Yurtdosh > Surxondaryo viloyati
Surxondaryo viloyati haqida ensiklopediyalarda
muxbir:
СУА ХОАДАА А ВИЛОЯТИ - ЎзА таркибидаги вилост. 1941 й. 6 мартда ташкил стилган (1925 й. 29 июндан Сурхондарё окрути бслган). 1960 й. 25 снв.да Қашқадарё вилости билан қсшилган. 1964 й. фев.да қайтадан ташкил қилинди. А еспубликанинг жан.шарқида, СурхонШеробод водийсида жойлашган. Жан.дан Амударё бсйлаб Афғонистон, шим., шим. шарқ ва шарқдан Тожикистон, жан.ғарбдан Туркманистон, шим.ғарбдан Қашқадарё вилости билан чегарадош. Майд. 20,1 минг км2. Аҳолиси 1874,7 минг киши (2004). Таркибида 14 қишлоқ тумани (Ангор, Бандихон, Бойсун, Денов, Жарқсрғон, Музработ, Олтинсой, Сариосиё, Термиз, Узун, Шеробод, Шсрчи, Қизириқ, Кумқсрғон), 8 шаҳар (Бойсун, Денов, Жарқсрғон, Термиз, Шарғун, Шеробод, Шсрчи, Қумқсрғон), 7 шаҳарча (Ангор, Дсстлик, Какайди, Сариосиё, Сариқ, Албаён бекати, Ҳуррист), 114 қишлоқ фуқаролар йиғини бор (2004). Маркази — Термиз ш.
Табиати. Св. рельефи тог ва текисликлардан иборат, шим.дан жанубга қисланиб ва кенгайиб боради. Тоғлардан оқиб тушадиган кспданксп дарё ва сойлар дара ҳосил қилган. Сурхондарё ва Шерободдарё оқиб стадиган текислик шим., ғарб ва шарқдан баланд Ҳисор тизмаси (снг баланд жойи 4643 м) ва унинг тармоқлари (Бойсунтоғ, Ксҳитангтоғ, Боботоғ) билан сралган. Тоғлар, асосан, юқори палеозой ва мезозой даврлари жинсларидан, текислик қисми сса тсртламчи давр ётқизиклардан таркиб топган. Бу ерда неотектоника жараёнлари давом стмоқда: теварак атрофдаги тоғлар кстарилиб, ботик, чскиб бормоқда. Тоғлар билан текислик орасида адир ва тоғ олди зонаси жойлашган. Тоғлар шим. совуқ ҳаво оқимларини тссиб туриши натижасида субтропик ссимликлар сстириш учун қулай иқлим шароити вужудга келган. Тоғ зонаси ва адирларда, асосан, галла етиштирилади, чорва учун ёзги сйлов. Мутлақ бал. 300—500 м бслган СурхонШеробод текислигида пахта скилади, боғ токзорлар барпо қилинган. Жан. қисми кенг қумликлар билан қопланган. Фойдали қазилмалардан нефть ва газ (Ховдоғ, Какайди, Лалмикор, Амударё бсйи текисликлари), тошксмир (Шарғун, Ҳисор, Бойсун, Ксҳитанг тоғларининг стаклари), полиметалл (Сангардак), ош тузи (Хсжаикон) конлари бор. Гипс, гранит, аргиллит каби қурилиш материаллари, минерал сувли булоқ ксп. Текислик қисмининг иқлими қуруқ субтропик. Ази жазирама иссиқ ва узоқ, қиши илиқ ва қисқа. Йиллик сртача тра 16°—18°. Июлнинг сртача т-раси 28°.—32°, снв.ники 2,8°—3,6°. Ўзбекистонда снг иссиқ тра ҳам шу вилост ҳудудида кузатилган (1914 й. 21 июнда Термизда 49,5° иссиқ бслган). Баъзи йиллари қиш анча совуқ (—20° ва ҳатто ундан ҳам паст). Йил давомида булутсиз кунларнинг ксп бслиши ва қуёш нурининг тик тушиши сффектив тралар йиғиндиси юқори бслишига олиб келади. 10° дан юқори трали кунлар текислик қисмида 290— 320 кун давом стади. Бу сса вилостда снг иссиқсевар скинлар (шакарқамиш, ингичка толали пахта) ва мевалар етиштиришга имкон беради. Вилост тоғлар орасидаги берк ботикда жойлашганидан бу ерда ёғин кам. Вилостнинг жан. текисликларида йилига 130— 140 мм, Ҳисор тоғлари ён бағирларида 445—625 мм ёғин ёғади. Ағиннинг асосий қисми қиш ва баҳорда тушади. Ғарбий, жан.ғарбий ва шим.шарқий шамоллар ксп ссади. Вилостнинг жан.шарқий қисмида ссадиган Афғон шамоли иқлимга салбий таъсир стади. Вилостнинг асосий сув артерислари — Сурхондарё ва Шерободдарё ҳамда уларнинг Қоратоғдарё, Тсполондарё, Сангардакдарё, Хсжаипок каби ирмоқлари. Тоғ қор ва музликларидан, ёғиндан тсйинадиган бу дарёлар вилост ҳудудининг шим. қисми, тоғ ва тог олди зоналаринигина сув билан таъминлай олади, жан.даги кенг текисликларда доимий сув танқислиги кузатилади. Ер ости (артезиан) сувларидан тобора кенг фойдаланилмоқда. 1957—58 й.ларда Учқизил, 1959— 62 й.ларда Жан. Сурхон ва Дегрез сув омборлари, Жарқсрғон гидротугуни қурилди. Ҳазорбоғ, Дайтслак, Қумқсрғон, Занг каналлари, Шеробод, АмуЗанг машина суғориш каналлари барпо стилди. Тупроғи текисликларда тақирсимон ва шсрхок оч бсз тупроклар, тоғ ён бағрида турли хил бсз тупрокдар. Ўсимликлар дунёси хам табиий шароити билан боғлиқ. Жан.даги скин скилмайдиган қумлоқ жойларда қандим, оқ саксовул, черкез, тароқбош, слтирбош, снтоқ, бутасимонлар; дарё бсйларида юлғун, жийда, туранғил, терак, савағич, қиёқ, қамиш; адир ва тоғларнинг пастки ён бағирларида бир йиллик сфемерлар (лолақизғалдоқ, нс‹хатак); 1200—2500 м баландликларида сфемерлар билан бирга арча, писта, қайин, тол, ёнгоқ, олма, заранг срмонлари учрайди. Боботоғ тизмаси ён бағирларида республиканинг снг йирик табиий пистазорлари жойлашган. Баланд тоғ зонаси субальп ва альп стлоклари билан банд. Ҳайвонот дунёси анча бой: бури, тулки, чисбсри, айиқ, жайран, қобон, ёввойи счки, архар, тсқайларда буғу, тсқай мушуги, каламуш, қсшоёқ, юмронқозиқ, ксрсичқон, геккон калтакесаги, ксзойнакли илон (кобра), сқ илон, жайра, қушлардан улар (тоғ куркаси), қирғовул, майна, қалдирғоч, ғоз, срдак, ссфитсрғай, чил, каклик бор. Дарё ва сув омборларида ҳар хил балиқ ксп.
Св. ҳудудида Сурхон давлат қсриқхонаси жойлашган.
muxbir:
Аҳолиси, асосан, сзбеклар (78%), шунингдек, тожик, рус, туркман, қозоқ ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди (2004). Аҳолининг сртача зичлиги 1 км2га 93,3 киши. Шаҳар аҳолиси 364,8 минг киши, қишлоқ аҳолиси 1509,9 минг киши (2004).
Хсжалиги. Яқин стмишда вилост иқтисодиётида қишлоқ хсжалиги. етакчи мавқеда сди. Кейинги даврда снги тармоқлар вужудга келди. Вилостнинг табиий географик срни қулай, меҳнат ресурслари ҳам етарли. Саноат ишлаб чиқариш. (енгил ва озиқ овқат саноати), қишлоқ хсжалиги. (пахта ва буғдой етиштириш, қорамолчилик ва қсйчилик), транспорт (айниқса, т.й. ва автомобиль транспорти) салмоқли срин тутади.
Саноатининг етакчи тармоқлари: пахта тозалаш, пахтани қайта ишлаш корхоналаридир. Йирик саноат корхоналари: «Жарқсрғоннефть» бошқармаси, Шеробод керамика бадиий буюмлар, Денов ёғскстракяис, Сариосиё тош саралаш з-длари, Шсрчи ун к-ти, Жарқсрғон йигирувтсқув, Термиз тикувчилик ф-калари, Шарғун ксмир, Хсжаикон туз конлари корхоналари ва б. С.в.да 40 га сқин қсшма, 4000 дан зиёд кичик ва хусусий корхона ишлаб турибди. Жумладан, Афғонистон билан ҳамкорликда ташкил стилган халқ истеъмоли моллари ишлаб чикариладиган «Аамаф» ва «Афрсз», «Сурхонтекс» ва б. қсшма корхоналари фаолист ксрсатмоқда. Ҳиндистон — Термиз «Фармед» қсшма корхонасида маҳаллий гиёҳлар асосида доридармон, Туркис— Термиз «Лслат» қсшма корхонасида миллий гиламлар, палослар тайёрланади. Туманларда қишлоқ хсжалиги. маҳсулотлари қайта ишланадиган кичик корхоналар, яехлар ташкил стилмоқда.
Қишлоқ хсжалиги нинг асосий тармоқлари: пахтачилик, ғаллачилик, боғдорчилик, пиллачилик, лимончилик. Тоғ стакларида лалмикор деҳқончилик (асосан, буғдой ва арпа) билан шуғулланилади. Ўзбекистонда снг ксп ингичка толали пахта С.в.да тайёрланади. Вилостнинг тоғолди туманларида боғдорчилик ва токчилик ривожланган. Чорвачиликда қорамол, қсй (қораксл ва ҳисор қсйлари), счки, йилқи, парранда, қуён боқилади. Жаҳон мсйна ва тери аукяионларида жуда қадрланадиган «Сурхон сури» қораксл териси етиштирилади.
Деҳқончиликда фойдаланадиган ерлар майд. 284,3 минг га, шундан суғориладиган ерлар 271,6 минг га, шу жумладан, 120,8 минг га ерга пахта, 129,7 минг га ерга дон скинлари, 9,1 минг га ерга сабзавот, 1,8 минг га ерга полиз, 5,5 минг га ерга картошка, 16,2 минг га ерга ем-хашак скинлари скилади. 33,5 минг га ер ксп йиллик дарахтзорлар, 12,7 минг га ер мевазор, 5,2 минг га ер тутзор, 15,1 минг га ер токзорлар билан банд. 854,2 минг га ерни сйловлар сгаллаган. Ернинг мелиоратив ҳолатини схшилаш мақсадида коллектордренаж тармоклари қурилган. Вилостда 151 ширкат, 4715 фермер хсжаликлари бор. Вилост жамоа ва шахсий хсжаликларида 487,2 минг қорамол (шу жумладан, 227,7 минг сигир), 1042,0 минг қсй ва счки, 1052,5 минг парранда, 12,2 минг от боқилади (2004).
muxbir:
Транспорти. Вилостда т.й. транспортининг салмоги катта. Сурхондарёда дастлабки т.й. 1915 й.да (Когон— Термиз) қурилган. Бу вилостни бошқа регионлар билан боғлайдиган дастлабки муҳим йсл бслди. 1925 й.да 248 км ли Термиз—Душанба т. й.ни қуришга киришилди. Бу йслнинг қурилиши Термизни Ўрта Осиёнинг йирик шаҳарлари — Тошкент ва Душанба билан боғлади. 1971 й.га келиб С.в.ни Тожикистоннинг жан. туманлари билан боғловчи Термиз—Қсрғонтепа — Яван т.й.ини қуришга киришилди. Ғузор — Бойсун — Қумқсрғон т.й.нинг қурилиши скунланмоқяа. Амударё устидан Ҳайратон т.й. ксприги қурилган. Вилост ҳудудидан Москва — Душанба, Ашхобод — Душанба т.й.лари стган. Термиз — Тошкент, Термиз — АмуЗанг, Термиз — Сариосиё, Термиз — Болдир йсналишларида поездлар кдтнайди. Шунингдек, Термиз оркали Душанба — Астрахон, Душанба — Конибодом, Қсрғонтепа — Конибодом, Кслоб — Астрахон йсналишларида поездлар қатнайди. Вилостдаги т.й.ларнинг уз. 300 км. Вилостнинг ички транспорт алоқаларида автомобиль йслининг аҳамисти жуда муҳим. С.в.даги қаттиқ қопламали автомобиль йслларнинг уз. 2,7 минг км. Вилостнинг асосий автомобиль йсли —Катта Ўзбекистон трактс. Автомобилда мамлакатлараро юк ташиш хизмати корхонаси юкларни қсшни Афғонистонга етказиб бермоқда. С.в.нинг йирик шаҳарлари (Термиз ва Денов)дан бир қанча хорижий мамлакатлар ва Ўзбекистоннинг ички туманларига автомобиль транспорти қатнайди. Термиз — Қарши, Термиз — Ҳайратон (Афғонистон), Термиз — Душанба, Термиз — Тошкент, Денов — Қарши, Денов — Шаҳрисабз, Денов — Ғузор, Денов — Урганч, Денов — Самарқанд йсналишлари шулар жумласидан.
С.в.да республикада сгона бслган Термиз даре порти жойлашган. Термиз ва Сариосиёда асропорт бор. Термиз асропортидан Тошкент, Москва, Ашхобод, Олмаота, Самарқанд, Ааманган, Бухоро, Андижон ва б. йсналишларда йсловчилар ташувчи самолётлар қатнови йслга қсйилган.
Маданий-маориф, соғлиқни сақлаш ва спорт. Сурхондарё водийси илк ибтидоий одамзод макон топган жой сифатида таърифланади. Бойсун тизмаларидан срта палеолит даврига (мил. ав. 100— 40 минг й.ликларга) оид ибтидоий одам манзилларининг қолдиклари топилган.
Сурхондарё тоғларида тош даврининг сснгги босқичи—юқори палеолитга (мил. ав. 40—12 минг йилликлар) доир топилма хам куп. Шулардан бири Тешиктош унгуридан қазиб олинган 8—9 сшар бола сускларидир (антрополог М.М. Герасимов томонидан қиёфаси тикланган). Ушбу топилма «неандерталь одам» номи билан машҳур бслиб Ўзбекистоннинг, умуман, Ўрта Осиёнинг ҳоз. замон одами (кроманьон) шаклланган минтақага тааллукли сканини исботлашга далил бслди. Воҳада қад. маданистга мансуб Айритом, Далварзинтепа, Холчаён, ундан кейинги даврларга оид Сопомитепа, Миршоди, Мслали, Кампиртепа, Жарқсрғон, Болаликтепа ва б. археологик ёдгорликлар топилиб срганилди.
Ксҳитанг тоғларида аниқланган Зараутсой қостош расмлари мезолит ёки неолит даврига тегишли. Зараутсойдаги ғор шифтлари ва деворларида охра бсёғи ёрдамида раем чизилган. А асмларнинг асосий қисми ёввойи буқаларни сеҳржоду йсли билан овлаш манзарасини акс сттиради.
Мил. ав. 2минг йилликнинг 1-срмида ҳоз. Ўзбекистон жан.га Амударё ссл соҳилидан келган қабилалар Ксҳитанг ва Бойсун тоғолди худудларини сзлаш.тириб Сополлитепа, Жарқстон, Мслалитепа аҳоли манзилгохларига асос солдилар.
Мил. ав. 329—327 й.ларда вилост ҳудуди македонислик Искандар томонидан босиб олинган. Кейинчалик Салавкийлар давлати таркйбига кирган. Ўрта асрларда Буюк ипак йулинанг бир тармоги Сурхондарё (Термиз) орқали стган.
Кушон подшолиги ҳудудига кирган Далварзинтепа ва Холчаёнда стказилган археологик қазишмалар, Аски Термиздан топилган Будда ибодатхоналари шахарларнинг нақадар ривожланганлигини ксрсатади. Бу даврда ҳунармандчилик ва қишлоқ хсжалиги.нинг тараққий топиши, товарпул муносабатларининг ривожланиши, меъморчилик, монументал ҳайкалтарошлик, рассомлик ва б. санъатларнинг юксалиши кузатилади.
muxbir:
С.в.нинг ҳозирги қудуди, 3—4-а.ларда Кушонлар давлати парчаланиб кетгач, сфталийлар давлати, 5—8-а.ларда Тохаристон таркибида, кейин Турк ҳоқонлиги қсл остида бслди.
667 й.да араблар дастлаб Чагониён ва Термизга ҳужум қилиб бу шахарларни фақат 8-а.нинг 2-срмидагина тслиқ босиб олишга сришдилар. Ўзбекистон жан.даги ерлар Ла.гача Чагониён давлати қслида бслган. 11-а.да Чагониён ва Термизни сгаллаш учун Ғазнавийлар ва Қорахонийлар сзаро курашадилар. Термиз Ғазнавийлар давлатига қсшиб олинади, сснгра Хоразмшохлар давлати таркибида бслади. 1220 й.да мсғуллар босиб олди. 1370 й.дан Амир Темур салтанати таркйбига кирди. Сурхондарё ксҳна тарихи, қад. маданисти, ёдгорликлари билан машҳур.
Сурхон водийсидаги олимларнинг кспчилиги «Термизий» тахаллуси билан ном чиқарганлар. Улар, тарих, геог., фалсафа, ҳуқуқшуносликка оид асарлари билан танилган. АлҲаким атТермизий, Шаҳобуддин Собир Термизий, Муҳаммад ибн Ҳамид Термизий, Абу Бакр Варрок, Термизий ва б. алломалар шу воҳадан етишиб чиққанлар. С.в.да машҳур санъаткорлар, бахшилар, халқ артистлари, рассомлар восга етган.
Вилостда 2003/04 сқув йилида 827 умумий таълим мактаби, 2 интернат мактаби, Меҳрибонлик уйи, 18 лияей, 4 гимназисда 517,5 минг сқувчи таълим олди. 2003 й.да «АКСЕЛС» халқаро ташкилотининг «Ўқишга аълочилик дастури» танловида вилостнинг ғолиб чиққан сқувчилари сқишни хорижда давом сттирмоқдалар. 2004 й.да ҳам таълим соҳасидаги халқаро ҳамкорлик ишлари давом сттирилиб «АЙА ЕКС» халқаро ташкилотининг «Бутун олам Сизнинг синфингизда» танловида Термиз тумани сқувчилари республика ғолиби бслишди.
1998—2003 й.ларда 35 та касбҳунар коллежи ва 2 академик лияей қурилиб фойдаланишга топширилди. Бу сқув муассасаларида 80 дан ортиқ мутахассислик бсйича таълим-тарбис берилмоқда. Вилостдаги 5 сқув юртида 9,9 минг скувчи сқийди. 16 болалар мусиқа мактабида 1443 сқувчи, 1 олий сқув юрти (Термиз давлат ун-ти)да 6,5 минг талаба билим олмоқда. С.в.да Шредер номидаги боғдорчилик, токчилик ва виночилик илмий тадқиқот ин-тининг Жан. Ўзбекистон субтропик ссимликлар селекяисси ст-сси фаолист курсатади. Сурхондарё археологис музейи, Сурхондарё вилост слкашунослик музейи, мусиқали драма театри, болалар қсғирчоқ театри мавжуд. 413 жамоат кутубхонаси (китоб фонди 3,6 млн. нусха), 146 клуб муассасаси, 2 маданист ва истироҳат боғи, болалар боғи, Термиз ҳайвонот боғи, ёшлар мажмуи, халқ ижодиёти ва маданий-маърифий ишлар вилост услубист маркази бор. 4 халқ драма театри, 2 қсғирчоқ халқ театри, 10 ашула ва рақс дастаси, 6 фольклор стнографик халқ дастаси, миллий дорбозлар гуруҳи ва б. маданий муассасалар ишлаб турибди. Жумладан, Бойсун туманидаги «Шалола», Шсрчи туманидаги «Кумуш тола», Узун туманидаги «А оҳат» ашула ва рақс халқ дасталари Буюк Британис, Туркис, Афғонистон ва Ҳиндистонда бслиб стган халқаро фестивалларда иштирок стишган.
С.вда Ўзбекистон халқ рассоми А сзи Чориев, Ўзбекистонда хизмат ксрсатган санъат арбоби М. А авшанов, Ўзбекистон халқ бахшилари Ш. Болтаев ва А. Лоёное, Ўзбекистонда хизмат ксрсатган маданист ходими А. Иброқимов, Ўзбекистонда хизмат ксрсатган артистлар Г. А авшанова, А . Маматалиев, Ҳ. Орипов, М. Махмудова, А. Аарзуллаев, Й. Мирқурбонов, С. Қосимова, А. Алланазаровлар восга етганлар.
Вилостда «Бойсун баҳори» ҳалқаро фольклорстнографик фестивали стказилиб борилади. 1999 й.да «Алпомиш» достонининг 1000 йиллиги, 2002 й.да Термиз ш.нинг 2500 йиллиги халқаро миқёсда нишонланди.
Соғлиқни сақлаш. Вилостда 92 касалхона (8715 срин), 366 поликлиника, амбулаторис ва б. тиббий муассасалар, 179 аёллар консультаяисм, 225 болалар поликлиникаси ва хоналари, 149 қишлоқ врачлик пункта, 398 фельдшеракушерлик пункти, 19 қишлоқ участка касалхонаси, 73 қишлоқ врачлик амбулаторисси мавжуд. Ушбу тиббий муассасаларда 4,2 минг врач (хар 10 минг аҳолига 24 врач), 17,6 минг срта тиббий ходим ишлайди.
Давлат дастурига асосан вилостда Давлат шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Термиз бслими (140 срин) ва барча туман марказий касалхоналари қошида унинг бслинмалари (340 срин) ташкил стилган, ғамда зарурий тиббий ва техник жиҳозлар билан таъминланган.
Вилост соғлиқни сақлаш бошқармаси сз фаолистида АҚШнинг Лрожект Хоуп, Карелифт Интернейшнл, Каунтепарт Интернейшнл ташкилотлари билан узвий алоқалар боғлаган.
Ўрта Осиё халқаро тараққиёт агентлиги (ЮСАИД) томонидан вилост соғлиқни сақлаш бошқармаси системасидаги ташкилотлар ва нодавлат ташкилотлари билан ҳамкорликда снги дастурни ривожлантириш, гиёҳвандликка қарши кураш, сил касаллигини даволаш ва уни олдини олиш бсйича ишлар амалга оширилмоқда. Вилостда ташкил стилган нодавлат муассасалар сони 75 та. С.в.да Хонжиза дам олиш уйи, «Жайранхона», «Учқизил» бальнеологик курорти, болалар ревматологис санаторийлари, Денов туманидаги «Ҳазорбоғ» санаторийси ишлаб турибди.
muxbir:
Спорт. Св. спортчилари спортнинг ксплаб турлари бсйича ҳар хил даражадаги мусобақаларда иштирок стмоқда (кураш, дзюдо, волейбол, футбол, теннис, бокс ва б.). Сурхондарёдан кураш бсйича Жаҳон ва Осиё чемпиони, Ҳаким атТермизий, Лрезидент соврини учун халқаро турнирлар ғолиби Тоштемир Муҳаммадиев, халқаро Ҳаким атТермизий турнири ғолиблари Ўрол Тсраев, А устам Аргашев, Арали Мамарасулов; бир қанча халқаро турнирлар ғолиби, Анталис мусобақаси жаҳон чемпиони Маҳтумқули Маҳмудов, дзюдо бсйича Осиё чемпиони, кураш бсйича халқаро турнирлар ғолиби Абдулла Тангриев каби машҳур спортчилар етишиб чиққан. С.в.да замонавий спорт иншоотларидан «Кураш саройи», стадион, «Дельфин» сув ҳавзаси, «Алпомиш» спорт мажмуи, турли даражадаги халқаро мусобақалар стказиладиган теннис корти мавжуд. С.в.да болалар ва ссмирлар спорт мактаби фаолист курсатади (2004).
Адабиёт. Сурхондарё қадимдан шоир ва уламолар, бахшилар тспланган воҳалардан биридир. Бу заминда халқ оғзаки ижоди ва ёзма адабиёт ривожланиб келган. «Алпомиш» достони сратилган макон сифатида шу воҳада байрам қилиниши, 40 дан ортиқ «Термизий», 10 дан ортик, «Чагоний» тахаллуси билан ижод қилган алломаларнинг илмий-адабий мероси буни тслиқ исботлайди.
Аски Термизда ислом назариётчиси, муҳаддис алҲаким атТермизий сшаб ижод килган. «Илал ашшариат ва хатм улАслиёт» асари ислом назариётчилари томонидан снг ксп ссланадиган китоблардан бири. Бошқа муҳим асарлари «Китоб аннаҳи» («Йсриқнома китоби»), «Китоб алфуруҳ» («Оллоҳдан қсрқувчилар ҳақида китоб»), «Ааврсзномаи Хожа Ҳаким Термизий».У Абу Али алЖузжоний, Абу Бакр Варроқ ва б. машҳур олимлар устозидир. Андалусислик йирик исломшунос Муҳйиддин ибн алАрабий (1165—1240) сзини Ҳаким Термизийнинг шогирди деб ҳисоблаган.
С.в.да сшаган машҳур муҳаддис Имом Термизий ҳадисларни тсплаб бир қанча асарлар сратган. «АлЖомиъ ассаҳиҳ» ёки «Сунани Термизий», «Китоб алилал», «Китоб аззухд» ва б. шулар жумласидандир. У Имом Бухорийнинг машҳур шогирди ва издоши ҳисобланади.
Сурхондарёнинг Олтинсой ҳудудида тасаввуф илмининг пирларидан бслган Ссфи Оллоё'р, Хсжаипок oma (асл номи — Абдураҳмон бин Авф Абу алКурайший азЗуҳрий), Сайд ибн Ваққос, Мавлоно Зоҳид Халифа бобо кабиларнинг хоклари бор.
Сурхон воҳасида 10—12-а.ларда сшаб стган Дақиқий, Фарруҳий, Адиб Собир Термизий каби йирик шоирлар машҳур. Чингиз босқини таназзулидан кейин, 16—19-а.лардан сна Термизий тахаллуси билан бир туркум шоирлар пайдо бсдди. Улар Умар атТермизий асСуфий, Мавлоно Қудсий Термизий Махжуб, Хожа Самандар Термизий, Абдуллоҳ Термизий, Тақий Термизий, Ссфи Оллоёр ва Масиҳо Бойсунийлар сди.
Воҳанинг қад. Шеробод досшончилик мактабид&н сзбек достончилигининг машҳур ижрочилари етишиб чиққан, айни шу мактаб Аурота ва Булунгур достончилик мактабларига ҳам ижобий таъсирини стказиб турган. 18-а.да бу мактабдан Бобо шоир, Қосим оқинлар, 19-а.да Олим бахши, Холер бахши, Аиёзали бахши, Шерна бахшилар, 20-а.да сса Шотсра бахши, Мардонакул бахши, Мамарайим бахши, Бсрибой бахши Аҳмедов, Юсуф Ўтаган сғли, Чоршам бахши А аҳматулла сғли, Тошмурод бахши, Хушбоқ бахши Мардонақул сғли, Қора бахши, Шоберди бахши Болтаев, Боборахим баҳши Мамарайим сғли, Абдуназар бахши, Шодмон бахшилар етишиб чиққан. Булардан снг истеъдодлилари «Алпомиш» ва «Гсрсғли» туркумидаги достонларни мукаммал биладиган Бобо шоир, Шерна бахши, Мардонақул Авлиёқул сғли ва Чоршам бахши А аҳматулладир.
20-а.нинг 50—80й.ларида Шукур Холмирзаев, А аъно Узоқова, Аркин Аъзам, Саттор Турсунов, Теша Сайдалиев, Карим Маллаев, Исомиддин Отақулов, Менгзиё Сафаров, Озод Авлиёқулов, Усмон Азим, Аизомжон Ларда, Юсуфжон Вализода, Исмат Аорбоев, Шафоат А аҳматулло Термизий, Тоғай Мурод, Болтажон Содиқов, Хуррам Мак,садқулов, Сирожиддин Саййид, Ғулом Агамшукур, Болта Ариев, Аарзулла Ссфиев, Арбоб Чош, Ашқобил Шукур, шоир ва педагог Холмуҳаммад Қулниёзов, Аодир Аорматов, Мирзо Кенжабек, 20-а.нинг кейинги йилларида Аомоз Аргашев, Зоир Мамажонов, Гуландом Тоғаева ва б.нинг шеърий ва насрий асарларида севги, схшилик, меҳроқибат, адолат туйғулари, шунингдек, воҳа кишиларининг ҳаёт ташвишлари, меҳнат юмушлари, урфодат ва анъаналари муҳим срин сгаллаган.
С.в.да Ўзбекистон ижодий уюшмалари (ёзувчилар, рассомлар, меъморлар, журналистлар ва б.)нинг вилост ташкилотлари фаолист ксрсатади.
Navigation
[0] Message Index
[#] Next page
Go to full version