Ey, shogird! Din ishi, ahkomlarini omma ichida keng ravishda targ’ib va tashviq qilishdan saqlan! Dunyo ishlari bilan bog’lab barobar gap yuritishga harakat qilgin! Chunki, odamlar senga ihlos qiladilar, gaplarin-gga ergashadilar va batamom din bilan shug’ullanib qoladilar. Buni oqibatini tafakkur qil!
Ey, farzand! Biron masala yuzasidan fatvo so’rasalar, so’ralgan masalagagina javob bergin! Hech bir masalaga yana boshqa masalaning javobini qo’shib javob bermagin! Chunki, bunda so’rovchilarni chalkashtyrib ko’yish mumkin bo’ladi. Hatto mubham va mushavvish qiladi, aniq javob topolmay sarson bo’ladi. Shuning uchun, so’ralgan savolga, o’zi fahmlaydigan qilib, lo’nda va ixcham javob axtargin!
Ey, farzand! Ogoh bo’l! O’n yil kasbu hunarsiz, ovqatsiz qolsang ham ilmdan voz kechma! Zero, ilmdan yuz o’girish barcha yaxshilikdan yuz o’girishdir. Ilmdan qornim, mansabim yoki boshqa dunyo hojatlar deb ketishing og’ir musibatdir. Balki hayoting yana ham tangroq, balo va ofatlar bilan mashaqqat girdobiga tortilishiga sa-bab bo’ladi. Zinhor ilm tahsilini tark etmagin.
Ey, shogird! Ahl ilm va axli fazllarga juda ehti-romli va e’tiborli bo’l! Yoshi ulug’larini ustozingdek, yoshlarini esa sadoqatli shogirdlaringdek bil! Agar yordamlaridan foydalangan bo’lsang, o’z otang va far-zandingdek ko’r! Shunday go’zal va betakror muomala, doim ochiq chehra bilan qarshi olgin! Bu go’zal hulqing ularda ilmga rag’batlarini kuchaytirishi kerak.
Ey, shogird! Ilmim bor deb bozor, ko’pchilik yig’iladigan joylarda, shuningdek, bozor ahli bo’lganlar va ko’pchilik ichida yuradigan kishilar bilan muzokara qilib, talashib-tortishib yurmokdan ehgiyot bo’l! Chunki, bu yuzin-gni nurini ketkazadi. Viqor va salobatingni insonlar ko’zidan yashiradi.
Azizim! Haqni aytishdan, haqiqatni yuzaga chiqarishdan hech kimdan, hatto podshoxdan ham tortinma! Bu to’g’rida uyat, andishaga yo’l qo’yma! Zero, Alloh Hakdir, haqni yaxshi ko’radi. Rostgo’y va haqiqatgo’ylarni do’st tutadi!
Ey, farzandim! Ibodatlaring ko’p bo’lsa, bo’lsin. Ammo, boshqa kishilarning ibodatidan kam bo’lishiga rozi bo’lmagin! Тoatga muhabbating va rag’bating kuchliligi bilan mumtoz bo’l!
Chunki, ibodatlaring kam yoki barobar bo’lsa, odamlar sen haqingda turli sapbiy e’tiqod qilishlariga sabab buladi.
-O’zining taqvo, ibodati shu bo’lsa, gapini qabul qilish, ishonish qanday bo’lar ekan?- deb o’zlaricha fikr yuritadilar.
-Ilmi o’ziga foyda bermabdi, bilganiga amap qil-mabdi va yana shu kabi turli gap tarqatadilar. Bu ilm va shariatga ulqan ofatdir! Bundan saqlanish uchun mu-tolaa va ibodatingga ziyodalik baxsh et ham ularga mus-tahkam bo’lgin!
Ey, azizim! Biron shaharga borsang, bu joyni o’zin-gniki qilib olmagin. Chunki, har bir o’rmonning o’z sheri va boshqa ayonlari bo’lgani kabi, bu joyning ham o’z ahli ilmlari bor. Ilm va taqvoyu riyozating sababli aholi qalbini egallashga oshiqmagin!
Balki, ikki dunyo tinchlik va xotirjamligini xohlasang, shu yerlik insonlarning biri bo’l! Хalq orasida bunday sifat bilan mumtoz bo’lish undagi ahli ilm obro’-martabalariga putur yetishiga bois bo’ladi. Ular buni sezib qolsalar nima natijalar bo’lishini idrok eta olsang kerak!
Hammalari senga qarshi chiqib, seni obro’-e’tiboringga ta’na va ziyon yetkazadilar. Mazhabingga aybu nuqsontoshini otadilar va shu bilan birga shahar aholisini ham senga qarshi qo’yadilar. Natijada senga ishon-maydiepar, «aybu nuqson»lar bilan ajablik va qola-versa, qarg’ish olgan kimsaga aylanasan. Shuning uchun ham bu diyorda o’zingga ham, boshqaga ham foyda bera olmaysan. Eng yaxshisi shu diyorning oddiy bir fuqarosi bo’lib yurgin va astalik bilan jamiyatda o’z o’rningga intil, to ilm quroling va odob libosing bo’lsin.
Ey, shogird! Biron masala yuzasidan fatvo so’rab kelsalar, hech qachon munozara qilib, talashib tortishib bahslashmagin! Har bir aytgan so’zing, hatto ishoralaring ham dalil bilan isbotli bo’lsin! Imkon qadar ularni ochiq va hammaga ma’lum qilib keltir! Ustozlariga ta’na va malomat g’uborini zinhor to’kma, bunga ishora ham qilmagin. Agar ularni ustozlariga ta’na, aybu nuqson yopishtiradigan bo’lsang, shubhasiz, ular ham sening ustozlaringga shularni qiladilar.
Ey, farzand! Muomalalaringni barchasida ogoh bo’l! Qodir bo’la olguningcha ogoh va ehtiyotkorlikni eng za-ruriy burching deb bil! Zero, mo’’min banda doim ogoh va itoatkor bo’lmog’iga amr Allohning Kalomi majidida bordir.
Ey, ko’zlarimning nuri! Qalbingda Alloh bilan qanday bo’lsang, oshkoringda ham xuddi shunday bo’l! Ichingda ham^sirtingda ham, yolg’iz qolganingda, jamoat orasida ham Yaratgan parvardigoring bilan orada ikkiyuzlilikka yo’l qo’yma! Bunday hulqning avvaliyu oxiri voy va mudhishdir.
Aps muammolarini ham ichi-tashini bir maromda isloh qilib olganingdan keyin hal qil! Maqsad Allohning rizoligini topish va albatta, uning qattiqazo-bi va g’azabidan saqlanish bo’lmog’i kerak! Shuninguchun, ilm maslahati bahonasi bilan dunyo muommolarini hal qilma!
Seni ilming, taqvo va oxiratingga durust kelmaydigan biron amalni tavsiya etsalar, zinhor unga yuzlanma, uni qabul qilma! Ammo bu bilan dinga, ilmga va oxiratga foyda yetkazishingta ko’zing yetsa, uni udda-lashingga imkoning borligini fahmlasang, uni qabul qil! Unda ilm uchun, din uchun mustahkam tur! Тurli majlisda va ayniqsa, ilmiy- munozaralarda qo’rquv va ikkilanish bilan so’zlashdan saqlan! Da-lil-isbotlar izlashdan charchamoqni o’zingdan uzoqtut! Gapirganingda dadil, o’zingham ishonib, pishiq-puxta gapir! Ma’no va hikmat bilan tinglovchilarni o’zingga jalb et!
Ey, shogird! Ko’p kulmokdan saqlan! Zero, ko’p kulgu qalbni o’ldiradi, yuzingni nurini ketkazadi. «Тirik qalb» sohibi esa abadiy zehn, odobu axloq va boshqa fazilatlarda namuna bo’lish quvvatiga ega bo’ladilar.
Хotirjam, viqoru salobat bilan yurgin! Ammo yengil va tez, hushharakat bo’lgin! Og’ir va shoshqaloq bo’lmoqdan saqlan! Har bir ishingni shoshib chala amalga oshirishdan uzoq bo’l!
Orqangdan chaqirgan kishiga javob qilma! Chunki, hay-von orqasidan chaqiriladi. Gapirganingda ovozingni ko’p baland qilma! Qichqirib, shovqin solib gapirma! Sukunatni (jim turishni) odat qil! Yana kam, ammo aniq harakatli bo’lishni ham odat qil! Shunda kishilar na-zdida o’z ilmingga amal qiluvchi bo’lasan va turli fitnalar barham topadi.
Yolg’izligingda va ayniqsa, imsonlar orasida bo’lganingda Alloh taoloni ko’p yod et! Тo insonlar zikr qilishni sendan o’rgansinlar. Namozdam keyin o’qiydigan vir-dlarni vazifa qilib olgin. Virding Qur’on karim, zikr va shukrdan iborat bo’loin! Bu vird ne’matlarga shukr qilmog’ingga hamda sinovlarga sabrli, matonatu bardoshlik bo’lmog’ingga davat etsin!
Har bir oyning muayyan kunlari ro’za tutishni vazifa qilgin! Bu xayrli amallarda ham odamlar senga ergashsinlar! O’zingni doimo tekshir, qattiq nazorat qil! Nazorating dunyo va oxiratingta manfaatli bo’lsin.
Shuningdek, ilmingdan dunyo maqsadlariga yetishlari, uni amalga oshirishlariga yo’l qo’yma!
Ey, shogird! Ro’zg’or va oldi-sotdi ishlarini bo-zorga borib o’zing qilmagin. Buning uchun bir solix g’ulom, xizmatchi olgin. Mol-dunyoga senda ham unda ham qiziqish bo’lmasin. Mollaringga va bu to’g’ridagi amallaringta ham Allohning huzurida tik javob berishingni unutma! Хizmatching bitta solix va sodiq bo’lsin! Хizmatchilarni ko’paytirma! Imkon qadar ular o’spirinlar ham bo’lmasin!
Ey, shogird! Podshoh va amaldorlarga yaqinligingni o’zing izhor qilma. Harchand, ular izhor qilsalar ham sen bu ishdan saqlangin! Chunki, buning natijasida ularga ehtiyojing ko’payadi. Ular hurmatingdan foydalanib, seni vosila qilib o’z hojatlarini arz qiladilar. Endi, hojatlarini talabida bo’lsang, amaldorlar seni xor qiladilar, hurmat va martabangga suv kuyadilar.
Agar ular uchun harakat qilmasang, seni ayblaydilar va malomat qiladilar.
Kishilarning xatolariga, shariatga xilof odatlariga ergashma! Balki, ularning haq, shar’iy sharifga mu-vofiq keladigan urf-odatlariga ergashgin!
Agar biron insonni yomonligini, g’arazini bilsang, uni yomon fe’lini gapirma! Uni oshkor etma! Balki, undan yaxshilik chiqishiga umid qil! Agar yaxshiliklari bo’lsa, unda yaxshiliklari bilan zikr qil!
Ammo yomonligi imon-e’tiqod, dinda bo’lsa, uni al-batta gapir! Boshqalarga pandnasihat bo’lin va uni bu xatodan xalos qilsin! Ineonlar uning xatolariga ergashmasinlar.
Zero, muhtaram payg’ambarimiz (s.a.v.):
-Fojir, buzg’unchi insonning barcha kamchiliklarini odamlarga ayting. Тoki, insonlar ularni bilib olib, ulardan saqpansinlar va extiyot bo’lsinlar. Boylik, obro’ va boshqa fazilatlari fojirlik, fisqu fasodlarini gapirishga to’siq bo’lmasin!
Shuning uchun, biron kishini diniy, e’tiqodiy ishlarida kamchilik ko’rsang, uni martabayu obro’sidan ko’rqmay gapir! Zero, bu ulug’ ishda yolg’iz va qudratli Allohning o’zi senga ham, dinga yordam beruvchi va ko’llovchidir!
Shunday qilib, bir marta qattiq «kullik» qilsang, sendan qo’rqib qoladilar. Keyin bunday noma’kul harakatlarga jur’at etmaydilar. Qat’iyyatliging oldida biron kimsa din ishlarida bid’atga jazm etolmaydi. Jasur-lik va shijoat bilan ham bunday ishga kirisha olmaydi.
Ey, shogird! Boshlig’ing yoki biron amaldorning harakatida ilmga va shariatga to’g’ri kelmaydigan narsalarni ko’rsang yoki sezsang, itoatingni saqlagan holda, odobu axloq bilan unga buni aytgin. Zero, uning martabasi, kuch-qudrati ham baland ekanini doim yodingda tutgin! Masalan, shunday deb fikringni izhor qilsang to’g’ri bo’ladi:
-Men itoatlik fuqaroingizman, siz mening podshoh-im, boshlig’imsiz! Ushbu so’zlarni samimiy qalbimdan aytib turibman. Shu bilan birga, ilm, Alloh va uning rasulining ko’rsatmalariga nomuvofiq ba’zi hulq va harakatlaringizni aytib ko’ymoqchiman,- deb, hujjat va dalillarni kamoli ehtirom bilan keltir. Bu dalillarning mohiyatini ham anglatsang durust bo’ladi.
Bu ishni faqat bir marta qil, zinhor takrorlama! Bir marta qilish bilan nasihat qilib quyish gardanin-gdan soqit bo’ladi. Ammo, bu ishni takror qilsang yoki doimiy ishingga aylantirib qo’ysang, u ham va boshqa amaldorlar ham seni yomon ko’rib qoladilar. Natijada ulardan ko’p ko’ngilsiz voqea va fitnalar amalga oshib diningga va o’zingga zarar, zahmatlar yetadi.
Shubhasiz, bu ishlar diniy imtiyozlarga bo’lgan keng-likni toraytiradi, shariat ahkomlarini ado etishni katta tahlika ostida qoldiradi. Хatto qatag’on, badarg’a va boshqa misli ko’rilmagan ofatlarga sabab bo’ladi. Ulug’larning kamchiligini aytish juda nozik ish bo’lib o’ta ehtiyotkor bo’lish talab qilinadi. Din sofligi, shariat ahkomlarining boqiy qolishyga bo’lgan muhabbatin-gni bildirib qo’yish uchun bir marta va ko’pi bilan ikki martagina nasihat qil! Amri ma’ruf va nahiy munkar degan farzni bajarib gardaningdan soqit qilgin!
Albatta, bu masala yuzasidan boshliq va boshqa amal-dor huzuriga yolg’iz o’zing kir va imkon qadar uning ham yolg’iz bo’lishiga harakat qil! Shunda imonu e’tiqoddan kelib chiqib, shariat ko’rsatmalariga muvofiq ravishda unga nasihat qil! Agar o’zi bad’atchi bo’lsa, u bilan ilmiy munozara qil! Bu ishni yolg’iz Хudoning rizoligi uchun amalga oshir. Dalilu hujjatlaringni Qur’oni karimdan va janob Rasululloh (s.a.v.)ning muborak hadislaridan qoim qilgin!
Bu dargoxda so’zlaring qabul bo’lsa, nur ustiga a’lo nurdir! Agar so’zlaring qabul qilinmasa, insof va tavfiq so’rab, Alloh taolodan seni o’z hifzu himoyatida saqlashini iltijo qilgin! Ularga Allohning o’zi kifoya bo’lishini so’rab duo qilgin!