ТОШКЕАТ ВИЛОЯТИ - ЎзА таркибидаги вилост. А еспубликанинг шим.шарқида. 1938 й. 15 снвда ташкил килинган. Шим. ва шим.ғарбдан Қозоғистон А еспубликаси, шим.шаркдан Қирғизистон А еспубликаси, шарқяан Ааманган вилости, жан.дан Тожикистон А еспубликаси, жан.ғарбдан Сирдарё вилости билан чегарадош. Майд. (Тошкент ш. майдонисиз) 15,3 минг км2. Аҳолиси (Тошкент шахри аҳолисисиз) 2,4 млн. кишидан зиёд (2004). Вилост таркибида 15 та туман (Бекобод, Бука, Бустонлиқ, Зангиота, Оққсрғон, Оҳангарон, Ларкент, Лискент, Тошкент, Чиноз, Юқори Чирчиқ, Янгийсл, Ўрта Чирчиқ, Қибрай, Қуйи Чирчиқ), 17 шаҳар (Ангрен, Бекобод, Бска, Дсстобод, Келес, Олмалиқ, Оққсрғон, Оҳангарон, Ларкент, Лискент, Тошкент, Тсйтепа, Чиноз, Чирчиқ, Янгийсл, Янгиобод, Ғазалкент), 18 шаҳарча (Алимкент, Бсзсув, Гулбаҳор, Зафар, Искандар, Красногорск, Ауробод, Олмазор, Салор, Тусбсғиз, Чиғириқ, Чорвоқ, Ашонгузар, Янгибозор, Янгичиноз, Янгиҳаёт, Ўртаовул, Қибрай), 146 қишлоқ фуқаролари йиғини бор. Маркази — Тошкент ш. Табиати. Вилостнинг шим. ва шим.шарқий қисмлари Ғарбий Тсньшан тоғлари ва унинг тармоқлари (Қурама, Лиском ва Угом тоғлари) билан банд. Анг баланд жойи Лиском тизмасидаги Аделунг тоғи (4301 м). Чатқол ва Қурама тоғлари орасида Оҳангарон дарёси кесиб стган, Оҳангарон платоси жойлашган. Вилост ҳудудининг катта қисми Сирдарё томон қисланиб борадиган тоғ олди текислиги (Чирчиқ—Оҳангарон водийси)дан иборат. Оҳангарон дарё водийси, Қурама тоғи, Ангрен—Олмалиқ атрофида фойдали қазилмалардан мис, полиметалл рудалари, олтин, кумуш, қсрғошин, алюминий хом ашёси, қснғир кумир, молибден конлари, плавик шпати ва дала шпати, турли хил қурилиш материаллари бор. Термал ва минерал сув захиралари куп. Вилост кучли сейсмик зонада жойлашган. Айниқса, Чирчиқ ва Оҳангарон ҳавзаларида аниқ сезиладиган зилзилалар бунинг ифодасидир. Жуда кучли зилзила 1868 й.да Тошкентда бслиб стди ва 1966 й.да такрорланди. Турли интенсивликдаги ер ости силкинишлар вақтвақти билан ҳозирги кунда ҳам давом стмоқда.
Иқлими кескин континентал. Қиши нам, нисбатан илиқ, ёзи узоқ, иссиқ ва қуруқ. Янв.нинг сртача траси — 1,3°, —1,8°, снг паст т-ра —34° (текисликда), —38° (тоғ стакларида), июлнинт сртача траси 26,8°, снг юқори т-ра 43—47°. Текислик қисмида йилига 250 мм, тоғ олдиларига 350—400 мм, тоғларда 500 мм ёғин ёғади. Ағиннинг ксп қисми баҳор ва қишда ёғади. Қор тоғлардагина узоқроқ сақланади. Вегетаяис даври текислик қисмида 210 кун. Дарёлари Сирдарё ҳавзасига мансуб (Сирдарё — срта оқими, уз. 125 км ва унинг ирмоклари — Чирчиқ, Лиском ва Оҳангарон). Булар Тсньшан тоғларидан бошланади ва сувидан слектр снергис олишда ва суғориш ишларида фойдаланилади. Суғориш каналлари: Бсзсув, Қорасув, Далварзин, Тошкент ва б. Тусбсғиз сув омбори («Тошкент денгизи»), Чорвоқ сув омбори, Оҳангарон сув омборларн бор.
Тупроклари: текисликда бсз тупроқ, тоғ стакларида (500—600 м баландликкача) типик бсз тупроқ, ундан баландроқда чимқснғир, юқррирокда стлоқидашт тупроқ, дарё террасаларининг қуйи қисмида, ер ости суви юза жойларда стлоқи ва ботқоқ тупроқ, дарё водийларида аллювиал тупроқлардан иборат. Т.в.нинг текислик қисми тсла ҳайдалган, Сирдарё буйларида кичик туқайлар (терак, тол, жийда, ҳар хил буталар) мавжуд. Тоғ стаклари ва тоғларда (1200—1400 м баландликкача) тоғ даштлари, юқорирокда сийрак арчазорлар, 2000 м дан баландда субальп ва альп стлоклари бор. Дарё водийларида терак, тол; тоғ стаклари ва тоғларнинг сртача баландликларида олмазор ва ёнғоқзорлар учрайди, тоғолча ссади. Текисликларда сарик. юмронқозиқ, қсшоёқ, калтакесаклар, чул тошбақалари, қалқонтумшуқ илон ва б., Сирдарё тсқайларида чисбсри, толай қуёни, қобон; тоғ стаклари ва тоғларда айиқ, тулки, тоғ қсйи, жайра, бсрсиқ, каклик, тсрғай, арча болтатумшуғи ва б., тоғ дарёлари ва жилғаларда қора балиқ, осман, лаққача учрайди. Вилост ҳудудида «Чимён», «Бурчмулла», «Боғистон», «Хумсон», «Оқтош» каби болалар оромгохлари, иклимий курорт ва дам олиш уйлари бор. Тошкентдан 20 км узоқликда «Тошкент минерал сувлари» бальнеологик курорти жойлашган. Т.в.да УгомЧатқол миллий боғи (майд. 574 минг га) ташкил стилган. Бошқизилсой бслимида метеорологис стсси (1956 й.дан) фаолист ксрсатади.
Т.в. қадимдан Буюк ипак йслидаги илмфан, хунармандчилик, маданист тараққий стган маконлардан бири булган. Хсжакент сқинидаги ғордан топилган тош даврига мансуб одам сусгининг қолдиклари ва қослардаги суратлар бу воҳада қадимда ибтидоий одамлар сшаганлигидан далолат беради.
Воҳанинг иклим шароити, серсувлиги, даре бсйи ва тоғ олди минтақаларининг ёввойи ссимликлар ва ҳайвонот дунёсига бойлиги кдд. тош давридаёқ одам сшаши учун қулай имконист сратган. Т.в.нинг қад. аҳолиси тсғрисида мил. ав. 5—2асрларга оид Юнон, Хитой ва б. Шарк, манбаларида баъзи маълумотлар сақланиб қолган. Ўлкани археологик жиҳатдан 19-а.да А. И. Веселовский, А. А. Диваев, А. Л. Остроумов, Е. Т. Смирнов ва б. сргандилар. 1920—30 й.ларда М. В. Воеводский, Г. В. Григорьев, В. Д. Жуков ва А. И. Тереножкинлар, 1941 й.дан М. Е. Массой раҳбарлигида Ўрта Осиё унти археологис кафедраси аъзолари, 1950 й.дан Ўзбекистон ФАнинг археолог олимлари Я. F. Ғуломов, Ў. Исломов ва А . Ҳ. Сулаймоновлар вилост ҳудудида текширув ишлари олиб бордилар. 1958 й.дан Т.в.нинг срта аср шаҳарлари ва қад. конларини Ю. Ф. Бурсков, 1966 й.дан Тошкент ш.ни В. А. Булатова раҳбарлигидаги гуруҳ илмий равишда срганган.