Urush o‘sha paytning taomiliga binoan yakkama-yakka olishuv bilan boshlandi. Mushriklardan Utba ibn Robia, uning birodari Shayba hamda o‘g‘li Validlar maydonga tushishdi. Ansorlardan chiqqan kishilarni ko‘rgan mushriklar: "Biz sizlar bilan urushmaymiz, qurayshliklardan chiqishsin", deya chuvullashdi. Payg‘ambar alayhis-salom Ubayda ibn Horis ibn Abdumuttalib, Hamza ibn Abdumuttalib va Ali ibn Abutolibni oldinga chiqardilar. Hamza bilan Ali o‘z raqiblarini yengdilar, biroq Ubayda bilan Utba ikkalasi yaralandi. Hamza bilan Ali yordamga kelib, Utbani o‘ldirishdi va yarador Ubaydani rasulullohning chodiriga olib kelishdi. Payg‘ambar alayhis-salom uning boshini tizzalariga qo‘yib, shahidlik darajasiga yetgani bilan bashorat berdilar. Ubayda Abu Tolibning: "Muhammadni asraymiz, atrofida jon chekib, uning uchun yor, do‘stu xonumondan voz kechib", degan she’rini esladi hamda o‘zining mana shunday sharafga erishganidan mamnun bo‘ldi.

Muboraza tugagach, har ikki tomon saflarni jangovar holga keltira boshladi. Payg‘ambar alayhis-salom odamlarni oralab, qo‘llarida kichkina tayoqcha bilan xuddi namozdagidek saflarni tekisladilar. Oldinga chiqib ketgan Savod ismli mujohidning qorniga turtib, to‘g‘ri tur, dedilar. Savod: "Ey rasululloh, sen bekordan bekorga meni urding, sendan o‘chimni olaman", dedi. Rasululloh rozi bo‘lib, qorinlarini ochib turdilar. Savod sarvari olamni qattiq quchoqlab, qorinlaridan o‘pdi, u kishining ajablanganlarini ko‘rib: "O’lim bilan yuzma-yuz kelib turibmiz, umrimning so‘nggi daqiqalarida sizni quchoqlab bir rohat qilmoqchi bo‘ldim", dedi. Rasululloh unga ezgu tilaklar tilab duo qildilar. Shundan keyin mujohidlarga: "Mening buyrug‘imsiz hujumga o‘tmanglar. Dushman hujum qilsa, o‘q bilan qaytaringlar, ular qilich yalangochlab kelmaguncha sizlar bostirib bormanglar", deb tayinladilar va jangda sabrli, dovyurak bo‘lishga chaqirdilar. Shundan keyin birodarlari Abu Bakr bilan chodirga qaytib, xudoga munojot qildilar: "Ey parvardigor, bergan va’dang bilan kafolatingni amalga oshirgaysan. Agar mo‘minlarning halokatini istasang yer yuzida senga ibodat qilguvchi odam qolmaydi". Abu Bakr u kishining ko‘nglini ko‘tarib: "Xudo albatta va’dasida turadi", dedi.

Bunga javoban rasululloh Qamar surasining 46-oyatini o‘qidilar: "Mushriklar to‘dasi mag’lub bo‘lib orqaga chekinadi". Rasululloh mana shu ishonch bilan mujohidlarni ruhlantirish uchun tashqariga chiqib "Xudoning nomi bilan qasam ichamanki, bugun kimki mushriklarga qarshi sabr va matonat bilan jang qilsa, Olloh unga jannat ato etadi. Kimki bir mushrikni o‘ldirsa, uning engil-boshi bilan qurolini o‘lja oladi'", deya xitob qildilar." Juda yaxshi gap ekan-ku, — dedi Umayr ibn Xumom. — Jannatga tushishim uchun mushriklar bilan jang qilib shahid bo‘lishimgina qolgan ekan. Nega bu qulay imkoniyatni orqaga surib o‘tiribman", deya yeb turgan xurmosini tashlab jangga kirib ketdi. Dushmanlar bilan sherdek olishib shahid bo‘ldi. Jang rosa avjiga chiqqanda parvardigori olam musulmonlarning ko‘ngliga dalda berib, ruhini ko‘tarish uchun ko‘kdan farishtalarni tushirdi. Jang biron soat davom, etgach, mushriklar mag‘lub bo‘lib, betartib qocha boshlashdi. Musulmonlar ularni quvib, qilichdan o‘tkazishdi, bir qismini asir olishdi. Bu jangda mushriklar yetmish nafar odamidan ayrildi, yetmishtasi asirga tushdi. Payg‘ambar alayhis-salom jangdan qayta turib, Makkada juda ko‘p ozor bergan Uqba ibn Abu Muayid bilan Nazir ibn Horisni qatl etdilar. Shundan keyin o‘liklarni Badrdagi chuqurlarga ko‘mishni buyurdilar. U kishining amriga binoan xoh mushrik bo‘lsin, xoh musulmon jasadlar albatta dafn etilardi. Chuqurga birinchi bo‘lib Abu Huzayfaning otasi tashlandi. Uning rangi bo‘zarib, g’alati bo‘lib ketdi. "Otangga achinyapsanmm?" deb so‘radilar payg‘ambar alayhis-salom. "Yo‘q, — dedi Abu Huzayfa. — Lekin otam aqlli, muloyim, mehribon odam edi. Hamisha Ollohdan u kishini islom diniga hidoyat etishni so‘rardim. Afsuski, nasib etmadi. Otamning imonsiz ketganiga ichim achiyapti". Rasululloh unga tasalli berib, haqiga duo qildilar.

Shundan keyin mushriklarning jasadlari ko‘milgan joyga kelib, hay falonchi, hay pismadonchi, deya marhumlarni nomma-nom chaqirdilar-da: "Islom dinini qabul qilmaganinglar uchun afsuslanyapsizlarmi? Biz robbimizning va’dasi rostligiga ishondik, sizlar ham o‘z robbingizning va’dasi chinligiga amin bo‘ldinglarmi?" "Ey rasululloh, jonsiz jasadlar gapingni eshitarmidi?" dedi hayratga tushib Umar. "Ular sizlardan ko‘ra yaxshiroq eshitishadi", dedilar payg'ambar alayhis-salom. Oisha raziyallohu anhodan rivoyat qilinishicha, rasululloh mushriklarning qabrlari tepasiga kelib: "Bular endi da’vatimning haqligani juda yaxshi bilishadi", degan ekanlar. Shuningdek u kishi: "Sen o‘liklarga va qabrdagilarga gapingni eshittirolmaysan", degan oyatni o‘qiganlarini, o‘lgan mushriklar rasulullohning da’vati haqligini do‘zaxga kirganda bilajagini aytdilar.

Muhammad alayhis-salom Madina xalqiga xushxabar yetkazish uchun kun chiqish tomonga Abdulloh ibn Abu Ravohani, kun botish tomonga Zayid ibn Horisani yubordilar. Yahudiylar bilan munofiqlar har xil gap-so‘z tarqatib, musulmonlarning ko‘ngliga g’uluv solib yurishgan edi. Azaliy niyati odamlarning halovatini buzib, ko‘nglini gash qilish bo‘lgan murtadlarning dami ichiga tushib ketdi. Xushxabar Madinaliklar rasulullohning qizi, Usmonning umr yo‘ldoshi Ruqiyani dafn etish paytida yetib keldi. Payg'ambar alayhis-salom zudlik bilan qaytmoqchi bo‘lgan edilar, biroq o‘lja olingan mollar taqsimoti ustida ixtilof chiqib qoldi. Yoshlar jangni biz qildik, o‘ljaning ko‘pini biz olishimiz kerak, deyishdi. Qarilar, agar biz qo‘llab-quvvatlamasak g‘alaba qayda edi, o‘ljada bizning ham ulushimiz bor, deyishdi. Agar oldi olinmasa bu ixtilof adovat o‘tini yoqib, o‘rtaga nizo solardi.

Olloh taolo musulmonlar o‘rtasidagi kelishmaslikni bartaraf etish uchun Anfol surasining birinchi oyatini nozil qildi: "Sendan o‘lja haqida so‘rashadi, sen ularga: "O’lja yaratgan bilan payg‘ambarga tegishli; agar mo‘min bo‘lsangizlar, Ollohga taqvo qilinglar, munosabatinglarni yaxshilanglar, xudoga va payg‘ambarga itoatda bo‘linglar, degin". Shundan keyin musulmonlarning qalbi Qur’on nuri bilan nurafshon bo‘lib, nizoga chek qo‘yildi, ahillik qaror topdi, o‘ljani xudoning hukmiga binoan taqsimlab berishni rasulullohga topshirishdi. Payg‘ambar alayhis-salom piyodalarga bir xil, suvoriylarga boshqacha ulush ajratdilar. Ma’lum sabablar bilan jangda qatnashmaganlarni ham benasib qo‘ymadilar. Bular rasulullohning o‘rinlarida Madinada qolgan Abu Luboba Ansoriy, Amir ibn Avf qabilasiga xalifa bo‘lib qolgan Horis ibn Hotab, Ravho degan joyda qo‘shindan qolib ketgan Horis ibn Simma bilan Xavvot ibn Jubayr, dushman tomoniga vaziyatni o‘rgangani jo‘natilgan Talha ibn Ubaydulloh bilan Said ibn Zayd, kasal rafiqasining tepasida qolgan Usmon ibn Affon Kubo va Oliya aholisiga boshchilik qilish uchun qoldirilgan Osim ibn Adiylar edi.

Shuningdek jangda shahid ketgan o‘n to‘rt kishining oilasiga ham tegishli ulush ajratildi. Urushning avvalida yaralangan Ubayda ibn Horis ibn Abdulmuttalib ham o‘z nasibasini olgan bo‘lsa-da, foydalanish nasib etmadi. U musulmonlar Badrdan qaytishayotganda olamdan o‘tdi. Rasululloh Madinaga yaqinlashtanlarida yosh qizaloqlar qo‘shiq aytib u kishining istiqboliga chiqishdi.

Rasululloh to‘lin oydek nur sochib
Chiqib keldi Saniyyatul-Vado’dan
Shukr aytmoq lozim bizga har lahza,
Biron kimsa qo‘l uzmasin duodan.
Musulmoining shamchirog‘i bu dinni
Olib keldi rasul bizga xudodan.

ASIRLAR HAQIDA KENGASHISH

Madinaga yetib kelishgach, payg‘ambar alayhis-salom asirlarning taqdiri haqida kengashib olish uchun sahobalarni huzurlariga chorladilar. Umar ibn Hattob so‘z olib: "Ey rasululloh, bular payg‘ambarligingga ishonmay senga qarshi kurashgan, seni yurtingdan haydab chiqargan kimsalar. Menga o‘z qarindoshimni, Hamzaga qarindoshi Abbosni, Aliga jigari Uqayilni ber, ularni o‘zimiz o‘ldiraylik. Mushriklarga sira shafqat yo‘qligini bilib qo‘yishsin. Meningcha, asirlarning hammasini qirib tashlash ksrak. Ularning hammalari quraysh kattalari, shu paytgacha biz ulardan faqat yomonlik ko‘rdik. Mana endi orani ochdi qilib qo‘yadigan payt keldi", dedi. Sa’d ibn Maoz bilan Abdulloh ibn Ravoha uning fikrini qo‘llab-quvvatlashdi. Biroq Abu Bakr ularni yoqlamadi "Ey rasululloh, bular o‘z urug‘-aymoqlaring. Olloh taolo senga nusrat ato etib, qo‘lingni baland qilgan ekan, meningcha ularni o‘ldirish o‘rniga tovon olib qo‘yib yuborish kerak. Tovon puli kofirlarga qarshi kurashimizda kunimizga yaraydi. Mabodo mana shu muruvvating tufayli ularning qalblari yumshab iymonga kelishsa, suyanchiginga aylanib qolishlari hech gap emas", dedi.

Bu fikrlarni eshitgach, rasululloh dedilar: Parvardigor ba’zi birovlarning ko‘nglini sutdan ham oq, paxtadan ham yumshoq, ba’zilarnikini esa toshdan ham qattiq qiladi. Ey Abu Bakr, sen yumshoq ko‘ngil Ibrohimga o‘xshaysan. U o‘z fazlini namoyon etib bunday degan edi: "Kimki menga ergashar ekan, u mening dinimdadir, kimki menga osiylik qilar ekan, sen shubhasiz (unga) mag‘firat qilishga va marhamat ko‘rsatishga qodirsan". (Ibrohim surasining 36-oyati). Ey Umar, sen xuddi Nuhga o‘xshaysan, u kofirni duoibad qilib: "Parvardigorim, yer yuzida bironta kofir zotini qo‘ymagin", degan edi. (Nuh surasining 96-oyati) — Payg‘ambar alayhis-salom har ikkala sahobani maqtagach, Abu Bakrning fikrini yoqladilar, chindan ham ayni vaqtda qanday yo‘l bilan bo‘lmasin islom dinini keng yoyish, moddiy va ma’naviy kuch yig‘ib, mushriklarni mag‘lub etish kerak edi. — Biz hozir yo‘qsilmiz, shuning uchun asirlarni tovon olmay qo‘yib yubormaslik kerak". Bu qarordan xabar topgan mushriklar ancha yengil tortishdi. O’lganlar uchun aza ochib, bir oy motam tutishgach, toki ular uchun intiqom olmaguncha ko‘z yoshi to‘kmaslikka ahd qilishdi. Musulmonlar ko‘p pul so‘ramasin, degan o‘yda asirlarni qutqarib olishga shoshilmaslik kerak, degan to‘xtamga kelishdi.

ASIRLARNI QUTQARIB OLISH. FIDYA

Muttalib ibn Abu Vadoa Sahimiy mushriklarning taqiqlashiga qaramay yashirincha Madinaga keldi-da, to‘rt ming dirham to‘lab otasini qutqarib oldi. Shundan keyin quraysh mushriklari har bir odam uchun mingdan to‘rt ming dirhamgacha tovon to‘lab, o‘z yaqinlarini asirlikdan ozod qilishdi. Puli yo‘q, lekin ilmli odamlar madinalik o‘nta bolaning savodini chiqarib tutqunlikdan qutulishi mumkin edi. Abu Sufyonga tovon to‘lab o‘g‘lini qutqarib ketish taklif etilganda u qat’iyan rad etib: "Men hech qachon haq to‘lab o‘g‘limni qutqarmayman. Uning ixtiyori Muhammadda, nima qilsa o‘zi biladi", dedi. Shundan keyin bu yovuz kimsa Ka’ba ziyoratiga borgan Sa’d ibn Nu’mon Ansoriyni tutib olib, qamab qo‘ydi. Rasululloh Abu Sufyonning o‘g‘lini Sa’d bilan almashtirishga majbur bo‘ldilar.