RAHMAT FAYZIY
(1918-1986)



Taniqli adib Rahmat Fayziy 1918 yili Toshkentning Beshyog‘och dahasida kosib oilasida dunyoga keldi. U o‘rta maktabni tugatib, «Lenin uchquni», «Yosh leninchi» ro‘znomalari muharriiyatlarida   ishladi.

Uning dastlabki she’riy mashqlari, lavha va ocherklari mazkur ro‘znoma sahifalarida (1937) ko‘rindi. Rahmat Fayziy «Qizil O’zbekiston», «O’zbekiston madaniyati» (1957-1959) ro‘znomalari, «Sharq yulduzi» (1951-1954) oynomasida ishlagan paytlarida uning qalami yanada charxlandi.

Ulug’ Vatan urushidan keyingi tinch qurilish yillari yozuvchi «To‘y to‘yonasi» (1951), Mirzacho‘lni o‘zlashtirayotgan   yoshlarga  bag’ishlangan   «Cho‘lga    bahor    keldi» (1951), «Povest va hikoyalar» (1954), «Shohi darparda» (1958) kabi ocherk va hikoya to‘plamlarini yaratib, yozuvchi sifatida elga tanildi.

Ijodkorning   «Tekin   muzqaymoq»,   «Mening   bobom», "œCho‘ntak", «Nafisa» kabi hikoyalari bolalarni milliy ruhda tarbiyalashga xizmat etdi. Rahmat Fayziy  1962-1965 yillarda  «O’zbekfilm» kinostudiyasida   ishladi. Uning     «Sen  yetim   emassan» 1960—1962),   «Yor-yor»   kinopovestlari   o‘zbek   milliy kinodramaturgiyasi rivojiga salmoqli hissa bo‘lib qo‘shildi. Ayniqsa, yozuvchining  «Sen yetim emassan»  kinopovesti do‘stlik,  vatanparvarlik  va  insonnarvarlikni kuylovchi yetuk badiiy asar sifatida muallifga katta shuhrat keltirdi. Film Butunittifoq hamda xorijiy mamlakatlar ekranlarida namoyish etilib, tomoshabinlarga manzur bo‘ldi.

Rahmat Fayziy 1969 yilda yaratgan «Hazrati inson» romanida temirchi Mahkam aka va Mehriniso opa faoliyati orqali oddiy kishilar qahramonligini ko‘rsatdi.

Rahmat   Fayziy   orden   va   medallar,    O’zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi, O’zbekiston xalq yozuvchisi, Polsha xalq respublikasida xizmat ko‘rsatgan madaniyat arbobi faxriy unvonlari bilan taqdirlandi. Yezuvchining dator asarlari rus va boshqa qardosh tillarga o‘girilgan. U 1986 yilda vafot etdi.

TUROB TO’LA
(1918—1990)



Qo‘shiqchi shoir va dramaturg Turob To‘la 1918 yili Qozog‘iston respublikasi Chimkent viloyatinish Turbat qishlog’ida dehqon oilasida tug‘ildi. U bolalar uyida tarbiyalandi.

1938—1941 yillarda Toshkent pedagogkka institutining kechki bo‘limida tahsil oldi. Shu bilan birga, «Yosh kuch» oynomasi, «Yosh leniyachi» ro‘znomalarida ishladi. So‘ngra O’zbekiston Davlat nashriyotida muharrir, «O’zbekfilm» va O’zbekiston Radiosida bo‘lim boshqaruvchisi, Respublika kinochilar uyushmasi   kotibi, Madaniyat ishlari vazirligida bo‘lim rahbari, O’zbekiston Yozuvchilari uyushmasi qoshidagi adabiyot targ‘iboti rayosatining rahbari, Hamza teatri direktori kabi bir qancha mas’ul ijodiy vazifalarda faollik ko‘rsatdi.

Turob To‘la she’r yozishni 1934 yillardan boshladi. 1939 yilda uning birinchi she’rlar to‘plami bosilgan. 1941—1945 yillarda uning Ulug‘ Vatan urushi frontlarida jang qilayotgan sovet askarlariga bag‘ishlangan she’rlari xalqimizning fashizmga nafrati va vatanga bo‘lgan his-tuyg‘ularini ifodaladi. Shoirning «Shodligim» (1941), «Tabassum» (1944) to‘plamlaridagi she’rlari ham Ulug‘ Vatan urushi frontida kurashayotgan jangchilarga bag‘ishlanadi.

Turob To‘la «Baxt tongotari» (1948), «Sen haqingda»,, «Qanot qoqing, qo‘shiqlarim», «Kamalak», «Nafosat», rus tilida nashr qilingan «Zveni moya pesnya» (1954) yumli to‘plamlari ko‘pgina she’r va dostonlarni o‘z ichiga oladi.

U «Bolalar dostoni» (1950) nomli asarida yosh kitobxonlarga maktab va do‘stlik haqida hikoya qiladi. 1955 yilda Turob To‘la «Qanotlan qo‘shiqlarim» she’rlar to‘plamini o‘quvchilariga taqdim etdi. Uning qo‘shiq uchuv yozilgan yoqimli, jarangdor she’rlari zamonamiz kisgilarining yuragiga hamohangdir. U qo‘shiqchi shoir sifatida ham o‘z eliga, yurtiga mashhur bo‘lgan.

Bir qancha kinopovestlar, jumladan, «Rais», «Marg’ilonlik qiz», «Talant», «Maftuningman», «Furqat», «Shashmaqom», «To‘qqizinchi asr monologi», «Qahr» fililmlari ssenariysi Turob To‘la qalamiga mansubdir. Hayotining so‘nggi yillarida Turob To‘laning «Qirq qiz», «Qizbuloq», «Momo yer» (Ch.  Aytmatov asari asosida), «Nodirabegim», «Qahr» p’esalari qo‘yildi. Shuningdek, u «Zulmatdan nur»   (Oybekning  «Qutlug‘ qon» romani asosida) operasini hamda «Samarqand afsonasi baletining librettolarini yozgan,

O’zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi, O’zbekiston xalq yozuvchisi Turob To‘la o‘z she’rlari, qo‘shiqlari, muzikali dramalari va kinopovestlari bilan o‘zbek kitobxonlari va tomoshabinlari qalbidan joy olgan.  Shoir Turob To‘la  1990 yilda olamdan o‘tdi.

SHUHRAT
(1918)
 


Sho‘ro davri o‘zbek adabiyotining taniqli namoyandalaridan biri shoir va nosir, dramaturg Shuhrat (G’ulom Alimov) 1918 yili Toshkentda hunarmand oilasida tug‘ildi. O’rta maktabni tugatgach, Toshkent Davlat pedagogika institutida tahsil ko‘rdi (1936-1940). Ammo Shuhratning hayoti va faoliyati ancha sertashvish va notekis kechdi.

O’sha 1937 yilgi mash’um qatag’onlik shamoli yosh Shuhratni ham chetlab o‘tmadi. Unga «Otangiz savdogarlik qilgan ekan. O’zingiz kosibdan chiqmagan ekansiz, xotiningiz eskicha, jiyakli lozim bilan atlas ko‘ylak kiyib yuribdi. Bolangiz esa beshikda yotibdi.  Yaqinda xatna qilar ekansiz, turish-turmushingiz eskicha. Bu narsa she’rlaringizda ham aks etib turibdi, deb soyuzdan haydashadi («Yoshlik», 4, 1988, 50-bet). Ikkinchi bor 50-yillar boshida «Usmon Nosirning propagandisti'' Abdulla Qodiriy bilan Cho‘lpon kitoblarini o‘qigan va  targ‘ib qilgan»likda ayblanib besh yil «Sibiru Shimoliy Qozog‘istondagi qamoqxonalarda o‘tirib» keladi. «Jannat qidirganlar» (1968) romani nashr etilgach, yana tashvish ustiga tashvish keladi. Ustozi Abdulla Qahhor tufayli ham bir bor turtki yedi. Shularning hammasi uning soglig‘iga putur yetkazdi.

Shoir Yozuvchilar uyushmasining maslahatxonasida, nashriyotda muharrir bo‘lib ishladi.

O’z ijodini (1935) she’rlar yozish bilan boshlagan Shuhratning  «Istak va o‘ch»   (1940)   poemasi bosildi.

1940 yil kuzida harbiy xizmatga chaqirilgan Shuhrat Ulug‘ Vatan urushi janglarida ofitser lavozimida dushmanga qarshi mardonavor jang qilish bilan birga qalamini nemis-fashist bosqinchilariga qarshi qaratdi. Keyinchalik bu davr «Shinelli yillar» romanining yaratilishiga asos bo‘ldi.

Urushdan so‘ng respublika ro‘znoma va oynomalarida adabiy xodim bo‘lib ishlagan shoirning sharafli mehnatni madh qiluvchi «Hayot nafasi» (1947), «Qardoshlar» (1950) she’riy to‘plamlari kitobxonlarga yangi tortiq bo‘ldi.

Yosh avlodning axloq-odobi, mehnatsevarligi, vatan mudofaasi qahramonliklarini, ozodlik va tinchlik uchun kurashgan ota-bobolarga munosib vorislar bo‘lib yetishishlarini iftixor bilan tasvirlovchi «Bizning ko‘cha», «Balog‘at» (1957-1958), «Quduq» (1973) asarlari yaratildi. Adibning «Sening sevging» (1961), «Ishqingda yonib» (1964) lirik kitoblari, «Kavkaz daftari», «Qiz tabassumi», «Buyuk muhabbat» kabi she’riy turkumlari, balladalarida vatan va inson, sevgi va muhabbat, qadr va  qimmat,   mehnat   va   mehnatsevarlik  ulug‘lanadi.

Hayotiy voqealarni keng ko‘lamda tasvirlash ehtiyoji ijodkorni roman janriga undadi. Ulug‘ Vatan urushi frontlarida orttirgan katta hayotiy tajribalari asosida xalqimizning jangovar hayoti, qahramonligi, vatanparvarligi, qiyinchiliklarga bardoshliligi, kelajakka umid va buyuk g‘alaba haqida hikoya qiluvchi «Shinelli   yillar»    (1947—1957)   asarini   yaratdi.

Shoir va adib Shuhrat ham qatag‘onlik davrining ikkinchi to‘lqini ma’naviy qurbonlari M. Shayxzoda, S Ahmad, Shukrullo kabi adolatsizlik zulmini tortgan, hurfikrliligi tufayli Sho‘ro hokimiyati hibsxonalari jabrini chekkan.

Shuhratning «Oltin zanglamas»  (1967) asarida ma’rifat  sohibi — o‘qituvchi  degan  sharafli    kasb    ulug‘lansa,   «Jannat  qidirganlar»   (1968)   romanida vatangadolik fojealari badiiy ifodasini topgan. Shoirning hayot haqidagi falsafiy mulohazalari ifodalangan she’r va to‘rtliklardan iborat  «Lirika»     (1973)    to‘plami, «Besh   kunlik   kuyov»,   «Qo‘sha   qaringlar»   komediyalari san’atkorning o‘zbek adabiyoti rivojiga qo‘shgan hissasi bo‘ldi. Uning ko‘pgina asarlari qardosh xalqlar va xorijiy tillarga tarjima qilingan. U O’zbekiston xalq yozuvchisidir.

HAMID G’ULOM
(1919)



Hamid G’ulom taniqli shoir, lirik yozuvchi, dramaturg, O’zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobidir. U O’zbekiston xalq yozuvchisi, Respublika va Ittifoq Davlat mufotlari sovrindori hamdir. H. G’ulom 1919 yilda toshkentlik muzika muallimi oilasida tug’ildi. O’rta maktabni bitirgach, O’rta Osiyo industrial iistituti (1935—1937) va Nizomiy nomidagi Toshkent Pedagogika instituti (1938— 1941) da tahsil oldi.

1954 yilda O’zbekiston Yozuvchilari uyushmasiiing yo‘llanmasi bilan Moskvaga, M. Gorkiy nomidagi Jahon adabiyoti institutiga o‘qishga boradi. So‘ng «Literaturiaya gazeta»ning O’zbekistondagi maxsus muxbiri, O’zbekiston Yozuvchilari uyushmasiiing kotibi (1958—1971) va G’.G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at naglriyotiiing direktori lavozimlarida ishladi.

Hamid G’ulom adabiyotga o‘ttizinchi yillarning boshlarida «Bizning lager», «Odam», «Quyosh kabi charog’on» (1936) she’rlari bilan kirib keldi. Yosh shoirning ijodi o‘zbek adabiyotining katta vakillari G’afur G’ulom, Hamid Olimjon, Maqsud Shayxzoda ta’sirida kamol topdi.

Vatanparvarlik, dushmanga nafrat ruhi ifodalangan "œQasosim   bor"  (1942),   «Katerina»   (1942),   «Ukraina yellari»  (1943) kabi she’r va balladalarini shoir Ulug’ Vatan urushi yillarida yaratgan.

Hamid G’ulomning keyinchalik yaratgan «Qo‘shiqlarim» (1949—1956),  «Dnepr bo‘yida»   (1949), «G’alaba yo‘lida" (1952—1956)   asarlarida  xalqimizning  fashizmga  qashshi   kurashidagi   qahramonliklari  tasvirlangan.     «Olmos   qizi»    (1956),   «Toshkentliklar»    (1967)   asarlari asosan  urushdan  avvalgi  davr  o‘zbek   paxtakorlarinjn fidokorona   mehnati,   urush  davridagi   front   orqasida ko‘rsatgan   qahramonliklari   va   o‘zbek   jangchilarining frontdagi mardliklari va jangovar kurashlarj haqidadir. Ikki  kitobdan  iborat  bo‘lgan   «Mash’al»   (1959) romanida Oktyabr tuntarishining dastlabki yillaridagi o‘zbek xalqining hayoti va qishloq sovetlarining shakllanishi va ularning dastlabki faoliyati, kollektiv xo‘jalikning   tuzilishi   va   ma’rifatning   yoyilishi   kabi hayotiy masalalar badiiy tahlil etilgan.

Yozuvchining   «Senga   intilaman»    (1963),   «Binafsha atri»  kabi romanlari Mirzacho‘lda tashkil etilgan birinchi   jamoa   xo‘jaligi   haqida   hikoya   qiladi.   Hamid G’ulomning o‘zbek ayolining yangi hayot qurishdagi faoliyatini ulug’lovchi «Toshkentliklar»   (1974)  romani Hamza nomidagi Respublika Davlat mukofotiga sazovor bo‘ldi. Uning «Mangulik» romani (1981) Ittifoq Davlat mukofotini oldi.

U ocherknavis va publitsist sifatida yer kurrasi, ro‘y berayotgan voqealar, jahondagi xalqlarning ozodlik uchun kurashlari, tinchlik va xalqaro do‘stlik temalarini yorituvchi «Qit’alar uyg’oq», «Kuba haqida hikoyalar», «Uy», «Xirosima balladalari», «Yevropa taassurotlari», «Jazoirda tong» kabi asarlar yaratdi. Adibning «Vafoning uzun yo‘li» nomli bir necha qismdan iborat xotiralar to‘plami ham kitobxon tomonidan qizg’in kutib olingan. Adib asarlari qirqdan ortiq jahon xalqlari tillarida nashr etilgan. Birgina «Mangulik» romani xitoy tilida yarim million nusxada chop etilgan. Bu tilda bor-yo‘g’i Oybekning «Navoiy», O. Yoqubovning «Ulug’bek  xazinasi»   romanlarigina  chop  etilgan.   Shuningdek, H. G’ulom   A.S.Pushkin,    M. Lermontov, V. Shekspir, T. Shevchenko, A. Surkov, Lope de Vega kabi yozuvchilarning  asarlarini  ham  o‘zbek  kitobxonlari va tomoshabinlariga  o‘z  tarjimasida  tortiq  etgan.  Uning «Farg‘ona hikoyasi»,  «Toshbolta oshiq»,  «O’gil uylantirish», «Ajab savdolar» kabi zamonaviy mavzularda yaratilgan muzikali va komediya asarlari respublika teatrlarida namoyish qilinib, tomoshabinlar hurmatiga sazovor bo‘ldi.

Eng so‘nggi «Muhabbat navosi» nomli ikki parda besh ko‘rinishli muzikali dramasida esa XVI asr Uyg’uristonning Xo‘tan shahrida yashagan Omonniso bilan Rashidxon o‘rtasidagi muhabbat mojarosi haqida hikoya qilinadi.

«Mashrab» tarixiy romani ham H. G’ulom qalamiga mansubdir.

Hamid G’ulom zamondoshlarimiz poetik obrazini yaratish ustida izlanayotgan zamonaviy o‘zbek adabiyotining iste’dodli namoyandalaridandir.

SAID AHMAD
(1920)



O’zbek adabiyotining yetak nosirlaridan biri Said Ahmad Husanxo‘jaev 1920 yili Toshkentning Samarqavd darboza mahallasida ziyoli oylasida dunyoga keldi. Shu yerda o‘rta maktabni (1939) bitirib, Oliy o‘quv yurtida (1940—1941) ta’lim olgan. Adabiyot darslari va to‘garaklarida ijodga bo‘lgan havasi ortib, qo‘lga qalam ushlagan, vaqtli matbuot uning ijod dorilfununi bo‘lgan. Said Ahmad dastlab «Mushtum» oynomasida, Radio komitetida (1942—1943), «Qizil O’zbekiston» ro‘znomasi (1943—1947), «Sharq yulduzi» oynomasida (1948—1950) va so‘nggi yillarda u O’zbekiston Yozuvchilari uyushmasi qoshidagi nasr bo‘limiga boshchilik qiladi. Uning birinchi hikoyalar to‘plami «Tortiq» 1940 yilda nashr etiladi.

Urush va urushdan so‘nggi yillarda Said Ahmad ko‘plab fel’eton, ocherk va hikoyalar yozdi. «Er yurak» (1942), «Farg’ona hikoyalari» (1948), «Muhabbat» (1949) kabi to‘plamlar nashr etildi. Ulug’ Vagan urushi davri voqealariga bag’ishlangan «Xazina», «Hayqiriq», «Rahmat azizlarim» kabi hikoyalarida avtor urushning dahshatli oqibatlarini hayajonli tasvirlaydi, urush qahramonlarini ulug‘laydi.

Adibning hikoyalarida Oybekning psixologik tasvir mahorati,   G’afur   G’ulomning   yumori,   Abdulla   Qahhorning  bayondagi lakonizmi mujassamdir.

Said Ahmadning barcha hikoyalari zamonaviy mavzuda yozilgan. U hikoyalarida tasvirlaydigan har bir voqeadan falsafiy umumlashma chiqarishga, voqealarni lirik ta’sirchanlik bilan ifodalashga, badiiy priyomlarning xilma-xilligiga erishishga intildi. «Cho‘l burguti», «O’rik domla», «Lochin», «Odam va bo‘ri», «Bo‘ston», «To‘y boshi» kabi qator asarlari Said Ahmad ijodida ham, o‘zbek nasrida ham yangilik bo‘ldi, Adib hikoyalarining bosh qahramoni ichki dunyosi boy va pok bo‘lgan zamondoshlarimizdir. Muallif «Tog‘ afsonasi», «Zumrad», «Muhabbatning tug’ilishi», «Ko‘zlaringda o‘t bor edi», «Poyqadam», «Alla», «Iqbol chiroqlari» asarlarida hayotiy xarakterlar yaratdi.

Said Ahmad hajviy hikoyalarida taraqqiyotjmizga to‘siq bo‘layotgan yaramas urf-odatlar ustidan kuladi, yangicha ma’naviy-axloqiy masalalarni o‘rtaga qo‘yadi. Aksincha, o‘zbek psixologiyasiga singmaydigan, milliylikdan yiroq bevatan, bemillat, yangicha urf-odatlar, udumlar ustidan ham qahqaha otib kuladi. Uning «Xanka bilan Tanka» «Lampa shisha» kabi o‘nlab hajviyalari shular jumlasidandir. Said Ahmad kichik hajviy asarlari bilan o‘zbek radio va televideniyesida quvnoq miniatyuralar teatriga asos solgan.

Said Ahmad hikoyalaridan asta-sekin yirik polotnolar yaratishga o‘tdi. 1949 yilda chop etilgan «Qadrdon dalalar» va «Hukm» (1958) qissalari shular jumlasidandir.

«Ufq» romanida (1964) Ulug’ Vatan urushining olovli yillarida o‘zbek dehqonlarining front orqasida ko‘rsatgan mehnat qahramonliklari atroflicha hikoya qilinadi. «Ufq» trilogiya bo‘lib, yozuvchi unda urushdan oldingi va undan keyingi davr hayotiy muammolari haqida bahs yuritadi. U o‘zining «Jimjitlik» (1988) romanida esa turg’unlik davri illatlarini fosh etishga intildi.

Said Ahmad mohir dramaturg sifatida ham tanildi. Uning «Kelinlar qo‘zg’oloni», «Kuyov» kabi sahna asarlari shular jumlasidandir.

Said Ahmad ham qatag’onlik zulmining ikkinchi to‘lqiniga duchor bo‘lgan, lager azoblarini tortgan ijodkordir. O’z talanti va ona xalqiga sadoqat, katta ishonch adibni so‘z san’atkori darajasiga yetkazgan.

Ijodkor tarjima ishlari bilan ham faol shug’ullangan. Jumladan, B. Polevoy, A. Musatov, O. Gonchar kabi yozuvchilar asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. Ayni chog’da adibning ko‘pgina hikoyalari qardosh va horijiy tillarga ag’darildi.

Said Ahmad o‘zining quvnoq, orombahsh hikoyalari va salmoqli romanlari bilan o‘zbek prozasi rivojlanishiga katta hissa qo‘shib kelayotgan ilg‘or yozuvchidir. U O’zbekiston xalq yozuvchisi, Hamza mukofoti sovrindori hamdir.

ASQAD MUXTOR
(1920)



Atoqli shoir, nosir va dramaturg, Hamza nomidagi Respublika Davlat mukofoti laureati Asqad Muxtor 1920 yili Farg’ona shahrida temir yo‘l ishchisi oilasida tug’ildi. U 11 yoshida otasidan yetim qolib, bolalar uyida tarbiyalangan. Maktabni tugatgach, Asqad Muxtor Navoiy nomidagi O’zbekiston Davlat universitetiga (1938) kirib o‘qidi. So‘ng Andijon pedagogika institutida o‘zbek adabiyoti kafedrasining mudiri bo‘lib ishladi.

Asqad Muxtorning Toshkentga kelishi uning faoliyatida yangi sahifa ochdi. U «Yosh leninchi» (1945), so‘ngra «Qizil O’zbekiston» ro‘znomasining muharririyatlarida bo‘lim mudiri, mas’ul kotib, «Sharq yulduzi» oynomasida (1960—1965) bosh muharrir, O’zbekiston Yozuvchilari uyushmasi kotibi (1957) bo‘lib ishladi. «Guliston» oynomasida, «O’zbekiston adabiyoti va san’ati» haftaligida bosh muharrir bo‘lib ishladi.

Asqad Muxtor «Tilak»,  «Tong edi»,  «Totli damlar» singari ilk she’rlari  (1935—1938) da poeziyaning maqsad va vazifasini, shoirning jamiyat oldidagi burchini aniklab   olishga  intildi.   U  poeziyaga   «Qalbga  qanot», «dardga davo» beruvchi deb qaraydi. Shoir Ulug’ Vatan urushi   boshlanishi  bilan   «G’alaba  ishonchi»,   «Jangchining bayram kechasi», «Tug’ishganlar qaytdi», «Sog’inish», «Moskvaning qalbi» singari qator poetik asarlar yaratib, xalqni fashist bosqinchilari ustidan g’alaba qozonishga   undadi.   Vatan  go‘zalliklarini,   tuganmas     boyliklarini, xalq hayotidagi katta o‘zgarishlarni tasvirlovchi «Po‘lat quyuvchi» (1947), «Hamshaharlarim» (1949), «Rahmat,   mehribonim»   (1954),   «Chin  yurakdan»   (1956) she’riy  kitoblari  shoirning  katta  ijodiy  yutuqlaridandir.

Asqad Muxtorning «Mardlik cho‘qqisi» (1948), «Yaxshilikka yaxshilik» (1949), «Samandar» kabi p’esalari dramaturgiyamizda bolalar hayotining, shuningdek, ishchilar sinfi turmushining yoritilishi jihatidan muhim ahamiyatga ega.

Yozuvchining «Daryolar tutashgan joyda» (1950), «Qoraqalpoq qissasi» (1958), «Buxoroning jin ko‘chalari» kabi qissalari, «Opa-singillar» (1954—1955), «Tug‘ilish» (1963), «Davr mening taqdirimda» (1964), «Chinor» (1973) romanlarida zamonamizning muhim muammolari o’z ifodasini  toptan.

"œChin yurakdan" (1956) she’riy kitobi, "œHayotga chaqiriq" (1956),  "œDunyo bolalari" (1962) hikoyalar to‘plami o’zbek bolalar adabiyoti xazinasini boyitdi.

"œ99 miniatura", «Karvon qo‘ng‘irog‘i» she’riy kitoblari 60-70-yillar o’zbek Sho‘ro she’riyatida katta voqea bo’ldi. Ularda inson qalbining  tovlanishlari chuqur intellectual his-tuyg’u   vositasida   badiiy   barkamol talqin etilgan.

Asqad Muxtor tarjimasida Sofokl, Tagor, Pushkin, Lermontov,   Mayakovskiy,   Gorkiy,   Shevchenko,   Blok, Korneychuk, Pavlenko asarlari o‘zbek kitobxonlarining _ma’naviy mulkiga aylandi.

Lirik shoir, taniqli adib, mohir tarjimon sifatida Asqad Muxtor madaniyatimizni boyitishda o‘zining munosib hissasini qo‘shib kelayotgan ijodkorlardandir.

SHUKRULLO
(1921)



O’zbek adabiyotining sermahsul ijod sohiblaridan biri Shukrullo (Shukrullo Yusunov) 1921 yili Toshkentda dunyoga keldi. Boshlang’ich ta’limni olgach, pedagogika bilim yurti (1935), Toshkent Davlat pedagogika bilimgohida (1944) hamda Toshkent Davlat dorulfununi qoshidagi aspiranturada tahsil ko‘rdi. O’zbekiston  Yozuvchilar uyushmasida  adabiy   maslahatchi, badiiy adabiyot nashriyotida muharrirlik qildi.

Shukrulloning birinchi she’ri «Baxt qonuni» 1939 yilda, dastlabki she’riy to’plamlari — «Birinchi daftar», «Qalb qo‘shiqlari» 1949 yilda nashr etildi. O’zbek paxtakorlarining mardonavor kurashi, yangi yerlar ochishdagi fidokorona mehnatlaridan hikoya qiluvchi «Chollar» (1948) asari bilan u she’riyatimizda dostonchilik janrini rivojlantirishga muhim hissa qo‘shdi. Davrimizning yuksalish yo‘lidagi muhim pog’onalari, o‘zbek dehqonlarining fidokorona mehnati, xalqlar do‘stligini kuylash, zamonamiz kishilari ongida Vatan tushunchasining muqaddasligini ifodalash uchun «Rossiya», «Ikki qoya», «26 tongotari», «Dostonlar» (1970) kabi asarlariga mavzu bo‘lgan.

Adib ijodida insonning ma’naviy kamolotini kuylash birinchi o‘rinda turadi. U asarlarida dastlab hayotimizdan chetda qolganlarni qattiq qoralaydi, kishilarni inson degan sharafli nomga munosib bo‘lishga chaqiradi, insonni ulug‘lovchi fazilatlarning eng buyugi mehnat deb biladi. Uning bu fikrlari «Hayot ilhomlari», «Umrim boricha», «Inson va yaxshilik» (1961), «Inson — inson uchun» (1964) she’riy to‘plamlarida o‘z ifodasini topgan.

Shukrullo bolalar uchun ham ijod qildi. Uning «Bahor sovg‘asi» (1962), «Yulduzlar» (1964) kabi kitoblarida do‘stlik, Vatanga muhabbat, ona yurt tabiatini ulug‘lash g‘oyalari tarannum qilinadi.

Shoirning «Rossiya», «Ikki qoya», «Ikki yoshlik» singari she’riy to‘plamlarini qardosh va xorijiy xalqlar o‘z ona tillarida sevib o‘qiydilar. Adib dramatik asarlar ham yaratdi. Uning «Xatarli yo‘l», «Tabassum o‘g‘rilari»   (1977),   «O’g‘rini qaroqchi urdi»   (1984)   dramalari respublikamiz teatrlari sahnasida    namoyish qilingan.

Shukrullo "œZarralar"   (1973),   «Suyanchiq»     (1977), "œYashagim keladi"   (1978),   «Sening   baxting»     (1986), she’riy majmualarini hamda «Kafansiz ko‘milganlar» romanini o’quvchilar hukmiga    havola etdi. U  o‘zining "œZarralar" to’plamida o‘zbek she’riyatidagi ruboiy janrini yangi mazmunda  davom  ettiradi.  Ularda  hayot saboqlaridan chiqariladigan  katta mazmundagi xulosalarini ixcham, lo’nda ifodalab berdi.

U o’zining "œToshkent,   26   tongotari»   dostoni  uchun Respublika Davlat mukofotiga sazovor bo’lgan.

Shukrullo ham qatagonlik davrining ikkinchi  to‘lqini jabrini chekkan, Sibirga badarg’a etilgan    o‘zbek ijodkorlaridan biri, sho‘ro hukumati lagerlarida og’ir azob-uqubatlarni o‘z boshidan kechirgan jabrdiydalardan biri hamdir. Uning «Kafansiz ko‘milganlar» romani ana shu voqealarning  badiiy  ifodasidir.    Shukrullo ham ijodkor, ham jamoat  arbobi, ayni paytda O’zbekiston Prezidentlik Kengashi a’zosi   vazifasida  faollik ko’rsatmoqda. U O’zbekiston xalq shoiridir.

MIRMUHSIN
(1921)



O’zbek sho‘ro she’riyati va nasrining tanilgan   vakillaridan   Mirmuhsin  Mirsaidov 1921  yili Toshkentning Qo‘rg’ontegi mahallasida,     kulol oilasida dunyoga keldi. O’rta maktabni tugatib,    1933 yili Nizomiy    nomidagi Toshkent Davlat   pedagogika   institutida  shoir  Shuhrat,  Shukrullolar bilan birga o‘qidi.

«Ispan  yigiti»,  «Sheralining   mardligi»,   «Olov   bolalar»   kabi hikoyalari   (1936), «Kamar»   (1939)   dostoni  adib ijodining ilk mevasi sifatida ahamiyatli.

Mirmuhsin institutni tugatgach, (1941) o‘rta maktabda, radio, ro‘znoma va oynomalarda ishlab keldi. Ulug’ Vatan urushi yillarida xalqimizning qahramonligi adabiyotning bosh mavzusi edi. Shoirning «Panfilovchi» she’ri, «Er yurak» (1942) to‘plami o‘sha davr mahsulidir. Shoir ijodining kamoloti Ulug’ Vatan urushidan so‘nggi davrga to‘g’ri keladi. «Vafo» (1950), «Irmoqlar» (1961), «Qalb va falsafa» (1963) singari to‘plam va balladalarida, «Ziyod va Adiba» (1958) she’riy romanida zamonamiz kishilarining ma’naviy qiyofasi, Vatanga bo‘lgan munosabatlari bosh mavzudir.

Shoirning «Usta G’iyos», «Do‘nan» (1947), «Yashil qish», «Qadrdonlar» (1954) poemalarida o‘zbek dehqonlarining   mardonavor   mehnati   ulug‘lanadi.   Adibning "œDorbozlar" (4956) hikoyasida o‘zbek milliy xarakteri an’anavy san’ati jozibador   ifodalansa,   «Jamila» (1957) qissasi adabiyotimizdagi xotin-qiz qahramonlar gallereyasini boyitdi.  «Hikoyalar»   (1959),  «Qizil durrralar» (1961), "œSozanda" (1963) kitoblarining tematik doirasi keng bo’lib,  voqealar realistik bo‘yoqlarda berilgan.

Uning "œOq marmar"   (1958), «Cho‘ri»   (1959), «Tungi chaqmoqlar" (1964) povestlari u shoirgina emas, mohir nosir ekanligini ham namoyish etdi. Shuningdek, Mirmuhsin 60-70-yillarda turli mavzularga bag’ishlangan yirik polotnolar yaratdi.  «Chiniqish»   (1970),   «Umid» (1969) "œDegrez o‘g‘li"  (1972) romanlari shular jumlasidandir.

Asrlar osha  yashab   kelgan  tarixiy  yodgorliklar  va ular ijodkorlarining adabiy barhayotligini tasvirlovchi "œMe’mor" (1974) romani keng jamoatchilik tomonidan mamnuniyat bilan kutib olindi.

Mirmuhsin 80-yillarda ham barakali ijod qildi. Bu davrda uning  «Chodirli   ayol»,   «Chotqol   yo‘lbarsi», "œildizlar va yaproqlar",  «Temur Malik»,  «Ilon o‘chi»,  "œMovarounnahr" kabi qator asarlari o‘quvchilar qo‘liga yetib bordi.

Mirmuhsin 300 dan ortiq nasriy va nazmiy kitoblar muallifidir. Uning asarlari turli tillarga tarjima qilingan. Alohida kitoblari Rossiya, Ukrainada, qo’shni respublikalarda? Misr va Angliyada nashr qilingan.

Mirmuhsin Pushkin va Ler,ontov asarlari tarjimonlaridan biri. U  1974 yilda  «Umid»  romani uchun Hamza nomidagi Respublika Davlat mukofotiga sazovor bo’ldi.

O’zbekiston xalq yozuvchasi, O’zbekistonda    xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi, O’zbekiston  xalq  maorifi a’lochisi Mirmuhsin hukumatning bir qator orden  va medallari bilan taqdirlangan.

Mirmuhsin «Guliston» oynomasiga muharrirlik qilish bilan birga asarlar ustida qizg’in  ish olib bormoqda.

RAMZ BOBOJON
(1921)



Shoir, dramaturg, tarjimon Ramz Bobojon 1921 yili Toshkent shahrida xizmatchi oilasida tug‘ildi. Ta’lim-tarbiya texnikumini tamom qilgandan keyin Nizomiy nomidagi Toshkent pedagogika institutining adabiyot fakultetiga kirib o‘qiydi.

1939—1948 yillarda u «Lenin uchquni» muharririyatida bo‘lim boshlig‘i, O’zbekiston Davlat nashriyotida, O’zbekiston Radio komitetida muharrir bo‘lib ishladi. O’zbekiston Yozuvchilari uyushmasida adabiy maslahatchi, kotib, «Vatan» jamiyati rahbari sifatida faol mehnat  qildi.

Ramz Bobojon 1936 yildan ijod qila boshlagan. Shu vaqtgacha «She’rlar» (1939), «Hadya» (1940), «Oltin kamalak» (1949), «Vodiy bo‘ylab» (1949), «Tanlangan asarlar» (1958), «Sevgi sirlari» (1963), «Serdse ne spit nikogda» (1963), «Dvajdi jivyot poet» (1966), "œDa — ya aziat" (1973), «Senga sevgilim» (1969), «Bi-rinchi parvoz» (1989), «Muhabbatga ta’zim» (1980) kabi bir necha to’plamini va «Saylanma»larini nashr ettirdi.
 
Shoirning "œQadrdon do‘stlar" poemasi urush va undan keyingi davrdagi  sovet xalqlarining   do‘stligini ko’rsatishga bag’ishlangan. Dramaturgiyamiz taraqqiyotida Ramz Bobojonning o’ziga yarasha  xizmatlari  bor.   1961 yilda "œTog’a va jiyanlar" komediyasini yaratdi.  «Lo‘lilar" pyesasi Moskva  teatrlarida  namoyish qilindi.

Qoloq shaxslar  keskin fosh etilgan "œInsu jins yoki tirik murdalar" (1972) komediyasi ham muxlislar tomonidan iliq kutib olindi.

Dramaturgning  «Yusuf va Zulayho»   (1981) dramasi, ayniqsa, tomoshabinlar  va  keng  kitobxonlar   olqishiga sazovor bo’ldi.

Ramz Bobojonning  adabiyot shinavandalari faqat shoir sifatida emas, balki yaxshi tarjimon sifatida ham bilishadi. A. S. Pushkin, M.Yu. Lermontov, N.A.Nekrasov  va boshqa   klassiklarning    asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan.

Ramz Bobojon o’zining barakali ijodiy faoliyati uchun "œHurmat belgisi"  ordeni bilan mukofotlangan.

1972 yilda O’zbekpston SSRda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi, Xalq shoiri unvoni va «Obi hayot» poemasi uchun Davlat  mukofotini olishga    sazovor    bo‘lgan. Ko’p yillar davomida «Vatan»   jamiyatini     boshqarib kelgan.

VALI G’AFUROV
(1922)



Jangchi adib Vali G’afurov o‘zining ikki kitobdan iborat «Vafodor»     romani,     «So‘nggi pushaymon»,      «Botirga     o‘lim yo‘q»   kabi   qissalari,   «Shoxlardagi   mezonlar»    kabi   memuar va o‘nlab ajoyib hnkoyalar   muallifi   sifatida adabiy jarayonga hissa qo‘shib keladi. U  1922 yilda Toshkentda  tug’ilgan.   

Tarjimai  holi nihoyatda   oddiy,   ayni   chog’da hayajonli,     jasoratga     to‘la, sermazmun. Oddiyligk — u ayrim   hamkasblari   kabi   lavozimlarda o‘tirmadi. O’qish, mehnat bilan mashg’ul bo’ldi.

Toshkent Davlat dorilfununida tahsil oldi, Samarqand viloyat maktablarida o‘qituvchilik dildi. 19 yoshga yetar-yetmas jangu jadalga yo‘l oldi. Stalingrad ostonalarida mardlik, qahramonlik namunalarini ko‘rsatdi. Navbatdagi razvedka vaqtida bir yo‘la ikki ko‘zidan ajraldi, bir oyog‘i nogiron bo‘lib qoldi.

Jangdan qaytgach tirishqoqligi, mehnatsevarligi va yaxshi odamlar ko‘magida brail-igna bilan yozish,  o‘qish usulini tezda o‘zlashtirib oldi. O’qituvchilik qildi, ko‘zi ojizlarga rahbarlik qildi. Va nihoyat, 60- yillar boshlariga kelib uning igna bilan yozilgan «Vafodor» romanining birinchi kitobi nashr etildi.

1973   yilda  «Vafodor» romanining ikkinchi kitobi: paydo bo‘ldi. Asar kitobxon va adabiy jamoatchilik tomonidan iliq kutib olindi, rus va qardosh tillarga tarjima bo’ldi. Romanda yozuvchining shaxsiy hayoti, Taqdiri orqali xalqimizga xos metin-mustahkam iroda, qahramonlik, birodarlik tuyg’ulari ulug’landi.

Vali G’ofurov "œVafodor" romanidan so’ng "œSo’nggi pushaymon", "œBotirga o’lim yo’q" kabi qissalar, "œShoxlardagi mezonlar" kabi memuar xarakterdagi polotnolar va ko’plab hikoyalar yaratdi. Ular orasida "œSo’nggi pushaymon" qissasi alohida ajrab turadi. Unda zamonamiz va zamondosh yoshlarning ma’naviy-axloqiy barkamollashuviga to’siq bo’layotgan ayrim eskicha urf-odatlar, nuqsonlarni bartaraf etish yo’llari izlanadi.

U O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi.