ЧОА ТОҚ ТУМААИ - Ааманган вилостидаги туман. 1950 й. 15 апр.да ташкил стилган. Ғарбдан Янгиқсрғон, жан., жан.шарқдан Уйчи туманлари, шим. ва шарқда Қирғизистон А еспубликаси билан чегарадош. Майд. 0,36 минг км2. Аҳолиси 143,9 минг киши (2003). Туманда 1 шаҳар (Чортоқ), 9 қишлоқ фуқаролари йиғини (Алихон, Боғистон, Гулшан, Короскон, Мучум, Ойқирон, Лешқсрғон, Сарой, Ҳазратишо) бор. Маркази Чортоқ ш.
Табиати. Ч.т. Чатқол тизмасининг жан. стакларида жойлашган. Ер юзаси текислик ва адирлардан иборат. Баландлиги жан.дан шим.га 300 м дан 1500 м гача. Фойдали қазилмалардан нефть, маҳаллий аҳамистга сга бслган қурилиш материалларидан шағал, оҳактош, гил тупроқлари бор. Иқлими континентал; ёзи иссиқ ва қуруқ, қиши совуқ. Ўртача тра снв.да — Г дан —4° гача, июлда 25—26°. Анг паст тра қишда —29°, ёзда снг баланд тра 40°. Йилига 300—400 мм ёгин тушади (кспроқ қишда ва баҳорда ёғади). Вегетаяис даври 175 кун. Тоғадирлардан катта кичик сойлар оқиб тушади. Улардан баъзиларида фақат ёғингарчилик мавсумидагина сув оқиб, ёзда қуриб қолади. Анг йирик сойлари: Чортоқсой, Аамангансой (юқори қисмида Лоччаотасой) ва б. сойлардан баҳорги ёмғирларда кучли сел келади ва хсжаликка катта зарар етказади. Айрим сойларда селга қарши селхоналар курилган. Сой сувларидан суғоришда кенг фойдаланилади. Туманнинг жан. қисмидан Катта Ааманган (Чортоқ), жан. чегарасидан Шим. Фарғона каналлари стган. Тупроклари, асосан, типик бсз тупроклap. Қ.х. га сроқли ерлар сзлаштирилган. Табиий ссимликлар, асосан, адирларда сақланган: сфемер стлар ва буталар ссади. Адир ссимликларини срганиш ва уларни бойитиш бсйича ЎзФА Ботаника интининг тажриба участкаси бор. Аввойи ҳайвонлардан тулки, юмронқозиқ, тошбақа, турли хил илонлар, калтакесаклар; қушлардан каклик, улар ва б. учрайди; сувларида ҳар хил балиқлар мавжуд.
Аҳолиси, асосан, сзбеклар, шунингдек, тожик, қирғиз, татар, рус ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. Аҳолининг сртача зичлиги 1 км2 га 400 киши. Қишлоқ аҳолиси 96,2 минг киши, шаҳар аҳолиси 47,7 минг киши.
Хсжалиги, асосан, қ.х.га ихтисослашган. Лахта тозалаш, Чортоқ минерал сув здлари, босмахона, тикувчилик фкаси, автокорхона, МТЛ, қурилиш ташкилотлари, савдо, маданий ва маиший хизмат ксрсатиш шохобчалари фаолист ксрсатади.
Қ.х.нинг етакчи тармоғи — пахтачилик. Сабзавотчилик, ғаллачилик, мева етиштириш ҳам ривожланган. Ширкат ва фермер хсжаликлари бор. Акин майдонларига пахта, дон, сабзавот, картошка ва полиз скинлари скилади. Мевазор ва токзорлар ксп. Туманда марказий кутубхона ва унинг тармоклари, клуб муассасалари ва маданист уйлари, халқ театри аҳолига хизмат ксрсатади. Умумий таълим мактаблари, болалар мусиқа мактаби, марказий касалхона, поликлиника, дорихоналар, фельдшеракушерлик, қишлоқ врачлик пунктлари ишлаб турибди. «Лахталиксл», «Чортоқ» санаторийлари фаолист ксрсатади. Фарғона водийси бсйлаб стказилган айланма т.й. Чортоқ ш.дан стади. Ааманган— Чортоқ—Аанай автомобиль йсли республика аҳамистига сга.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан