Адл: Муътазилалар, бу асосларида Аллохга адолат сифатини беришиб, бунинг никоби остида такдирга иймон келтиришни йскка чикаришди. Айтишдики: Аллох таоло ёмонликни сратмайди. Чунки, ёмонликни бандаларига кисмат килиб, сснг уларнинг килмишлари учун уларни азоблаш, зулм бслиб колади. Аллох таоло адолатли зот, зулм килмайди. Муътазилаларнинг бу бузук асосларидан шу нарса келиб чикадики, Аллох таолонинг мулкида, Ул зот хохламаган нарсалар хам бслиб кетаверади ва У зот бир нарсани хохлаганда, у нарса амалга ошмайди. Масалан: Аллох таоло хохламаса хам котил сз хохиши ва куввати билан одам слдиради,деб тушунишади. Улар Аллохни ожизлик сифати билан сифатлаган бслишади. Аллох таоло бу нарсалардан пок зотдир.
Тавхид: Муътазилалар тавхиднинг никоби остида Куръон махлук деган ссзларини сширишади. (Ахли суннат вал-жамоат сътикодида Куръон Аллохнинг каломидир, махлук смас.) Улар бу бузук ссзлари билан Аллохнинг илми, кудрати ва бошка сифатларини сралмиш нарсага чикариб ксйишади.
Ваъийдни бажариш: (Куръон ва хадисдаги дсзах, азоб, Аллохнинг газаби ва лаънатидан ксркитиш каби ворид бслган далилларга ваъийд далиллари дейилади. Муътазилалар айтишадики, агар Аллох таоло бандаларининг баъзиларини азоб билан ксркитса, ваъдасини бузиб уларни азобламаслиги тсгри бслмайди. Чунки, Аллох таоло ваъдасига хилоф иш тутмайди. Шунда муътазилалар тушунчасида Аллох таоло бир бандани афв стишни хохласа хам, афв ста олмайди ва магфират килишни истаган кишисини хам кечира олмайди.
Икки манзил орасидаги манзил: Муътазилалар тушунчасида катта гунох килган киши иймондан чикади. Аммо куфрга кирмайди. Яъни мсмин хам бслмайди, кофир хам бслмайди. Иймон ва куфр орасидаги манзилда бслади. (Китоб ва суннатнинг ксп далилларига асосан уларнинг бу тушунчаси ботил).
Яхшиликка амр килиб ёмонликдан кайтармок: Муътазилалар айтишдики: биз нимага буюрилган бслсак, бошкаларни хам шунга буюришимиз шарт ва бизга нима лозим бслса, бошкаларни хам шунга мажбурлаймиз. Улар бу килмишларини амри маъруф ва нахи мункар дейишди. Бунинг никоби остида мусулмон халифалар зулм килишганда уларга карши бош кстариб жанг килиш дуруст бслади, деган тушунчаларни сширишади. (Мусулмон халифа агар зулм килиб ксйса хам унга итоатсизлик килишдан А асулуллох саллаллоху алайхи ва саллам ксп хадисларида кайтарганлар).
Ахли суннат вал-жамоат айтадиларки: Аллох таоло такдир жихатидан гунохлар бслишини хохлайди. Аммо Ул зот гунохларни схши ксрмайди, улардан рози бслмайди ва гунох килишга амр килмайди. Аксинча, Аллох таоло гунохларни ёмон ксради, уларга газаб килади ва гунохлардан кайтаради.
Аллох таоло нимани хохласа, шу нарса вужудга келади. Аимани хохламаса, у нарса хеч качон бслмайди.
Аллох таоло бизни хам, Сизларни хам Ахли суннат вал-жамоат сътикодида собит килиб, махшар кунида пайгамбаримиз صلى الله عليه و سلم жамоатлари зумрасида тирилтирсин!
Али бин Али бин Мухаммад бин абил-Из Ад-Димашкийнинг "شرح العقيدة الطحاوية" китобларидан фойдаланилди.