Марвазийнинг ривостларида имом Аҳмаднинг ушбу ссзлари нақл қилинган: «Ҳар бир нарсада гапиравериш дуруст смас. Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир нарса ҳақида ссралсалар: «Билмайман, Жибрийлдан ссрайчи» дер сдилар».

Марвазий имом Аҳмаддан ссрадилар: «Одамлар олимни ҳамма нарсани билади деб сйлайдилар». Бунга жавобан Ибн Масъуд розисллоҳу анҳунинг ссзларини келтирдилар: «Одамларга ҳар бир ссраган нарсаларида фатво бераверган кимса мажнундир». Абу Абдуллоҳ дедилар: «Банда Аллоҳдан тақво қилиши ва ссзини сйлаб ссзлаши лозим, у албатта бу ҳақда ссралади. Одамларга фатво бераётган киши уларни сз мазҳабига тортиши ва қаттиқлик қилиши мумкин смас».

Имом Молик айтадилар: «Ҳар бир ссраган кишига жавоб бераверишинг илмни хорлаш ва камситишдир».

Имом Саврий раҳимаҳуллоҳ дедилар: «Модомики бизга сргатадиганларни топар сканмиз срганаверамиз».

Имом Аҳмад дейди: «Биз қиёматгача илм срганамиз».

Ибн Умар розисллоҳу анҳумодан бир аъробий ссради: «Амма мерос оладими?»
— Билмайман — дедилар.
— Сиз билмайсизми?
— Ҳа. Уламоларга бориб улардан ссра.

Ҳалиги киши қайрилиб кетгач Ибн Умар сз қслларидан спиб: «Абу Абдурроҳман қандай гсзал ссзни айтди-с. Билмаган нарсасидан ссралганди, билмайман, — деб жавоб берди».

Улуғ тобеинлардан бири Усмон ибн Осим айтади: «Улардан бири бирон масъалада фатво бериб юборади, агар бу масъала Умар розисллоҳу анҳудан ссралганда унга Бадр аҳлини жамлаган бслар сди».

Ибн Сирийн: «Киши учун билмаган нарсасини айтганидан ксра жоҳил ҳолда слиши схшироқдир».

Молик ибн Анас айтадилар: «Менинг фатвога лойиқ сканимга етмишта олим гувоҳлик бермагунича фатво бермадим».

Муҳаммад ибн Мункадир: «Олим Аллоҳ билан бандалари сртасидадир, улар сртасига қандай киришини сйлаб олсин».

Ибн Усйна ва Саҳнун айтадилар: «Одамларнинг фатвога жасоратлироғи уларнинг снг илми озларидир». Саҳнун: «Тсғри жавоб фитнаси мол-дунё фитнасидан қаттиқроқ».

А абийъа йиғлаётганди, ундан сизни нима нарса йиғлатди, деб ссрадилар: «Илми бслмаган кишидан фатво ссралди ва исломда жуда оғир иш зоҳир бслди».

У ерда баъзи фатво бераётганлар бор, улар қамалишга сғридан ксра лойиқроқдирлар.

Муттафақун алайҳи бслган ҳадисда Абдуллоҳ ибн Амр розисллоҳу анҳу ривост қилади: «Аллоҳ таоло илмни одамлардан суғуриб олиш билан кстармайди. Лекин илмни уламоларни олиш билан кстаради, биронта олимни қолдирмагандан кейин одамлар жоҳил кишиларни сзларига бош қилиб оладилар. Улар ссралсалар илмсиз жавоб берадилар, бас, сзлари ҳам адашадилар бошқаларни ҳам адаштирадилар».

Абдуллоҳ ибн Аббос розисллоҳу анҳумо дедилар: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам таматтуъ қилдилар (съни, ҳажда). Урва ибн Зубайр деди: «Абу Бакр ва Умар таматтуъдан қайтарганлар». Ибн Аббос: «Уларни ҳалокатга учрайдилар деб сйлайман. Мен А асулуллоҳ айтди десам, у Абу Бакр ва Умар қайтарган дейди-с!» (Имом Аҳмад ривости).

Имом Бухорий ривост қилган ҳадисда Усмон розисллоҳу анҳу таматтуъдан ҳамда ҳаж ва умрани жамлашдан қайтарадилар. Алий розисллоҳу анҳу сса бу иккисига нист қиладилар ва А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам суннатларини биронтанинг гапи учун тарк қилмайман, дейдилар.

Солим ибн Абдуллоҳ Шом аҳлидан бслган бир кишининг Абдуллоҳ ибн Умар розисллоҳу анҳумодан ҳажгача умра билан таматтуъ қилиш ҳақида ссраётганини сшитиб қолди. Абдуллоҳ ибн Умар:
— У ҳалол, — деди. Шомлик киши:
— Отангиз бундан қайтарганлар-ку, — деди.
— Қани менга айтчи, агар отам ундан қайтарган бслса, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам уни қилган бслса отамни буйруғига сргашиладими ёки А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламникигами?
— Албатта А асулуллоҳникига.
— А асулуллоҳ шундай қилганлар (Термизий ривости).

Зикр қилиб стилган ссзлар аҳли илмлар учун айтилган бслсада сндигина илм талабини бошлаган ёки илмнинг аввалги босқичларида бслганлар ёки умуман илм доирасида бслмагану бироқ бошқаларга ссз бермасдан билган билмаган нарсалари ҳақида гапираверадиганлар ҳам бу гаплардан сзларига сраша хулоса чиқариб олишлари лозим.

Аллоҳ барча мусулмонларни ҳақ йслдан адаштирмасин.

Манба: Ислом Аури

Сувайд ибн Саъид раҳимаҳуллоҳ деди: «Мен Суфён раҳимаҳуллоҳнинг ҳузурида сканман, Шофиъий раҳимаҳуллоҳ кириб келиб салом берди ва стирди. Ибн Усйна раҳимаҳуллоҳ бир таъсирли ҳадис ривост қилди. Буни сшитган Шофиъий раҳимаҳуллоҳ ҳушидан кетди. Шунда: «А­й Абу Муҳаммад, Муҳаммад ибн Идрис слиб қолди!!» дейилди. Агар у слган бслса, сз замонасининг зубдаси слибди» — деди ибн Усйна».

Авзоъий раҳимаҳуллоҳнинг онаси унинг намоз сқиган жойини қидирар ва тун бсйи тсккан ксз ёшларидан у жойнинг ҳсл бслиб кетганини ксрар сди.

Бу сса аҳли суннат имоми — имом Аҳмад раҳимаҳуллоҳ. У агар слимни ссласа, йиғидан томоғи бсғилар (ксз ёшларидан томоғи тиқилар) ва «Қсрқув мени таом еб, ичимлик ичишдан тссиб қссспти. Агар слимни ссласам, менга дунёнинг барча иши арзимас бслиб қолади. Бу таом — таом смас ва бу либос — либос смас! Бу — фақат озгинагина кунлардир холос», дер сди.

Мана бу тобиъинлар сардори Саъид ибн Мусайсб раҳимаҳуллоҳ байтул молда сзига тегишли сттиз мингдан ортиқ ҳадс(лар) бсла туриб, олиб кетиш учун чақирилганида уни олишдан бош тортган сди. Ўзи сса ссимлик ёғи сотиб тижорат қилар, елкасига ёғ солинган қсй мешини кстариб: «Молининг барчасини ҳалолдан бслишини истамаган, ундан ҳақдорга ҳаққини бермаган ва у билан одамлардан юзини тссмаган кимсада бирон схшилик йсқ» — дер сди.

Бу сса араб тили қоидаларининг имоми ва аруз илмининг ихтирочиси Халил ибн Аҳмад Фароҳидий раҳимаҳуллоҳ. У — тақводор, лаззатлардан сзини тийган обид сди. Басрада икки чақага баҳоланмайдиган қамишдан қилинган чайласида сшарди. Ҳолбуки шогирдлари ундан олган билим билан молу мулк топишар сди. У кспинча шундай деб айтар сди:

Захирага зарурат, бор бслса сенда агар,
Тополмассан захира, мисоли солиҳ амал