[441] Transtsendentalizm [nem. transzendental < lot. trānscēndere o‘tish, chegaradan tashqariga chiqish] - Amerikada 1830-60-yillarda vujudga kelgan falsafiy-adabiy harakat. Harakatning nomi va bir qancha g‘oyalari I.Kantning "transtsendental idealizm"idan, shuningdek, F.Shelling asarlaridan olingan. Trantsendentalizm romantizm nuqtai nazaridan ma'rifiy sensualizm va zamonaviy tamaddunni tanqid qilgan. Asosiy g‘oyalari: insonni «vulgar-materialistik" manfaatlardan tozalovchi tabiatga yaqinlik, ma'naviy kamolotga erishish, mikrokosm orqali makrokosmni intuitiv tarzda idrok qilish. - Tarj.
[442] Henri Kaoust, Essai sur les doctrines sociales et politiques de Taki-d-Din Ahmad b. Taimiya (Cairo: Institut Français d'Archéologie Orientale, 1939), 522-527.
[443] Masalan, Saudiya Arabistonida ta'lim olgan Muhammad Said al-Qahtaaniyning Al-Wala' wa'l-Bara' According to the Aqeedah of the Salaf (New Delhi: Islamic Call, 1998) asariga qarang.
[444] Mahmud A. Faksh, The Future of Islam in the Middle East: Fundamentalism in Egypt, Algeria and Saudi Arabia (Westport CT and London: Praeger, 1997), 52.
[445]
http://sunnah.org/articles/muslims_in_nonmuslim_lands.htm[446] György Lederer, ‘Islam in Lithuania', Central Asian Survey 14/iii (1995), 425-48; P. Borawski, ‘Religious tolerance and the Tatar population in the Grand Duchy of Lithuania, 16th to 18th century', Journal, Institute of Muslim Minority Affairs 9 (1988), 119-133; B. Szajkowski, ‘The Muslim minority in Poland', in S. Vertovec and C. Peach (eds), Islam in Europe: the politics of religion and community (Basingstoke: Macmillan, 1997), 91-100.
[447] P.D. Buell, ‘Saiyid Ajall (1211-1279)', in E. de Rachewiltz, Hok-lam Chan, Hsiao Ch'i-ch'ing, and P.W. Geier (eds), In the service of the Khan: eminent personalities of the early Mongol-Yüan period (1200-1300). (Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1993), pp.466-79.
[448] Masalan, (mahalliy madaniyatlarga moslashish vositasi sifatida mahalliy ijmo uchun), Gustav von Grunebaum, ‘The Problem: Unity in Diversity', in Gustav von Grunebaum (ed.), Unity and variety in Muslim civilization (Chicago and London: , 1955), 31; «bizdan oldin kelganlarning vahiy orqali nozil bo‘lgan qonunlari uchun», Muhammad Hashim Kamali, Principles of Islamic Jurisprudence (Cambridge: Islamic Texts Society, 229-234.
[449] Transtsendentlik - immanentlikning teskarisi bo‘lib, ma'lum bir sohaning, umuman olganda, dunyoning chegarasiga nisbatan narigi tomonda bo‘lish. Bir qator falsafiy oqimlarning markaziy tushunchalaridan bittasi. Har qanday voqelikdan ustun turuvchi absolyutning tavsifi (neoplatonizmda birlik); ilohiyotshunoslik ta'limotlarida - xudoning yerdagi hayotdan tashqarida ekani. Kant falsafasida amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan tajriba («hodisalar dunyosi») chegaralaridan tashqariga chiquvchi, nazariy bilish (masalan, xudo, ruh, mangu yashash g‘oyasi) imkoni bo‘lmagan narsa («Kirill va Mefodiy»). - Tarj.
[450] (Ingliz diniy mutafakkiri) Jon Uikliffning Lamen Sanneh haqidagi qat'iy fikriga e'tibor bering: "Muhammad's Significance for Christians: Some Personal Reflections", Studies in Interreligious Dialogue 1/i (1991), 25-40, p.39: "Musulmonlar o‘sha joyning tilida yozilgan narsalarni boshqa din bitiklari vositasi sifatida bekor qilishdi va shu tariqa mahalliy qonun-qoidalarning noyob va muhim manbasini taqiqlab qo‘ydi", bu hol islomda Isoning erkak jinsiga mansubligi feministlarga mushkullik tug‘dirganiday, muammo mavjud, degan fikrga sabab bo‘lishi mumkin. Buning amalda musulmon madaniyatlarini kambag‘allashtirib qo‘ygani, musulmonlarning muqaddas adabiyotlari boyligini bergani xususida bir narsa deyish qiyin; masalan, kimdir eronliklarning islomni qabul qilganidan so‘nggi fors tilining favqulodda yashovchanligi yoki turk mavlid qiroatlari xususida o‘ylashi mumkin. Mavlid qiroatlari chog‘ida turk tili zamonaviy Yevropa tillarida ibodat qiladigan kishilarga notanish bo‘lgan darajada muqaddaslashtiriladi. Musulmonchilik nuqtai nazaridan muqaddas bitikni aniq tarjima qilish (qarang: T.Winter, "Qur'an: Translations", in Concise Encyclopedia of Language and Religion [London: Pergamon, 2001] chog‘ida uchta xatoga yo‘l qo‘yiladi. Birinchidan, u "tarjimaning yutuq va kamchiliklari tufayli xristian cherkovi dastlabki bo‘linishga yuz tutdi"(A.C.Partridge, English Biblical Ttranslation [London: André Deutsch, 1973], 3) qabilidagi munozaralarga yo‘l ochib beradi. Ikkinchidan, u, xuddi Tavrotning tarjimonlar tomonidan qayta-qayta aksil-yahudiylashtirilgani singari, teologik ma'no buzilishi va anaxronizmga olib borishi mumkin. Uchinchidan, ibodat qilish va aqida sifatida foydalanish uchun mo‘ljallangan jiddiy tarjima ierarxiya vasiyligini talab qiluvchi aqidaning kelib chiqish jarayonini o‘z ichiga oladi. Bu talabni islom qondira olmaydi. Partridj (232-bet) o‘zining mushkulot haqidagi qichqacha fikrini: "xristianlarga ikkita Tavrot kerak, bittasi tarixchi olim uchun, ikkinchisi, garchi g‘ayrishuuriy bo‘lib tuyulsa-da, muqaddas bitik biz so‘zlashadigan tilda hamma tushunadigan bo‘lishi kerak, deb hisoblaydigan omi xalq uchundir", deb xulosalaydi. Shu ma'noda islom arab tilidagi Qur'onni mutaxassislar o‘rganishi va xudojo‘ylarcha qiroat bilan o‘qishi uchun asrab qo‘yib, uning ma'nosini odamlar tushunib olishi uchun tafsir qilish bilan bu to‘siqni yengib o‘tgan. Arabchaga o‘xshash, biroq so‘zma-so‘z tarjima me'yor hisoblanib kelgan. Uolter Benjamin: "bitiklarni so‘zma-so‘z tarjima qilish barcha tarjima turlari orasidagi eng mukammalidir yoki shunga yaqindir", degan edi (Walter Benjamin, ed. Hannah Arendt, tr. Harry Zohn, Illuminations [London: Fontana, 1973], 69.). Sannehning pozitsiyasi Bellokning "xristianlik Yevropa, Yevropa esa xristianlik, deganidir", degan fikriga (butunlay qonuniy) qarshi fikrlarning bir bo‘lagini tashkil etadi; kelajagi noaniq, yaqinda paydo bo‘lgan bu tamoyil uchinchi dunyo mamlakatlari xristianlarini G'arb madaniyatidan ilhomlantirib yubordi. "Arab imperializmi" xususidagi tezis uchun qarang: V.S.Naipaul, Beyond Belief: Islamic Excursions among the Converted Peoples (London: Little, Brown and Co., 1998).