ФАА ҒОАА (1907 й.гача — Янги Марғилон; 1907 — 1924 й.ларда Скобелев, маҳаллий талаффузда — Искобил деб аталган. Лодшо А оссиссининг Ўрта Осиёни босиб олишда ва кейинги йилларда ксплаб қирғинбаротлар уюштирган генерали М.Д. Скобелев номига қсйилган) — Фарғона вилостининг маъмурий, иктисодий ва маданий маркази, республиканинг йирик шаҳарларидан бири. Майд. 0,09 минг км2. Аҳолиси 222,4 минг киши (2004, Фарғона водийсидаги шаҳарлар ичида аҳоли сони бсйича 3-сринда). Шаҳар Фарғона водийсининг жан. қисмида, Олай тоғларининг стагида, 580 м баландликда жойлашган. Иклими континентал. Ўртача йиллик т-ра 13°. Янв.нинг сртача траси —2,7°, июлники 26,4°. Анг паст т-ра 27°, снг юқори т-ра 42°. Йилига 192 мм ёғин тушади. Ағиннинг ксп қисми қиш ва баҳор фаслларида ёғади. Ғарбдан баъзан қаттиқ шамол ва гармсел, Олай тоғи (Шоҳимардонсой водийси)дан тоғводий шамоли ссади.
Ф. ссзининг келиб чиқиши тсғрисида турли фикрлар мавжуд. Олимлар «Ф.» ссзининг бундан 13 аср илгари суғд ёзувларида «Ларғана», «Лрағана» шаклларида ёзилганлигини ҳамда ҳинд-санскрит тилида «кичик вилост»; форс тилларида «тоғ оралиғидаги водий», «атрофи берк сойлик» деган маъноларга сга бслганлигини таъкидлайдилар.
1876 й. А оссис империсси Қсқон хонлигини йсқотиб унинг ҳудудида Фарғона вилостини тузгач, маъмурий марказ қуриш учун Марғилондан 10 км жан.да жойлашган Армозор ва собиқ Сим, Чиринган қишлоқлари срнини танлади. Шаҳар қурилиши лойиҳа бсйича 1877 й. июнда бошланди. Қурилиш ҳаражатлари, асосан, меҳнаткашлар зиммасига юкланди (солиқ солинди). Бу шаҳарни катта майдонни қуршаб олган қалъа ичида қуриш ксзда тутилди. Қалъадан шим.ғарб ва ғарбга томон радиус шаклида учта узун ксча қурилди. Улардан бири сски Марғилон томонга йсналди. Бу ксчалар параллел тор ксчалар б-н туташтирилди. Генерал-губернатор шаҳарни Янги Марғилон деб аташни буюрди. Шаҳарнинг қурилиши 1904 й.да скунланди. Янги Марғилон, асосан, Марғилонсойнинг чап соҳилида жойлашди. Ўнг соҳили бозор учун мслжалланди. Шаҳарнинг жан. қисмида казармалар қурилди, ғарбий қисмида ҳарбий бошқарма жойлаштирилди. 1880 й.да бу бошқарма ёзги ҳарбий лагерга сзгартирилди.
Шаҳар ксчаларининг ҳар икки томонига дарахт скилди. Шаҳарда саноат корхоналари қурилмади. 1898 й. Самарқанд—Андижон т.й. стказилишига қарамасдан, шаҳарнинг кенгайиши ва ривожланиши секинлик б-н борди. 1891 й.да шаҳарда 2 та пиво пишириш ва битта кснчилик з-ди фаолист ксрсатди. Маҳаллий срим кустарь корхоналар маҳаллий хом ашёни қайта ишлаш б-н шуғулланарди. Лахта тозалаш з-ди фақатгина т.й. стказилгандан кейин қурилди. 1899 й.да Янги Марғилон ш. аҳолиси атиги 4 минг кишини ташкил стди.
1907 й.да мустамлакачи маъмурлар шаҳар номини сзгартириб, Скобелев деб атадилар. Ўша йили т.й. вокзалини ҳам қуриш бошланди.
1914 й.да сна 4 та пахта тозалаш з-ди ва 8 та пилла қуритиш мосламаси фойдаланишга топширилди. Шаҳарчада, асосан, подшо маъмуристи ва амалдорлари, ҳарбийлар, савдогар ва маҳаллий бойлар сшарди. 1913 й.да шаҳар аҳолиси 14 минг кишига етди. Шундан сзбеклар атиги 3216 кишини ташкил стди.
Шаҳар тунда 80 та ёритқич (фонус) б-н ёритиларди. Дсконлар аҳолига хизмат ксрсатган. 1917 й.гача шаҳардаги 3 та гимназисда 600 сқувчи, 5 та мактабда сса 821 сқувчи сқиди. Уларга 20 сқитувчи сабоқ берди. Шаҳарда биргина касалхона (35 срин) ва бир дорихона мавжуд сди.
1917й. 6—7 дек.да Скобелевда ҳокимистни шсролар сгаллади. 1921 й. да Ўрта Осиё ипакчилик саноатининг дастлабки корхонаси — пиллакашлик ф-каси фойдала нишга топширилди. 1917 й.гача шаҳарда, қуввати 700 кВт бслган хусусий (Липинскийга қарашли) слектр стсси бслган. Ўша йилдан кейин Фарғона водийсида сгона бслган иссиқлик слектр маркази ишга туширилди. Қувасой иссиқлик слектр стсси фаолист ксрсата бошлагандан кейин улар сгона снергис системасига бирлаштирилди. Шундан кейин тсқимачилик ф-каси, ёғ з-ди ишлай бошлади. Лахта тозалаш з-длари, тегирмонлар, кустарь корхоналар қайта қурилиб кенгайтирилди ва слектр снергис қуввати б-н ишлай бошлади. 2-жаҳон урушидан кейинги йилларда ишга туширилган Хсжаобод—Ф., Шим. Ссх—Ф.—Қувасой газ қувурлари Ф.ни Бухоро сқинидан бошланган сгона газ қувури системаси б-н боғлади.
Ундан кейин гидролиз з-ди, 1958 й.да нефтни қайта ишлаш з-ди ишга туширилди. 1960-й.ларда Ф.да темирбетон буюмлари, шифер-ғишт з-длари, 2 иссиқлик слектр маркази қурилди.
Шаҳарда 2300 дан ортиқ кичик корхона, 10 автокорхона, маҳаллий хом ашёдан кимёвий тола (аяетат ипаги) ишлаб чиқарадиган, азот, совун, газ аппаратлари, нефтни қайта ишлаш, механика, пахта тозалаш, консерва з-длари; уйсозлик, мой, сут к-тлари, трикотаж, пиллакашлик, пойабзал ф-калари, «Фарғонапиво», дон маҳсулотлари корхоналари ишлаб турибди. 24 қсшма корхона («Кабул-Фарғона», «Ўзсаламан», «Фертекс», «Евразис Тапо Диск», «Феркон» ва б.) фаолист ксрсатади. Саноат корхоналари, асосан, шаҳар марказида ҳамда Қиргули мавзеида жойлашган.
Ф. А еспубликанинг йирик илм ва маданист марказларидан биридир. Ф.дан 52 км жан.да Шоҳимардон курорти, шаҳардан 32 км нарида, Олтиариқ туманидаги хушманзара жойда 2 йирик шифохона жойлашган. 2 маданист саройи, 28 кутубхона, вилост слкашунослик музейи, 4 маданист уйи, мусиқали драма театри, рус драма театри, қсғирчоқ театри, ёшлар хиёбони, маданист ва истироҳат боғи, Тошкент 2-тиббиёт ин-ти филиали, ун-т, политехника ин-ти, 3 та болалар мусиқа мактаби, санъат мактаби, 41 умумий таълим, 4 катталар таълими мактаблари, 3 акад. лияей, 18 касбҳунар коллежи фаолист ксрсатади. 3 стадион, спорт мажмуаси, касалхона, поликлиника, дорихоналар мавжуд. Ф.дан туман марказлари, шаҳар ва шаҳарчаларига автобус қатнайди. Ҳаво транспорти орқали Тошкент ш., вилост марказлари ва хорижий давлатлар б-н боғланган. Шаҳарда 2 вилост газ., шаҳар газ. («Фарғона тонги», 1955 й. 29 дек.да ташкил стилган, адади 3000), 22 тармоқ газ., 15 хусусий газ. ва 6 журнал нашр стилади. 3 та телестудис фаолист ксрсатади.
Ад.: Тухтасинов И., Фергана, Т., 1969;Бобобеков X., Қсқон тарихи, 1996; Колбиняев А., Фарғона водийси бсйлаб, 1979; Исхаков Ф., Лрошлое глазами историка, 1994.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан