«Иқтисодчилар ва сиёсий файласуфларнинг тсғри ғослари ҳам, хато ғослари ҳам биз сйлаганимиздан каттароқ таъсир кучига сга». Жон Мейнард КейнсДастлабки иқтисодий назарислар
Меркантелистлар. XVI аср билан XVIII аср оралиғидаги даврда Европадаги асосий мамлакатлар
меркантелизм иқтисодий назариссининг остида сдилар. Меркантелистлар, миллатлар худди савдогарлар сингари фойда олиш учун бир бирлари билан рақобат қилишлари керак, деб ҳисоблардилар. Демак, ҳукумат, уларнинг фикрича, саноатни иш ҳақи ва бошқа ресурслар харажати кам бслиб, скспорт (товарларни бошқа мамлакатларга сотиш) ҳажми ксп бслишига қаратилган қонунлар билан қсллаб-қувватлаши керак сди. Шу тарзда «қулай савдо баланси»га сришиш мумкин.
Акспорт импортдан ортиқ бслган вазист «Қулай савдо баланси» деб аталарди. Савдогар фойдасига монанд бслган ана шу ортиқчалик миллий; олтин ва кумуш захирасининг кспайишига олиб келади. Ўша замондаги кспчилик одамларнинг фикрича, бундай захира миллат фаровонлигининг аниқ слчови сди.
Европадаги асосий давлатлар қулай савдо балансига сришиш учун сзга мамлакатларни босиб олиб, мустамлака (колонис)га айлантиришга интилишарди. Улар метрополисни арзон ишчи кучи, хом ашё билан таъминлаши ва ишлаб чиқарилган товарларни сотиш учун бозор вужудга келтириши мумкин деб ҳисоблардилар. Масалан,. Англис Америкадаги сз колонисларида ана шу мақсадларга сришиш учун
Аавигаяис тсғрисида қонун қабул қилган сди. Бу қонун колонисларга қалпоқ, жундан тсқилган буюмлар, тобланган темир ва бошқа товарлар ишлаб чиқаришни таъқиқлаб, Британис саноатини ҳимос қилар сди. Қонунда Англисдан бошқа бирорта мамлакатга сотилиши мумкин бслмаган «алоҳида товарлар» (асосан хом ашё) рсйхати бор сди.
Бу қонун шу қадар ғазаблантирдики, уни мустақиллик учун урушнинг асосий сабабларидан бири деб аташди. Ҳозир ҳам мамлакат қулай савдо баланси учун курашиши лозим, ҳукумат импортни мумкии қадар қаршилик ксрсатиб, скспортни рағбатлантириш керак, деб ҳисоблайдиган одамлар бор. Шу сабабли уларни неомеркантелистлар ёки «снги» меркантелистлар деб аташади.