forum.ziyouz.com
Yurtdosh => Hamyurtlar => Mavzu boshlandi: Ислoмбек 21 Iyun 2011, 15:55:23
-
Бисмиллаҳир А оҳманир А оҳийм.
«У Кунда дсстлар бир-бирларига душмандир, магар (Аллоҳ йслида дсстлашган) тақводор зотларгина (мангу дсстдирлар)» (Зухруф: 67).
-
Alloh yo'lida qanday do'stlashish mumkin?
-
Аллох учун дустлашиш
akrom
Ассалому Алайкум, Шайх Хазратлари!
Аллох учун дустлашишнинг шартларини айтиб берсангиз. Мактабда бирга укиган дустлар билан Аллох учун дустлашиш холис булиши мумкинми, чунки улар билан уртада Аллох учун дустлашишдан ташкари бирга укиганлик учун дустлик хам мавжуд булади.
Шайх Муҳаммад Содиқ
БИА ОДАА ЛИК АЛОҚАЛАА И ОДОБИ
Аллоҳ таолонинг «Ҳужурот» сурасидаги:
«Албатта, мсминлар биродардирлар», деган остига биноан номи мсмин борки бир-бирига биродардир. Аммо бу умумий биродарлик бслиб, унга оид ҳақларни мусулмонинг мусулмондаги ҳақи сарлавҳаси остида срганиб чиқдик.
Воқеъликда мазкур умумий иймон биродарлиги билан бир қаторда хусусий биродарлик — дсстлик ҳам мавжудлигини ҳаммамиз схши биламиз. Ушбу хусусий биродарлик мсминлар ичидаги скка шахслар орасида срнатилиб, жамистдаги умумий биродарликни мустаҳкамлашга ва бошқа кспгина схшиликларга хизмат қилади. Шунинг учун ҳам руҳий тарбис устозлари бу ишга алоҳида аҳамист берганлар ва бу тарздаги инсоний алоқаларни улфатчилик ва дсстлик деб номлаганлар.
УЛФАТ ВА ДЎСТЛИК ФАЗЛИ
Албатта, улфат бслиш ҳусни хулқнинг самарасидир. Тафриқа сса, ёмон хулқнинг самарасидир. Ҳусни хулқ муҳаббат, улфатчилик, мувофиқликка сабаб бслади. Амон хулқнинг самараси ҳасадлашув, ёмон ксриш ва душманликдан иборатдир.
Исломда ҳусни хулқнинг срни қанчалик скани ҳеч кимга, ҳатто мусулмонмасларга ҳам сир смас.
Ҳусни хулқнинг фазли хусусида Аллоҳ «Қалам» сурасида:
«Албатта, сен улуғ хулқдасан», деган (4 — ост).
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан одамларни кспроқ жаннатга киритадиган нарса ҳақида ссралди. Бас, у зот:
«Аллоҳга тақво қилиш ва ҳусни хулқ», дедилар.
Термизий ривост қилган.
Абу Зарр розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга:
«Қаерда бслсанг ҳам, Аллоҳга тақво қил. Амонликка схшиликни сргаштир, бу уни счиради. Одамларга ҳусни хулқ ила муомала қил», дедилар».
Термизий ривост қилган.
Аввал ҳам айтиб стилганидек, улфат ҳам ҳусни хулқнинг самараларидан биридир. Аллоҳ таолонинг муҳаббати, Ислом ва тақво асосида қурилган улфатчилик ост, ҳадис ва асарларда мақталгандир.
Аллоҳ таоло «Анфол» сурасида:
«Агар ер юзидаги ҳамма нарсани сарф қилсанг ҳам, уларнинг қалбларини улфат қила олмас сдинг. Лекин Аллоҳ уларни улфат қилди», деган (63 — ост).
Инсонист тарихида турли халқлар, қабила-уруғлар ва миллатларни Исломчалик улфат қилган - бирлаштирган тузум ёки мафкура йсқ. Бслмайди ҳам. Кишилар қалбида Ислом муносиб срин олган жойларда ва замонларда миллатчилик, маҳаллийчилик ва тарафкашликнинг салбий ксринишлари тамоман йсқолган. Чунки Ислом биродарлиги ирқ, насаб, тил, қабила, қавм асосида смас, Аллоҳга муҳаббат ва тақво асосида бслади.
Жобир розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мсмин улфат бслувчи ва улфатга танланувчидир. Улфат бслмаган ва улфатга танланмаган кимсада схшилик йсқ», дедилар».
Тобароний ва Ҳоким ривост қилган.
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир киши сзининг бошқа қишлоқдаги биродарини зиёрат қилди. Аллоҳ унинг йслига кутиб турадиган фариштани қсйди. Унинг олдига келган пайтда:
«Қаёққа бормоқчисан?» деди.
«Ушбу қишлоқдаги биродаримни хоҳлайман», деди.
«Унда сен ксзлаган неъмат борми?» деди.
«Йсқ. Фақат мен унга Аллоҳ азза ва жалла учун муҳаббат қилганман», деди.
«Мен сенга Аллоҳнинг слчисиман. Батаҳқиқ, сен унга муҳаббат қилганингдек, Аллоҳ сенга муҳаббат қилди», деди».
Муслим ривост қилган.
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Аллоҳ таоло қиёмат куни:
«Менинг жалолим ила муҳаббат қилишганлар қани? Бугунги кунда Мен уларни Ўзимнинг сосмдан сзга сос бслмаган кунда Ўз сосмган олурман» дейди», дедилар».
Муслим ва Термизий ривост қилган.
Термизийнинг лафзида:
«Менинг жалолим ила муҳаббат қилишганларга нурдан минбарлар бордир. Аабийлар ва шаҳидлар уларга ҳавас қилурлар», дейилган.
Умар розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта, Аллоҳнинг бандаларидан баъзи одамлар борки, улар набий ҳам, шаҳид ҳам смаслар. Уларнинг Аллоҳ таоло ҳузуридаги маконларига қиёмат куни набийлар ва шаҳидлар ҳавас қилурлар», дедилар.
«А Аллоҳнинг А асули, улар кимлигининг хабарини бизга айтасизми?» дейишди.
«Улар сзлари қариндош бслмасалар ҳам, ораларида молсвий олди-бердилари бслмаса ҳам Аллоҳнинг руҳи ила муҳаббат қилишган қавмлардир. Аллоҳга қасамки, албатта, уларнинг юзлари нурдир. Улар нурдадирлар. Одамлар хавфда бслганларида улар хавфда бслмаслар. Одамлар маҳзун бслганларида улар маҳзун бслмаслар. Огоҳ бслинглар. Аллоҳнинг авлиёларига хавф бслмас ва улар маҳзун ҳам бслмаслар», дедилар».
Абу Довуд ривост қилган.
Бу ҳадиси шарифдаги «Аллоҳнинг руҳи»дан мурод Қуръони Каримдир. Аллоҳ таолонинг Ўзи Қуръони Каримда «Шундай қилиб Биз сенга Ўз амримиздан бслган руҳни ваҳий қилдик» деган. Шундан гоҳида Қуръони Каримни руҳ деб ҳам аталади.
Ўзлари қариндош бслмасалар ҳам, ораларида молсвий олди-бердилари бслмаса ҳам Аллоҳнинг руҳи ила муҳаббат қилишган қавмлар Аллоҳ таолонинг Қуръонига амал қилган одамлардир. Ана шундай одамлар ушбу ҳадиси шарифда зикр стилган улуғ мақомга сришар скан.
давоми бор
-
Шайх Муҳаммад Содиқ
Анас розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Уч нарса борки, улар кимда бслса, Иймон ҳаловатини топади; Аллоҳ ва Унинг А асули унинг учун икковларидан сзга ҳамма нарсадан маҳбуб бслмоқлари, бир кишига—фақат Аллоҳ учунгина муҳаббат қилмоғи ва куфрга қайтишни худди оловга ташланишни ёмон ксргандек ёмон ксриши», дедилар».
Бешовларидан Абу Довуд ривост қилмаган.
Мсмин-мусулмонлар орасидаги муҳаббат Аллоҳ учун бслгандагина улар комил иймон ҳаловатини топадилар. Бу муҳаббат икки томоннинг Аллоҳга бслган муҳаббатидан келиб чиққан муборак муҳаббатдир. Чунки уларни биродар қилган, дсстлаштирган зот—Аллоҳ таолонинг Ўзидир.
УЛФАТЧИЛИК ВА ДЎСТЛИК ҲУҚУҚЛАА И
Ҳар бир инсоний алоқада сзига сраша ҳақ — ҳуқуқ ва мажбурист бслганидек, дсстликнинг ҳам сзига сраша ҳуқуқлари ва масъулистлари бор. А уҳий тарбис бсйича мутахассис уламоларимиз мазкур ҳақлар саккизтадан иборат сканини айтганлар ва уларни бирма бир шарҳлаб берганлар.
Биринчи ҳақ: молдаги ҳақ.
Дсстларнинг дсстлиги тугал, мақсадлари бир бслса, худди бир шахсга схшаб қолади. Бу сса сз навбатида хурсандчилик ва хафачиликда, ҳозирда ва келажакда шерик бслишни тақозо қилади. Бу шериклик молу дунёга ҳам тегишли бслиб қолади. Молу дунё масаласида дсстларнинг муносабати уч даражага тақсимланади:
Биринчи даража: Мол сгаси дсстни сз ходими билан баробар ксради. Унга сзидан ортиб қолган молни сарфлайди. Дсстининг ҳожати тушиб қолса, ссрамасидан олдин сзидан ортиб турган молини унга беради. Агар мол сгаси муҳтож дсстининг ссрашига қараб турса, дсстлик ҳақини адо стишда нуқсонга йсл қсйган бслади.
Иккинчи даража: Мол сгаси дсстини сз срнида ксради, уни молига шерик қилади. Молининг срмини дсстиники деб билади.
Учинчи даража: олий даража бслиб, унда мол сгаси дсстини сзидан устун қссди. Молини сз ҳожатидан аввал дсстининг ҳожати учун сарфлайди. Бу сиддиқларнинг даражасидир. Аллоҳ таоло учун бир-бирига муҳаббат қилганлар даражасининг снг юқорисидир. Молни бундай сарфлашга ҳозирлик жонни сарфлашга ҳам олиб боради.
Ушбу зикр қилинган уч даражадан бирига сришмаган одам дсстликнинг снг паст даражасига ҳам етмаган бслади.
Олий даражадаги дсстликни васфида Аллоҳ таоло «Шуро» сурасида:
«А оббиларига ижобат қилган, намозни тскис адо стган, ишлари сзаро шуро ила бслган ва уларга ризқ қилиб берган нарсаларимиздан инфоқ қиладиганлар», деган (38 — ост).
Аллоҳ таоло «Аур» сурасида:
«Сиз калитига молик бслган ёки дсстингиз (уйидан) емоқлигингизда (танглик) йсқдир», деган (61 — ост).
«Калитга молик бслиш» уй сгасининг калитни ишониб топшириб қсйишидир. Ана шундай кишилар инсоф билан, қоринлари тсйгунча есалар, бславеради.
«Дсст» деганда, ишончли дсст, биродари унинг уйидан изнсиз таом еса, хурсанд бсладиган дсст ксзда тутилгандир.
Оиша онамиздан Имом аз-Зуҳрий қилган ривостда айтилишича, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан жиҳодга жснаб кетаётган мусулмонлар уйларининг калитларини сзлари билган кишиларга топшириб, ҳожатингиз тушганда емоқни сизга ҳалол қилдик, деб кетар сканлар. Аммо калитни олиб қолганлар, қуруқ манзират учун айтилган бслса керак, деб сзларини тийишаркан. Ушбу ост билан уларга Аллоҳ ҳам изн берган.
- Улар моллари ва нарсаларини аралаштириб юборган бсладилар. Агар бирортаси, менинг ковушим, деган иборани ишлатса, ундан юз сгирадилар.
- Фатҳ ал-Мусилий дсстининг уйига борса, у уйида йсқ скан. Уйдагиларга сандиқни олиб чиқишни амр қилди. Жорис сандиқни олиб чиқди. У сзига керак нарсани олиб, кетди. Хсжайин келганда жорис унга бслган иш ҳақида хабар берди. У севиниб кетганидан:
«Агар гапинг рост бслса, Аллоҳнинг розилиги учун озодсан!» деди.
- Бир киши Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳунинг олдига келиб:
«Дсстликнинг ҳақини биласанми?!» деди.
«Сен менга билдир», деди.
«Диноринг ва дирҳамингга менда ҳақлироқ бслмасинг», деди.
«Ҳали бу даражага етганим йсқ», деди.
«Ундай бслса, йслингдан қолма!» деди Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳу.
- Али ибн Ҳусайн розисллоҳу анҳумо бир кишига:
«Сизлар бир-бирингизнинг чснтак ва ҳамёнингизга рухсатсиз қсл солиб истаган нарсани олаверасизларми?» деди.
«Йсқ», деди.
«Ундай бслса, дсст смас скансизлар», деди.
- Масруқ раҳматуллоҳи алайҳ ксп қарз бслиб қолган скан. Унинг дссти Ҳайсама ҳам қарздор скан. Масруқ Ҳайсамага билдирмай, унинг қарзини тслаб қсйди. Ҳайсама ҳам Масруққа билдирмай, унинг қарзини тслаб қсйди.
Иккинчи ҳақ: ҳожатини чиқаришда ёрдам бериш.
Бу ишнинг ҳам аввалгисига схшаб даражалари бор.
Унинг снг паст даражаси ёрдам ссралганда қудрати етса очиқюзлик, сурур ва хурсандчилик билан ёрдам бериш.
Баъзилар, «агар дсстингдан ҳожатингни чиқаришни ссрасанг, у бу ишни қилмаса, сна бир бор ссига сол. Унутиб қсйган бслиши мумкин. Агар сшанда ҳам қилмаса, унга такбир айтиб қссвер», деган.
- Ибн Шубрума дсстларидан бирининг муҳим ҳожатини чиқарганда, дсст унга совға олиб келибди.
«Бу нима!?» деб ссради Ибн Шубрума.
«Ҳожатимни чиқарганинг учун», деди.
«Ол молингни! Аллоҳ сенга офист берсин! Агар дсстингдан ҳожатингда ёрдам ссрасанг ва у сенга ёрдам бермаса, намозга таҳорат қил-да, уни слган санаб, тсрт такбир айтиб жанозасини сқиб қссвер», деди Ибн Шубрума.
Салафи солиҳлардан баъзилари сз дсстининг вафотидан кейин қирқ йил унинг болалари ва аҳли аёлидан хабар олиб турган. Ҳар куни уларнинг ҳолидан хабар олиб, сз молидан таъминотларни жойи қсйган. Фарзандлар оталаридан ксрмаган нарсаларини унинг дсстидан ксришган.
Улардан баъзилари дсстига билдирмай, унинг оиласидан хабар олиб турган. Туз борми, ёғ борми, нима етишмайди, деб ссраб турган.
Дсстлардан доимо хабар олиб туриш керак.
Учинчи ҳақ: тилни тийиб, сукут сақлаш.
Бунда банда дсстининг айблари ҳақида гапиришдан, уни ғийбат қилишдан, у билан талашиб—тортишишдан ва унинг ҳақида чақимчилик қилиш ҳамда ёмонлиги ҳақида савол беришдан тилини тийиб, сукут сақлайди.
Бу ишни амалга оширишда икки нарса ёрдам беради.
Биринчиси: ҳар ким сзига назар солсин. Агар сзида камчилик борини билса, сзгани ҳам сзидек ксрсин ва камчилигини афв стсин. Беайб Ларвардигор сканини унутмасин.
Иккинчиси: Агар айби йсқ инсонни истайдиган бслсанг, одамлар ичида топа олмайсан. Дсст топиш мумкин бслмай қолади.
Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳ:
«Мусулмонлар ичида бирорта ҳам Аллоҳ таолога тоат қилиб, маъсист қилмайдигани ва аксинча, маъсист қилиб, тоат қилмайдигани йсқ. Кимнинг тоати маъсистидан ксп бслса, сша адолатлидир», деганлар.
Дсст ҳақида ёмон гапиришдан тилни тийиш билан бирга у ҳақида ёмон гумон қилишдан дилни ҳам тийиш керак.
Банда дссти билан сзининг орасидаги сирни очмаслиги керак.
Анас розиаллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга сир айтдилар. Мен унинг ҳақида ҳеч кимга хабар бермадим. Батаҳқиқ, мендан Умму Сулайм ссраганда унга ҳам хабар бермадим».
Икки шайх ривост қилган.
Умму Сулайм розиаллоҳу анҳо Анас розиаллоҳу анҳунинг оналари бслади. Бировнинг сирини ҳеч кимга айтмаслик кераклиги шу ҳадиси шарифдан келиб чиқади. Биров томонидан ссзланган сир омонат ҳисобланиб, сир сгасининг изнисиз уни бошқа одамга айтиш хиёнатдир.
Жобир розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон киши бир гапни айтсаю, аланглаб қараса, сша омонатдир», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривост қилган.
Бундай пайтда сша гап соҳиби, гапимни бировга айтма, деб таъкидлашининг кераги йсқ. Ўша биров сшитиб қолмадими деган маънода аланглаб қараб қсйишининг сзи етади. Ким мазкур ҳолдаги гапни бошқаларга айтса, омонатга хиёнат қилган бслади.
Аббос ибн Абдулмуттолиб розисллоҳу анҳу сз сғиллари Абдуллоҳ розисллоҳу анҳуга қуйидагиларни айтганлар:
«Сени анави одам (Умар ибн Хаттоб розисллоҳу анҳу) шайхлардан олдинга стказаётганини ксрмоқдаман. Мендан қуйидаги беш нарсани ёдлаб ол: Унинг сирини зинҳор фош қилмагин, унинг ҳузурида бирор кишини ғийбат қилмагин, унинг олдида каззобни фош қилма, унинг амрига хилоф қилам, у сендан зинҳор хиёнат ксрмасин».
Шаъбий:
«Ушбу беш нарсанинг ҳар бир ссзи мингдан афзалдир», деган.
Абу Саъид Саврий:
«Қачон бир киши билан дсст бслмоқчи бслсанг, аввал унинг ғазабини чиқар, сснгра бировга ундан сзинг ва сиринг ҳақингда фикрини ссрашни илтимос қил. Агар схши гап айтиб, сирингни сақласа, у билан дсст тутин», деган.
- Банда сз дссти билан талашиб-тортишидан ҳам тилини тийиши зарур.
Анас розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким ёлғонни тарк қилса, ҳолбуки у ботилдир, унга жаннатнинг саҳнида бир уй қурилади.
Ким ҳақ бслиб туриб талашиб-тортишишни тарк қилса, унга жаннатнинг сртасида уй қурилади.
Ким хулқини гсзал қилса, унга жаннатнинг юқорисида уй қурилади», дедилар.
Термизий ва Абу Довуд ривост қилган.
Абу Довуднинг лафзида:
«Мен сзи ҳақ бслиб туриб талашиб-тортишишни тарк қилган одамга жаннатнинг саҳнида бир уй бслишига, ҳазил бслса ҳам ёлғонни тарк қилган одамга жаннатнинг сртасида бир уй бслишига ва хулқини гсзал қилган одамга жаннатнинг юқорисида бир уй бслишига кафилдирман», дедилар».
Бу икки ривостдан нафақат ноҳақдан талашиб-тортишиш, балки ҳақ бслиб туриб ҳам бу ишни қилиш схши смаслигини билиб оламиз. Чунки талашиб-тортишиш кишилар сртасига ҳиқду ҳасад ва адоватни солади. Шу туфайли жамист аъзолари сртасида душманлик руҳи тарқалади. Агар ҳақ бслса, талашиб-тортишмай бошқа схши йсллар билан ҳам унга сришса бслади.
Дсстлик айтишиш ва талашишда смас, балки бир-бирига мувофиқ бслишдадир.
Машойихлар: «Дсстингга, «тур, кетдик», деганингда, «қаёққа?» деса, уни тарк қил. Агар у дарҳол, «кетдик», деса, суҳбатида бардавом бсл», демишлар.
Абу Сулаймон Дороний айтади:
«Ироқда дсстим бор сди. Оғир пайтларда унинг олдига бориб, «молингдан бериб тур», десам, олдимга халтасини отар ва мен керагини олардим. Бир куни олдига бориб:
«Бир нарсага ҳожатим тушди», дедим.
«Қанча истайсан?» деди.
Унинг билан дсстлик ҳаловати қалбимдан чиқди».
Тсртинчи ҳақ: тил билан нутқ қилиниши лозим нарсалар.
Албатта, дсстликнинг ҳақи дсстнинг айблари ва унинг ҳақидаги ёқимсиз гапларни гапиришдан сукут сақлаш билан чегараланиб қолмайди. Аслида гаплашиш ва гапириш учун дсст бслинади. Шунинг учун ҳам дсстга ва унинг ҳақида гапирадиган нарсаларда дсстлик ҳақи жорий қилинган.
1. Аввало уни дсст тутиши ҳақида хабар бериши керак.
Миқдом ибн Маъдийкараб розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон бир киши биродарига муҳаббат қилса, унга сзининг муҳаббати хабарини берсин», дедилар».
Абу Довуд, Термизий, Аҳмад ва Ҳоким ривост қилган.
Анас розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида бир киши бор сди. Унинг олдидан бир одам стиб қолди. Шунда у:
«А Аллоҳнинг А асули, мен манашуни схши ксраман», деди.
«Буни унга билдирдингми?» дедилар.
«Йсқ», деди.
«Унга билдир», дедилар.
У унинг ортидан етиб борди ва:
«Мен сенга Аллоҳ учун муҳаббат қиламан», деди.
«Мен ҳам Унинг учун менга сен муҳаббат қилган зот учун сенга муҳаббат қилурман», деди».
Абу Довуд ривост қилган.
Ким бировни схши ксрса, дсст бслмоқчи бслса, унга бу хабарни етказмоқ керак. Шунда иккинчи тараф ҳам муҳаббатга стади ва одамлар сртасидаги алоқалар мустаҳкамланади.
Имом Термизий келтирган ривостда:
«Бир киши бошқасига муҳаббат қилса, унинг исмини, отасининг исмини ва кимдан сканлигини ссрасин. Бу дсстликни мустаҳкамлайди», дейилган.
2. Дсстининг олдида ҳам, орқасидан ҳам фақат унинг сзига ёқимли исми билан атасин.
Умар ибн Хаттоброзисллоҳу анҳу:
«Уч нарса сен учун дсстинг муҳаббатини мусаффо қилади: Унга йслиққанингда аввал салом беришинг. Мажлисда унга жой беришинг ва уни сзи учун снг маҳбуб исми ила чақиришинг», деганлар.
3. Дсстингни мақталишини ёқтирадиган одам ҳузурида унинг ҳақида билган схши сифатларини айтиб мақташинг.
Бу иш унинг обрссини орттиради ва сенга бслган муҳаббатини зиёда қилади.
4. Кези келганда дсстингнинг оила аъзолари, ишлари, схши сифатлари ва бошқа фазилатларини ҳамда сенга қилган схшиликларини муболаға қилмасдан, меъёрида гапириб туришинг.
Ҳазрати Али розисллоҳу анҳу:
«Ким сз дсстини схши нист ила мақтамаса, уни қилган схшилиги учун ҳам мақтамайди», деган.
5. Дсстинг ҳақида ёқимсиз гап сштитганингда, дарҳол уни ҳимос қилишинг, унинг дсстлик ҳақидир.
Бу ишни қилмаган одам дсстлик ҳақини поймол қилган бслади.
Ибн Умар розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. У унга зулм ҳам қилмайди ва ташлаб ҳам қсймайди», дедилар».
Тсртовлари ривост қилган.
Мусулмонга зулм қилиш ҳаромдир. Мусулмон одам бошқа бир мусулмонга зулм қилса сз биродарига зулм қилган бслади. Зеро, мусулмон мусулмонга нафақат зулм қилмаслиги, балки уни ёрдамсиз ташлаб қсймаслиги ҳам лозим. У баъзи бир сабабларга ксра зулмга учраганда ҳам биродари ундан зулмни кстаришга ҳаракат қилмоғи керак.
6. Билмаган нарсасини таълим бериш.
Агар сен дсстинг билмайдиган нарсани билсанг, унга сша нарсани таълим беришинг керак. Чунки дсст молга муҳтож бслганидек, илмга ҳам муҳтождир. Шунинг учун унинг дини ва дунёси учун зарур бслган нарсаларни билсанг сргатиб қсй.
7. Керак бслганда насиҳат қилиб туриш.
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мсмин мсминнинг ойнасидир. Мсмин мсминнинг биродаридир. Унинг зое бслган нарсасини топиб беради ва уни ортидан беркитиб туради», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривост қилган.
Термизийнинг лафзида:
«Албатта, сизнинг бирингиз сз биродарининг ойнасидир. Агар унда кирни ксрса артиб қсйсин», дедилар».
Албатта, насиҳат қилиш бошқаларнинг олдида смас, ёлғиз ҳолда амалга оширилади. Аслида бировга унинг айбларини айтиб, йсл ксрсатиб насиҳат қилиш сккама — скка бслади. Бу ишни бошқанинг олдида қилиш насиҳат смас, дсқ — псписа бслади.
Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳ:
«Ким сз дсстига махфий ваъз қилса, унга насиҳат қилган ва уни зийнатлаган бслади. Ким сз дсстига ошкора ваъз қилса, уни шарманда қилган ва айблаган бслади», деганлар.
Мусаъир раҳматуллоҳи алайҳга:
«Сенга айбларинг ҳақида хабар берган одамни схши ксрасанми?» дейилди.
«Агар у билан сзим ёлғиз бслсак, схши ксраман. Агар одамлар орасида бслса, йсқ», деди.
Аллоҳ таоло ҳам қиёмат куни банданинг айбларини унинг сзига алоҳида айтади.
-
Шайх Муҳаммад Содиқ
Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта, Аллоҳ қиёмат куни бандани Ўзига сқинлаштиради. Ҳаттоки елкасини унинг устига қссди ва унга, бу гуноҳни биласанми, бу гуноҳни биласанми, деб гуноҳларини санайди. У, ҳа, А оббим», дейди. Токи уни гуноҳларига иқрор қилидириб бслганидан сснгра унга, ана сшаларни у дунёда сатр қилдим, бугун сса, сени мағфират қиламан, дейди», деганлар.
Бешинчи ҳақ: Дсстнинг қоқилиш ва тойилишларини афв қилиш.
Одатда дсстнинг хатоси динда ёки сенинг ҳақингда бслади. Унинг хатоси динда бслса, лутф билан насиҳат қилиш керак бслади. У насиҳатни қабул қилиб, сзини снглаб олса айни мурод. Аммо насиҳатни қабул қилмасачи?
Абу Дардо розисллоҳу анҳу:
«Қачон дсстинг сзгариб, аввалгидан бошқача бслиб қолса, уни сша сабабдан тарк қилма. Чунки дсстнинг бир сгри, бир тсғри бслиши бор», деган.
Иброҳим Аахаъий раҳматуллоҳи алайҳ:
«Дсстинг гуноҳ иш қилгани учун ундан алоқани узма, бугун гуноҳ қилса, сртаган уни тарк қилиш бор», деган.
Бу ҳолат унинг сзини снглаб, тсғри йслга тушиб кетишидан умид узилгунча давом стади. Умид узилганда сса, у билан алоқани кесишга тсғри келади.
Абу Зарр Ғифорий розисллоҳу анҳу:
«Қачон дсстинг сз ҳолидан тескарига ағдарилиб қолса, уни нима учун схши ксрган бслсанг, шунинг учун ёмон кср», деган.
Дсстнинг хатоси ва қоқилиши сенинг ҳақингда бслса, афв стиш, сабр қилиш ва схшиликка йсйиш керак бслади.
Аҳнаф ибн Қайс раҳматуллоҳи алайҳ:
«Уч нарсага сабр қилиш дсстнинг ҳақидандир: Ғазабдаги зулмга. Хуши учгандаги зулмга. Қоқилгандаги зулмга», деган.
Абу Сулаймон Дороний Аҳмад ибн Абул Ҳаворийга:
«Бу замонда биров билан дсст бслсанг, уни ундаги сен ёқтирмаган нарса сабабидан койимагин. Тағин, сшанинг жавобига аввалигисидан ҳам ёмонроқ нарсага дучор бслиб қолмагин», деган.
Олтинчи ҳақ: дсстнинг ҳақига дуо қилиш.
Киши сз дссти ҳақига унинг тириклигида ҳам, мамотидан кейин ҳам дуо қилиб туриш масъулистидадир. Ўзи учун нимани ссраса, дссти учун ҳам шуни ссраб дуо қилади.
Сафвон ибн Абдуллоҳ розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Шомга бордим. Абу Дардонинг манзилига бориб уни топмадим. Умму Дардони топдим. У менга:
«Бу сана ҳаж қилмоқчимисан?» деди.
«Ҳа», дедим.
«Бизга схшилик ссраб дуо қил. Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Мусулмонинг сз биродарига ғойибдан қилган дуоси мастажобдир. Унинг бошида бир муваккал фаришта туради. У сз биродарига ҳар сафар схшилик тилаб дуо қилганда муваккал фаришта «Омийн! Сенга ҳам сшандоқ бслсин!» дейди» дер сдилар», деди.
Бозорга чиқиб, Абу Дардони топдим у ҳам Аабий соллаллоҳу алайҳи васалламдан худди шу гапни нақл қилди».
Муслим ва Абу Довуд ривост қилган.
Мусулмонлар бир-бирларига дуо ссраб туришлари керак.
Дсст йсқлигида орқасидан қилинган дуо мақбул.
Орқадан қилинган дуога муваккал фаришта «омийн» деб туради.
Ғойибдан схши дуо қилувчининг сзига ҳам биродарига ссраган схшиликчалик схшилик етади.
Абу Дардо розисллоҳу анҳу:
«Мен етмишта дсстимга саждамда номларини айтиб дуо қиламан», деган.
Еттинчи ҳақ: дсстга вафодор бслиш ва унга ихлос қилиш.
Дсстга вафодор бслиш унинг муҳаббатида то слгунча собит туришдан, слимидан кейин унинг болалари ва дсстлари билан бирга бслишдан иборатдир.
Шунинг учун ҳам А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қиёмат куни Аллоҳ таолонинг соссида бсладиган етти тоифа ҳақидаги ҳадисларида:
«...Аллоҳ йслида бир-бирини схши ксриб, Аллоҳ учун жам бслиб, Аллоҳ учун ажрашадиган икки киши», деганлар.
Яъни, то слгунича деганлари.
«Ўлганидан кейин қилинган озгина вафодорлик тириклигидаги кспидан схшидир», деган баъзи улуғларимиз.
Анас розисллоҳу анҳудан қилинган ривостда:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон сзларига бирор нарса келтирилса, буни Фулонанинг уйига аолиб бориб беринглар. У Хадийжанинг дугонаси сди», дердилар», дейилган.
Оиша розисллоҳу анҳодан ривост қилинади:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига у зот менинг олдимдалигида бир канпир келди. Бас, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга:
«Сен кимсан?» дедилар.
«Мен Жассома Музанисман», деди.
«Йсқ. Сен Ҳассона Музаниссан! Сизлар қандайсизлар? Ҳолингиз қандай? Биздан кейин нима қилдингиз?» дес ссраб кетдилар.
«Яхшимиз! Ота-онам сизга фидо бслсин, А Аллоҳнинг А асули!» деди у.
У чиқиб кетганидан кейин:
«А Аллоҳнинг А асули, бир кампирга бунчалик иқбол қилдингиз?!» дедим.
«У Хадийжанинг вақтида ҳузуримизга келиб турар сди. Албатта, сски аҳдни гсзал тутиш иймондандир», дедилар».
Ҳоким ривост қилган.
Дсстнинг барча қариндошлари, дсстлари ва унга боғлиқ кишиларнинг риоссини қилиш унга вафодорликнинг давомидир.
Дсстнинг динда йсл қсйган хатоларига рози бслмаслик ҳам унга бслган вафодорликдир.
Дсстнинг фироқига ҳасрат-надомат қилиш ҳам унга бслган вафодандир.
Ибн Уйсйна раҳматуллоҳи алайҳ:
«Ўттиз йил олдин фироқига учраган дсстларимнинг ҳасрати ҳали ҳам хаёлимдан кстарилгани йсқ», деган.
Дссти ҳақидаги чақимчиликка қулоқ солмаслик ҳам унга бслган вафодорликка далолат қилади.
Бир одам донишманднинг олдига келиб:
«Дсстлигингга совчи бслиб келдим», деди.
«Маҳрига уч нарсани ссрайман», деди.
«Улар нималар?» деди.
«Менинг ҳақимдаги чақимчиликка қулоқ солмайсан. Менинг ишимга хилоф қилмайсан. Мени кср—ксрона тасдиқламайсан», деди.
Дсстининг душманига дсст бслмаслик ҳам унга бслган вафодорликдандир.
Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳ:
«Қачон дсстинг душманингга итоат қилса, иккиси сенга душманликда шерик бслибди», деганлар.
Саккизинчи ҳақ: енгиллик ва ортиқча такаллуфни тарк қилиш.
Киши дсстига оғир келадиган нарсани раво ксрмаслиги керак. Бошқача қилиб айтганда, унга оғирлигини солмаслиги лозим. Менинг оғиримни енгил қилсин, мендан хабар олиб турсин, ёрдамимга доим шай турсин каби талабларни кснглига ҳам келтирмагани схши. Мусулмон дсстига Аллоҳ учун муҳаббат қсйсди, унинг дуосидан умидвор бслади, уни ксришдан унс топади, унинг ҳақларини адо қилиш билан Аллоҳ таолога қурбат ҳосил қилади ва динига ёрдам олади.
Али ибн Абу Толиб розисллоҳу анҳу айтадилар:
«Дсстларнинг ёмони сени тангликка солгани, мудорога муҳтож қилгани ва узр айтишга мажбур қилганидир».
Баъзи машойихлар демишлар:
«Ким дсстларидан улар ундан талаб қилмаган нарсани талаб қилса, уларга зулм қилган бслади. Ким дсстларидан улар ундан талаб қилган нарсани талаб қилса, уларни заҳматга қсйган бслади. Ким дсстларидан ҳеч нарса талаб қилмаса, уларга фазл ксрсатган бслади».
Жунайд раҳматуллоҳи алайҳ айтади:
«Икки киши Аллоҳ учун дсст бслсаю, улардан бири бошқасидан тортинса ёки услса, албатта, иккисидан бирида иллат бслади».
http://savollar.islom.uz/smf/index.php
-
Аллоҳ йслидаги биродарлик қандай бслади?
Шайх Муҳаммад Ҳассон
Ислом Аури таржимаси
Барча ҳамду санолар Аллоҳга хосдир. Биз Унга ҳамд ва истиғфор айтамиз, Ундан ёрдам ва ҳидост ссраймиз, нафсимизнинг шумлигидан ва амалларимизнинг ёмонлигидан Унинг Ўзидан паноҳ ссраймиз. Аллоҳ ҳидост қилган кимсани адаштирувчи, адаштирган кимсани ҳидост қилувчи йсқдир. Мен сгона, шериксиз Аллоҳдан сзга ҳақ илоҳ йсқ ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Унинг бандаси ва слчисидир деб гувоҳлик бераман.
«Ай мсминлар, Аллоҳдан ҳақ-рост қсрқиш билан қсрқинглар ва фақат мусулмон бслган ҳолларингда дунёдан стинглар!» (Оли Имрон: 102).
«Ай инсонлар! Сизларни бир жондан сратган ва ундан жуфтини вужудга келтирган ҳамда у икковидан ксп сркак ва аёлларни тарқатган А оббингиздан қсрқингиз! Яна ораларингиздаги савол-жавобларда сртага номи солинадиган Аллоҳдан қсрқингиз ва қариндош-уруғларингиз (билан ажралиб кетишдан қсрқингиз)! Албатта Аллоҳ устингизда кузатувчи бслган зотдир» (Аисо: 1).
«Ай мсминлар, Аллоҳдан қсрқинглар, тсғри ссзни ссзланглар! (Шунда Аллоҳ) ишларингизни снглар ва гуноҳларингизни мағфират қилур. Ким Аллоҳга ва Унинг пайғамбарига итоат стса, бас у улуғ бахтга сришибди» (Аҳзоб: 70, 71).
Ссзларнинг рости Аллоҳнинг Китоби, йслларнинг схшиси Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йсллари, ишларнинг ёмони (динда) снги пайдо қилинганлари, (динда) снги пайдо қилинган барча нарса бидъат, барча бидъат залолат, барча залолат сса жаҳаннамга слтгувчидир.
Аммо баъд...
Аллоҳ учун севган дсстларим! Бугунги суҳбатимизга ғост муҳим мавзулардан бирини мавзу қилиб танладик. У «Аллоҳ йслидаги биродарлик» деб аталади. Одатимизга ксра, суҳбатни қуйидаги бир неча моддаларга бслиб олиб борамиз:
Биринчи: Аллоҳ йслидаги биродарлик моҳисти.
Иккинчи: Биродарлик ҳақ-ҳуқуқлари.
Учинчи: Биродарлашишга олиб борувчи йсл.
Диққат-сътибор билан тинглашингизни, бутун вужудингиз қулоққа айланишини умид қиламан. Аллоҳ таолодан бизларни ссзга қулоқ тутиб, унинг схшисига сргашадиган кишилардан қилишини ссрайман. У бунга Қодир Зотдир.
Биринчи: Аллоҳ йслидаги биродарлик моҳисти
Севикли биродарларим! Ксриб турганингиздек, уммат бугун гсё сел кспиклари мисол бир кспикка айланиб қолди, бирдамлиги йсқолиб, сафлари пароканда бслиб кетди. Кучлилар қолиб кучсизлар ҳам, ғолиблар қолиб мағлублар ҳам, сқиндагилар қолиб узоқдагилар ҳам ундан умидвор бслиб, уни сзига тобеъ қилишни орзу қила бошлади. Бугун уммат ер юзининг очксз халқлари бемалол ва тортинмасдан қсл чсзадиган тайёр луқмага айланиб қолди. Уммат бугун ксриб турганингиздек, ер юзидаги снг хор ва снг ҳақир миллат бслмиш маймунлар ва тснғизларнинг оғалари учун тайёр слжага айланди, улар унинг ерларини оёқости қилмоқдалар, аёвсиз топтамоқдалар. Бунинг асосий сабаби шуки, олам бугун фақат куч-қудратга сга бслганларни ҳурмат қилади, уммат сса бугунги кунда заиф аҳволга келиб қолган. Чунки, тарқоқлик заифликка, хорлигу оёқости бслишга сабабдир, куч-қудрат сса бирдамликнинг, сзаро дсстлигу муҳаббатнинг покиза самарасидир. Уммат сз бирдамлиги ва куч-қудратининг асл-асосини йсқотган кундан, съни А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам келтирган маънодаги «Аллоҳ йслидаги биродарлик» ундан ғойиб бслган кундан бошлаб мана шундай хорловчи ва шармандали ксринишдаги заифликка юз тутди. Зотан, ҳақиқий маънодаги биродарлик фақат соф, умумий ва мукаммал тавҳид ақидасига сга бслиш билангина вужудга келади.
Ана шу маънодаги биродарлик амалий воқеликка ва ҳаёт манҳажига айланган куни у мусулмон жамоасини оддий қсйбоқарликдан бутун оламнинг пешволарига айлантирган сди. Ушбу порлоқ, ёруғ ва мунаввар воқелик даставвал Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Маккадаги мусулмонларни ранглари, ксринишлари, тиллари, ватанлари турлича бслишига қарамай, бир-бирларига оға-ини тутинтирган кунларида жило тарата бошлаган сди. У зот қурайшлик Ҳамза, ҳабаший Билол, румлик Суҳайб, ғифорлик Абу Зарни биродарлаштирган ва оға-ини тутинтирган сдилар. Гсё мен ҳозир уларни ксриб тургандекман, улар бир овоздан гуриллаб мана бу шеърни сқишаётгандек:
«Менинг отам Исломдир, сзга отам йсқдир, бас,
Майли, мақтансин улар отам Тамим деб ё Қайс».
Улар бир овоздан Аллоҳ таолонинг мана бу ссзларини сқишаётгандек: «Мсминлар ҳеч шак-шубҳасиз оға-инилардир. Сизлар икки оға-инингизнинг сртасини снглаб қсйинглар! Аллоҳдан қсрқинглар — шосд У зот томонидан бсладиган раҳматга сришсангизлар» (Ҳужурот: 10).
Бу биродарлашишнинг биринчи босқичи сди.
Иккинчи мартасида Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинадаги Авс ва Хазраж қабилаларини улар сртасида узоқ даврлар чсзилиб кетган ва ҳслу-қуруқни баравар ёндирган оловли жанглар ва қонли урушларга барҳам берган биродарлаштириш амалиётини амалга оширдилар.
Сснгра маккалик муҳожирлар билан мадиналик ансорлар сртасини башарист тарихида мисли ксрилмаган ва асло ксрилмасжак меҳр-муҳаббат ришталари билан мустаҳкам боғлаган биродарлаштириш намунасини ксрсатдилар. Ушбу биродарлашишда қалблар бир-бирига қсшилиб, руҳлар аралашиб кетганди. «Саҳиҳайн»да Анас розисллоҳу анҳу ривости билан келтирилган ушбу ҳадис мазкур биродарликнинг гсзал ксринишларидан бир ксринишни тасвирлаб беради:
«Абдурраҳмон ибн Авф Мадинага (ҳижрат қилиб) келгач, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам у билан Саъд ибн А абиъни биродар тутинтириб қсйдилар. Саъд дунёдор киши сди. У Абдурраҳмонга: «Ай биродар, ансорлар мени Мадинанинг снг бойларидан деб билишади. Мен мол-мулкимни иккимизга тенг тақсим қилмоқчиман. Иккита хотиним бор, хотинларимдан ёққанини танла, уни талоқ қилай, иддаси битгач, сен унга уйлангин», деди. Абдурраҳмон розисллоҳу анҳу: «Йсқ, Аллоҳ оилангга ва молингга баракот берсин. (Менга бозорга олиб борадиган йслни ксрсатиб қсй», деди. Шундан сснг унга бозорга олиб борадиган йслни ксрсатиб қсйишди.) Абдурраҳмон олди-сотди қилиб озгина пишлоқ ва сарёғ фойда қилди. Бир неча кунлардан кейин кийимида сафрон (хушбсй модда) излари ксринган ҳолда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига кириб келди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга: «Бу нима?», дедилар. Абдурраҳмон розисллоҳу анҳу: «Ай А асулуллоҳ, ансорлардан бир аёлга уйландим», деди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Унга нима маҳр бердинг?», дедилар. «Беш дирҳам оғирлигида олтин», деди. Шунда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Бир қсй ссйиб бслса ҳам, зиёфат бергин», дедилар» (Бухорий (â„–3781), Муслим (â„–1427) ва бошқалар ривостлари).
Баъзан Саъд ибн А абиъ замоналарини қсмсаб: «Оҳ, қани снди биродари учун бор мол-мулкини-ю аёлларини ҳам тақсимлашга тайёр сша Саъд ибн А абиълар?!!», деб қолинади.
Жавоб шуки: «Саъд ибн А абиълар Абдурраҳмон ибн Авфлар билан бирга кетиб бслишган».
Ҳа, «Саъддек саховатпешалик қила оладиган ким бор?!» деган саволга «Абдурраҳмон ибн Авфдек сзини пок тута оладиган ким бор?!», деб жавоб берилса тсғри бслади.
Бир киши салафлардан бирларининг ёнига бориб: «Қаерда қолди «Мол-дунёларини кечаю кундуз, сширин ва ошÂкора сҳсон қиладиган зотлар»?! (Бақара: 274)», деб ссраганида у зот: «Улар «Одамлардан тиланиб туриб олмайдиган» (Бақара: 273) кишилар билан бирга кетиб бслганлар», деб жавоб берган сканлар.
Бу соф ва мукаммал тавҳид ақидасидан келиб чиққан ҳақиқий биродарлик ксринишларидан биргина ксриниш сди. Аллоҳга қасам ичиб айтаманки, агар ушбу ҳадис саҳиҳликнинг снг олий даражасида сканини билмаганимда сди, буни гсзал бир туш деб қабул қилган бслсам керак сди.
-
Ҳақиқий ва содиқ биродарликдир бу, унинг ҳақиқати ана шундайдир! Зотан, Аллоҳ йслидаги биродарлик фақат ақида ришталари билан, иймон ришталари билан, Аллоҳ йслидаги муҳаббат ришталари билан мустаҳкам боғланган бслади ва бу ришталар асло узилиб кетмайди.
Аллоҳ йслидаги биродарлик Аллоҳнинг жуда катта неъмати ва ҳақиқий мсминлар устига ёғдирган улкан файзидир, биродарлик Аллоҳ у билан пок ва закий мсминларни қондирадиган тоза шаробдир.
Шунинг учун Аллоҳ йслидаги биродарлик иймоннинг ажралмас қисмига айлангандир. Қаердаки, иймонсиз биродарлик топилса, билингки, у манфаатлар тсқнашуви ва фойдалар алмашувидан бошқа нарса бслмайди. Ҳақиқий биродарликсиз иймон бор бслса, билингки, бу иймон нуқсонли бслиб, унинг соҳиби даво ва муолажага муҳтождир. Бинобарин, Аллоҳ таоло иймон билан биродарликни битта остда жамлаб зикр қилдики: «Мсминлар ҳеч шак-шубҳасиз оға-инилардир» (Ҳужурот: 10).
Аллоҳнинг мустаҳкам арқони билан боғланган ҳақиқий биродарлик Ларвардигор азза ва жалла мсмин-мусулмонларга меҳрибонлик билан инъом стган улкан неъмат сди: «Ай мсминлар, Аллоҳдан ҳақ-рост қсрқиш билан қсрқинглар ва фақат мусулмон бслган ҳолларингда дунёдан стинглар! Барчангиз Аллоҳнинг арқонига (Қуръонга) боғланингиз ва бслинмангиз! Ҳамда Аллоҳнинг сизларга берган неъматини ссланг: бир-бирингизга душман бслган пайтларингизда дилларингизни ошно қилиб қсйди-ю, сизлар Унинг неъмати сабаб биродарларга айландингиз. Дсзах чоҳининг ёқасида турган сдингиз, сизларни ундан халос қилди. Ҳақ йслни топишингиз учун Аллоҳ сизларга сз остларини мана шундай баён қилади» (Оли Имрон: 102, 103).
Ҳа, биродарлик Аллоҳ таоло мсминларга инъом стган неъматдир. Аллоҳ таоло айтади: «У сизни Ўз ёрдами ва мсминлар билан қувватлантирган ва уларнинг (мсминларнинг) дилларини бирлаштирган зотдир. Агар (сиз) Ердаги бор нарсани сарфласангиз ҳам уларнинг дилларини бирлаштира олмаган бслур сдингиз. Лекин Аллоҳ уларни бирлаштирди. Албатта, У қудратли, ҳикматлидир» (Анфол: 63).
-
Иккинчи: Биродарлик ҳақ-ҳуқуқлари
1) Аллоҳ учун схши ксриш ва Аллоҳ учун ёмон ксриш
Абу Довуд ва Зиёул-Мақдисий Абу Умома ал-Боҳилий розисллоҳу анҳудан ривост қилган, шайх Албоний саҳиҳ санаган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Ким Аллоҳ учун схши ксриб, Аллоҳ учун ёмон ксрса ва Аллоҳ учун инъом стиб, (нолойиқ сринга) Аллоҳ учун бермаса, иймонини комил қилибди».
«Саҳиҳайн»да Анас розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Кимда учта нарса бслса, у иймоннинг ҳаловатини топади: Аллоҳ ва А асули бошқа барча нарсадан ксра суюкли бслиши, бир кишини схши ксрса фақат Аллоҳ учун схши ксриши, куфрга қайтишни стга ташланишни ёмон ксргандек ёмон ксриши».
«Саҳиҳайн»да Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Етти киши борки, Аллоҳ Ўзининг соссидан бошқа сос йсқ кунда уларни Ўз соссида сослантиради: Адолатли имом-раҳбар; Ларвардигорининг ибодатида улғайган йигит; қалби масжидларга боғланган киши; Аллоҳ йслида дсстлашган, Унинг йслида бирлашиб, Унинг йслида ажрашувчи икки киши; мансабли ва соҳибжамол аёл сзига чорлаганда: «Мен Аллоҳдан қсрқаман», деган киши; махфий ҳолда садақа берган, ҳатто снг қсли берганини чап қсли билмаган киши; Аллоҳни холий зикр қилиб, ксзёши тсккан киши» (Муттафақун алайҳ).
Сиз мана шу ҳадиси шариф ҳақида ҳеч тафаккур юритиб ксрганмисиз? Қуёш шундоққина бошлар устига сқин келтириб қсйилган кун.. Тиқилинчнинг сзиёқ нафасларни бсғиб юборади.. Бутун башарист — Одам алайҳиссаломдан тортиб қиёмат қойим бслгунича стган ҳар бир инсон боласи — маҳшаргоҳга йиғилган, жаҳаннам гувиллаб ётибди, уни тортиб олиб келинган.. «У кунда (съни, қиёмат кунида) жаҳаннам олиб келинади ва унинг етмиш минг тизгини бслади. Ҳар бир тизгиндан етмиш минг фаришта тортиб келади» (Имом Муслим ривости). Юраклар даҳшатдан ёрилгудек ана шундай оғир ҳолатда Аллоҳ таоло етти тоифа кишини Ўз соссида сосланишга чорлайди, у куни Унинг соссидан сзга сос бслмайди.. Ўша бахтли инсонлар ичида Аллоҳ учун бир-бирига муҳаббат қсйган, Аллоҳ учун бирлашиб, Аллоҳ учун ажрашувчи икки киши ҳам бслади. Аақадар буюк каромат, нақадар ҳурмат-сҳтиром!!
«Саҳиҳ Муслим»да Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилиб келтирилган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Бир киши бошқа шаҳарда сшайдиган бир биродарининг зиёратига отланди. Аллоҳ таоло унинг йслига бир фариштани жснатди. Ҳалиги одам фариштанинг ёнига етиб келгач, фаришта ундан: «Қаерга кетспсиз?», деб ссради. «Шу шаҳарда бир биродарим бор, уни зиёрат қилгани кетспман», деди. «Унда сизнинг бирон ундириб оладиган ҳаққингиз борми?», деди фаришта. «Йсқ, мен уни фақат Аллоҳ учун схши ксраман», деди. Шунда у: «Мен сизга Аллоҳ жснатган слчиман, сиз биродарингизни Аллоҳ учун қанча схши ксрсангиз, сизни хам Аллоҳ шунча схши ксрди», деди (Муслим (â„–2567) ривости).
Имом Молик «Муватто»да, Имом Аҳмад «Муснад»да келтирган, шунингдек Ҳоким ҳам ривост қилган ва Заҳабий саҳиҳ санаган ҳадисда айтилишича, Абу Идрис ал-Хавалоний раҳимаҳуллоҳ айтади: «Дамашқ масжидига кирган сдим, тишлари дурдек бир ёш йигит стирибди, атрофида одамлар йиғилган. Бирон нарсада ихтилоф қилиб қолсалар, унинг фикрига суснадилар, унинг ссзини муқаддам қссдилар. Мен у йигитнинг кимлигини ссраган сдим, Муоз ибн Жабал, деб жавоб беришди. Артаси куни пешинга сқин келдим. Қарасам, у мендан ҳам сртароқ келиб, намоз сқиётган скан. Кутиб турдим. Аамозини тугатгач, олдига бориб, салом бердим. Сснг унга: «Аллоҳга қасамки, мен сизни Аллоҳ учун схши ксраман», дедим. «Аллоҳ ҳаққи?», деди. «Аллоҳ ҳаққи!», дедим. Яна: «Аллоҳ ҳаққи?», деди. «Аллоҳ ҳаққи!», дедим. Яна: «Аллоҳ ҳаққи?», деди. «Аллоҳ ҳаққи!», дедим. Шунда у ридоимдан ушлаб, сзига тортди ва: «Хурсанд бславеринг! Чунки, мен А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сшитганман: «Аллоҳ таборака ва таоло деди: Мен учун бир-бирига муҳаббат қсйганларга, Мен учун бирга стирган кишиларга, Мен учун бир-бирларини зиёрат қилувчиларга ва Мен учун бир-бирларига инфоқ-сҳсон қилувчиларга Менинг муҳаббатим вожиб бслди».
Имом Муслим ва Абу Довуд ривост қилган қилган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Иймон сгаси бслмагунингизча жаннатга кира олмайсизлар. Бир-бирингизга муҳаббатли бслмагунингизча иймонли бсла олмайсизлар. Сизларни бир-бирингизга муҳаббатли бслишингизга сабаб бсладиган ишга йсллаб қссйинми? Ўрталарингизда саломни ёйинглар!».
Биродарингизга чин кснгилдан ва ҳарорат билан салом беринг, совуқ ва ҳиссиз саломлашманг.
Биз кспинча саломлашиш ва ксришишнинг ҳароратини, қсл бериб ксришиш ихлосини ҳис қилмаймиз, қалб қалб билан ксришишини сезмаймиз!!
«Саҳиҳ Муслим»да Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Одамлар олтин ва кумуш конлари каби конлардир. Уларнинг Исломда схшилари жоҳилистда схши бслганларидир - агар динни тушунсалар. А уҳлар жамланган лашкарлардир. Улар ичидан жинси бир-бирига мос келгани (таниганлари) улфатлашади, мос келмагани (танимаганлари) бир-бири билан чиқиша олмайди (юз сгириб кетади)».
Хаттобий раҳимаҳуллоҳ айтади: Яхши одам схшиларга мойил бслади, ёмон кимса ёмонларга мойил бслади. А уҳларнинг бир-бирига жинси мос келгани улфатлашади, мос келмагани бир-биридан юз сгиради, деганининг маъноси шудир. Шунинг учун мсмин киши фақат сзига схшаган иймон ва ихлос аҳли бслган кишиларни схши ксради, фақат қалби нопок мунофиқ кимсагина мсминни ёмон ксради. Аллоҳ таоло айтади: «Албатта иймон келтириб схши амаллар қилган зотлар учун А аҳмон дсстликни (барқарор) қилур» (Марсм: 96).
Яъни, унга бслган муҳаббатни мсмин бандаларнинг дилларига жо қилиб қссди. Мсмин киши бу мартабага фақат Аллоҳнинг муҳаббатига сазовор бслгачгина ноил бслади. Зеро, «Саҳиҳайн»да Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Аллоҳ таоло бир бандани схши ксрса, Жибрийлни чақириб: «Мен фалончини схши ксраман, сен ҳам уни схши ксргин», дейди. Шунда Жибрийл ҳам уни схши ксриб қолади. Сснг само аҳли ичида: «Аллоҳ фалончини схши ксради, сизлар ҳам уни схши ксринглар», деб нидо қилади, само аҳли ҳам уни схши ксрадилар. Шундан сснг у инсон учун ерда қабулист (съни, одамларнинг муҳаббати ва розиликлари) вужудга келади. Агар Аллоҳ бир бандани ёмон ксрса, Жибрийлни чақириб: «Мен фалончини ёмон ксраман, сен ҳам уни ёмон ксргин», дейди. Шунда Жибрийл ҳам уни ёмон ксриб қолади. Сснг само аҳли ичида: «Аллоҳ фалончини ёмон ксради, сизлар ҳам уни ёмон ксринглар», деб нидо қилади, само аҳли ҳам уни ёмон ксрадилар. Шундан сснг у инсон учун ерда нафрат вужудга келади» (Бухорий (â„–3209), Муслим (â„–2637) ривостлари).
-
Киши қиёмат куни маҳшарда Ўзи схши ксрган кишилар билан бирга туради. Агар покдомон ва схши кишиларни — Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламдан бошлаб, у зотнинг саҳобалари ва уларга схшилик билан сргашган зотларни схши ксрсангиз, А оббул оламийн хоҳласа, сшалар билан бирга турасиз. Агар нопок кимсаларни, фисқу фужур аҳлини схши ксрсангиз, зиёнкорлардан бсласиз ва А оббул оламийн хоҳласа, сшалар билан бирга турасиз.
«Саҳиҳайн»да Анас ибн Молик розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда айтилишича, бир киши А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан: «Қиёмат қачон?» деб ссради. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга: «Қиёмат кунига нима ҳозирладинг?!», дедилар. «Ҳеч нарса, бироқ мен Аллоҳ ва А асулини схши ксраман», деди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сен сзинг схши ксрган кишинг билан бирга бсласан», дедилар. Анас розисллоҳу анҳу айтадилар: «Биз А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: «Сен сзинг схши ксрган кишинг билан бирга бсласан» деган ссзларидан хурсанд бслганимизча ҳеч нарсадан хурсанд бслмаганмиз. Мен Аабий соллаллоҳу алайҳи ва салламни, Абу Бакрни, Умарни схши ксраман ва уларга бслган севгим сабаб, гарчи улардек амал қилолмаган бслсам ҳам, улар билан бирга бслишни умид қиламан». (Бухорий (â„–3688), Муслим (â„–2639) ривостлари).
Биз ҳам Аллоҳни гувоҳ қилиб айтамизки, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни, Абу Бакрни, Умарни, Усмонни, Алийни ва барча саҳобаларни ҳамда уларнинг йслларига сргашган барча-барча кишиларни схши ксрамиз, Аллоҳ таборака ва таолодан Ўзининг фазли-карами билан — бизнинг амалларимиз билан смас — сша зотлар билан бирга тургизишини ссраймиз.
Киши бир биродарини схши ксрса, буни унга билдириб қсйиши суннатга мувофиқ бслади. Миқдом ибн Маъдий Кариб розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Агар сизлардан бирингиз биродарини схши ксрса, схши ксришини унга билдириб қсйсин» (Абу Довуд, Термизий, Ҳоким ривостлари, (Саҳиҳул-адабил-муфрад: 421).
Анас ибн Молик розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: Аабий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ёнларидан бир киши стиб қолди. Шунда у зот ҳузурида бслган кишилардан бирлари: «Мен шу одамни Аллоҳ учун схши ксраман», деди. «Ўзига буни айтганмисиз?», деб ссрадилар Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам. У: «Йсқ», деди. «Боринг, айтиб қсйинг», дедилар. У киши ҳалиги одамга бориб айтган сди, у: «Мени ким учун схши ксрсангиз, Ўша зот сизни схши ксрсин», деди (Абдурраззоқ ва бошқалар ривости, Ас-силсилатус-саҳиҳа: 3253).
Муоз ибн Жабал розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам унинг қслидан ушладилар ва: «Ай Муоз, Аллоҳга қасамки, мен сизни схши ксраман», дедилар. Шунда Муоз: «Ота-онам сизга фидо бслсин ё А асулуллоҳ, Аллоҳга қасамки, мен ҳам сизни схши ксраман», деди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сизга насиҳатим, сй Муоз, ҳар бир намоздан кейин: «Ай Аллоҳ, Сени зикр қилишга, Сенга шукр қилишга ва чиройли ибодат қилишга менга Ўзинг ёрдам бергин», деб айтинг», дедилар» (Абу Довуд (â„–1522), Аасоий (3/53), Ҳоким «Мустадрак»да (3/273) ривост қилганлар).
Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг амрларига мувофиқ, мен ҳам Аллоҳни гувоҳ қилиб айтаманки, сизларнинг ҳаммангизни Аллоҳ учун схши ксраман, Аллоҳ таолодан ҳаммамизни Ўзининг соссидан сзга сос бслмаган кунда У учун бир-бирларига муҳаббат қсйган кишилар билан бирга Ўз арши соссида жамлашини ссрайман. У бунинг хожаси ва бунга қодирдир.
-
2) Биродар қалбида биродарига нисбатан ғиллу-ғашлик, ҳасад ва адоватни олиб юрмаслиги
Аллоҳ учун севган дсстларим!
Мсмин киши дили пок, кснгли тоза, қалби саломат, мулойим ҳиссиётли, туйғулари шаффоф бслади. Тунда уйқуга кетар скан, унинг кснглида ер юзидаги биронта ҳам мусулмонга нисбатан ғашлик, нафрат ва адоват ёки бирон бир мсминга нисбатан ҳасад бслмайди.
«Саҳиҳайн»да Анас ибн Молик розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Бир-бирингизга нафрат қилмангиз, бир-бирингизга ҳасад қилмангиз, бир-бирингиздан юз бурмангиз, сзаро биродар бслинг сй Аллоҳнинг бандалари!».
Гина-адоват ва ҳасад қалбнинг снг хатарли касалликларидан саналади, Аллоҳ сақласин, киши бир биродарини бир неъмат устида ксриб, унга ҳасад қилади, қалбида унга нисбатан ғараз пайдо бслади. Бу бечора билмайдики, бу иши билан у ризқларни тақсимлаган Аллоҳдан рози бслмаспти. Бундай инсон Аллоҳдан қсрқсин ва Аллоҳга тавба қилиб қайтсин, сша биродарига ато стган Зотдан унга ҳам Ўз фазли-баракотидан ато стишини ссрасин, содиқлар билан бирга уларнинг мана бу ссзларини такрорласин: «Ларвардигоро, Ўзинг бизларни ва бизлардан илгари иймон билан стган зотларни мағфират қилгин ва қалбларимизда иймон келтирган зотлар учун бирон ғилли-ғаш қилмагин. Ларвардигоро, албатта Сен меҳрибон ва раҳмлидирсан» (Ҳашр: 10).
Улар билан бирга сидқидилдан, соф кснгил билан бу ссзларни такрорласин. Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло улар ҳақларида мана бундай марҳамат қилган: «Улардан (муҳожирлардан) илгари (Мадина) диёрига срнашган ва иймон-сътиқодни (маҳкам ушлаган) зотлар (ансорлар) сса сзлари(нинг ёнлари)га ҳижрат қилиб келган кишиларни суюрлар ва дилларида уларга (муҳожирларга) берилган нарса-слжалар сабабли бирон ҳасад туймаслар ҳамда гарчи сзларида сҳтиёж бслса-да, сзларини қсйиб (сзгаларни) ийсор-ихтиёр қилурлар. Кимки сз нафсининг бахиллигидан сақлана олса, ана сшалар нажот топувчи зотлардир» (Ҳашр: 9).
Имом Аҳмад «Муснад»ида Анас розисллоҳу анҳудан ривост қилади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларида стирган сдик, у зот: «Ҳозир олдингизга жаннат аҳлидан бслган бир киши кириб келади», дедилар. Шунда ансорлардан бир киши кириб келди, соқолидан таҳорат суви томчилаб турар, чап қслида оёқ кийимини ушлаб олган сди. Артасига ҳам Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам айни ссзни айтдилар, сна ҳалиги одам кириб келди. Учинчи куни ҳам худди шу ҳол такрорланди. Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам сринларидан туриб кетгач, Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос ҳалиги одамнинг ортидан бориб: «Отам билан айтишиб қолиб, уч кун уйга кирмасликка қасам ичиб қсйгандим. А ухсат берсангиз, уч кунгача сизнинг уйингизда туриб турсам», дебди. Ҳалиги одам хсп деб, изн берибди. Абдуллоҳ ибн Амр бизга ссзлаб беришича, у уч кечани сша одам билан бирга стказиб, унинг таҳажжуд намозига турганини ксрмабди. Фақат у кечасида уйғониб кетиб, уёқ-буёғига ағдарилса, Аллоҳни зикр қилиб, такбир айтиб қсср скан-да, шу билан бамдод намозига тураркан. Абдуллоҳ айтади: «Лекин, мен унинг фақат схши ссзлар айтганини сшитдим. Уч кеча стиб, мен унинг десрли бирон катта амалини ксрмагач: «Ай Абдуллоҳ! Отам билан сртамизда ҳеч қандай гап-ссз бслмаганди. Лекин, мен А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг уч марта: «Ҳозир олдиларингизга жаннат аҳлидан бслган бир киши кириб келади», деганларини сшитдим, учала мартасида ҳам сиз кириб келдингиз. Шунинг учун мен сизнинг олдингизда туриб, нима амал қилишингизни ксриб, шу амалингизга сргашсам, деб келган сдим. Бироқ, сизнинг бирон ортиқча амал қилганингизни ксрмадим. Аима нарса сизни А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтган даражага етказган бслиши мумкин?», дедим. У: «Шу ксрганингиздан бошқа амалим йсқ», деди. Чиқиб кетаётганимда тсхтатиб: «Шу ксрганингиздан бошқа амалим йсқ. Бироқ, мен кснглимда мусулмонлардан бирон кишига ҳам ғиллу-ғашлик сақламайман, бирон кишига Аллоҳ ато стган схшиликда ҳечам ҳасад қилмайман», деди. Шунда мен: «Ҳа, сизни шу даражага кстарган нарса шу скан, бизнинг мана шунга кучимиз етмайди», дедим». (Аҳмад (3/166), Термизий (â„–3694), Табароний «Ал-кабир»да (110/206), Ҳоким «Мустадрак»да (3/73) ривост қилганлар, Заҳабий саҳиҳ санаган).
Дилнинг ғиллу-ғашликдан ва ҳасаддан тозалиги бу одамни А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шу дунёдаёқ жаннатилик билан хушхабар берган ана шундай юқори даражага етишига сабаб бслди.
-
3) Қалбнинг ва нафснинг тозалиги
Аллоҳ йслидаги биродарлик ҳақ-ҳуқуқларидан сна бири шуки, агар биродарингизга молингиз билан фойда етказишга қодир бслмасангиз, ҳеч бслмаганда тилингизни ундан тиссиз. Бу иймоннинг снг заиф ҳолатидир. Агар тилимизга срк берсак, исбот-далилсиз туҳматлар ёғдириб ташлашдан тоймайди. Агар ҳар бир одамга истаган вақтда истаган ссзини айтишига кенг йсл очиб қсйиладиган бслса, фисқу-фасод, ҳасад ва адоват тарқалади. Зеро, тил инсон жисмидаги снг хатарли аъзо саналади. Аллоҳ таоло айтади: «У бирон ссзни талаффуз қилмас, магар (талаффуз қилса) унинг олдида ҳозиру нозир бслган бир кузатувчи (фаришта у ссзни ёзиб олур)» (Қоф: 18).
Аллоҳ таоло айтади: «Албатта иймон келтирган кишилар сртасида бузуқликлар ёйилишини истайдиган кимсалар учун дунёда ҳам, охиратда ҳам аламли азоб бордир» (Аур: 19).
Аллоҳ таоло айтади: «Албатта (бузуқ нистлардан) бехабар, покиза, мсмина аёлларни бадном қиладиган кимсалар дунёда ҳам, охиратда ҳам лаънатга дучор бслдилар. Улар учун улуғ азоб бордир. У кунда қиёматда қилиб стган (бсҳтонлари) сабабли уларнинг тиллари ҳам, қсл ва оёқлари ҳам сзларининг зиёнларига гувоҳлик берур. Ўша кунда Аллоҳ уларнинг ҳақиқий жазоларини комил қилиб берур ва улар Аллоҳнинг аниқ-ҳақ сканини билурлар» (Аур: 23-25).
Аллоҳдан қсрқинг, тилингизни тийинг. Аллоҳга қасамки, оғзингиздан чиққан ҳар бир ссзни Аллоҳ ҳузуридаги китобда ёзилган ҳолда топасиз, Ларвардигорим унутмайди ҳам, адашмайди ҳам.
«Саҳиҳайн»да Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Ким Аллоҳ ва охират кунига иймон келтирган бслса, ё схши ссзлар ссзласин ё сса жим бслсин!» (Бухорий (â„–6138), Муслим (â„–48) ривостлари).
«Саҳиҳайн»да Абу Мусо розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Мен: «А А асулуллоҳ, қай бир кишининг исломи снг афзал?» деб ссрадим. «Мусулмонлар унинг тили ва қслидан саломат бслган киши(нинг исломи)» деб жавоб бердилар «Бухорий (â„–11), Муслим (â„–42) ривостлари).
«Саҳиҳайн»да Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Банда сзи сътибор бермаган ҳолда Аллоҳнинг розилиги бслган бир ссзни гапиради ва Аллоҳ уни шу сабабли жаннатда юксалтиради. Банда сзи сътибор бермаган ҳолда Аллоҳнинг ғазаби келадиган бир ссзни гапиради ва шу сабабли у жаҳаннамга тушади» (Бухорий (â„–6478), Муслим (â„–2988) ривостлари).
Ибн Умар розисллоҳу анҳумодан ривост қилинган ҳадисда Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «А ибо (судхсрлик) етмиш икки боб (даража) бслиб, снг пасти киши сз онаси билан зино қилганидекдир, киши биродарининг обрс-номусига зсрлик қилиши (тил теккизиши) рибонинг снг каттасидир» (Табароний «Ал-авсат»да (1/143) ривост қилган, Албоний «Ас-силсилатус-саҳиҳа»да (â„–1871) саҳиҳ санаган).
Ушбу мавзуда келтираётганим ҳадисларни юракни пора-пора қилиб ташлайдиган мана бу ҳадис билан скунлайман: Абдуллоҳ ибн Умар розисллоҳу анҳумодан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Ким бир мсмин ҳақида ноҳақ гап гапирса, то айтган гапидан қуту (лтирадиган ҳужжатни олиб ке)лмагунча (жаҳаннам аҳлидан чиққан) қон-йиринг балчиғида сақланади» (Аҳмад, Абу Довуд, Ҳоким ривостлари, Ас-силсилатус-саҳиҳа: 437).
Аллоҳга қасамки, агар қалбимизда заррача иймон бслса, ушбу ҳадисларни сшитгач, инсон бир калима гап айтишдан олдин тилини мингта юган билан юганлаб олган бсларди!! Бир калима ссз айтишдан олдин минг бор сйлаб олган бсларди!!
-
4) Имкон қадар дунёвий сҳтиёжларини сташга ёрдам бериш
Аубувват чашмасидан отилиб чиққан қуйидаги ҳадисга қулоқ тутинг: Ибн Умар розисллоҳу анҳумодан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Одамларнинг Аллоҳга суюмлироғи (одамларга) нафи кспроқ тегадиганидир. Амалларнинг Аллоҳга суюмлироғи бир мусулмоннинг дилига шодлик киритишингиз ё ундан бир ғам-ташвишни аритишингиз ё қарзини стаб қсйишингиз ё очлигини бартараф қилишингиздир. Мусулмон биродарим билан бирга бирон ҳожати учун юришим мен учун бир ой масжидда сътикоф стиришимдан схшидир. Ким ғазабини тийса, Аллоҳ унинг айбини ёпади. Ким ғазабини сочишга қодир бсла туриб аччиғини ичга ютса, Аллоҳ қиёмат куни унинг қалбини розилик билан тслдиради. Ким мусулмон биродари билан бирга юриб, унинг бир ҳожатини раво қилса, Аллоҳ таоло қадамлар тойиладиган кунда унинг қадамини собит қилади. Амон хулқ амални худди сирка асални бузганидек бузади» (Табароний ривости, Саҳиҳул-жомиъ: 176).
Агар дунё ишларидан бирор ишда ёрдам беришга қодир бслса, бахиллик қилмай ёрдам бериши мусулмоннинг мусулмон биродари устидаги ҳақларидандир.
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Ким бир мусулмондан дунё ғамларидан бир ғамни кетказса, Аллоҳ ундан охират ғамларидан бир ғамни кетказади. Ким бир қийналган одамга енгиллик сратиб берса, Аллоҳ дунёю охиратда унга енгиллиқ сратиб беради. Ким бир мусулмоннинг (камчилигини) ёпса, Аллоҳ дунёю охиратда унинг (айбини) ёпади. Банда модомики, биродарига ёрдам бериш пайида скан, у Аллоҳнинг ёрдамида бслади» (Муслим, Термизий, Абу Довуд, Ибн Можа ривостлари).
Ай мусулмон биродар! Ай Аллоҳ таоло мансаб ё обрс ато стган инсон! Агар қслингиздан келса, мусулмон биродарингизга ёрдам беринг, бахиллик қилманг. Бунинг муқобилида, мусулмонлар ҳам биродарларидан қслларидан келмайдиган нарсани ссраб, қийнамасликлари керак бслади.
Биродар биродарига қуйидаги ссзларни айтиши нақадар гсзал бслади: «Мен Аллоҳдан сизни схшилик калити қилишини ссрайман, сизга мана бундай ҳожатим бор, агар раво қилолсангиз, Аллоҳга ҳамд айтаман ва сизга миннатдорчилик изҳор стаман. Агар раво қилиш қслингиздан келмаса, Аллоҳга ҳамд айтаман ва сизни маъзур тутаман». Мана шу ҳақиқий биродарлик бслади.
5) Чин дилдан ва омонатдорлик билан насиҳат қилиш
«Саҳиҳ Муслим»да Тамим ад-Дорий розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Дин — насиҳатдир!». «Ким учун ё А асулуллоҳ!», ссрашди саҳобалар. «Аллоҳ, Унинг Китоби, Лайғамбари, мусулмонлар раҳбари ва оммаси учун», дедилар Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
Аасиҳат қилувчи насиҳатнинг шаръий қонун-қоидаларини схши билган бслиши лозим бслади.
Имом Шофиий раҳимаҳуллоҳ айтганлар: «Ким биродарига одамлар ичида насиҳат қилса, уни шарманда қилибди. Ким биродарига ёлғиз ҳолида насиҳат қилса, уни (айбини) сширибди ва зийнатлабди».
Содиқ насиҳатгсй кснгли юмшоқ, дили тоза, нисти холис киши бслиб, биродарига сзи учун схши ксрган нарсани илинади. Агар биродарида бирон айбни ксрса, унга меҳр-шафқат билан сқинлашади, уни нафақат кийимлари билан, балки бутун вужуди билан сраб-сширгиси келади, сснг унга: «Ай Аллоҳ йслидаги биродарим!» деб мурожаат қилади ва одоб билан, тавозеъ билан насиҳатини баён қилади.
Аасиҳат қиларкансиз, биродарингизга сз муҳаббатингизни, тавозеингизни сездиринг, унга меҳр билан ёндошинг. Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло Ўзининг Китобида айтиб қсйибди: «Муҳаммад Аллоҳнинг пайғамбаридир. У билан бирга бслган (мсмин)лар кофирларга қаҳрли, сз ораларида (мсминлар билан) сса раҳм-шафқатлидирлар» (Фатҳ: 29).
Бир киши кунларнинг бирида Абдуллоҳ ибн Муборакнинг мажлисида стириб, бир мусулмонни ғийбат қилди. Шунда Абдуллоҳ ибн Муборак унга: «Ай биродар, сен А умга қарши жанг қилганмисан?!», дедилар. У: «Йсқ», деди. «Форсга қарши жанг қилганмисан?!», дедилар. У: «Йсқ», деди. «Сендан рум ва форс саломат қолибди-ю, бир мусулмон биродаринг саломат қолмабди-да!!», дедилар.
Аасиҳат қилинган одам сзига насиҳат қилган биродарига нисбатан схши гумон қилиши, ғурури сабаб бслиб, гуноҳга ботмаслиги, насиҳатни мулойимлик, одоб ва тавозеъ билан қабул қилиши, кейин сса насиҳат қилувчига ташаккур билдириб, унинг ҳаққига ғойибона дуо қилиши лозим.
«Мени айбларимга йсллаб қсйган кишини Аллоҳ раҳмат қилсин» деган кишини Аллоҳ раҳмат қилсин.
-
6) Ўзаро ёрдам
Анас розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Биродарингга золим бслса-да, мазлум бслса-да, ёрдам бер», дедилар. Шунда бир киши: «А А асулуллоҳ, мазлум бслса-ку, ёрдам бераман. Лекин, айтингчи, золим бслса қандай унга ёрдам бераман?», деб ссради. «Уни зулмдан тиссан. Шу унга ёрдам беришинг бслади», дедилар (Имом Бухорий (â„–6952) ривости).
Ҳар қандай ҳолатда ҳам биродарингизга ёрдам беринг. Агар золим бслса, қслидан ушлаб, зулмдан тийиб қсйинг. Агар мазлум бслса, қслингиздан келганича, бир калима ссз билан бслса ҳам ёрдам беринг. Агар шу ҳам қслингиздан келмаса, дилингиз билан ёрдам беринг, бу иймоннинг снг заиф ҳолатидир.
7) Мусулмон биродарингизнинг айбини сширишингиз, хатосини кечиришингиз
Бу ҳам снг катта ҳақ-ҳуқуқлардан саналади. Мусулмон биродарингиз ҳам бир инсон, у фаришта ҳам, пайғамбар ҳам смас. Шундай скан, агар тойилса ва хато қилса, уни сширинг.
Уламолар айтишларича, одамлар икки турли бслади. Бир турли одамлар инсонлар орасида солиҳлик билан, гуноҳлардан узоқ бслиш билан машҳурдирлар. Агар улардан биронтаси тойилса, мусулмонлар унинг айбини сширишлари ва бу ҳақда гапириб юрмасликлари лозим бслади.
Абу Барза ал-Асламий розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Ай тили билан иймон келтириб, қалбига иймон кирмаган кишилар! Мусулмонларни ғийбат қилманглар, уларнинг айбларини қидириб юрманглар! Зеро, ким уларнинг айбларини текшириб юрса, Аллоҳ унинг айбини текширади. Аллоҳ кимнинг айбини текширса, уни сз уйида турган ҳолида ҳам шармандасини чиқаради» (Саҳиҳу сунани Аби Довуд: 4083).
Аллоҳ таолодан барчаларимизнинг айбимизни чиройли суратда сширишини ссраймиз.
Яна одамлардан бир тури борки, гуноҳлар билан Аллоҳга қарши чиқади, гуноҳни очиқ-ошкор қилаверади, на сратувчидан, на халқлардан услади. Бундай одам фосиқ ва фожирдир, унинг ғийбати йсқдир.
Учинчи: Биродарлашишга олиб борувчи йсл
Ишонаманки, аслида юқоридаги ссзлардан ушбу йслнинг қандай бслиши ойдинлашди. Бироқ, шундай бслса ҳам, мен бу йслни қисқача қилиб, икки босқичга бслиб айтиб стаман:
Биринчи босқич: Ушбу диннинг ахлоқларига астойдил қайтиш.
Ахлоқ бор скан, уммат бор. Агар ахлоқ завол топса, уммат ҳам инқирозга юз тутади.
Шундай скан, ёлғиз Ислом динига хос бслган олий ахлоқларга қайтайлик, шунда Аллоҳ йслидаги ҳақиқий ва содиқ биродарлик бизга қайтиб келади.
Аллоҳга қасамки, ушбу диннинг ахлоқига ёки бошқа ссз билан айтсак, пайғамбарлар саййиди ахлоқига астойдил қайтмай туриб, на бирликка, на иззатга, на нусратга ва на ғалабага сришиб бслади! Уммул-муъминийн Оиша розисллоҳу анҳо Аабий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ахлоқларини икки калима ссз билан ифодалаб: «Хулқлари Қуръон сди», деганлар. Ҳа, Аллоҳга қасамки, у зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам ер юзида одамлар дунёсида юрган тирик Қуръон сдилар.
Севикли дсстлар! Аввал ҳам ксп бора айтганимдек, тарбис ва ахлоқ борасида назарий манҳаж (режа, программа) тақдим стиш жуда осон ва жсн иш бслурди. Аслида, бундай манҳаж бор ва мавжуд, китобларда битиб қсйилган. Лекин, модомики, ушбу манҳаж уммат ҳаётида сна бир бор амалий воқеликка ва ҳаёт манҳажига айланмас скан, ёзилган сиёҳининг қийматига ҳам тенг бслмай қолаверади. Зеро, бугунги аччиқ ва аламли воқелигимиз билан ушбу мунаввар ва нурафшон манҳаж оралиғида жуда катта жарлик ҳосил бслган.
Иккинчи босқич: Мусулмонларни мазкур ахлоқларга ҳикмат билан, гсзал панд-насиҳатлар билан чорлашга ҳаракат қилишимиз.
Ушбу назарий ахлоқларни ҳаётимизнинг нурли воқелигига айлантириб олганимиздан кейин снди бу ахлоқларга барча мусулмонларни чорлашга, чорлаганда ҳам ҳикмат билан, чиройли панд-насиҳатлар билан, мулойимлик билан, ширин ва жозибадор ссзлар билан чорлашга ҳаракат қилмоғимиз зарур бслади. Барча замон ва маконларда ҳам одамларни Аллоҳнинг динига чорлаш мақоми шудир. Аллоҳ таоло айтганидек: «А аббингизнинг йсли — динига ҳикмат (донолик) ва чиройли панд-насиҳат билан даъват қилинг! Улар (сиз билан талашиб-тортишадиган кимсалар) билан снг гсзал йслда мужодала — мунозара қилинг!» (Ааҳл: 125).
Аллоҳ таоло айтади: «Агар қспол, қаттиқ дил бслганингизда сди, албатта атрофингиздан тарқалиб кетган бслар сдилар. Уларни афв стинг, улар учун Аллоҳдан мағфират ссранг ва ишларингизда уларга маслаҳат солинг! Анди (маслаҳат қилгач, бирон ишни) қасд қилсангиз, Аллоҳга суснинг — таваккал қилинг!» (Оли Имрон: 159).
Аллоҳ таолодан қалбларимизни Аллоҳ йслидаги муҳаббат ришталари билан мустаҳкам боғлашини, шунинг ортидан сна қайтиб иззатимиз, кароматимиз, сиёдатимизга (раҳбарлигимизга) қайтаришини ссраймиз. У бунинг сгаси ва бунга қодирдир.