МАА ҒИЛОА — Фарғона вилостидаги шаҳар. Фарғона водийсининг жан. қисмида, Олой тоғлари стагида жойлашган. Фарғона ш.дан 10—12 км шим.да, 475 м баландликда. Яқин т.и. станяисси — Марғилон (4 км). Июлнинг сртача т-раси 25—26°, снв.ники —3,5°. М.нинг жан. чеккасидан Жан. Фарғона канали ва шаҳар ичидан Марғилонсой оқиб стади. Аҳолиси 183,2 минг киши (2002; 1973 й.да 117 минг, 1939 й.да 46 минг, 1897 й.да 36 минг кишини ташкил стган), асосан, сзбеклар (89,3%), шунингдек, рус, татар ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. М.дан 3—4 км жануброқда жойлашган Янги Марғилон (собиқ Горчакова) шаҳарчаси М. шаҳар Кенгашига қарайди.
М. тсғрисидаги дастлабки ёзма маълумотлар 10-а.га тааллуқли. Ўша даврларда шаҳар «Марғинон» деб аталган ва кейинчалик ҳар икки номи ҳам ишлатилиб келинган. М. номининг келиб чиқиши ҳақида аниқ бир маълумот йсқ. Айрим топонимистлар «марғ» — «майсазор», «стзор»дан деб тахмин қиладилар. М. «мурғ» ва «юнон» ссзларидан деган маҳаллий тсқима ривост ҳам бор. Ибратнииг «Тарихи Фарғона» қслёзма асарида ёзилишича, шаҳарга 883 й.да асос солинган. Археологик топилмалар М. срнида мил. бошларидан аҳоли сшаб келаётганлигини, 10-а.да у катта қишлоқ бслганлигини, 11 — 12-а.ларда сса шаҳарга айланганлиги тасдиқламоқда. В. В. Бартольд «Мсғуллар истилоси даврида Туркистон» асарида Қорахонийлар даврида ҳам М. вилостнинг бош шаҳри ҳисобланганлигини қайд стган. «Бобурнома»да М. Фарғонадаги 8 та шаҳардан бири сканлиги, шаҳарнинг ободлиги, ширин мевалари ҳақида ссз юритилиб, унинг «донаи калон» деб аталувчи анори ва «субҳоний» навли сриги мақталади. Шаҳарнинг қад. қисмида стказилган археологик қазилмалар натижасида М.га бундан 2 минг йил аввал асос солинганлиги аниқланди.
Маҳаллий маълумотлар бсйича шаҳарнинг 12 дарвозаси бслган. Буюк ипак йслида жойлашган М. аҳолиси қадимдан атлас тсқиш б-н шуғулланиб келган ва шу тариқа уни жаҳонга машҳур қилган. М.нинг шойи матолари Миср, Арон ва Юнонистон, Қашғар савдогарлари томонидан ксплаб харид қилинган. Шунингдек, М.да дсппидсзлик, мисгарлик ривожланган, шаҳарда вақт-вақти б-н танга ҳам зарб қилинган. Шаҳар турли даврларда Темурийлар, Шайбонийлар давлатлари, кейинги даврда Қсқон хонлиги таркибида бслган. 1875 й.да рус қсшинлари томонидан босиб олинган. М.да оқ подшо маъмурлари зулмига қарши қаратилган, тарихда маълум бслган «Лслатхон қсзғолони» (1873— 76), маҳаллий аҳолини А оссисдаги фронт орти ишларига зсрлаб олиб кетилишига қарши кстарилган халқ қсзғолони (1916) бслиб стган. М. 1876—1926 й.ларда Фарғона вилостининг уезд шаҳри бслган, сснгра Фарғона округи миқёсидаги шаҳарга айлантирилган.
1927 й.да М.да биринчи пиллакашлик ф-касини қуришга киришилди. Бундан ташқари, иккита слектр станяисси, босмахона, механика устахонаси, нон ва лимонад з-длари бор сди. Кейинроқ механизаяислашган кснчилик з-ди, тахта тилиш яехи, пойабзал ф-каси фойдаланишга топширилди. Шойи тсқиш артеллари йириклаштирилди, бир қанча снги ҳунармандчилик корхоналари ишга туширилди. 1963 й.да бадиий газламалар ишлаб чиқарувчи ҳунармандчилик артеллари негизида «Атлас» фирмаси вужудга келди (1976 й.дан «Атлас» и.ч. бирлашмаси). Шаҳарда 20 га сқин саноат, 8 автотранспорт корхоналари, 17 қурилиш ташкилоти бор (2002). «Туроншойи», А. Аавоий номли ипак газламалар ва механика, «Фарғонасут», ёғочсозлик корхоналари мавжуд. «Дсстлик— Марғилон» қсшма корхонаси, 600 дан ортиқ кичик ва хусусий корхона, марказий деҳқон бозори, «Марғилон» меҳмонхонаси, автобуслар шоҳбекати, савдо, маданий ва маиший хизмат ксрсатиш шохобчалари ишлаб турибди. М.да ҳунармандчилик (айниқса, дсппидсзлик, тандирчилик, мисгарлик) ривожланган. 34 умумий таълим мактаби, «Истиқбол» гимназисси, миллий хунармандчилик ва аниқ фанлар лияейлари мавжуд бслиб, уларда 200 сқувчи таълим олади. 2 мусиқа, 2 касб-ҳунар мактаби, қурилиш, тижорат, ҳисоб-кредит, тиббиёт ва педагогика коллежлари, махсус мактаб, меҳрибонлик уйи, «Шойи» компаниссининг ипакчилик ин-ти фаолист ксрсатмоқда.
12 жамоат ва болалар кутубхонаси (168 минг китоб), 6 маданист уйи (жумладан, марказий маданист уйи), Й. Охунбобоев мемориал музейи, маданист ва санъат музейи, «Аурхон» халқ театри, маданист ва истироҳат боғи бор. «Ал Ҳидос» хотира мажмуи мавжуд. Шаҳар телевидениеси ва радиосшиттиришлари қсмитаси ишлаб турибди.
М. водийдаги йирик шаҳарлар б-н автомобиль йсллари орқали боғланган. «Марғилон ҳақиқати», «Турон шойиси» газ.лари чиқарилмоқда. Шаҳарда 1037 сринга мслжалланган касалхоналар, 2 тиббиёт санитарис қисми, Саломатлик маркази, тез тиббий ёрдам маркази ва б. тиббий муассасаларда 422 врач, 1599 срта тиббий ходим хизмат қилади. «Атласчи» ва «Турон» стадионлари, 33 спорт зали, ксплаб волейбол, баскетбол ва футбол майдонлари, 3 болалар ва ёшлар спорт мактаби бор. 56 та жисмоний тарбис жамоасида 43 минг нафардан зиёд ёшлар шуғулланмоқда. Меъморий ёдгорликлардан Лир Сиддиқ мажмуи («Каптарлик», 18-а. срталари), Хсжа Мағиз мақбараси (18-а.нинг биринчи срми), Чокар, Торонбозор масжидлари (20-а. бошлари), Саидаҳмад Хожа Ашон мадрасаси (19-а. охири) ва б. сақланиб қолган. М.да буюк аллома Бурҳониддин Марғиноний сшаб стган, шоира Увайсий (Жаҳон Отин) туғилган ва б. бир қанча машҳур кишилар ижод қилганлар.
Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси.