ТОШКЕАТ А¦ИА КИ - сзбек ва бошқа давлатлар яирк артистларининг чиқишларини намойиш стувчи йирик стаяионар яирклардан бири. Олим ва сайёҳларнинг ссдаликларида Тошкентда яирк томошалари муаллақчи, найрангбоз, ёввойи ва уй ҳайвонларини сргатувчи кишилар маҳорати билан бошлангани ҳақидаги тафсилотлар, ривостлар сакланган. Халқ сайилларида, бозор ва гузарларда дорбоз ва симбозлар, жонглёрлар, полвон ва бесусклар сз санъатларини намойиш стганлар. Айниқса, дорбозлик кенг ривож топган. 19-а. охирида Тошкентда гастролда бслган Ф. Юпатов, В. Соболевский, А. Фаррух, А . Капито, Е. Гамкрелидзе ва б.нинг антрепренёр труппалари муваққат биноларда томоша ксрсатган. Тошкент срмаркаларида бир вактда 3—4 та яирк томошаси, жумладан, сргатилган ҳайвонлар билан ҳам томоша ксрсатилган. Аски шаҳарда 10 минг томошабинга мслжалланган очиқ яирк ишлаб турган. 1913 й.дан яирк труппаларининг томошалари «Колизей» биносида ксрсатила бошлади. 1914 й. охирида Воскресенье бозори ҳудуди (ҳоз. Аавоий майдони) сқинида Ф. Юпатовнинг ёгочдан ишланган стаяионар яирк биноси қурилди. Бу ерда европалик ва рус артистлари билан бирга сзбек артистлари, жумладан, Юсуфжон қизиқ Шакаржонов, акробатчи, раққоса, чавандоз Е. Юпатова (Гсзал Елена) ва б. хам томоша ксрсатганлар. Т.я.нинг биринчи бадиий раҳбари ва директори — А.В. Лапиадо (асл фамилисси Королёв). 1928 й. Карим Зарифов «Кизил Шарқ» (кейинроқ «Кооператив») яирк труппасини ташкил стди. 1930 й. Ўрта Осиё республикалари ва Қозоғистон яирклари бирлаштирилган давлат яирклари марказий бошқармаси тузилди. 1941—44 й.лар Т.я. қошида Абдулла Гисматулин раҳбарлигидаги акробатика студисси ишлади. 1942 й. октсбрда сзбек яирки жамоаси тузилди. Бу ерда Юсуфжон қи^иқ, дорбозлар — Тошканбоевлар, чавандозлар — Зарифовлар, А аҳмоновлар, Хсжаевлар, гимнастлар — Мадалиевлар, кейинроқ қизиқчи ва акробат Юсуповлар, рус масхарабозларидан Г. Заставников, Л. Боровиков ва б. ишладилар. 1950—56 й.ларда Т.я. бадиий раҳбари — Аркин Тошканбоев, 1976—90 й.лар Обиджон Тошканбоев. Тошкент зилзиласи (1966)дан кейин вақтинчалик шапито яирки ишлаб турди.
1975 й. Хадра майдонида 2597 сринли снги Т.я. биноси қуриб битказилди (арх. Г. Александрович, Г. Массгин; муҳандислар С. Беркович, А . Муфтахов). А¦ирк биноси икки қисмдан иборат: томоша зали ҳамда унинг атрофида жойлашган вестибюль, фойе, гардероб, буфетлар ва хизмат хоналари. Бино ечимида анъанавий устун — тссинли устун срнига ҳошис — ҳалқали қурилма услубининг қслланилиши фойени устунлардан холи килишга ва томошабинлар учун қулай шароит сратилишига имкон берди. Шу билан бирга фойе икки хил баландликда қурилган; юқоридагиси 7 метрли ҳалқа консоль ёрдамида тсла айлана ҳосил қилиб, катта буфет билан бирлаштирилган. У серҳашам зинапослар орқали пастки сатҳи билан туташтирилган. Фойе интерьерлари яирк санъати мавзуига оид ёрқин нур таратувчи рангли витраж безаклар ёрдамида вазмин оқиш тус ксринишига сга. Фойе, залга кириладиган йслакчалар миллий анъанавий ганч сймакорлиги, сшиклар ёғоч сймакорлиги услубида ишланган.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан