eski maktabda, so‘ng Sho‘ro   davri bolalar uyida ta’lim oldi.

Bo‘lg‘usi shoir 1927 yilda Narimonov nomli o‘zbek Erlar bilim yurtiga o‘qjshga kirib, uni 1933 yilda a’lo baholarga tugatib, o‘sha yerda adabiyot muallimi bo‘lib xizmat qildi. 1941 yilda esa Toshkent Davlat pedagogika oliy bilimgohini tugatdi.

Shoir ijodi garchi erta boshlangan va ko‘pgina she’rlari «Lenin uchquni», «Yosh leninchi», «Yosh kuch», «Kolxozchi bolalar» kabi ro‘znomalarda chop  etilgan  bo‘lsa ham, uning «Qo‘shiqlar» nomli birinchi she’riy to‘plami 1933 yilda nashr etiladi. Jurnalistika shoir faoliyati  bilan chambarchas bog’liqdir. U avval «Lenin uchquni» (1936-1941) ro‘znomasida mas’ul kotib, 1941 yildan umrining oxirigacha  «Qizil O’zbekiston»  ro‘znomasida bo‘lim mudiri bo‘lib ishlaydi.

Shoirning  «Qo‘shiqlar»  to‘plamidan so‘ng  «Tantana» (1938), «She’rlar»  (1939), «Bizning qurolimiz»,  "œBizning oila" (1942), «Sovg‘a» (1944) kabi she’riy majmualari bosiladi.

Zafar Diyor Ikkinchi jahon urushi yillarida (1941-1945) rang-barang janrlarda samarali ijod qildi. Uning «Ona allasi» (1942) qo‘shig‘i o‘z vaqtida yozilgan qo‘shiq edi. Uning «Qurol bering menga ham!» she’ri Hamid Olimjonning «Qo‘lingga qurol ol!» asariga hamohang edi. Shuningdek, «Orzu», «Timurchilar maktubi», Otam kelar yaqinda», «Tabassum» «To‘qqizinchi may» kabi she’rlari yoshlarni qahramonlik, vatanparvarlik va birodarlik ruhida tarbiyalashda muhim rol o‘ynaydi.

Zafar Diyor mohir bolalar shoiri bo‘lishi bilan birga bolalarning suyukli dramaturgi ham edi. Uning uch qismdan iborat «Baxtli yoshlik», «Uch og‘ayni» p’esalarida bolalar o‘rtasidagi do‘stlik, birodarlik ardoqlanadi. U adabiy-tanqidiy madolalar muallifi sifatida "œNabi Rahimov", «Abay o‘lanlari», «Ashulalar» kabi ko‘plab maqolalar chop ettirgan. U tarjimon va nosir ham edi.

Zafar Diyor 1946 yil 14 aprelda bevaqt vafot etdi. Uning vafotidan keyin «Kichkina bog’bon haqida doston» (1947), «Chaman» (1948), «Gunafsha» (1952), «Asarlar» (1954), «Qanotli do‘stlar» (1958), «Suv bilan suhbat» kabi to‘plam va saylanmalari nashr etildi.

AMIN UMARIY
(1918—1942)



Sho‘ro davri o‘zbek adabiyotining ko‘zga ko’ringan vakili Amin Umariy 1913 yili Qo‘qonda xizmatchi oilasida dunyoga kelgan. Otasi Umar aka eski maktablarda muallimlik qilgan. Ona Nisobibi didli, zukko ayol hisoblangan. Shu sabab bo‘lsa kerak, Amin Umariy oilada yaxshi tarbiya ko‘rgan, xatli-savodli bo‘lib voyaga yetgan.

Uning bolaligi o‘lkada inqilobiy ko‘tarilishlar, ish tashlash qo‘zg‘olonlar avjiga minayotgan davrga to‘g‘ri kelgan. Shuningdek, Qo‘qonda Muqimiy, Furqat, Zavqiy, Anbar Otin kabi elparvar shoir va shoiralarning ijtimoiy adolatsizlikka qarshi kurashi avj olgan davr ham edi. Xususan, Hamza Hakimzodaning «Milliy ashulalar»i, S.Ayniyning «Marseleza» kabi da’vatkor she’riyati Amin Umariyning ijtimoiy ongi o‘suvida, adib bo‘lib yetishuvida muhim omil bo‘ldi.

U o‘rta maktabni tugatib, 1930-1935 yillarda Samarqand Davlat pedakademiyasiga o‘qishga kiradi. Shoir  1935 yilda Samarqand dorilfununini a’lo baholar bilan yakunlaydi. Bu yerda u H.Olimjon, Uyg’un, Oydin  kabi iste’dodli adiblar bilan hamnafas bo‘ladi. 1937 yilda Samarqanddan Toshkentga ko‘chib keladi va shu yili O’zbekiston Yozuvchilari uyushmasi a’zoligiga qabul qilinadi.  Shoirning maktab yillarida boshlangan ijodi xuddi shu davrga kelib gullay boshlaydi. Uning «Salom, maktab!» she’ri 1930 yilda bosilgan bo‘lib, «Yangroq sadolar» nomli birinchi to‘plami 1932 yilda nashr etiladi. To‘plamdagi ko‘pgina she’rlarda o‘sha davr uchun dolzarb bo‘lgan qishloq, sanoat, xotin-qizlar ozodligi, ziyolilar hayotini ifodalovchi mavzular yetakchilik qiladi. Jumladan, «Qaynayotgan seximiz» she’rida sanoat mavzui, «Bolshevik homiysi»da paxtakor dehqon mehnati va «Zarbachi erlar» she’rida ma’rifat mavzui o‘z aksini topadi.

1938 yilga kelib, Amin Umariyshshg «Davr tantanasi» nomli ikkinchi she’riy to‘plami yuzaga keladi. Mazkur to‘plamdagi she’rlar ancha puxta, mavzui jihatidan ancha boy edi. Uning «Yoshlik» (1935) nomli to‘plami shoir ijodida ko‘tarilishdan darak beradi. «Farzand» (1937), «Sadoqat» (1938), «Qo‘shiqlar», «Ijod bog’ida» kabi to‘plamlari ketma-ket yaratildi. Shoir bu yillarda Toshkent Davlat pedagogika institutida muallimlik qildi. «Guliston» oynomasida, O’zbekiston Davlat nashriyotlarida faollik ko‘rsatdi, tarjimon va munaqqid sifatida qalam tebratdi.

Amin Umariy «She’rlar», «Bolalik qo‘shiqlari", «Ovozim», «Quyosh jarchisi» (1939-1941 yillar) kabi to‘plamlar yaratdi, bolalar shoiri sifatida «Bolalik qo‘shiqlari» (1938) kitobini chop ettirdi.

Amin Umariy Ulug’ Vatan urushi yillarida yana ham jonbozlik ko‘rsatdi. Uning «Qasamyod» (1942) nomli she’riy to‘plami o‘sha davr jangovar faxriyasi edi.

U dramaturg sifatida K. Yashin bilan birga «Hamza» (1941), Tuyg’un bilan birga «Qasos» dramalarini yozdi va ularda urush davri kartinalarini chizishga intildi.

Nosir sifatida «Asad» (1932), «Qozon yo‘lida» (1838), «Toshotar» (1939) kabi hikoya va ocherk to‘plamlarini yaratdi.
 
Shoir va dramaturg, nosir va tarjimon Amin Umariy avji ijodi qaynagan davrda — 1942 yil 14 noyabrda Bekobod safaridan qaytgach, betoblikdan vafot etadi.

ZULFIYA
(1915)



O’zbek xalqining sevimli shoirasi, taniqli jamoat arbobi, xalqaro tinchlik uchun kurash jarchisi Zulfiya Isroilova 1915 yili Toshkentda hunarmand oilasida tug‘ilgan.  Shoira Xotin-qizlar bilim yurtida o‘qigan vaqtlarida (1931-1934) adabiy to‘garaklarda she’r mashq qila boshladi. 1935-1938 yillarda O’zbekiston Fanlar akademiyasining A.S. Pushkin nomidagi Til va adabiyot instituti aspiranturasida tahsil oldi.

So‘ngra 1938-1948 yillarda Bolalar nashriyotida muharrir, O’zbekiston Davlat nashriyotida bo‘lim boshlig’i,  1950-1953 yillarda esa «O’zbekiston xotin-qizlari" oynomasida bo‘lim boshlig‘i va nihoyat, 1953-1980 yillarda «Saodat» oynomasining bosh muharriri bo‘lib ishladi.

Zulfiya 17 yoshida yozgan «Hayot varaqlari» (1932) nomli birinchi she’rlar to‘plami bilan Oydin, Muzayyana  Alaviya, Xosiyatxon Tillaxonovalar safiga kirib keldi. Yosh shoira poeziyasi zamonaviy, aktual mavzularga bag’ishlanadi.

Zulfiyaning ijodiy kamolotida o‘zbek va rus klassiklari, xalq og’zaki ijodiyoti va jahon adabiyoti an’analarining roli benihoya bo‘ldi.

Shoira «She’rlar» va «Qizlar qo‘shig’i» (1938) kabi poetik asarlarini ona-Vatan va uning dala, cho‘llarida mehnat qilayotgan paxtakorlar, mexanik, traktorchi qizlarning qaynoq hayotlariga bag‘ishlaydi. Ayni choqda mazkur to‘plamlardagi she’rlar yosh shoiraning she’riy mahorat sirlarini egallayotgan davrini xarakterlovchi asarlar sifatida ham muhim edi.

Ulug’ Vatan urushi davrida shoiraning «Uni Farhod der edilar» (1943), «Hijron kunlarida» (1944) kabi to‘plamlarining nashr etilishi Zulfiyaning peshqadam shoirlar qatoriga dadil kirib kelayotganligidan nishona edi. To‘plamdagi she’rlar Vatanga muhabbat, dushmanga nafrat va g’alabaga ishonch ruhida yaratilganligi bilan xarakterlidir. Zulfiyaning «Mening Vatanim», «Qo‘limda qurolu ustimda shinel», «Bizni kut» kabi umidbaxsh she’rlari urush davri o‘zbek she’riyatining jangovar ruhini anglatuvchi asarlari qatoridan mustahkam o‘rin olgan.

Hozirjavob shoiraning urushdan so‘nggi yillarida yozilgan «Chorjo‘y—Qo‘ngirot» (1947), «Dalada bir kun» (1948), «Zootexnik qiz» (1952), «Tong qo‘shig’i» (1953) kabi bir qator she’rlar turkumi, «Men tongni kuylayman», «Yuragimga yaqin kishilar» (1958), «Kuylarim sizga» (1965), «Salom, sizga erkparvar ellar», «O’g‘lim, sira bo‘lmaydi urush» kabi she’r va to‘plamlarida Vatan madhi, mehnat jarayonida fidokorlik ko‘rsatayotgan kishilar hayoti jo‘shib kuylanadi, xunrez urushlarga la’natlar o‘qiladi. Uning «So‘roqlaydi shoirni she’rim» (1960), «Oydin» (1953), «Quyoshli qalam» (1967) kabi' ocherk, poema va dostonlari H. Hakimzoda, Oybek, Oydin, Hamid Olimjon kabi ustodlarning yorqin xotiralariga bag’ishlangan. Serqirra ijod egasi Zulfiya H. Olimjo ning   «Semurg‘»,   «Zaynab  va   Omon»   dostonlari  asosida p’esa va opera librettolar ham yaratdi.

Zulfiya   «O’ylar»,   «Shalola»  kabi  she’riy  majmualari uchun Hamza nomidagi Respublika Davlat mukofoti sovrindori bo‘lgan. «Saylanma»lari uchun Ittifoq Davlat  mukofoti,  hind mavzuidagi  she’rlari uchun Javoharlal Neru nomidagi umumhindiston sovrini, Tinchlik va do‘stlikni tarannum etuvchi asarlari hamda taraqqiyparvar Osiyo va Afrika yozuvchilari harakatidagi faol ishtiroki uchun xalqaro «Nilufar» mukofotlariga sazovor  bo‘lgan.  Ayni chog’da  Zulfiyaning  xaldaro do‘stlik, tinchlik va  baynalmilal    ruhida    yozilgan badiiy va publitsistik asarlari uning katta jamoatchilik faoliyati bilan qo‘shilib ketadi.  Shoira  Hindiston,  Yugoslaviya, Shri Lanka, Misr, Birma, Avstriya kabi mamlakatlarda  bo‘ldi.   Sovet  xotin-qizlar  komitetining  a’zosi Zulfiya 1956 yilda Osiyo va Afrika yozuvchilarining Dehlida  o‘tkazilgan   birinchi   Konferensiyasida  qatnashib, katta   anjuman  xotirasiga  bag’ishlangan  mashhur «Mushoira» (1958) asarini yaratdi.

Uning  she’rlari  rus,  ingliz,  nemis,   hind,  bolgar, xitoy, arab, fors va boshqa tillarga tarjima qilingan.  Shoira Nekrasov, Lermontov, S. Shchepachev, V. Inber, Lesya Ukrainka, Edi Ognesvet, M. Dilboziy, Amrita Pritam asarlarini o‘zbek tiliga mahorat bilan tarjima qildi.

Yirik jamoat arbobi, shoira Zulfiya — O’zbekiston Oliy Sovetining deputati, Osiyo va Afrika mamlakatlari bilan aloqa qiluvchi sovet komitetining raisi (1962) bo‘lgan.

Hukumat Zulfiyaning samarali ijodi va aktiv jamoatchilik faoliyatini Mehnat Qahramoni unvoni, Lenin ordeni va uch marta Mehnat Qizil Bayroq ordeni va medallar bilan taqdirladi.

U Bolgariya Xalq Respublikasining birinchi darajali «Kirill va Mefodiy» ordeni bilan mukofotlangan. Shoira 1975 yilda 60 yoshga to‘lishi munosabati bilan Xalqlar do‘stligi ordenini olishga sazovor bo‘ldi. Ayni chog‘da u sobiq Ittifoq Davlat mukofoti laureati va Mehnat Qahramoni hamdir.

HAKIM NAZIR
(1915)



O’zbek adabiyoti,   qolaversa, o‘zbek    bolalar   va o‘smirlar adabiyotining ko‘zga ko‘ringan vakillaridan biri Hakim Nazirdir.   U   1915   yilda   Toshkentda  kosib oilasida dunyoga keldi.      Bolaligidanoq     ota kasbi - kosibchilikdan ish boshladi, oyoq kiyim fabrikasida ishlab,   kechqurunlari   o‘qidi. 1936-1941  yillarda esa kunduzi   ishlab,    Toshkent   kechki pedagogika ipstitutida tahsil oldi.

Shu yillardan boshlab, u jumhuriyat bolalar matbuotida, radioda ishladi. Uning ijodi 30-yillardan boshlangan bo‘lib. dastavval lavhalar, reportaj va xabarlar bilan «Lenin uchquni» ro‘znomasida paydo bo‘ldi. Yozuvchining birinchi hikoyalar to‘plami 1948 yilda "œQishloqdagi jiyanlarim" nomi bilan chop etildi. Shundan so‘ng, ketma-ket adibning «Pionerlar bog’i» (1950), "œBesh baho" (1955), «Cho‘l havosi» (1958), «Meni taniysizmi?» (1963), «Bolajonlarim» (1964) singari hikoyalar to‘plamlari va «Chiranma g’oz» kabi sahna asarlari  yaratildi. Mazkur asarlarda yozuvchi bolalar va o‘smirlarga xos beg’ubor qalb harorati va tuyg’ularini ardoqlashga intildi, ularni mehnatsevar, el-yurt, vatan farzandlari bo‘lishga da’vatkorlik qildi. Uning 40 dan ortiq kitoblarida yoshlik tashvishlari, orzu-intilishlari o‘z ifodasini topdi.

Adibsning «Yonar daryo»  (1966), «Ali va Sher»  (1971) kabi qissa va hikoyalarida, shuningdek, "œLochin qanotlari" (1973) kabi romanlarida ham yosh avlodning komil inson bo‘lib yetishuvi yo‘lidagi kurash va umidlar tashvishi va orzulari keng ifoda etildi.

Hakim Nazirning o‘ndan ortiq kitoblari va asarlari rus va boshda tillarda nashr etilgan bo‘lib, ayrim eng yaxshi asarlari «Pioner kutubxonasi» to‘plaminin 6- jildida nashr etilgan. U ayni chog‘da mohir tarjimon hamdir. Shoir V. Kataev, A. Gaydar, L. Kassil kabi bir qator adiblarning bolalar haqidagi asarlarin o‘zbek tiliga ag‘darib nashr ettirdi.

1981 yilda uning besh tomlik saylanma asarlari Hamza nomidagi Respublika Davlat mukofotiga sazovor  bo‘ldi. Binobarin, u O’zbekiston xalq yozuvchisidir.

IBROHIM RAHIM
(1916)



Taniqli yozuvchi va jurnalist Ibrohim Rahim 1916 yili Farg’ona viloyati Quva tumani Soykeldi qishlog’ida kambag’al dehqon oilasida dunyoga keldi. Qishloq maktabini bitirib, o’qituvchilik qildi. Ulug’ Vatan urushining dastlabki kunlaridanoq harbiy xizmatga chaqirilgan Ibrohim Rahim o’zbek tilida chiqadigan front gazetalariga muharrirlik qildi. Jangchilarimizning otashin vatanparvarliklarini aks ettiruvchi ocherklar, hikoyalar, xabarlar yozdi.

1946 yilda harbiy xizmatdan qaytgan adib, respublikamizdagi ro‘znoma va oynoma muharririyatlarida ishlab keldi.

Ibrohim Rahim Radio komitetida (1946-1947), Partiya Oliy maktabida (1947-1950), «Qizil O’zbekiston» (1950-1961) ro‘znomasi muharriri, «O’zbekfilm» kinostudiyasi rahbari (1960-1966), «Guliston» (1966-1970), «Mushtum» (1976-1982) oynomalarining bosh muharriri vazifalarida ishladi.

Yozuvchining ijodiy faoliyati 1938 yildan boshlanadi. Birinchi yirik asari chegarachilar hayotidan yozilgan "œBahodir" (1939) poemasidir. Ibrohim Rahim 1953 yili "Hayot buloqlari»  romanini yozdi.  Keyinchalik bu asar tanqidiy  fikr  va  mulohazalari   asosida    qayta ishlanib,   «Ixlos»   (1958)   nomi  bilan  chop  etildi.

«Chin muhabbat» (1958) va «Fidoyilar»  (1972), «General Ravshanov» (1985) kabi romanlarida Ulug‘ Vatan urushi qahramonlarining hayoti, vatanparvarligi aks ettirilgan.

1966 yilgi Toshkent zilzilasi va uning oqibatlarini  mardonavor  tugatish  hadida  yozuvchi   «Tinimsiz  shahar»  (1968) romanini yozdi. Usning «Taqdir» romani esa yangi   shahar   qurilishiga   bag’ishlangan.     Muallifning «Hilola»   (1960)  qissasi jamoa xo‘jaligida xotip-qizlarning   o‘rni,   ularni   rahbarlik   lavozimlariga   ko‘tarish, jamoa  xo‘jaligi iqtisodiyotini  yuksaltirish  singari o’z davrining muhim muammolarini badiiy hal qilishga bag’ishlangan. Yozuvchining  «Zangori   kema kapitani", «Olovkor»    (1960)  qissalarida   ham   kishilarimizni yuksak ma’naviy qnyofasi,  mehnatdagi qahramonliklar aks  etgan.   «Oqibat»   nomli  romaniga  Hamza  nomidagi Respublika Davlat mukofoti (1983) berilgan.

Ibrohim Rahim 1974 yilda «Jonim fido» va «Chaqmoq» nomli dramalar ham yaratdi. «Chaqmoq»da Belorussiya o‘rmonlarida nemis-fashist bosqinchilariga qarshi kurashgan, ajoyib partizan, o‘zbek yigiti Mamadali Topiboldiev obrazi yaratilgan. U «Farhodning jasorati" kinofilmining   avtori   hamdir.   Adib   Vatan   va xalq oldidagi xizmatlari uchun orden va medallar bilan taqdirlangan.

Yozuvchi Ibrohim Rahim O’zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at  arbobi, O’zbekiston  xalq yozuvchisi  hamdir.

Ibrohim  Rahim  rang-barang  janrlarda   yozgan   asarlari bilan o‘zbek  adabiyotining rivojiga  munosib hissa qo‘shib kelmoqda.

SHAROF RASHIDOV
(1917—1983)



Adib, yirik davlat arbobi Sharof Rashidov 1917 yilning 5 noyabrida Jizzaxda dehqon oilasida tavallud topgan, Narimonov maktabida tahsil ko‘rdi. 1934 yilda Jizzaxdagi pedagogika texnikumini, 1941 yilda Samarqand dorilfununini tugatadi. Shundan so‘ng
muallim va muxbir sifatida o’z faoliyatini boshlaydi.

1938-1941 yillarda Samarqand viloyatining «Lenin yo‘li» ro‘znomasida ishlaydi. 1941-1942 yillarda Ulug‘ Vatan urushida qatnashadi. Frontdan qaytgach, 1944-1947 yillarda rahbarlik ishiga o‘tadi. Samarqand viloyat partiya kotibi bo‘lib faollik ko‘rsatadi,

1947—1949 yillarda «Qizil O’zbekiston» ro’znomasiga muharrirlik qiladi. 1940-1950 yillarda O’zbekiston Yozuvchilari uyushmasi raisi, 1950-1959 yillarda O’zbekiston Oliy Kengashi Rayosatining raisi, 1959-1983 yillarda O’zbekiston Kompartiyasining  Birinchi  kotibi  bo‘lib  ishladi.   Toki  umrining  oxirigacha  Respublika  partiya  tashkilotiga    rahbarlik qildi.  Shuningdek, Ittifoq Partiya    Markaziy qo‘mitasi Siyosiy Byurosi a’zoligiga nomzod ham edi. U o’n bir marta «Lenin ordeni», ikki marta  (1974, 1977) «Mehnat qahramoni Oltin yulduzi» va Lenin mukofoti sovrindori ham bo‘lgan.

Uning ijodi asosan 30-yillarning ikkinchi yarmida boshlangan bo‘lib, dastlab she’riyatda qalam tebratgan. Uning birinchi she’riy to‘plami «Samarqand kuylari” nomi bilan bosilgan. So‘ng esa «O’lkam», «Orzuimiz» (1939) kabi she’rlari chop etilgan. Ulug’ Vatan urushi davrida fashizmga qarshi g’alabaga yetaklovchi she’rlar yozib, 1945 yilda «Qahrim» nomi bilan to‘plam sifatida chop ettiradi. U ayni chog’da adabiyotshunos va munaqqid sifatida ham qalam tebratgan edi. U jang maydonlarida:

Agar jangdan qaytsam orqamga,
La’nat o‘qing, yashashim bekor, —

degan   ahd   bilan   ona-Vatan   dushmanlariga,   fashizmga qarshi qahr-g‘azab tuyg’ularini to‘kib sochadi.

Sharof     Rashidov   maqolanavis —   publisistlikdan kamolga yetgan adib darajasiga ko‘tarildi. Shuning uchun ham uning badiiy ijodi namunalarida bu ruh yetakchi o‘rinni egallaydi. Adibning katta nasr namunalari bo‘lgan «G’oliblar»,  «Bo‘rondan kuchli»,  «Qudratli to‘lqin” romanlarida   urushdan   keyingi   O’zbekiston   xalqini, tiklanish yillaridagi mehnat jasoratlari badiiy ifodasini topgan.

Ijodkorning  «Kashmir qo‘shigi», «Komde va Mudan” kabi    lirik  qissalari    an’anaviy    Sharq    dostonchiligi uslubida bitilgan bo‘lib, yoshlik, bahor, go‘zal hayot nashidasi madhiga bag‘ishlangandir. Adib hayotining so‘nggi  yillarida  yaratgan   «Dil  amri»   qissasi   Vatan urushi yillarida Belorus zaminida kechgan jang manzaralari, turli millat jangchilarining g’alaba yo‘lida olib borgan hayot-mamot kurashi tasviriga bagishlangan.

Sharof Rashidov Sho‘ro hokimiyati davrining barcha davlat arboblari singari vafotidan keyin qoralandi. Hayoti va ijodini o‘rganish ta’qiqlandi. Mustaqillik sharofati bilan kamtarin adib va davlat arbobining nomi qayta tiklandi. U 1983 yilning kuzida to‘satdan vafot etdi.

NAZARMAT
(1917)



Jangchi adiblardan biri Nazarmat (Nazarmat Egamnazarov) 1917 yilning 7 noyabrida Tojikiston Respublikasi, Xo‘jand viloyati, Nov qishlog’ida dunyoga kelgan. U shoir Ashirmat Nazarov (Egamnazarov, 1913 y.)ning ukasidir.

O’rta maktabni 1935 yilda tugatib, 1936 yilda Samarqand Davlat dorilfununiga o‘qishga kiradi. 1941 yilda dorilfununni bitiriboq urushga ketadi. U yerda vzvod komandiri, gvardiya leytenanti darajasida xizmat qiladi. So‘ngra 1947 yilgacha «Front haqiqati» ro‘znomasiga boshchilik qiladi. Armiyadan qaytgach, 1947—1954 yillarda «Qizil O’zbekiston» (hozirgi «O’zbekiston ovozi»), 1955-1985 yillarda esa «Toshkent haqiqati» ro‘znomalarida adabiyot va san’at bo‘limini boshqaradi. Hozirgi kunda O’zbekiston Yozuvchilari uyushmasi qoshidagi jangchi faxriylar qo‘mitasi raisidir.

Nazarmat ijodi 30-yillardan boshlangan bo‘lib, uning birinchi she’ri «Qo‘zichoq» 1934 yilda «Lenin uchquni» ro‘znomasida bosilib chiqadi. Birinchi to‘plami esa 1941 yilda «Yoshlik zavqi» nomi bilan nashr etiladi. Urush tufayli ikkinchi to‘plam ancha kech — 1949 yilda «Vatan ishqi» nomi bilan chop etiladi. Bu to‘plam Sharof Rashidov tavsiyasi bilan bosiladi. Hozirgi kunda uning yigirmadan ortiq she’riy, nasriy asarlari, qo‘shiqlar to‘plamlari chop etilgan.  Xususan,  «Yashil dalalar»   (1955), «Sir bo‘yi, nur bo‘yi»   (1959), «Tog’dagi gulxanlar»  (1962), «Nay sadosi»  (1965), «Bahor qo’shig’i»    (1968),   «Shahrimiz   bolalari»   (1970),   «Mangu olov»   (1972), «Dostonlar»   (1975),  «Yo‘llar va gullar" (1977), «Mehrim-muhabbatim»   (1983), «Tanlangan asarlar»  (1987), «G’unchalar»  (1987), «Muhabbat taronalari" (1992)   keng kitobxonlar  ommasiga yaxshi tanishdir.

Nazarmat  nosir  sifatida ham  ancha  barakali ijod qilib  kelmoqda.  Uning  ocherk  va  hikoyalardan  tashkil topgan «Qirg’oqdagi jang»  (1965), «Burch yo‘li»  (1966) «Sayyod jasorati» (qissa, 1972), «Janggohdan qatralar" (1974), «Turnalar yo‘li»  (1977)  kabi harbiy turku! gi asarlari ham kitobxon va adabiy jamoatchilik e’tiboriga kirgan. Uning bolalar uchun yozgan «Shahrimiz bolalari»,   «G’unchalar»   kabi she’riy to‘plami  ham  e’tiborga loyiqdir. Nazarmat shoir, publisist, ocherknavis, hikoyanavis va qissanavis bo‘lishi bilan birga tarjimon hamdir.  Uning  Bedil,  A.  Jomiy,  N.  Xisrav,  Firdavsiy, M. Mirshakar, M. Tursunzoda, J. Muldagaliev ijodidan qilgan tarjimalari alohida qimmatlidir.

Nazarmat 1992 yili 75 yoshga to‘ldi, ammo' o‘z ijodi rejalarini hormay-tolmay hayrat bilan amalga oshirib  kelmoqda.

Nazarmat O’zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimidir.