Мардикорга чиқди аёллар... — Опа, нима ишингиз бор?
— Синглим, нечта одам керак? Қанақа юмуш бслса ҳам, қилаверамиз... дес бирпасда атрофимни сраб олган хотин-қизлар нистимни сшитгач, ҳафсалалари пир бслиб нари кетишди. Ксча четида икки юз чоғли хотин-қиз тсп-тсп бслиб туришар, чарчаганлари симёғочга терилган қалдирғочлардай суви қуриган ариқ бсйига чснқайишганди. Юзлари офтобда қорайган, ксзлари ташвишли, аксаристининг оёғида арзон резина шиппак. Улар орасидаги дуркунгина қизлар — мактаб сқувчилари ҳали қалби уйғоқ, ҳаётга чанқоқ смасми ёки мардикорлик қилиш улар учун шунчаки срмакми астойдил сзларига зеб беришган.
Шу пайт оқ «Дамас» хотин-қизлар тсдаси томон бурилди. Гангир-гунгур қилиб стирганлар машинага ёпирилишди. «Шоли стоққа снта одам!» Шериклар бир-бирларини тортқилашиб машинани тслдиришди. Етти кишилик сриндиққа сн бештача қиз-жувон жойлашди. Ва қолган «ҳамкасблари»га қслларини мамнун силкитганча, нигоҳларида шодлик билан жснаб кетишди.
— Аеча ссмдан тсларкан?
— 1500 га кснмади. Мингдан бераман, деди, -ксринишидан зийраккина келинчак қизиққанларни хабардор қилди.
Бу салкам сн икки соатлик меҳнат - шоли стоққа тсланадиган иш ҳақи сди...
«Деразани очсангиз, ичкарига тоза ҳаво билан бирга чанг-ғубор ҳам киради», деган гап бор. Мустақиллик йслидан дадил одимлаётган мамлакатимиз учун собиқ иттифоқlан қолган мерослар илдизидан снги ссиб чиққан муаммоларни ҳал стиш осонликча амалга ошмаспти. Бир-бирига чамбарчас кишанлаб ташланган иқтисодий алоқалар занжири шунчалар мустаҳкам сдики, оқибатда йирик корхоналардаги аввалги ишлаб чиқариш меъёри издан чиқди. Ишчи кучи билан иш сринларининг номутаносиблиги ана шулардан бири. Бу, табиийки, нафақат сркакларнинг, балки хотин-қизларнинг ижтимоий ҳаётига, оиланинг иқгисодиётига ҳам таъсир стспти. Кейинги пайтларда қулоқларга тез-тез чалинаётган аёлларнинг мардикор бозори шу муаммонинг нордон мевасидир.
Аркакларнинг мардикор бозори-ку азалдан бслган ва унга ҳаммамиз ксникиб кетганмиз. Аммо хотин-қизлар мардикор бозорларининг вужудга келиб, но расмий «фаолист» юритаётганини «ҳазм қилиш» қийин. Бу ваҳима кстариш смас!
Аёлдир, сркакдир сз кучини ақлий ёки жисмоний меҳнат тури орқали сотиши ва бу билан тирикчилик қилиш, сшаш сҳтиёжларини қондириш учун ҳалол даромад топиши оддий ҳақиқат. Аммо сзбекнинг етти аждодида бслмаган қиз-жувонларнинг мардикор бозорида стган-кетган мижозга сз меҳнатини таклиф қилиши қайси бир миллий қадристларимизга мос келади?!
Дарҳақиқат, тирик инсон борки, схши сшагиси, сйнаб-кулгиси келади. Бунинг учун имконист керак. Имконист сса аксарист ҳолда маблағ билан слчанади. Бозорлардаги ранго-ранг либослар, матолар-у буюмлар қайси қиз-жувоннинг ксзини сйнатиб, ҳавасини келтирмайди ахир. Айниқса, билагида кучи, юрагида ғайрати бор ёшлар машғулотсиз қолмасин скан. Феруза қишлоқдан. Коллежни тамомлаган. Дипломли ҳисобчи. Аммо сзига мос иш тополмагани учун бир кун ҳам ишламади. Ота-онаси унинг бу ерга келишига қарши. Лекин «бекорчидан Худо безор». Уйда стиравериб зерикди. Қолаверса, нима ксп қиз боланинг шахсий сҳтиёжлари орзу-ҳаваслари ксп.
Унинг дугонаси Зуҳра ҳам коллежнинг собиқ талабаларидан. Мевасабзавотни қайта ишлаш бсйича мутахассис-технолог. У ҳам иш тополмаган.
Баъзан мардикорликка чиқаётган қиз-жувонлар билан боғлиқ турли-туман нохуш миш-мишлар қулоққа чалиниб қолади. Тсғри, одам билан шайтон ҳамроҳ, дейдилар. Амон одамнинг оласи ичида ахир!
Миш-мишлар ҳам бекорга пайдо бслмайди, дейди истараликкина бир жувон, биз ҳеч қачон ишга уч кишидан кам бормаймиз. Ўзимизга маҳкам бслиб, аёллик шаънимизни баланд қсймасак, кутилмаган ксргуликлар юз бериши ҳам ҳеч гапмас. Ахир одамнинг пешонасига унинг қандайлиги битиб қсйилмаган.
Бу бозорнинг ёзилмаган қонун-қоидаси скан. Аёллардаги бундай ҳушёрликдан хурсанд бсласиз...
Шу пайт қаердандир пайдо бслган бир мсйсафид киши қслидаги тол хивич билан хотин-қизларни ҳайдашга тушди. Яқинимга келиб менинг бу «бозор»га дахлим йсқлигини сездими ё юзимдаги савол аломатиданми, астойдил ёзғира бошлади:
— Ксрмайсизми, катта йслнинг бетига чиқволиб стган-кетганнинг назарига тушспти булар. Қолаверса, бу хотинларнинг тспланиши маҳалланинг, ксчанинг номига доғ. Маҳалласи обрсйини сйлаётган отахонни ҳам маълум маънода тушунишга ҳаракат қиламиз, аммо...
Жойларда иш билан таъминлаш масаласида анча силжиш бор. Бироқ мардикорликка чиқаётган аёллардан ҳам ксз юмиб бслмайди. Хсш, мардикор бозорини тслдираётган қиз-жувонлар кимлар? Бу саволга мутахассислардан бири шундай жавоб беради: «Улар меҳнат ёки сқиш таътилидаги ёхуд қсшимча даромад топмоқчи бслган кишилардир. Яна кснглидагидек маошли иш топа олмаганлар».
Уйдаги гап ксчага, кечаги гап бугунга тсғри келмайди. Аммо бизнингча, бутун ёшлигини Янгиқсрғон туманидаги Жсра Охунов номли жамоа хсжалиги далаларида стказган етмиш ёшли Холисхон ас А аҳматуллаеванинг ссзлари ҳаливери сскирмаса керак:
— Мен сн бир ёшимдан далага чиққанман. Одамлар уруш ва урушдан кейинги йиллари бир коса атала, битта зоғора нон учун соатлаб қора меҳнат қилганларини ксрганман. Лекин биронта аёл айниб, йслдан адашганини билмайман. Хотинларнинг мардикорликка чиқаётганини сшитиб ёқамни ушладим. Ҳозир бирор одам оч-сланғоч қолганини сшитмаймиз. Аёлларда, менимча, срининг топганига сабр-қаноат қолмаспти. Яна бир жиҳатдан аёлнинг ишлаб пул топаётганидан хабардор срда ғайрат, орист ҳам сусайиб кетмоқда. Хотинига мардикор бозоридан иш қидиртираётган сркак... билмадим.
Холисхон аснинг гаплари аччиқ, аммо ҳақиқат. Аслида дунё-ю давлатни ҳар бир аёлнинг сркагига берсин. Хотин-қизлар ижтимоий ҳаётдан четда қолмаслик, дунёқарашини кенгайтириш, жамистга муносиб ворислар тайёрлаш учун севимли ва сзига хос касбкор билан машғул бслганига нима етсин! Шунда бола тарбиссига ҳам, рсзғор юмушларига ҳам вақт топилар сди!
Бир зарра сифатида жамист дардларига сзимча шифо қидираман. Гоҳ куюниб, гоҳ умид билан ушбу мақолага нуқта қсср сканман, қулоғим остида машҳур хонанданинг қсшиғидан парча снграйверади:
Четга чиқса суюнган сдик,
Қоп кстарса куюнган сдик.
Аллоҳ, Аллоҳ, снди не дедик,
Мардикорга чиқди аёллар...
А ислиқхон МАЖАУАОВА,
журналист, Ааманган
"Фикрат" журналидан
Manba