O’N BESHINCHI JUZ’
*************************
ISRO SURASI Bir yuz o‘n bir oyatdan iborat bo‘lgan bu sura Makkada nozil kilingan. Bu surada ham boshqa Makka suralarida bo‘lgani kabi e’tiqod, Alloh taoloning yakka-yolg‘izligi, qayta tirilish aniq ma’lumligi borasida so‘z ketsa-da, undagi eng asosiy jihat payg‘ambar Muhammad alayhis-salomning shaxsiyatlari va u zotga Alloh tomonidan ato etilgan mo‘‘jizalar ta’rif-tavsifidir. Bu sura Alloh taolo O’zining so‘nggi payg‘ambariga ko‘rsatgan «sayr» mo‘‘jizasi haqida xabar berish bilan boshlanadi. Shu boisdan, suraning nomi «Al-isro» — «Tungi sayr» deb atalgandir.
Bu surada Bani Isroil qavmi xususida ham so‘z yuritilib, ularning tug‘yon va isyonlari hamda oxirat-oqibat topajak musibatlari haqida xabar beriladi. Shuning uchun ayrim ulamolar uni "œBani Isroil" surasi deb ataydilar.
Bu sura mo‘minlarga yolg‘iz Alloh taologagina ibodat qilishdan keyingi eng zarur amal ota-onaga yaxshilik qilish, ularning huzurida ta’zim-tavozu’ bilan turish, buyurgan ishlarini quloq qoqmay bajarish ekanini uqtiradi. Yana bu surada borliqdagi jonli-jonsiz barcha mavjudot o‘z vujudlari, o‘zaro bog‘lanishlari va bir tartib-intizomga so‘zsiz bo‘yinsunishlari bilan ularni yaratgan ham, boshqarib turgan ham yolg‘iz Alloh taolo ekanligiga dalolat qilib turishi ta’kidlanadi.
Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan (boshlayman). 1. (Alloh) bir kecha, O’z bandasi (Muhammad)ni — unga oyat-mo‘‘jizalarimizdan ko‘rsatish uchun (Makkadagi) Masjid-al-haromdan (Quddusdagi) Biz atrofini barakotli qilib qo‘ygan Masjid-al-Aqsoga sayr qildirgan (barcha aybu nuqsondan) pok Zotdir. Darhaqiqat, U eshitguvchi, ko‘rguvchi zotdir. I z o h .
Bu — me’roj, ya’ni Alloh huzuriga ko‘tarilish qissasi bo‘lib, u payg‘ambar alayhis-salom Madinaga hijrat qilishidan bir yil ilgari voqe’ bo‘lgandir. Rasululloh aytadilar:
«Bir kecha Masjid-al-haromda ekanman, banogoh huzurimga Jabroil Buroq ismli otni yetaklab keldi va meni o‘sha otga mindirib samoga olib chiqib ketdi. Bir zumda Quddus shahriga yetib keldik. Bu yerdagi Masjid-al-Aqsoda ikki rakaat nafl namozini o‘qigach, yana Buroqqa minib Jabroil bilan osmonga yo‘l oldik. Yettinchi osmonga yetgach, Tangri taolo menga va mening ummatimga kunda besh vaqt namoz o‘qishni farz qilib, dedi: «Bu bir kecha-kunduzda o‘qiladigan besh vaqt namozning har biriga o‘n namoz savobini ato eturman! Demak, besh vaqt namoz o‘qigan kishiga ellik vaqt namoz savobi yozilur. Shuningdek, bandalarimdan kim bir yaxshilik qilishga azm etib, uni ado eta olmasa bir savob, ado eta olsa, o‘n savob ato qilurman. Endi kimki, biron yomon ishni — gunohni qasd qilsa-yu, uni amalga oshirmasa, u kishiga gunoh yozilmas, agar o‘sha yomon niyatini amalga oshirsa, bir gunoh yozilur». Parvardigorimdan ushbu vazifalarni olib, zaminga tushdim va bir nafasda o‘zimni Makkada ko‘rdim».
Rivoyat qilishlaricha, Payg‘ambar alayhis-salom me’rojga chiqib ketayotib hujralarining eshigini yopganlarida qimirlab qolgan eshik halqasi osmondan qaytib tushganlarida ham silkinib turgan ekan. 2. Biz Musoga Kitob (Tavrot) ato etdik va u (Kitobni) Bani Isroil (qavmi) uchun hidoyat qilib (dedik): «Sizlar Mendan o‘zgani vakil (ya’ni, barcha ishlar ishonib topshiriladigan zot) qilib olmanglar!»
3. «(Ey) Biz (g‘arq bo‘lishdan qutqarib) Nuh bilan birga (kemada) ko‘tarib najot bergan kishilarning zurriyotlari, (sizlar ham Nuhning yo‘lini tutinglar), zero, u doimo shukr qilguvchi banda edi».
4. Shuningdek, Biz Bani Isroilga u Kitobda: «Sizlar albatta (Shom) zaminida ikki marta buzg‘unchilik qilursizlar va katta tug‘yonga tushursizlar», deb xabar berdik.
5. Bas, qachon u (buzg‘unchilik)lardan avvalgisining vaqti kelganida, Biz sizlarning ustingizga (qilmishlaringiz barobarida) jazolash uchun (kuch-quvvat egalari bo‘lgan) bandalarimizni yubordik. Ular (sizlarni halok qilish, asir olish uchun) hovli-joylar oralab kezdilar. (Bu va’da) ado qilinguvchi va’da bo‘ldi. I z o h .
Mufassirlar aytishlaricha, Bani Isroil qavmi haromni halol deb, nohaq qon to‘kib buzg‘unchilik yo‘liga kirganlarida, Tangri taolo ularning ustiga Bobil hukmdorini g‘olib qilib qo‘yadi. U o‘z lashkari bilan kelib, Bani Isroildan yetmish ming nafarini qilichdan o‘tkazadi. Uy-joylarini vayronaga aylantiradi. Bu Tangri taolo va’da qilgan jazo edi. 6. So‘ngra (tavba-tazarru qilib o‘zlaringizni o‘nglaganingizdan keyin) Biz sizlarni qaytadan ularning (Bobil hukmdorining) ustiga g‘olib qildik va sizlarga mol-dunyo, bola-chaqa bilan madad berib son-sanoqlaringizni ko‘paytirdik.
7. Agar (shundan keyin) chiroyli amallar qilsangizlar - o‘zlaringizga yaxshilik qilgan bylursizlar. Agar yomon, gunoh amallar qilsangizlar ham o‘zlaringiz uchundir. Bas, qachon keyingi (buzg‘unchilikning) vaqti-soati kelganida, (ular yana) yuzlaringizni qaro qilishlari, avvalgi safar kirganlari kabi Masjid (al-Aqso)ga kirib, (uni toptashlari) uchun hamda o‘zlari egallab olgan (barcha) yerlarni vayron etishlari uchun (yana dushmanlaringizni sizlarning ustingizga yuborurmiz). I z o h.
Darhaqiqat, Bani Isroil qavmi yana yo‘ldan ozib, o‘zlariga yuborilgan payg‘ambarlarni qatl etishgach, Alloh taolo ularning ustiga Fors majusiylarini olib qolib, ular Bani Isroil qavmining boshiga balo yog‘dirgan, yurtlarini vayronaga aylantirgan ekan.