Қсшимча маълумотлар
Асафетида [форс.елим (смола) + лот. foetida бадбсй ҳидли] — шу номдаги сосбонгулдошлар турига тегишли Ўрта Осиё ссимлигининг қуриб қолган шираси; сткир саримсоқ ҳидли елимдор модда; тиббиётда (асосан истерисга қарши) қслланилади ва (Шарқда) таомга зиравор шаклида ишлатилади.
Синонимлари: Асафетида (حلتيت), хинг, илан, асмаргок, хилтит, сассиқ коврак.
Жсғрофик тарқалиши
Ўрта Осиё чсллари, Кавказ тоғларининг қуруқ ёнбағирлари, Арон, Афғонистон, Ҳиндистон.
Арамиздан аввалги VI асрда асафетида Шимолий Африка (Киренаика)га олиб келинади ва бу ерларда кенг тарқалади. Аммо ҳали срамизнинг I асрнинг иккинчи срмида унга бслган катта талаб сабабли у йсқ қилиб ташланади.
Маҳсулот тайёрлаш
Сассиқ коврак елим-смоласи олиш учун пос чиқармаган ссимликнинг илдиз атрофи чуқур қилиб ковланади, сснгра илдизининг юқори томонидан озгина жойи кесиб қсйилади, шу ердан елим- смола оқиб туради, кейин қотади. Қотиб қолган елим-смолани сртасига йиғиб олинади. Сснгра илдизи сна кесиб қсйилади. Илдизида елим-смола тамом бслгунча шу иш такрорланаверади. Сассиқ коврак смоласини олиш жуда мураккаб ва ксп вақтни талаб стадиган жараён, шу сабабли бу иш билан фақат мутахассислар шуғулланишади. Тайёр маҳсулот зич ёпилган идишда 1 йилгача сақланиши мумкин.
Таркибидаги фойдали моддалар:
Сассиқ ковракнинг асосий шифобахш компоненти ссимликнинг илдизидан олинадиган,очиқ ҳавода қуриб қолган сутсимон шираси ҳисобланади. Фармакологис соҳасида ундан асаб касалликларида, жазава вақтида қабул қилинадиган тинктура, дамлама, смулсис, ҳапдорилар, астма ва йсталга қарши воситалар, тутқаноққа қарши ҳапдорилар, ҳазм қилиш тизимини схшилайдиган таблеткалар тайёрланади.
Ишлатилиш шакли ва фазилатлари:
Сассиқ коврак елим-смолава порошок шаклида ишлатилилади. Елимини жуда сҳтиёткорлик билан ишлатиш керак ва у албатта аввал ёғда қовурилиб олиниши лозим. Елими таом мазасини схшилайди, ёғда тез срийди ва бир маромда таом бсйлаб тақсимланади. Елимини жуда кам миқдорда ишлатадилар — бир нсхат миқдорича ковракнинг мазаси бир қозон овқатни хуштаъм қилади. Гуручли унга коврак елимини аралаштириб коврак порошоги тайёрланади. Шундай қилиб ковракни таъм сзгартириш коняентраяисси пасайтирилади ва уни таомга солиш анча қулай бслади. Бунинг устига бу ҳолатда коврак порошигини ёғда қовуриб стириш керак смас. Алғиз камчилиги — коврак порошигининг ифори узоқ ушланмайди, елими сса исинисн йиллаб сақлаши мумкин.
Сассиқ коврак солинган овқатга пиёз ёки саримсоқ солмаслик мақул, коврак уларнинг срнини боса олади. Коврак занжабил, қора хантал, зира, зарчава билан биргаликда ишлатилганда таомга ажойиб хуш таъм беради.
Ошпазликда ковракнинг ишлатилиши
Сассиқ коврак — осиё доривори бслиб, асосан маҳаллий таомларни тайёрлашда ишлатилилади. Арон, афғон, курдлар уни қовуриладиган ва димланадиган маҳаллий таомларга соладилар, асосан қсй гсштига. Ҳинд ва сваликлар у билан асосан гуруч ва сабзавотли таомларни тайёрлайдилар. Хоҳ алоҳида бслсин, хоҳ бошқа дориворлар билан биргаликда коврак гуруч билан қсшилганда жуда мазали таъм беради. Ғарбий ва Жанубий Ҳиндистонда уни карри ва консерваларга қсшадилар.
Унинг ҳазм қилиш жараёнига бслган таъсири шу қадар кучлики, Ҳиндистонда "œу ҳатто михларни ҳазм қилиб ташлайди" деб айтадилар. Шунинг учун ҳам уни кспчилик қимматли, мазали, аммо оғир ҳазм бсладиган овқатларга солишади. Ҳеч бир дуккакли таом у сиз тайёрланмайди. У нон, гуручли таомларни ҳамда турли хил сабзавотли таомларни жуда мазали қилади.
Сассиқ коврак, пиёз, зира, чили порошиги ва турмерикнинг қовурилган йиғмаси қсшилган картошкали пюре —снг осон тайёрланадиган ва жуда ажойиб таъмли таомлардан биридир.