362. Ziyod ibn Iloqadan rivoyat qilindi; aytdi: «Mug‘iyra ibn Shu’ba bizlarga namoz o‘qib berdi-da, ikki rak’at o‘qigach, o‘tirmasdan turib ketdi. Orqasidagi kishilar «Subhanalloh» deyishdi, u esa ularga turingizlar degan ishorani qildi. Namozdan forig‘ bo‘lgach, salom berdi-da, ikki marta sajdai sahv qildi, (so‘ng) salom berdi. (Keyin) «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ana shunday qilgan edilar», - dedi.
Bu hadis hasan-sahih. Al-Mug‘iyra ibn Shu’ba tariqi bilan Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan mutaaddid vajhlardan rivoyat qilingan.

268-BOB
MAVZU: BIRINCHI TASHAHUDDA O’TIRMOQ MIQDORI

363. Sa’d ibn Ibrohimdan rivoyat qilindi; aytdi: «Abu Ubayda Ibn Abdulloh ibn Mas’ud otasidan hadis bayon etganini eshitdim; aytdiki, «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam avvalgi ikki rak’atda (birinchi qa’dada) o‘tirsalar, xuddi qizigan tosh ustida o‘girgandek o‘tirardilar». Shu’ba aytdi: «Keyin Sa’d bir narsa demoqchi bo‘lib lablarini qimirlatdi. Shunda men: «To turgunlaricha», dedim, u ham: «To turgunlaricha», dedi.
Bu hadis hasan. Chunonchi, Abu Ubayda otasidan eshitgan.
Ilm ahlining amali shu hadis asosidadir. Birinchi qa’dada o‘tirmoqni cho‘zmaslikni va tashahhud ustiga biror narsa qo‘shmaslikni ixtiyor etganlar. Aytadilarki, «Tashahhud ustiga biror narsa qo‘shsa, sajdai sahv qilmog‘i lozim bo‘ladi». Ash-Sha’biydan va boshqalardan shunday deb rivoyat qilingan.

269-BOB
MAVZU: NAMOZDA ISHORAT QILMOQ

364. Suhayb (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga uchradim. Namoz o‘qiyotgan ekanlar. Salom berdim, u kishi ishorat bilan salomimga alik oldilar».
Lays ibn Asad (yoki Nobil): «Illo barmoqlari bilan ishorat qilib» deganini bilmayman», deydi.
Bu bobda Bilol, Abu Hurayra, Anas va Oisha (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.

365. Ibn Umar (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Biloldan, «Nabiy sallallohu alayhi va sallam namozda turgan paytlarida u kishiga salom berishsa, salomlariga qanday alik olar edilar?» deb so‘radim. «Qo‘llari bilan ishorat qilar edilar», dedi».
Bu hadis hasan-sahih.
Suhaybning hadisi esa hasan, uni faqatgina Al-Laysning Bukayrdan qilgan rivoyatidan bilamiz. Zayd ibn Aslam tariqi bilan Ibn Umardan rivoyat qilganki, aytadi: «Biloldan, «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, Bani Amr ibn Avf masjidida u kishiga salom berganlarida, salomlariga qanday alik olar edilar?» -deb so‘radim. «Ishorat bilan alik olardilar», - dedi.
Menimcha, ikkala hadis ham sahih.
Ibn Umar (ishorat bilan alik olmoq hadisini) Suhayb bilan Bilolning ikkalovidan ham rivoyat qilgan bo‘lsa-da, Suhaybning hadisi hikoyasi boshqa va Bilolning hadisi hikoyasi boshqadir, demakki, ikkovlaridan (alohida-alohida) eshitgan bo‘lishi ehtimoli bor.
Ilova: Imom Al-Buxoriyning «Al-Jomi’ as-sahih» kitobi (1-jild) «Namozda qilinadigan harakatlar borasidagi boblar»ning 15-bobi «Namozda salomga alik olinmaydir» deb nomlanadi. Unda Abdulloh ibn Mas’uddan va Jobir ibn Abdullohdan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam namoz paytida salomga kat’iyan alik olmaganlari haqida sahih hadislar bayon qilingan. U zotning «Namoz o‘qiyotnb boshqa narsalarga chalg‘imaslik kerak» degan so‘elari keltirilgan. (327-328-sahifa). Shuningdek, boshqa kitoblarda «Namoz ulug‘ mashg‘ulotdir» degan hadisi sharif ham zikr qilingan. Yana «Muxtasar-ul-viqoya» sharhidan: «Salomga javob qaytarmoq ham namozni buzgay, xoh sahv bilan bo‘lsin, xoh qasd bilan bo‘lsin, zeroki javobda xitob bordir, so‘zning xukmida bo‘lgay». (135-sahifa). (Tarjimon).

270-BOB
MAVZU: «(NAMOZDA) TASBIH AYTMOQ ERKAKLARGA XOS VA CHAPAK CHALMOQ AYOLLARGA XOS»

366. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «(Namozda) tasbih aytmoq («Subhanalloh» demoq) erkaklar uchun va chapak chalmoq ayollar uchundir».
Bu bobda Ali, Sahl ibn Sa’d, Jobir, Abu Sa’id va Ibn Umar (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. (Hazrati) Ali aytadilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan kirishga ruxsat so‘raganimda, namozda bo‘lsalar, «Subhanalloh» der edilar.
Abu Hurayraning hadisi hasan-sahih. Ilm ahlining amali shu hadis asosidadir. Ahmad va Ishoqning qavli ham shudir.

271-BOB
MAVZU: NAMOZDA ESNAMOQ KAROHAT EKANLIGI

367. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilarki, «Namozda esnamoq shaytondandir va agar birortangizni esnoq tutsa, iloji boricha qaytarmoqqa urinsin».
Bu bobda Abu Sa’id Al-Xudriy va Adiy ibn Sobitning bobosidan hadis rivoyat qilindi.
Abu Hurayraning hadisi hasan-sahih.
Ilm ahlidan ba’zilari namozda esnamoqni makruh deb topganlar.
Ibrohim aytadi: «Men esnamoqni «ih-ih» deb yo‘talib qaytaraman».
«Muxtasar ul-viqoya» sharhidan: «Tuhfat-ul-muluk»ning sharhi «Hadiyyatus-sa’luk» nomli kitobda hamyozani (esnoqni) qaytarmoq yo‘li haqida aytibdilar: «Albatta, Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam hargiz esnagan emaslar» deb ko‘ngliga keltirgay. Quduriy aytdilar: «Ko‘p martaba sinadik, nafsu-l-amr esnamoq qaytar ekan». Ibnul-Obidin aytdilar: «O’zim tajriba qildim, ya’ni sinadim, shundoq ekan». Chunonchi, «Raddul-muhtor»da mazkurdur». (137-sahifa - Tarjimon).

272-BOB
MAVZU: O’TIRIB O’QIGAN KISHINING NAMOZI TIK TURIB O’QIGAN KISHI NAMOZINING YARMIGA TENG

368. Imron ibn Husayn (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan o‘tirib namoz o‘qigan kishining namozi haqida so‘radim. Aytdilarki, «Kimki tik turib namoz o‘qisa, shu afzalroq. Kimki o‘tirib namoz o‘qisa, unga tik turib o‘qiganning yarmicha ajr bor. Va kimki yotib namoz o‘qisa, unga o‘tirib o‘qiganning yarmicha ajr bor».
Bu bobda Abdullbh ibn Umar, Anas va As-Soib (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Imron ibn Huaynning hadisi hasan-sahih. Bu hadis Ibrohim ibn Tahmondan shu isnod bilan rivoyat qilindi, ammo u Ibrohim ibn Husaynning bunday deb aytganini qayd etadi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan bemor kishining namozi haqida so‘radim. «Tik turib o‘qi. Agar quvvating yetmasa, o‘tirib o‘qi. Agar (bunga ham) quvvating yetmasa, yonboshlab o‘qi», dedilar.

369. Shu (hadis)ni Hannod - Vaki’ orqali bizga «Ibrohim ibn Tahmondan, Husayn Al-Mu’allimdan» deb shu isnod bilan bayon qildi.
Husayn Al-Mu’allimdan Ibrohim ibn Tahmonning rivoyatiga o‘xshash tarzda rivoyat qilgan kishini bilmaymiz. Abu Usoma va tag‘in boshqalar Husayn Al-Mu’allimdan, Iso ibn Yunusning rivoyatiga o‘xshash tarzda rivoyat qildilar. Bu hadisning ma’nosi, ayrim ilm ahlining fikricha, nafl namozlar borasidadir.
Muhammad ibn Bashshardan, Ibn Abi Adiydan, Ash’as ibn Abdulmalikdan, Hasandan rivoyat qilindi; Hasan aytdi: «Kishi nafl namozini xohlasa tik turib, xohlasa o‘tirib, xohlasa yotgan joyida o‘qiyveradi». Ilm ahli o‘tirib namoz o‘qimoqqa quvvati yetmagan bemorning namozi borasida ixtilof qildilar. Ayrimlari: o‘ng tomoni bilan yotib namoz o‘qiydi, dedi. Ayrimlari esa orqasi bilan (chalqancha) yotib, oyoqlarini qiblaga qaratib namoz o‘qiydi, dedi.
Sufyon As-Savriy: «Kimki namozni o‘tirib o‘qisa, unga tik turib o‘qiganning yarim savobi bor», degan hadis borasida bunday deydi: «Bu hukm sog‘lom va uzri bo‘lmagan kishi uchundir. Xastalikdan yoki boshqa bir narsadan uzri bo‘lgan kishi o‘girib namoz o‘qisa, uning ajri tik turib o‘qigan kishining ajri singaridir». Ba’zi hadislarda, Sufyon As-Savriyning so‘zidek rivoyat qilingan.

273-BOB
MAVZU: O’TIRGAN JOYIDA NAFL NAMOZ O’QIGAN KISHI

370. Nabiy sallallohu alaihi va sallamning jufti halollari Hafsa (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam to vafotlariga bir yil qolgunicha, nafl namozlarini o‘tirib o‘qiganlarini ko‘rmadim. Keyin nafl namozlarini o‘tirib (ham) o‘qir edilar. Unda bir surani shundoq tartiyl bilan qiroat qilar edilarki, u sura o‘zidan uzun bo‘lgan suradan ham ko‘ra uzunroq bo‘lib ketar edi».
Bu bobda Ummu Salama, Anas ibn Molik (roziyallohu anhumo)dan hadis rivoyat qilingan.
Hafsa (roziyallohu anho)ning hadisi hasan-sahih.
Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilindi: «Kechalari o‘tirib namoz o‘qir edilar. Vaqtiki qiroatlaridan (bir rak’atning hissasidan) o‘ttiz yoki qirq oyat miqdori qolsa, uni tik turib o‘qir edilar. Keyin ruku’ va sajda qilar edilar. Keyin ikkinchi rak’atda yana xuddi shundoq qilar edilar».
Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan bunday deb aytganlari ham rivoyat qilingan: «O’tirib (ham) namoz o‘qir edilar. Tik turib o‘qisalar, ruku’ va sajdalarini tik turib qilar edilar; o‘tirib o‘qisalar, ruku’ va sajdalarini o‘tirgan holda qilar edilar..» Ahmad va Ishoq aytishadi: «Ikkala hadis bilan ham amal voriddir». Bayon etilgan har ikki hadisni sahih deb, har biri bilan amal qilinadi, deb hisoblaydilar.

370. Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (oxirgi vaqtlarida) o‘tirib namoz o‘qir edilar va o‘tirgan hollarida qiroat qilar edilar. Vaqtiki, qiroatlaridan (bir rak’atning hissasidan) o‘gtiz yoki qirq oyat miqdori qolsa, uni tik turib o‘qir va qiroatni tik turgan holda bitkazar edilar. Keyin ruku’ va sajda qilar edilar. Ikkinchi rak’atda yana xuddi shundoq qilar edilar».
Bu hadis hasan-sahih.