Assalomu alaykum,
Turkiston Milliy Ozodlik Kurashi haqida o'qiyapman. G'orbuva (G'orbobo) so'zini ko'p uchrataman. Marg'ilon qishloqlaridan ekan. Google mapda qarasam topa olmadim. Bittasi Oltioriq - Marg'ilon oraligida desa bittasi Ramadan tomonda deydi. Shu haqda biladiganlar bormi taqsir.
Va alaykum assalom!
Ma'lumki, tarixda Marg'ilon katta bir viloyat maqomida bo'lgan. Uning tarkibiga taxminan hozirdagi Farg'ona viloyatining sharqiy qismi, Andijon viloyatining janubiy qismi, Qirg'izistonning O'zbekistonga yaqin hududlari kirgan.
G'orbuva Marg'ilondan shimolroqda hozirgi Toshloq tumani hududida joylashgan.
МарÒ“илоннинг ТошлоÒ› депарасида, унинг чслга уланиб кетган снг четида жойлашган бу Ò›адимий Ò›ишлоÒ› бир тарафи скинзорлар, бошÒ›а тарафи сса Ò›амишзор ва чангалзорлар билан сралган, сша давр слчами бсйича сртача бир аÒ³оли масканидир. ÒšишлоÒ›нинг Ò›адимийлигини унинг сÒ›инида жойлашган Ò›алъа ва работнинг текисланиб, десрли ер билан битта бслиб кетган вайрона Ò›олдиÒ›ларидан билса бслади. Унинг атрофида Шилва, А амазон, нарироÒ›да сса Яккатут, Бсстон, Яккабед ва бошÒ›а Ò›ишлоÒ›лар жойлашган.
XX аср бошларида Ò’орбуво расмий жиÒ³атдан ФарÒ“она вилост МарÒ“илон уезди, шаÒ³ар атрофи участкасининг Яккатут волостидаги А амазон Ò›ишлоÒ› таркибида турган. Асрнинг бошларида аÒ³оли рсйхатига ксра, Ò’орбувода 172 хонадон мавжуд бслиб, 132 хонадон сз хусусий ер мулкига сга бслган, Ò›ирÒ› хонадон сса ерсиз Ò³исобланган. АÒ³олиси сса 686 кишидан иборат бслиб, шундан 393 нафари сркак, 293 нафари аёл сди. ÒšишлоÒ› МарÒ“илон шаÒ³ридан 20 чаÒ›ирим, Горчакова темирйсл станяиссидан 16 чаÒ›ирим масофада жойлашган. Ушбу машÒ³ур Ò›ишлоÒ› номи миллий-озодлик Ò³аракати акс сттирилган барча манбаларда учрайди. Уни тарихчи ва ёзувчиларимиз Карбобо, Ò’арбобо тарзида Ò›аламга олиб келдилар. ХалÒ›да сса у Ò’орбуво деган ном билан машÒ³ур. А ус тилида ёзилган манбаларда, бу тилда "œÒ’" товуши бслмаганлиги туфайли Гарбаба шаклида ёзиб келишди.
ÒšишлоÒ›дан бир оз нарида шу депарадаги уч-тсрт Ò›ишлоÒ› учун умумий Ò³исобланган катта бир Ò›абристон бор. Унинг сртасидаги бир тепалик стагида Ò’орбуво зиёратгоÒ³и жойлашган...
Совет Ò³окимисти йиллари сди. Хизмат сафари ёки сайри-саёÒ³ат юзасидан Ленинградга Ò³ар борганимда у ерлик таниш билишларни бир-бир йсÒ›лаб Ò›сср сдим. Аавбатдаги сафарларимдан бирида Ò³арбийда бирга хизмат Ò›илган бир зобит дсстимникида бир-икки соат меÒ³мон бслдим. У сидÒ›идил хизмати учун Ленинград Ò³арбий округи штабига стказилган сди. Унинг хотини шарÒ›шунос бслиб, тасаввуф тарихи билан шуÒ“улланар скан. Чой ичиб стирганимизда Людмила Борисовна (хотинининг исми шарифи шундай сди) савол бериб Ò›олди:
— МарÒ“илон шаÒ³ри сиз сшайдиган шаÒ³ардан узоÒ›ми?
— ЙсÒ›, унчалик узоÒ› смас, снг сÒ›ин йслдан юрилса, етмиш километр Ò³ам чиÒ›майди.
— Ўша МарÒ“илон сÒ›инида Гарбобо деган жойни сшитганмисиз?
— Ò²а, у жой Ò³аÒ›ида ксп сшитганман ва сÒ›иганман. У жой "œбосмачилар" уруши даврида (у ваÒ›тларда миллий-озодлик кураши деган ибора Ò³ар жойда Ò³ам тилга олинавермас, фаÒ›ат снг сÒ›ин, ишончли дсстлар даврасидагина пичирлаб айтиларди) антисовет кучларининг йирик Ò›ароргоÒ³и бслган. Аима сиз Ò³ам бу уруш тарихи билан Ò›изиÒ›иб Ò›олдингизми? Билишимча, соÒ³ангиз бошÒ›а сди шекилли.
— ЙсÒ›-йсÒ›, бу жойнинг "œбосмачилар" уруши даврига оид тарихи мени Ò›изиÒ›тиргани йсÒ›. Биласизми, мен сзим университетда ишласам Ò³ам, ишим юзасидан архив¬лар, илмий кутубхоналарда ксп бсламан. Салтиков-Шчедрин номли халÒ› кутубхонасининг ШарÒ› Ò›слёзмалари бслимида чамаси снтача жилдда (папкада) йиртиÒ›-сиртиÒ› Ò›оÒ“озлар саÒ›ланади. Улар турли китоблардан тушиб Ò›олган алоÒ³ида вараÒ›лар, бир Ò›исми йиртилган турли Ò³ужжатлардир. Улар шу туфайли илмий инвентар Ò³исобига киритилган. ШарÒ›шуносларнинг баъзилари бу папкаларга Ò³азил тариÒ›асида "œтурфа Ò›оÒ“озлар папкалари" деб ном Ò›сйиб олганлар, шуниси Ò›изиÒ›ки, асосий жамÒ“арма материалларида топилмаган айрим фактлар ва маълумотлар айни ушбу папкалардан чиÒ›иб Ò›олади. Шу туфайли шарÒ›шунослар сз ишлари жараёнида, албатта, уларни Ò³ам ксздан кечириб Ò›ссдилар. Мен Ò³ам шу папкаларни титиб стириб, ÒšсÒ›он хонларидан бслмиш Аорбс¬табекнинг бош вазири Хонхсжа томонидан МарÒ“илон вилости ТошлоÒ› депарасидаги Ò’орбуво Ò›ишлоÒ“и сÒ›инида жойлашган Хожа ЛирмуÒ³аммад Òšаландар мозорига берилган ваÒ›ф мулки Ò³аÒ›идаги "œВаÒ›фнома" деб номланадиган Ò³ужжатнинг бир парчасини топиб олдим. Ò²ужжат чамамда тсрт букланган Ò³олатда Ò›аерлардадир узоÒ› саÒ›ланган. ВаÒ›т стиши билан буклов чизиÒ“идан йиртилиб, мазкур папкага унинг тсртдан бир Ò›исмигина тушиб Ò›олган. Òšаландарлик соÒ³аси менинг илмий ишимга сÒ›ин бслганлиги учун бу Ò›аландарнинг шахси Ò³аÒ›ида маълумот изладим. Айналиб-сргилиб, кичик, узук-юлуÒ› маълумотни сна шу папкаларнинг биридан топдим. Маълумки, Туркистон ва Аронда авлиёлар, зоÒ³идлар, обидлар, шайхлар ва Ò›аландар-дарвешлар Ò³аёти ва фаолистига баÒ“ишланган умумий номи "œТазкират ул авлиё" бслган асарлар (авлиёлар Ò³аÒ›ида ёдномалар) сратилган. Бу асарларнинг айрим вараÒ›лари Ò³ам мазкур паришон Ò›оÒ“озлар папкасига тушган скан. Ушбу вараÒ›ларнинг бирида Хожа ЛирмуÒ³аммад Òšаландар шахси Ò³аÒ›ида кичик бир маълумот бор скан. Маълум бслишича, Хожа ЛирмуÒ³аммад XVIII асрнинг биринчи срмида ФарÒ“онада сшаб стган бслиб, "œÒšодирис" сулукига мансуб зот скан. Гарчи у ёшлигига Ò›арамай, илмда, тариÒ›атда шайхлик даражасига етишиб Ò›олган бслсада, Ò›аландарлик жуббасини ташламаган скан. У XVIII асрнинг Ò›ирÒ›инчи йилларида Ò›алмоÒ› босÒ›инчилари билан бслган жангларда асир олиниб, Ò›атл Ò›илинган скан. Бу Ò›аландар шахси Ò³аÒ›ида бошÒ›а Ò³еч нарса топа олмадим.
Бу борада ссз очишимдан маÒ›сад шу сдики, сиз раÒ³бар одамсиз. Хизмат юзасидан водийда ксп юрсангиз керак. Шу улуÒ“ одам (агар шунчалик улуÒ“ бслмаганда, хоннинг вазири унинг Ò›абрига Ò“амхсрлик Ò›илармиди?) Ò³аÒ›ида хоÒ³ ёзма, хоÒ³ оÒ“заки маълумот Ò›слингизга тушиб Ò›олса, менга бир нусха жснатишингизни илтимос Ò›илган бслар сдим. Хаёлимдан кстарилмаслиги учун Ò›аландарнинг номини бир парча Ò›оÒ“озга ёзиб берди.
Ленинграддан Ò›айтгач, таÒ›дир мени ÒšсÒ›оннинг катта Ò›абристонидаги хонаÒ›оÒ³лардан бирида истиÒ›омат Ò›илиб турган Ò²айдарÒ›ули Òšаландар билан учраштирмагунча Людмила Борисовнанинг илтимосини Ò›ониÒ›тирадиган бирор бир маълумот топишни насиб стмади. У киши хаÒ›ида менга дсстларим дарак бериб — "œÒ›аландарлар тарихини Ò³еч ким Ò²айдарÒ›ули буводан ксп билмаса керак" — дедилар. ДарÒ³аÒ›иÒ›ат, Ò²айдарÒ›ули Òšаландар тасаввуф тарихини, Ò›аландарлар Ò³аётининг катта билимдони скан. Бир умр Ò›аландарлик Ò›илиб, 1960 йилларда фаолистнинг бу тури таÒ›иÒ›лангач, Ò›абристондан нонини топиб еб юрган. Шу кишини уйга олиб бориб, меÒ³мон Ò›илгач, Хожа ЛирмуÒ³аммад Òšаландар шахси, у киши дафн стилган Ò’орбуво мозори Ò³аÒ›ида ссрадим. У киши менга бутун бир афсона ссзлаб бердики, китобимиз мавзуси Ò’орбуво смас, миллий-озодлик Ò³аракати бслганлиги туфайли, унинг Ò›исÒ›а баёнинигина келтириб стишга тсÒ“ри келди.
ХалÒ› оÒ“заки ижоди антиÒ›а бир рсё: унда афсона, илоÒ³ий куч, сеÒ³р аралашмаган бирорта сюжет топиш Ò›ийин. Шу тариÒ›а, Ò’орбуво ривости Ò³ам афсонавий унсурлардан Ò³оли смас.
(Мансурхсжа Хсжаев. ШермуÒ³аммадбек Ò›србоши)