Aytmatov. Birovning qalbini xuddi chigit ivitiladigan hovuz kabi titkilab ko‘rish — g‘irt pastkashlik. Agar kimningdir shundan boshqa qiladigan ishi bo‘lmasa, mayli, yozaversin. Axir, qaysi bir chobuqqalamning qo‘lidan ushlab turasan?!
Kerez — mening birinchi xotinim. Biz talabalik paytimizdan e’tiboran og‘ir davonlarni va ayni chog‘da yoshlikning sururli yillarini oshib o‘tdik. Xudo rahmat qilgur onam Nag‘ima xonim bilan ular xuddi ona-boladek uzoq yillar davomida yonma-yon yashadilar. Kerez mening Sanjar, Asqar ismli o‘g‘illarimning onasidir. Xudoga shukr, ikkovi ham mustaqil inson bo‘lib voyaga yetdi. Hozir ishlayaptilar.

Tattibibi Tursunboeva masalasiga kelsak, o‘z vaqtida u ham qalbimning to‘ridan joy olgandi. U noyob iste’dod sohibasi bo‘lib, qirg‘iz teatr san’atining rivojlanishiga munosib hissa qo‘shgan.

Taqdirning tor ko‘chalarida boshqa ayollarni ham uchratganman. Lekin xudoga shukrki, ular anavi chobuk-qalamning qo‘liga tushmaydilar. Chin dildan iqrormanki, men uchun ilhom parisi bo‘lgan ayollarni uchratganim taqdirning inoyatidir. Ular tufayli samarali ijod qildim, baxtning yulduzli onlarini boshimdan kechirdim.

Shoxonov. Qirg‘izistonga elchi bo‘lib kelgan yilim, «Ruhoniyat» jamiyati To‘qtagul nomidagi Davlat filarmoniyasining katta zalida kaminaning ijodiy kechamni o‘tkazdi. Kecha adog‘ida notanish bir ayol yonimga yaqinlashdi-da:
—   Muxtor, azizim, sen meni eslolmasang kerak. Men Kerezman, Chingiz og‘angni... — deb gapini nima bilan tugatishni bilmay qoldi.
Men ham o‘zimni yo‘qotib qo‘ydim. Chunki, ilgari u bilan sira uchrashmagandim. Keyin sog‘ligini, turish-turmushini so‘ray boshladim.
—   Qirg‘izlar bilan qozoqlarning qardoshligini mustahkamlash uchun Chingiz ko‘p ishlar qildi. Sen ham o‘sha ishni davom etgirayotganing uchun biz nihoyatda
xursandmiz. Sening Chingiz og‘ang esa... yuz yilda bir marta tugiladigan shaxs. U bilan birga yashagan yillarim hayotimdagi eng aziz damlardir, — dedi u to‘lqinlanib.

Aytmatov. Rahmat. Endi suhbatimiz yanada jonliroq bo‘lishi uchun, iltimos, bir maromda riyokorlik bilan uch ming yil yashagandan ko‘ra, qizg‘in muhabbat bilan uch yil yashagan afzal ekanligi to‘g‘risidagi she’ringni o‘qib bergin! Bu she’rni o‘qigan har bir inson, shak-shubhasiz, o‘ylanib qoladi...

Shoxonov.

Hayot qisqa, deding, aylanay,
Kapalakning bir uchganiday.
Bir zamonlar inson kaftida
ko‘p asrlar turgan aynimay.
Uch ming yillab yashagan odam,
musibatsiz, betashvish, beg‘am.
Taraqqiyot qancha sekin o‘sgan bo‘lsa,
Keyin shuncha pastlagan, bo‘tam.
Umr o‘tgan huzurbaxsh tushday,
turmush qurgan yetti yuz yoshda,
bu yoshgacha man etilgan uylanish,
xalqniki bir o‘yin-tomosha...
Bir kun mish-mish taraldi badbin,
quruq cho‘pga ketganday yong‘in.
Ikki yuzga kirmagan go‘dak
o‘g‘il va qiz... Bo‘pti er-xotin!
O’sha o‘smir deydi otaga:
—   Uylanaman!
Ota xunob:
—   Sharmandalik, bordir urf-odat,
oq qilaman xuddi shu soat,
kimlarga sen o‘xshading?
Pand berding-a o‘xshatib!
Mingga kirib turmush qurmagan
opalaring qaqshatib!
Yo‘qol ko‘zdan, boshqa so‘zim yo‘q,
Besh asr kut, ko‘ngling bo‘lsin to‘q.
Uylanasan menga desa mingtaga,
Bilib qo‘ygin — ota so‘zi o‘q!
—   Yo‘q, otajon, —deydi yigit, —
Mayli, o‘ldir! Bo‘layin it,
kechir meni avvalo, ota,
sovchi bo‘lgin, so‘zlaringdan qayt.
Suvga tushgan toshday jim,
otaning-chi, yuragi g‘ijim.
Sevishganlar qasam ichishgan,
ajratolmas hattoki o‘lim!
Qo‘l ushlashib qochdilar bundan,
tog‘ ustida to‘shak bulutdan.
Tutib kelib to‘yni surishdi,
vaqtinchalik yuz yil muddatga.
Nola qilar sevishganlar:

—   Yo xudoyim! Borsan albatta,
hayot zavqi muhabbatda.
Muhabbatsiz shuncha odamning
umri o‘tar g‘urbatda.
Tug‘ilgan cho‘l erkini bergin,
uch kungina keyin o‘ldirgin!
Shu olomon ichra muhabbat
chiroqlarin yoqaylik bugun.
Farishtalar qahri-da achchiq...
Gurzi soldi vaqtga sapchib,
o‘ttiz bora qisqardi muddat,
bir lahzada asrni quchib,
hayot tezlar, chiqarib qanot.
Kim aytadi, qisqa deb hayot?!


Aytmatov. Bu she’rni yozgan shoir muhabbatning Everest cho‘qqisiga ko‘tarilganmi?

Shoxonov. Yoshlik paytimda mening hayotimda bir voqea bo‘lgan. Kunduzi xayolimdan, kechasi tushlarimdan nari ketmasdi. Qalbimni ag‘dar-to‘ntar qilib yuborgandi.

Aytmatov. Sening hayoting to‘g‘risida ham har xil gaplar eshitganman (tabiiyki, ko‘p gaplarni qalamkash hamkasblarimizdan eshitganman). Bir-ikki marta o‘zingdan so‘rab bilmoqchi bo‘ldim-u... Ko‘rinib turibdi, mana, endi vaqt-soati keldi. Faqat hamfikr, ruhan yaqin odam bilangina sirlashish mumkin.

Agar istasang, ochiq-oydin gapiraver. Men xotiralaringni bo‘lmasdan eshitishga harakat qilaman.

Shoxonov. Biz u paytlari balandparvoz g‘oyalar ta’sirida yashardik. Do‘stim Hasan ikkovimiz har kuni, hech bo‘lmasa, bitta odamga yaxshilik qilish to‘g‘risida kelishib oldik. Arzimas bo‘lsa-da, ammo yaxshilik qilish kerak. Shu niyatda, ya’ni yordamga muhtoj kimsalarni uchratish maqsadida Chimkentda sanqib yurardik. Ko‘chalarda odam gavjum bo‘lardi; har kim o‘z ishi bilan shoshib yurardi. Ko‘chaning narigi betiga o‘tkazib qo‘yishimizga yoki og‘ir yukini orqasiga ko‘tartirib qo‘yishimizga muhtoj kishini har kuni uchratib bo‘lmasdi. Biroq, yigit so‘zidan, arslon izidan qaytmasligi kerak. Biz har kuni bozorga boradigan bo‘ldik. U yerda qariyalar ko‘p bo‘ladi, ba’zan nogironlar ham uchrab qolardi. Ularning aravalaridan yuklarini tushirib berish yoki yuklarini boshqa joyga eltib berish biz uchun unchalik qiyin emasdi. Minnatdorlik so‘zlarini eshitib, o‘zimizni nihoyatda baxtiyor his etardik. Lekin, oradan birmuncha vaqt o‘tgach, hozirgi zamon iborasi bilan aytganda, Hasan ikkovimiz «olijanob ishlarimiz»ni to‘xtatishga majbur bo‘ldik. Chunki, tanish-bilishlar orasida «ular bozorda hammollik qilishib, choy-chaqa ishlab yurishibdi» degan mish-mish tarqaladi.

Bozorga qatnab, odamlar bilan muloqot qilib, muhtoj kishilarni izlab yurib, oxir oqibat she’riyatning go‘zal olamiga kirib qoldim. Aytmoqchi, Sizning «Jamila» qissangizni sonma-son e’lon qilgan «Leninshil jas» gazetasi mening ham bir sahifaga yaqin she’rlarimni bosib chiqaradi. U paytlari endi o‘n olti yoshga to‘lgandim. Xuddi «Bo‘tako‘z» qissangizdagi Kamol kabi traktorchilarga yordamchi bo‘lib ishlardim. Shunday qilib, gazetada g‘ijimlanib ketgan, qora moyga bulg‘angan kepka kiyib tushgan suratim ham, boshlovchi jurnalist Mingboy Ilyosovning she’rlarim to‘g‘risidagi iliq so‘zlari ham chop etiladi. Oftobda qorayib, changga belanib ketgan shogird bola o‘zining gazetada bosilgan suratiga, she’rlariga qarab nechog‘lik xursand bo‘lganini tasavvur etish mumkin. Uning she’rlari o‘ziga nihoyatda ma’nodor ko‘rinadi. Ilk bora she’rlarim e’lon qilingach, xiyla «surbet» bo‘lib qoldim: turkum she’rlarimni gazeta-jurnallarga ketma-ket jo‘nataverdim. She’rlarimni tez-tez e’lon qiladigan bo‘lishdi.

Ajoyib kunlarning birida meni Chimkent Pedagogika institutida bo‘ladigan she’riyat kechasiga taklif qildilar. Birtalay havaskor shoirlar to‘planishdi. Biz birin-ketin sahnaga chiqib, o‘z she’rlarimizni o‘qib berdik. Men ham bir nechta she’rimni o‘qidim-da sahnadan zalga qaytib tushdim. Shu chog‘ yonimga o‘sha Qiz keldi. Go‘zal edi. Ikki yonog‘ida kuldirgichi bor edi. U kulumsiragancha: «Dastxat yozib bering», deb qalin daftarini uzatdi. Nimasi bilandir hurkak ohuni eslatardi. Uning ko‘zlari qorag‘at mevasi kabi yaltirardi. Sochlari sip-silliq, bir tutam qilib orqasiga tugib qo‘yilgandi. Qiz yanada ofatijon bo‘lib ko‘rinardi. Daftar top-toza edi, muqovasi qattiq, yaltiroq qog‘ozga o‘ralgan. Daftarni ochdimu qora moy yuqi kepka kiyib tushgan suratimga ko‘zim tushdi; gazetadan qirqib olingan she’rlarimning atrofiga qizil qalam bilan hoshiya tortilgandi.

Kutilmagan holdan kalovlanib qoldim. Bu sahifaga she’riy izhori dil yozadigan imkon yo‘q edi. Qizning ismi Qulyonda edi. Men daftarga bir-biriga qovushmagan jumlalarni yozib qo‘ydim. Chunki, umrimda ilk bor dastxat yozishim edi.

Qulyonda bilan mutlaqo tasodifan tanishdim. O’sha kecha pokiza, ko‘tarinki muhabbat boshlandi. O’sha qiz birinchi marta mening she’rlarimni yoddan aytib berdi. To‘g‘risi, men u paytlari kelajakda shoir bo‘lishni orzu qilmasdim. Nazarimda, shoirlar butunlay boshqa toifadagi odam bo‘lishi kerak edi.

— Vaqti kelgach, siz juda zo‘r shoir bo‘lasiz, — deb takrorlashni yaxshi ko‘rardi Qulyonda.
Uning so‘zlari qalbimga malham bo‘lardi, o‘zimga nisbatan ishonch uyg‘otardi.

U paytlari Chimkent hozirgi ko‘rinishidan boshqacha edi. Shaharning g‘arbiy tarafida o‘rmonzor bo‘lardi; quyuq butazor, qamishzor qoplab olgandi. O’rmonga yaqin joydagi besh qavatli uylarning birida Qulyonda akasining kvartirasida istiqomat qilardi. Institutda o‘qishlari tugagach, uni kutib olib, uyigacha kuzatib qo‘yardim.

Shanba va yakshanba kelishini orziqib kutar edik.
Shovqin-surondan uzoqroq bo‘lgan shahar tashqarisiga avtobusda chiqib ketardik. Orqaga doimo yayov qaytardik.
Qulyonda giyohlarni, ularning shifobaxsh xususiyatlarini juda yaxshi bilardi. Bolaligimdan beri ko‘rib yuradiganim yalpiz va qizilpoychaning mo‘‘jizakor xususiyatlari to‘g‘risida birinchi marta o‘sha qizdan eshitdim. Uning kitob-daftarlari orasidan har doim quritilgan gullarni topish mumkin edi. Hidlarini yo‘qotmagan bo‘lardi.

Bir gal sayr etib yurgan chog‘imiz yo‘l chetida o‘lib yotgan to‘rg‘ayni ko‘rib qoldik. «Oh, sho‘rliik, — deb Qulyonda pichirlagancha jasad yoniga cho‘nqayib o‘tirdi. — Bechora nega o‘ldi ekan? Uni ilon sehrlab qo‘ydimikan yoki bolalar urib o‘ldirishdimikan?.. Mayli, nima bo‘lganda ham endi uni dafn etish kerak».

Men ham uning yoniga cho‘nqaydim. Birgalashib cho‘p bilan chuqurcha qazdik va tantanali ravishda to‘rg‘ayning o‘ligini dafn etdik. Biz u paytlari tabiat har soniyada tirik jonivorlarning jonini olib turishini hali bilmasdik. Aytishlaricha, kapalak faqat olti kun umr ko‘rar ekan, xolos.

Men tabiat qo‘ynidagi ovulda voyaga yetganman. Har xil qushlarni, hayvonlarni ko‘rganman. Belga uradigan ko‘m-ko‘k maysazorlarni bearmon kezib chiqqanman; maysa ustida ag‘nab yotib, bulutlarni miriqib tomosha qilganman. Ma’lum bo‘lishicha, men Qulyonda gapirib bergan ko‘p narsalarni bilmas ekanman. Qizning sharofati bilan atrofimni qurshab olgan dunyoga boshqacha nigoh orqali qarashni o‘rgandim.
Har kuni yaxshilik qilish kerak; hech bo‘lmasa, bitta muhtoj odamga yordam berish lozim, degan fikrimni qiz juda yuqori baholardi.

— Ulug‘ ishlar aynan mana shunaqa qutlug‘ qadamlardan boshlanishi kerak, — derdi u bir safar o‘ychan shivirlab. — Agar odamlar yaxshilik qilmay qo‘ysalar, agar ular bir-birlarini xursand qilishni bas qilsalar bormi, dunyo to‘s-to‘polon, shafqatsiz bo‘lib ketadi. Bu borada Qulyonda adabiyotdan, buyuk zotlar hayotidan ko‘plab misollar keltirishi mumkin edi. Biz ko‘pincha Don Kixot bilan Sancho Pansaning qiziqarli sarguzashtlarini eslab turardik. Bir gal u kimningdir: «Uyatsiz kimsa o‘zini inson hisoblashi mumkin emas, — degan iborasini takrorladi. So‘ng qo‘shib qo‘ydi: — Uyatni yo‘qotsak, biz hamma narsadan judo bo‘lamiz. Jamiyatimizdagi eng katta muammo ham ana shu. Ayrim qizlarimiz tizzasidan yuqorirog‘i ham ko‘rinib turadigan mini-yubka kiyib yuradilar. Ochko‘zdan dahshatliroq nima bor? Ishqilib, bularning bari balo-ofatlarni boshlab kelmasa go‘rgaydi».

Qulyondaning o‘sha so‘zlari hamon yodimda.
U hech qachon ismimni aytib murojaat qilmasdi. Doim «siz»lardi. Zamonaviy kishilardek bir-birimizni «sen»laylik; axir, biz eski tanish bo‘lib qoldik, derdim. Bunga javoban u:
—   Mening buvim hozirgacha buvamni «siz»laydi. Hozir shaharlik qozoqlar hatto o‘z otasini ham «sen»laydi. Axir, bu bizning qadimiy urf-odatlarimizga, an’analarimizga mutlaqo teskari-ku! — dedi.

Uning hayotga munosabati meni to‘lqinlantirib yuboradi. U paytlari baxtli onlarim xuddi tushdagi kabi birpasda o‘tib ketishini xayolimga ham keltirmasdim.

Taniqli qozoq shoiri To‘lagan Ayberganov birinchilardan bo‘lib menga do‘stona qo‘l cho‘zgan insonlardan bo‘ladi. Shak-shubhasiz, o‘sha uchrashuv taqdirning noyob sovg‘asidir.

Yigirma to‘qqiz yasharlik paytida olamdan o‘tgan To‘lagan bizning she’riyatimizga yangi nafas, yangi bo‘yoqlar olib kirishga ulgurdi. U mendan bor-yo‘g‘i besh yosh katta edi, xolos. Ilk she’rlarim matbuotda e’lon qilingach, uning o‘zi meni izlab topdi. Tanishdik. Jingalak sochli, do‘ng peshona, ochiq chehrali bu yigit darrov odamni o‘ziga rom etib olardi.

—   Qizing bormi? — deb so‘radi u bir gal dabdurustdan.
Qulyonda to‘g‘risida gapirib berdim.
—   Meni ham u bilan tanishtirib qo‘y, — deb iltimos qildi.
—   Yaxshi, indinga — 2 iyul kuni tug‘ilgan kunim bo‘ladi. Men uni ham taklif etaman. So‘ng sizlarni tanishtirib qo‘yaman. Aks holda, uyalib uchrashuvga kelmaydi.
—   Bo‘pti. Bugun qaytib ketmoqchi edim. Azbaroyi tug‘ilgan kuning sharofati bilan ikki kun qoladigan bo‘ldim, — deb rozilik berdi shoir.

Bir kundan so‘ng biz uch kishi bo‘lib shahar tashqarisiga chiqib ketdik. Maysa ustiga gazeta to‘shab, onam ataylab qaynatib bergan go‘shtni, nonni, bir necha shisha limonad bilan pivoni dasturxon ustiga qo‘ydik. To‘lagan meni tug‘ilgan kunim bilan qutlab, bir juft kitob sovg‘a qildi. O’sha kitoblarning nomlari haligacha esimda turibdi: biri Qovshariyning «Zoil Olatovining qushlari», ikkinchisi «Toshbaqa turlari» deb atalardi.
Unga minnatdorlik bildirdim. So‘ng:

—   To‘lagan aka, mabodo meni veterinariya institutining talabasi deb o‘ylamadingizmi? — deb so‘radim hazil aralash.
—   Haqiqiy shoir bo‘lish uchun atrofimizni qurshab turgan olam to‘g‘risida batafsil ma’lumotga ega bo‘lish kerak. Aks holda, uzoqqa borib bo‘lmaydi.

Qulyonda ham uning fikr-mulohazalarini qo‘llab-quvvatladi.
—   Men ham Sizga kitob sovg‘a qilmoqchiman. Bu asarlarning muallifi qirg‘iz yozuvchisi Chingiz Aitmatov. U Shakar qishlog‘ida tug‘ilgan, Jambuldagi qishloq
xo‘jaligi texnikumini tamomlagan. — U menga rus tilida nashr etilgan qalingina «Povesti gor i stepey» («Dashtu tog‘lar qissasi») nomli kitobni uzatdi.

Shunday qilib, Qulyonda vositasida Siz bilan ilk bora tanishganman. U paytlari jilovsiz tuyg‘ularim junbushga kelgandi. O’sha kuni ko‘plab she’rlar o‘qildi. To‘lagan Qulyondaga bag‘ishlab sakkiz qator she’r to‘qidi-da, uning qizil daftariga yozib berdi. Men bo‘lsam, quyidagi misralarni qog‘ozga tushirdim:

Ko‘zlarimda ko‘rdim baxtim yulduzin,
Ikkimizga ayon bo‘lgan bir so‘zni.
Qo‘shiqlaring nogoh baxtday xush tatim,
Uchrashtirdi ikkimizni qay taqdir!
Qo‘rqqanim bor, nogoh baxtda yashirin
rahmsizlik, bilmaysan, taqdirning ishin.
Vaqt shamoli o‘chiradi izlarni,
lek pisandmas bizga, jonim,
beshafqat yillar.


Biz oqshom payti To‘laganni Chimkentdagi avtovokzaldan kuzatib qoldik. Ketar chog‘i u meni asta bir chetga  tortdi-da:   «Tabriklayman! G’aroyib   qushchani qo‘lga kiritibsan. Uni uchirib yubormagin. Aynan shunaqa qiz shoirning umr yo‘ldoshi bo‘lishi mumkin», deb shivirladi.

Biz onam ikkovimiz yolg‘iz yashardik. U tez-tez kasal bo‘lib turardi. Boshqalardan najot kelishi dargumon edi. Men uylanish masalasida jiddiy bosh qotira boshladim. Axir, Qulyonda menga munosib yostiqdosh bo‘lishi mumkin edi. Kunlardan bir kun u mendan:
—   Siz tushga ishonasizmi? — deb so‘radi.
—   Yo‘q.
—   Nazarimda, biz birga bo‘lolmasak kerak, — dedi u g‘amgin tovushda. — Nima uchun ekanini bilmayman-u, ammo ko‘nglim sezib turibdi. Tug‘ilgan kuningizda mening daftarimga yozib bergan she’ringizda quyidagi bashorat misralar bor:

Qo‘rqqanim bor, nogoh baxtda yashirin
rahmsizlik, bilmaysan, taqdirning ishin.

Keyinchalik Qulyondaning hayoti fojiali tarzda uzilgach, buning uchun o‘zimni, aniqrog‘i, o‘sha la’nati she’rimni aybladim. Oradan ancha vaqt o‘tgach o‘qib bilsam, Boris Pasternak ham Yevgeniy Yevtushenkoga: «She’rlaringizda o‘zingizning fojiali o‘limingiz to‘g‘risida bashorat qilmang. So‘zning qudrati shunday bo‘ladiki, o‘zingiz sezmagan holda o‘sha bashorat tomon yaqinlashib boraverasiz», deb nasihat qilgan ekan.

Dam olish kunlari Qulyonda dugonasi bilan ota-onasini ko‘rgani bormoqchi bo‘ladi. Ular «Moskva — Olmaota» tezyurar poezdiga o‘tirardilar. Men bu paytda Olmaotada she’riy kitobimni nashr etish masalasi bilan shug‘ullanib yurardim. Odatda, Tulqubosda ikki-uch daqiqa to‘xtab o‘tadigan poezd bu gal faqat tezligini pasaytiradi, xolos. Baxtga qarshi, aynan o‘sha kuni bekatlar jadvali o‘zgargan edi. Kallavaram konduktor esa bu haqda yo‘lovchilarni ogohlantirib qo‘yishni esidan chiqarib qo‘yadi. Qizlar birpas sarosimaga tushib turadilar-da, so‘ng sumkalarni pastga irg‘itadilar, orqasidan o‘zlari ham yerga sakraydilar. Qulyonda poezd g‘ildiragining ostiga yiqiladi, dugonasi esa oyog‘ini sindirib oladi...
Kutilmagan fojia boshimga og‘ir gurzidek tushdi.

Erta bahorda hovur ko‘tarilayotgan dashtu dalalarda boychechekning bo‘ylarini ko‘rsam yoki kech kuz payti chug‘ur-chug‘ur qilishib janubiy o‘lkalarga uchib ketayotgan o‘rdaklarni, g‘ozlarni uchratib qolsam, beixtiyor ko‘nglim g‘am-g‘ussaga to‘lib ketadi. Qulyonda ikkovimiz uyqusiz tunlari sayr etib yurganimiz Chimkent atroflariga borib qolsam, yuragim o‘rtanadi. Bunday paytlarda birovni ko‘rgim ham, biror gapni eshitgim ham kelmaydi. Atrofni tuman qoplab oladi. Ikki yilgacha o‘zimni qo‘yarga joy topolmay yurdim.

Bir kuni tong saharda avtobusga o‘tirdimu Qulyonda dafn etilgan mozorga yo‘l oldim. Bahorning go‘zal tongi yorishmoqda edi. Kumush buloqlar qaynab turgan adirlarda to‘rg‘aylar chug‘urlashardi. Qulyonda yaxshi ko‘radigan gul-chechaklardan dastalab, qishloq chetidagi qabristonga kirib bordim. Ko‘pdan beri ichimga yutib yurganim armonlar tashqariga otilib chiqdi. Ko‘zyoshlarimni tiya olmasdan o‘krab-o‘krab yig‘ladim. Go‘yo butun olamda mendan boshqa hech kim yuq edi. To shomga qadar chalovning hidlari ufurib turgan maysazorda bag‘rimni zaxga berib yotdim.

Tushdan so‘ng yonimga bitta chol keldi. U sal narida qo‘ylarini boqib yurardi. Termosidan choy quyib berdi. U mendan hech narsani so‘ramadi. Aftidan, shishib ketgan ko‘zlarimni ko‘rib gap nimadaligini tushungandi. Uning sukut saqlayotganidan ich-ichimdan suyundim. O’zim ham miq etib og‘zimni ochmadim.
U ketar chog‘i marhumlar ruhiga Qur’on tilovat qildi.
Taqdirimda o‘chmas iz qoldirgan qizning umri qisqa ekan. Farishta misoli qiz yozuvchilardan faqat Sizni, Chike, hammadan ustun qo‘yardi...

Aytmatov. Kechirasan, ko‘nglim buzilib ketdi.

Shoxonov. Men o‘z hayotimda yana bitta sirli ayolga yo‘liqqanman. Uning borligini faqat eng yaqin ikki-uch kishi biladi, xolos. 70-yillarning boshlaridan beri undan vaqti-vaqti bilan maktub olib turgan bo‘lsam-da, lekin o‘zini ko‘rmaganman. U vaqtli matbuotda, alohida kitob holida nashr etilgan barcha she’rlarimni biladi. Maktublarida she’rlarim to‘g‘risidagi o‘z fikr-mulohazalarini bayon qiladi. Muvaffaqiyatimdan birinchi bo‘lib xursand bo‘ladi, tasodifan qoqilib ketsam ham birinchi bo‘lib ko‘nglimni ko‘taradi.

Maktublarining birida u: «Ehtimol, mening ismimni bilishni istarsiz? Balki, tanishmoqni xohlarsiz? Lekin, men Sizning olisdagi maslaqdoshingiz, do‘stingiz bo‘lib qolishni istayman», deb yozadi.

Men faqat uning dastxatini yaxshi taniyman, xolos. Bir paytlar besh ming tomoshabin sig‘adigan Olmaotadagi Sport saroyida mening ijodiy kecham bo‘lgan edi. Uchrashuv uch yarim soat davom etdi. O’sha uchrashuv bir necha marta televidenie orqali ham qayta-qayta namoyish qilindi. Quyidagi she’rimni o‘qiganimdan so‘ng:

Orzudan suv ichar jasorat guli,
Muhabbat uyg‘otar yurak haprig‘in,
Azobu alamsiz muhabbat hech yo‘q,
Ularsiz ishqivor o‘chib qolgan cho‘g‘.
«Sevgi yo‘q» desalar inonma hargiz,
Gul qachon o‘sibdi xashagu xorsiz.