AQD (sinonimlari ijob, qabul, qubul, sig‘a) - bitim, shartnoma. Islomdagi A. me’yorlari johiliyat va Rim-Vizantiya huquqiy tasavvur-lariga borib taqaladi. Qur’oni karimda A. -qasam b-n mustahkamlangan bitim. Fiqxda A. - o‘zaro majburiyatlar haqidagi ikki yoki ko‘p tomonlama shartnoma bo‘lib, shartnomaning mavzui faqat mavjud buyum va munosabatlar bo‘lishi, unga kelishuvchi tomonlarning huquqi qo‘llanilishi lozim. Islomda bitimga doir munosabatlarning yagona nazariyasi ishlab chiqilmagan, shu tufayli bitim turlari va shakllari hamda ularning kafolatlari turli guruhga mansub fiqhshunoslar va ayrim faqixdar ta’biri bo‘yicha bir-biriga mos kelmaydi. Biroq ularning aksariyati A.ni to‘rt katta guruhga jamlaydi: hokimiyat, vasiylik, himoyalash, rahnamolik A.i va b.; biror narsani sotish, hadya etish, meros qoldirish, yon bosish va b. yo‘l b-n mulkka bo‘lgan huquqni to‘liq topshirganlik haqidagi A.; ijara, topshirish, vakolat berish, saqlash, garovga berish va b. yo‘l b-n u yoki bu narsaga vaqtinchalik egalik qilish huquqini topshirish haqidagi A.; hamkorlik, ish yuzasidan topshiriq berish, ish yuzasidan sheriklik va b. haqidagi A. Har qanday aqli raso inson ijtimoiy mavqeidan va qaysi dinga mansubligidan qat’i nazar A. tuzish huquqiga ega. Lekin, ko‘pchilik faqixlarning fikricha o‘zaro qasam ichib kafolat beriladigan holatlarda musulmonlar b-n g‘ayridinlar o‘rtasida A. mumkin emas. Boshqa bir faqihlar buni mumkin deb hisoblaydilar, lekin bunda A. tuzish tartibi alohida bo‘lishi lozim. Balog‘at yoshiga yetmaganlar va aqli norasolar cheklangan, ma’lum hollardagina A. huquqiga ega (mas., xayriya maqsadida hadya qilish). A. tuzish vaqtida tomonlar uning shartlari va bu shartlar buzilgan holda beriladigan kafolatlar haqida to‘liq xabardor qilinishlari lozim. A.ni rasmiylashtirish tartibi mahalliy urf-odatlar va tayin sharoitlarga bog‘liq. Agarda qaysi bir shaxs xudtsi A. tuzilgandek harakat qilsa va unga e’tiroz bo‘lmasa (vasiylik berish, ijara va b.) A. o‘tgan davr hisobida ham tuzilishi mumkin. Bir tomonlama majburiyat (ehson qilish, nazorat va b.) ayrimlarning fikricha Alloh b-n tuzilgan bitim ya’ni qasam sifatida qaraladi, boshqalarning fikriga ko‘ra esa - butun jamoa b-n tuzilgan bitim deb qaraladi, unda boshqa tomonning vakili sifatida qozi yoki har qanday guvoh (shohid) bo‘lishi mumkin. Agarda bitim mavzui muhim yoxud g‘ayri oddiy yoki tomonlardan biri ishonchsiz (fosiq) bo‘lsa A. tuzilayotgan vaqtda uchinchi bir shaxsning hozir bo‘lishi shart hisoblanadi. Agarda barcha zaruriy shartlarga rioya etilgan bo‘lsa, ya’ni tomonlarning akdi joyida, bitim mavzui aniq, majburiyatlar kelishilgan bo‘lsa, A. haqiqiy (sahih) hisoblanadi. Bordi-yu, ulardan birontasi buzilsa, mas., yanglishsa yoki xabardor bo‘lmasa A. haqiqiy emas (fosid) deb topiladi, lekin u kamchiliklar bartaraf etilgandan so‘ng haqiqiy bo‘lishi mumkin. Agarda qaysidir shartlardan biri umuman bo‘lmagan bo‘lsa, mas., firibgarlik, majbur qilish va b. zo‘ravonlik holatlarvda A. to‘liq ravishda yaroqsiz (botil) deb topiladi. Bordi-yu, tomonlar yetkazilgan zararni qoplash haqida bir bitimga kela olishmasa, har bir tomon ham sudga murojaat qilish huquqiga ega. A. shartlarini qo‘pol suratda buzish hollarida aybdorlar yetkazilgan zararni qoplashlaridan tashqari jinoiy javobgarlikka tortiladi. Maishiy turmushdagi kelishuv, bitim va shartnomalarning aksariyati A. sifatida rasmiylashtiriladi.