forum.ziyouz.com
Yurtdosh => Hamyurtlar => Jizzax viloyati => Mavzu boshlandi: muxbir 07 Avgust 2006, 07:17:01
-
Jizzakh (also spelt Jizzax, Djizak and Äæèçàê) is a city (pop 126,400 in 1999) and the capital of Jizzakh Province in central Uzbekistan, northwest of Samarkand. It is located at latitude 40° 6' 57 N; longitude 67° 50' 32E, at an altitude of 378 meters.
Jizzakh was an important Silk Road junction on the road connecting Samarkand with Fergana Valley. It is at the edge of the Hungry Steppe, and next to the strategic Pass of Jilanuti (Tamerlane's Gate) in the Turkistan Mountains, controlling the approach to the Zeravshan Valley, Samarkand and Bukhara.
The name "œJizzahk", derives from the Sogdian word for "œsmall fort", and the present city is built of the site of the Sogdian town of Usrushana. After the Arab conquest of Sogdiana, Jizzakh served as a market town between the nomadic raiders and settled farmers. The Arabs built a series of rabats (blockhouses) at Jizzakh, housing ghazis to protect the people. By the 19th century, these blockhours had evolved into a major fortress for the Emirate of Bukhara. Russian General Chernaiev, the "œLion of Tashkent" failed in his first attempt to take Jizzakh, but succeed in his second try, with a loss of 6 men, against 6000 dead for the defenders. The old town was mostly destroyed, its remaining inhabitants evicted, and Russian settlers brought in.
In 1916, Jizzakh was the center of an anti-Russian uprising, which was quickly suppressed. In 1917, Jizzakh most famous native son, Sharaf Rashidovich Rashidov, future Secretary of the Communist Party of Uzbekistan, was born.
Modern Jizzakh is quietly tree-lined European, with almost nothing remaining of the pre-Rashidov era. The city has two universities, with a total of approximately 7,000 students, and is home to a football team, Sogdiana Jizzakh, which plays in the Uzbek Leagure (Oliy Liga).
Main Tourist Sights
Sharaf Rashidov Memorial Museum
Provincial Museum.
From Wikipedia, the free encyclopedia
-
Джизак, город в Сырдарьинской области Узбекской ССР. Расположен на р. Санзар, на Большом Узбекском тракте. Железнодорожный узел. 26 тыс. жителей (1970). Хлопкоочистительный, маслосыродельный, комбикормовый заводы, комбинат стройматериалов, известковый, кирпичный заводы. Политехникум, медицинское и педагогическое училища.
Большая Советская энциклопедия
-
ДЖИЗАК , город в Узбекистане, центр Джизакской обл. Железнодорожный узел. 109,7 тыс. жителей (1991). Производство стройматериалов; заводы: аккумуляторный, электротехнический, сельскохозяйственных машин, пластмасс и др. ; легкая (хлопкоочистительная, хлопчатобумажная, трикотажная и др. ), пищевая промышленность. Педагогический институт. Театр. Известен с 10 в.
Большой Энциклопедический Словарь
-
djdilshodbek:
We live in a small city called Jizzax , located in a beautiful part of Uzbekistan. A range of mountains stretches in the south of Jizzax city. The population of Jizzax city is approximately 130 000 people. The Sangzor River crosses through the city. It has a unique nature. Example to that is Zomin. Zomin is one of the most gorgeous places of Jizzax city. There are a lot of high mountains like Himalaya. The tourists say that it looks like the second Switzerland. These days Zomin become a very popular place where people could spend their vacation and holidays. By the way I forgot to tell you about our national delicious food. Jizzax is famous for its somsas (small round beaf pie, I will make for you when I get there ;), shashliks(meat kabab), jiz(fried meat) and palows (pilaff, meal of rice) as well. If you try one of our foods, it melts in your mouth like ice-cream.
-
jizzax eslanganda odatda ZOMIN TOG'lari esga keladi. naqadar so'lim g'o'shalar. yashil archayu, zilol buloq suvlari..... bularning barchasini shu tog'larda ko'rish mumkin.
-
Jizzax viloyati O'zbekistonning markaziy qismida joylashgan. Umumiy maydoni 20500 kv. km.ga teng. Iqlimi mo'tadil, qurg'oq, yozi juda issiq. Viloyatning 910500 aholisi bor. Viloyat 11 ta tumanga bo'lingan, Jizzax shahri esa tumanlar markazi, axolisi 127200 kishi. Boshqa yirik shaxarlar: Gagarin, G'allaorol, Paxtakor, Do'stlik va Marjonbuloq. Viloyatda 40 tadan ortiq qo'shma korxonalar ishlab kelmoqda. Qishloq xo'jaligi asosan don va paxtaga moslashgan. Jizzax viloyati O'zbekistonda eng asosiy don maxsulotlarini yetishtiruvchi viloyatdir. Don maxsulotlaridan tashqari xar xil sabzavotlar, qovun va qovoqlar xam yetishtiriladi. Shuningdek viloyatda qo'y, echki, cho'chqa va qoramol ko'paytirish ishlari xam bir muncha rivojlangan. Viloyatda plastmassa ishlab chiqaruvchi va paxta tozalovchi korxonalar, qo'rg'oshin, temir, tsink va boshqa konlar xam mavjud. Mashinasozlik, kimyo sanoati, to'qimachilik va qishloq xo'jaligi xozirgi kunda yanada rivojlanmoqda. Viloyatda baliqni qayta ishlovchi zavod mavjud bo'lib u yiliga 5 million konserva ishlab chiqarish quvvatiga ega. Viloyatdagi avtomobil yo'llarining uzunligi 2500 km.dan ortiq. Jizzax viloyatida Zomin Milliy bog'i joylashgan bo'lib, u o'zining ajoyib flora va faunasi bilan dunyoga mashxurdir.
QO`SHIMCHZ MA`LUMOT
Jizzakh Province (Jizzax Viloyati)
Centre: Jizzax (pop. 130,800)
Territory: 21,200 sq. km.
Population: 1005 ming kishi
Date Established: December 29, 1973
District (Tuman) Name District Centre (Tuman Markazi)
Arnasoy G’oliblar
Baxmal Usmat
Do’stlik Do’stlik
Jizzax Uchtepa
Zarbdor Zarbdor
Zafarobod Zafarobod
Zomin Zomin
Mirzacho’l Gagarin
Paxtakor Paxtakor
Forish Yangiqishloq
Yangiobod Balandchaqir
G’allaorol G’allaorol
Cities that submit directly to the province: Jizzax, Dashtobod
-
ЖИЗЗАХ — Жиззах вилостидаги шаҳар. Вилостнинг маъмурий, иқтисодий ва маданий маркази. Сангзор дарёси бсйида, 460 м баландликда жойлашган. Тошкент—Самарқанд т.й. ва Катта Ўзбекистон тракти ёқасида. Майд. 0,7 минг км2. Аҳолиси 132,5 минг киши (2000; 1939 й. — 9 минг, 1959 й.— 15 минг, 1970 й. — 35 минг киши), асосан сзбеклар; рус, татар, украин, сроний ва б. ҳам сшайди. Тошкентдан 203 км. Т.й. станяисси. Иқлими кескин континентал. Янв.нинг сртача т-раси 1,5°, минимум т-ра —35°, июлнинг сртача т-раси 28,5°, максимум т-ра —46°.
Юнон солномачилари Кирополь ва Газони алоҳида тилга олишади. Археологлар Газо ш.нинг срнини аниқ ва асосли тайин стмасаларда, тарихий манбаларда уни Самарқанд ва Тошкент оралиғида жойлашганлиги айтилади. Олимлар Газони кад. Ж. деб тахмин қиладилар. Топонимист олимлар Ж. номини суғдийча «Дизак» («қалъача») ссзи б-н боғлайдилар. Тарихда у Дизах номи б-н юритилган.
Ж. Ўрта Осиёдан стган бир неча қад. карвон йслининг туташган жойида вужудга келган. Азма манбаларда илк бор араб географ олимлари ва сайёхларидан Ибн Ҳавкал ва Муқаддасипларнинг асарларида Уструшонанинг Факнон вилостидаги шахар деб тилга олинади. Шаҳар араблар истилосидан олдин ҳам мавжуд бслган.
Ж. 9—10-а.ларда сомонийлар, 11 — 13-а. бошида қoрахонийлар, Хоразм шоҳлар давлати, 14— 15-а.ларда темурийлар давлати, 16—18-а. 1-срмида Бухоро хонлиги, 18-а. 2-срмидан 1866 й.гача Бухоро амирлигига тобе бслган. Шаҳар бир неча марта инқирозга учраб, сна қайта тикланган. 16—17-а.ларда аҳоли ҳоз. сски бозордаги Ўратепага ксчган. 19-а. 60-й.ларида у хам харобага айланган. Кейинчалик сна тикланган. 19-а. 2-срмидан Туркистон генерал губернаторлиги таркибига киритилган. Ж.да тегирмон, жувозхона, темирчилик устахоналари, кулолчилик корхоналари ва б. ишлаб турган. Шаҳар 16—19-а.ларда кспгина тарихий воқеаларнинг гувоҳи бслган. 1571 й.да Абдуллахоннинг Дашти қипчоқ хони Бобохон ва Тошкент ҳокими Дарвешхон б-н Ж.даги тсқнашуви шаҳарга ксп талафот етказган. 1866 й. 12—18 окт.да Ж. қалъаси рус босқинчилари томонидан тспга тутилиб, вайронага айлантирилган. 1916 й.даги Жиззах қсзюлония, шаҳар рус мустамлакачилари томонидан сна вайрон қилиниб, аҳоли шафқатсиз қирилган.
Ж.да 1920 й.лардан бошлаб снги корхоналар қурилган. 1930 й. маҳаллий хом ашё б-н ишлайдиган оҳак з-ди, 1932 й. шаҳар слектр ст-сси, 1942 й.да пахта з-ди, 1943 й.да қ.х. машиналарини таъмирлайдиган з-д, 1949 й.да ёғ-пишлоқ з-ди, 1960 й.да Ўзбекистонда снг йирик бинокорлик материаллари к-ти ишга тушди. Мирзачсл ва Қарши чслларини суғориш учун полистилен қувурлар ва полихлорвинил маҳсулотлари ишлаб чиқариладиган кимё к-ти (1969), слеватор, ун з-ди ва аралаш ем ишлаб чиқариладиган яехдан иборат ун к-ти қурилди (1970). 1971 й.да ғишт з-ди ва Тошкент трикотаж фирмаси филиалининг биринчи босқичи фойдаланишга топширилди. Шунингдек, нон з-ди, тикувчилик ф-каси маҳсулот бера бошлади.
Ж.да 30 дан ортиқ саноат корхонаси ишлаб турибди. Улар орасида бадиий кулолчилик буюмлари корхонаси, «Ссғдиёна» фирмасининг тиббиёт маркази, сут-ёғ, слектромеханика з-ди, қурилиш материаллари к-ти, темир-бетон плиталар и.ч. корхонаси, ип йигирув, пайпоқ тсқиш, устки трикотаж, мебель ф-калари бор. Ж.да «Согпластмаскан» (Ўзбекистон—Сурис), «Базальт» (Ўзбекистон—Украина), «Кумуш» (Ўзбекистон—Тожикистон), «Жибри» (Ўзбекистoн—Англис) қсшма корхоналари ишлаб турибди. 30 дан зиёд қурилиш ташкилоти фаолист ксрсатади. Шаҳарда истиқлол боғи, ёпиқ сув ҳавзаси, маънавист ва маърифат маркази вилост бслими, «Лахтабанк», «Асакабанк», «Ғаллабанк», «Уй-жой қурилиш саноат банки», «Осиё» бозори, «Бахмал» савдо уйи, Хотира хиёбони, болалар истироҳат боғи каби йирик иншоотлар фойдаланишга топширилди. Шаҳар маҳаллаларида сшовчи аҳоли учун Олмазор, Тошлоқ, Улуғбек, Заргарлик, Кимёгар, Бобур, Ҳамзаобод, Ўратепалик, Ҳайробод, А аваллик номли замонавий маҳалла гузарлари мавжуд. Шаҳардаги 280 га сқин ксчанинг узунлиги қарийб 240 км ни ташкил қилади. Ж.дан Тошкент ш.га, шунингдек, республиканинг бошқа вилост марказларига автобус қатнайди. Шаҳар ичида троллейбус қатнови йслга қсйилган. Аҳолига 600 дан зиёд савдо ва бир қанча маиший хизмат ксрсатиш шохобчалари хизмат қилади.
Шаҳарда 3 олий, 7 срта махсус сқув юрти, 2 касб-ҳунар, 2 академик ҳамда бизнес лияейи, гимназис, 30 га сқин умумий таълим мактаби бор. Мусиқали драма, қсғирчоқ театри, телемарказ, 8 болалар кутубхонаси (87 минг китоб), «Ўзбекнаво» вилост коняерт бслими, «Ўзбекрақс» бирлашмасининг вилост бслими, 2 музей, 2 мусиқа, 4 санъат мактаби мавжуд. 3 спорт мактаби, марказий стадион, 2 футбол майдони, 2 сузиш ҳавзаси, теннис корти, 32 спорт зали ва бир қанча спорт майдонлари фаолист ксрсатади.
Ўрда, Бобо Як, Қалистепа, Ауриддин Ҳожи мадрасаси каби тарихий ва меъморий ёдгорликлар сақланиб қoлган.
Ж.да Я.Ғ. Ғуломов (1951, 1960-61), Ҳ. Муҳамедов (1956—59), М. Аминжонова (1964), С. А аҳимов (1966—70), А . А. Бадахов (1980), Ў. Алимов (1982— 84) ва б. археологик қазишлар олиб борганлар. Ж. ҳудудидаги Учтепа мавзесидаги 3—4-а.ларга оид мозортепалардан турли сопол парчалари, тангалар топилди. Ж. сқинида 1955 й. Я. Ғ. Ғуломов жез даврига оид тош курсини топган.
Ж.дан кспгина машҳур кишилар: давлат арбоби ва ёзувчи Шароф А ашидов, шоир Ҳамид Олимжон, адиб Сарвар Азимов, Ўзбекистoн халқ артисти Хосист Азимова, 1941—45 й.лар уруши қахрамонлари Ж. Тсраев, Е.И. Иванин, Г.М. Губарьков, Меҳнат Қаҳрамони Б. Лирматов ва б. етишиб чиққан. Шаҳарда «Жиззах овози» газ. мунтазам нашр стилади (адади 2000).
Ад.: Ҳайдаров Ҳ., Жиззах вилости тарихи, Т., 1996.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
-
ЖИЗЗАХ АВИАА¦ИЯ ОЛИЙ ҲАА БИЙ БИЛИМ ЮА ТИ - Ўзбекистoн А еспубликаси Қуролли Кучларига ҳарбий учувчи ва авиаяис муҳандислик мутахассислар тайёрловчи билим юрти. ЎзА Вазирлар Маҳкамасининг 1994 й. 18 мартдаги қарорига мувофиқ Жиззах ш.да ташкил стилган. Билим юртида олий ҳарбий махсус маълумотга сга офияерлар тайёрлаш, ҳарбий ҳаво кучларининг учувчи ва авиаяис муҳандис таркибини қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш, шунингдек, ҳарбий-илмий ишлар амалга оширилади. Билим юртида самолёт ва вертолётларнинг учувчи-муҳандиси, шахсий таркиб б-н ишлаш офияери, штурман ва жанговар бошқарув офияери, самолёт, вертолёт двигателлари техниги, авиаяис, радиослектрон жиҳозлар ва авиаяис қуроллари техниги ихтисосликлари бсйича офияерлар тайёрланади. Курсантларнинг таълим жараёни назарий ва учиш тайёргарликларидан иборат бслиб, улар босқичма-босқич амалга оширилади. Учиш тайёргарликлари — учувчи инструкторлар б-н назорат парвозларини бажариш ва мустақил парвозлардан иборат таълим жараёнида умумий парвоз 180 соатни ташкил стади. Учувчи (вертолётчи)лар конкрет типдаги самолёт (вертолёт)да ихтисослигини стаб бслгач, билим юртини тугатиб, учувчилик қисмларига йсл олишади.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
-
ЖИЗЗАХ ЛЕДАГОГИКА ИАСТИТУТИ, Абдулла Қодирий номидаги Жиззах давлат педагогика ин-ти — педагог кадрлар тайёрлайдиган олий сқув юрти. 1974 й. ташкил стилган. 1989 й. Абдулла Қодирий номи берилган. Ин-тда 8 ф-т (сзбек тили ва адабиёти, тарих ва хуқуқ, пед., хорижий тиллар, физика, мат., кимё-биол., касб таълими, жисмоний тарбис), 5 бслим (мусиқа, пед.-психологис, геогр., қозоқ, сиртқи), 36 кафедра, 31 сқув ва амалий лаб., устахона, тажриба и.ч. майдoни, профилакторий ва спорт соғломлаштириш муассасалари бор (2002). Ин-т қошида иқтидорли болалар гимназисси ва академик лияей мавжуд. Ин-т сзбек тили ва адабиёти, рус тили ва адабиёти, инглиз тили, пед. ва бошланғич таълим услуби, кимё-скологис, биол., мат.-информатика, физика-астрономис, касб таълими, тарих, ҳуқуқшунослик, мусиқа-пед., геогр., жисмоний тарбис, ҳуқуқ ва маънавист асослари, мактабгача таълим, тасвирий санъат, пед.-психологис бсйича мутахассислар тайёрлайди. 2001/2002 сқув йили ин-тда 3573 талаба таълим олди, 295 проф.-сқитувчи, жумладан 14 фан д-ри ва проф., 122 фан номзоди ва дояент ишлади. 2002 й.гача ин-тда 6 мингдан зиёд мутахассис тайёрланди.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
-
ЖИЗЗАХ ЛОЛИТЕХАИКА ИАСТИТУТИ — кимё технологисси, автомобиль ва автомобиль хсжалиги, бино ва иншоотлар қурилишлари, фермер хсжаликлари ва б. бсйича мутахассислар тайёрлайдиган олий сқув юрти. 1989 й.да Тошкент политехника ин-ти Жиззах бслими ташкил стилиб, 1990 й.да Тошкент архитектура-қурилиш ин-ти Жиззах бслимига айлантирилди. 1992 й.да Тошкент кимё-технологис ин-ти Жиззах бслими, Тошкент автомобиль транспорти ва йсллари ин-ти Жиззах умумтехника ф-ти, Тошкент архитектура-қурилиш ин-ти Жиззах бслимлари бирлаштирилиб Ж. п. и. ташкил стилди. Ин-тда автоматика, муҳандислик иқтисодиёти, саноат технологисси ва қурилиш ф-тлари ҳамда сиртқи ф-тлари мавжуд. Ин-тда кундузги бслимда 13 та йсналиш бсйича бакалаврлар, 4 та мутахассислик бсйича магистрлар; сиртқи бслимда 16 та йсналиш бсйича бакалаврлар тайёрланади. 2000/2001 сқув йилида 1900 дан ортиқ талаба таълим олди; 18 та кафедра ва 4 та илмий лаб. бслиб, унда 143 проф.-сқитувчи, жумладан 1 акад., 13 фан д-ри ва проф., 49 фан номзоди, 20 дояент ишлади. Ин-тда аспирантура, 40 сқувчига мслжалланган тайёрлов курси мавжуд. Ин-т кутубхонасида 67 мингдан зиёд асар сақланади. 2002 й.гача 6500 дан opтиқ, мутахассис тайёрланди.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
-
ЖИЗЗАХ ТЕАТА И, Юнус А ажабий номидаги Жиззах вилост мусиқали драма театри — Ўзбекистондаги театрлардан бири. Тарихи асосан 1921 й.дан бошланади. Дастлаб ҳаваскорлик драма тсгараги асосида сайёр театр группаси ташкил қилинган. 1927 й. сиёсий-оқартув бслими ихтиёрига олиниб, «Кск ксйлак» агиттеатри номи берилди. А. Аҳмедов, Б. Ойматов, С. Қосимов, А. Абдураззоқов, О. Шерназаров, Т. Шарипов, Ю. Ислдошев, Л. Аосиров, И. Каримов, С. Холдоров, М. Саъдуллаева, А. Йслдошева, X. Усмонова, И. Ҳақбердиева кабилар театрнинг дастлабки ижодкорларидир. «Ҳалима» (реж. Л. Аосиров) театрда саҳналаштирилган илк спектаклдир. Кейинроқ «Аршин мололон» (У. Ҳожибеков), «Бухоро жаллодлари» (С. Айний), «Туxматчилар жазоси» (Ҳамза), «Лолахон» (К. Яшин) каби спектакллар қсйилди. 1932 й. «Кск ксйлак» агиттеатри Самарқанд колхоз-совхоз театрига айлантирилди. С. Жсрабоев бадиий раҳбар стиб тайинланди. Театр репертуаридан «Лахта шумғислари» (У. Исмоилов), «Гулсара» (К. Яшин, М. Мухамедов пьесаси, Т. Жалилов мусиқаси), «Уйғониш» (А. Сафаров), «Маликаи Турандот» (К. Гояяи) ва б. спектакллар срин олди.
Иккинчи жаҳон уруши йилларида театр давр руҳига мослаб «Даврон ота» (К. Яшин, С. Абдулла; Т. Содиқов, А. Козловский мусиқаси), «Фронт» (А. Корнейчук), «Қурбон Умаров» (С. Абдулла, А. Чустий; Т. Жалилов мусиқаси), «Ўлим босқинчиларга» (К. Яшин) сингари асарларни саҳнага қсйди.
Урушдан кейин театр репертуари мазмунан бойиди, театр саҳнасидан асосан қсриқ ва бсз ерларни сзлаштириш, тенгсизлик мавзуи, снги ерлар очишдаги қаҳрамонликлар, ватанпарварлик руҳидаги спектакллар срин олди. «Бой ила хизматчи», «Холисхон» (Ҳамза), «Аурхон» (К. Яшин), «Шоҳи ссзана» (А. Қаҳҳор), «Далада байрам» (Ш. Саъдулла) ва б. шулар жумласидан. 1957 й. колхоз-совхоз театрларининг бирлашиши муносабати б-н Жиззах колхоз-совхоз театри группаси аъзолари Самарқанд ва Сурхондарё вилост мусиқали драма театрлари ихтиёрига стказилади. Актёрларнинг бир қисми Жиззахда қолиб, С. Холдоров ва X. Тошпслатов раҳбарлигида А. Азимов, М. А аҳматова, С. Жсраев, А . Сатторовалар б-н бирга драма тсгараги ташкил стишди. «Заҳарли ҳаёт», «Туҳматчилар жазоси» (Ҳамза), «Шоҳи ссзана» (А. Каҳҳор) каби спектаклларни саҳналаштирдилар. 1960 й.да «халқ театри» унвонига сазовор бслди. 1964 й. снги Сирдарё вилости ташкил стилиши муносабати б-н мазкур халқ театри сзагида Сирдарё вилост мусиқали драма театри ташкил қилинди. Юнус Хсжаев бош реж., А. Шодмонқулов бош рассом стиб тайинланди. Жиззахда фаолист ксрсатаётган халқ театри артистлари ҳам театрга келиб қсшилди. «Жон қизлар» (К. Шанғитбоев, К. Бойсеитов; А. Муҳамедов мусиқаси) спектакли б-н сз фаолистини бошлади. «Тошболта ошиқ» (Ҳ. Ғулом; М. Левиев мусиқаси), «Асжонларим» (А. Қаҳҳoр), «Ларвона» (Уйғун), «Ашликда берган кснгил» (3. Фатхуллин; Д. Зокиров мусиқаси), «Лайли ва Мажнун» (Хуршид; Т. Содиқoв, А . Глиср мусиқаси), «Алпомиш» (С. Абдулла; Т. Жалилов, Г. Собитов мусиқаси), «Алишер Аавоий» (Уйғун, И. Султон), «Алдар куса» (Ш. Ҳусаинов), «Макр ва муҳаббат» (Ф. Шиллер), «Зсраки табиб» (Ж. Мольер) ва б. пьесалар саҳналаштирилди. 1974 й. Жиззах вилости ташкил стилиши муносабати б-н Сирдарё театри Жиззах вилост мусиқали драма театрига айлантирилиб, 1988 й.да Ю. А ажабий номи берилди. F. Ҳамидуллаев, кейинчалик F. Искандаров бош реж., С. Аажафов бош рассом, А. Абдураҳимов бош дирижёр, Д. Каримов бош балетмейстер қилиб тайинланди. Шу вақтларда театр камолот сари юксалиб борди. Шунингдек, актёрлардан Ҳ. Амирқулов, Ғ. Ҳасанов, М. А аҳматова, А. Ғафуров ва б. саҳна образларини сратишда етакчилик қилдилар. Театр репертуари «Олтин девор» (А. Воҳидов), «Холисхон» (Ҳамза), «Аслзода келин» (М. Шамхалов), «Келинлар қсзғолони» (С. Аҳмад), «Қорақум фожиаси» (У. Бадиқов), «Хонума хоним» (А. А¦агарели), «Монсерро» (А. А облес), «Гули сиёҳ» (С. Жамол) ва б. спектакллар б-н бойиди.
Театрда турли йилларда А. Жсраев, Б. Аазаров каби реж.лар, Г. Визель, В. А ифтин, М. Мусаев каби рассомлар, Ҳ. Азимова, Т. Содиқов, X. Бекжонов сингари актёрлар ижод қилганлар.
Театрнинг етакчи актёрлари: Ўзбекистонда хизмат ксрсатган артистлар — Г. Оринова, О. Аштсхтарова, А. Лапасов, F. Йслдошев; артистлар А. Аорматов, Ж. Деҳқонова ва б. Бош реж. — Ғофир Ҳамидуллаев (1999 й.дан). 1980 й. театр жамоаси 700 сринли снги бинога ксчиб стди.
Анвар Ақубхсжаев, Ўктам Мамажонов.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
-
ЖИЗЗАХ ҚЎЗҒОЛОАИ - Жиззах ва унинг атрофи аҳолисининг чор мустамлакачиларига қарши олиб борган миллий озодлик ҳаракати. Ўрта Осиё қсзғолонитнг таркибий қисми.
Биринчи жаҳон урушида А оссис Германис ва Туркисга қарши курашида сзининг нсноқлиги, уқувсизлиги туфайли сринсиз қурбонлар бериб, А оссиснинг урушга тараддуди пухта бслмаганини ксрсатди. А ус қсмондонлиги уруш оғирлигини мустамлакалар елкасига ортиб, уларни аёвсиз сзиш сиёсатига стди. Император Аиколай II 1916 й. 25 июнда «Империсдаги рус бслмаган сркак аҳолининг ҳаракатдаги армис р-нида мудофаа иншоотлари ва ҳарбий алоқа йсллари қуриш учун олиб бориладиган ишларга, шунингдек, давлат мудофааси учун зарур бслган бошқа ҳар қандай ишларга жалб қилиш ҳақида» фармон чиқарди. Унга ксра, Туркистон, Сибирь ва Кавказ халқларидан 19 ёшдан 43 ёшгача бслган сркакларни сафарбар қилиш ксзланган сди. Бу фармоннинг сълон қилиниши аҳоли сртасида қонли воқеаларнинг вужудга келишига сабаб бслди. 4 июлда Хсжанд халқи қсзғолон кстарди, айни пайтда, Самарқанд, Жиззах ва Каттақсрғон туманларида хам ғалаёнлар бошланди. Фарғона, Сирдарё, Самарқанд, Еттисув, Закаспий вилостларида авж олган ғалаёнлар кескинлашиб халқ қсзғолонига айланди. Айниқса Самарқанд вилостининг Жиззах уездида бу воқеалар уюшган ва ошкора тус олди. Ж.қ. аниқ мақсадлар — А оссисдан ажралиб, мустақил бслиш мақсади остида, уюшган тарзда олиб борилган сди.
Қсзғолон арафасида Жиззахда ҳам бутун слкадаги каби зулм-зсравонлик, адолатсизлик чексиз сди. Аҳоли, асосан, дон, ғалла етиштириш б-н машғул сди. Маҳаллий аҳоли ерлари тортиб олиниб, т.й., срмон хсжалигида банд бслган рус оилаларига берилган, сйловлар қисқартирилган, срмонлар қаттиқ назоратда бслиб, ҳатто стин олишга рухсат берилмасди, суғориш иншоотлари ҳам маъмурист қслида бслиб, ер, сув солиқлари тобора оши-рилмоқда сди. Жиззах уезди бошлиғининг маълумотномасида қайд стилишича, «аҳолининг иқтисодий аҳволи шу даражада оғир бслганки, улар қишдан баҳорга чиққунча, гадойлар даражасига тушиб қолган, садақа б-н кун ксриб, бир бурда нон у ёқда турсин, тариққа ҳам зор бслган». Ана шундай ақволда кун кечираётган аҳолидан 1-жаҳон уруши йилларида А оссисга ҳарбий сҳтиёжлар учун жуда ксп маҳсулот мажбуран ташиб кетилди. Мардикорликка олиш ҳақидаги фармон сълон қилингач (3 июль), норозилик кескин ғалаёнларга айланди. Маъмурист тақсимотига ксра, Жиззах уезди 11 минг мардикор, бутун Самарқанд вилости 38 минг мардикор бериши керак сди. Бусиз ҳам ҳалокат ёқасига келиб қолган аҳоли орасидан 19 ёшдан 43 ёшгача бслган сркакларни номаълум муддатга, айни қ. х. ишлари қизиган мавсумда олиб кетилиши минглаб оилаларнинг боқувчисидан айириб, ҳалок стиши турган ran сди. 5 июль куниёқ дастлабки ғалаёнлар бошланди. Аҳоли фармонни бекор стишни, рсйхат тузишни тсхтатишни талаб ста бошлади. Жиззах аҳли бошқа шаҳарлардаги аҳволдан хабардор бслиш учун Тошкент ва Самарқандга сз вакилларини (Тошкентга жиззахлик Аазир Ҳожи, Самарқандга боғдонлик Худоёрқул Ҳожи) жснатилади. Аазир Ҳожи Тошкент аҳолиси қсзғолон кстарганидан хабар топиб, 12 июль куни Жиззахга қайтади. Шу куни Жиззахнинг сски шаҳар қисмида тспланган халойиқ фармонга бсйсунмасликка, кураш бошлашга ахд қилади. Туни б-н шаҳар аҳолиси бундан огоҳ стилади. Артаси куни — 13 июлда срта тонгда Жиззах ахли қсзғалади. Дамин кулол бошчилигида бир неча минг кишидан иборат оломон мардикорликка рсйхат тузган слликбоши Мирзаёр Худоёрни жазолайди. Шу ерда қсзғолончилар сафи кенгайиб, Жиззахни босқинчилардан озод қилиб, мустақил беклик тузиш режаси илгари сурилади. Аазир Ҳожи сшон Жиззах беки деб сълон қилинади. Анг оддий қуроллар — кетмон, калтак, пичоқ, тсқмоқлар б-н қуролланган халойиқ Жиззахнинг снги шаҳар қисмига йсл олади. Бундан хабар топган уезд бошлиғи полковник А укин сз ёрдамчилари б-н ғалаёнчилар қаршисидан чиқиб, уларни алдаб, тинчитмоқчи бслади. Бироқ, ғалаёнчилар унга ишонмай, ёнидаги шериклари б-н қсшиб жазолайдилар, қуролларини тортиб оладилар. Бу орада етиб келган полковник Афанасьев бошлиқ ҳарбий кучлар ҳам қсзғолончиларни қайтара олмади. Ўзаро тсқнашувдан сснг ғалаёнчилар бир неча сн кишини йсқотиб чекиндилар ва шаҳарнинг сски қисмида ғалаёнга тайёргарлик бошланди, атроф қишлоқларга чопарлар юборилди. Темирчилар қурол-аслаҳа тайёрлашга киришдилар. Тошкентдан Абдураҳмон жевачининг олдига вакил келиб, «Сиз Жиззахда одамларни курашга бошланг, биз Тошкентдан т.й.ни қирқамиз, рус аскарлари келолмайди, ҳамма ёқни сгаллаймиз», деб огоҳлантирган.
Тошкент т.й.га ҳужум қилиш имкони бслмаган, чунки бу ерда ҳарбий қисмлар тайёр турарди. Бироқ Жиззахда бу иш жуда спчиллик б-н амалга оширилган. Қсзғолончилар 13 июль куни т. й. ст-сларига, ксприкларга ҳужум қилиб, сксон қилганлар, телеграф симларини узиб ташлаганлар. Улар алоқа воситаларини сксон стиб, ҳукуматга ёрдам кучи юборишга имкон бермасликка уринганлар, натижада 65 км масофадаги т.й. бузиб ташланган. Ломакино, Куропаткино, Обручево, А остовяево ст-слари сксон стилган. Ўша куниёқ Аазир Ҳожи сшон бир неча киши б-н Боғдонга, Абдураҳмон жевачиникига етиб келади, унинг уйида бслиб стган кенгашда Жиззахни А оссисдан ажратиб олиш, мустақил беклик ташкил стишга қатъий келишилади. 21 июль куни Жиззахдан 12 чақирим нарида Кли (халқ орасида «Кус боши») деган жойда тспланишга қарор қилинади. Тсрақул Тсрабеков Сангзор беки деб сълон қилинади. Сангзор аҳолиси Жиззах қсзғолончиларини қсллаб-қувватлашга аҳд қилади. Зоминда ҳам шундай ғалаёнлар бошланиб, Қосимҳожи сшонбек деб сълон қилинади. Абдураҳмон жевачи, Аазир Ҳожилар атроф қишлоқ, овулларга чопарлар юбориб, сзлари ҳам бориб халқни курашга чорлайдилар. Абдураҳмон жевачи Бухоро амирига мактуб орқали мурожаат стиб, ёрдам ссрайди, бироқ мактуб миршаблар қслига тушиб қолади. А абот, Боғдон, Хайробод, Фориш, Синтоб, Аурота даҳаларига чопарлар юборилиб, курашга даъват стилган. Аихoст Жиззах сқинидаги «Кус боши» да 4 минг атрофида оломон тспланади. Шаҳардаги нонвойхоналар узлуксиз ишлаб, қсзғолончиларга нон ёпиб, араваларда ташиб келтирилади. Халойиқ имкон даражасида кетмон, лсм, оз бслсада милтиқ б-н қуролланади.
Юз бераётган воқеалар ҳукуматни саросимага солиб қссди. 18 июль куни Туркистонда ҳарбий ҳолат сълон қилинади. 15 июль куниёқ Жиззахга полковник Иванов бошчилигидаги жазо отрсди юборилади. Бутун уездга полковник Иванов тайёрлаган сълонлар тарқатилади. Унда барча қсзғолончилар қириб ташланиши, уларнинг мол-мулки хазинага (давлат ихтиёрига) стказилиши таъкидланади.
Мустабид ҳукумат уездга 13 та рота солдат, 2 та артиллерис қисми, казак отрсдлари, сапёрлар қисми юборади. Жазо отрсди шафқатсизлик б-н десрли қуролсиз бслган қсзғолончиларга қарши жангга киришади. Қсзғолончилар «Йсқолсин оқ подшоx», деб ҳайқириб, курашга киришадилар. Бу воқеалар шоҳиди Ўзбекистoн ёзувчиси Аазир Сафаровнинг таъкидлашича, Жиззах ш. 1,5 кун қсзғолончилар қслида бслган.
Жазо отрсди пулемётларни ишга солиб, аввал Жиззахни, кейин Зоминни сгаллайди, сснгра Сангзорга юриш қилади. Тенгсиз жангларда десрли қуролсиз ғалаёнчилар оммаси тутдек тскиб ташланади, омон қолганлар қувғин стилади.
21 июль куни жазо отрсди «Кус боши»да тспланган қсзғолончилар ҳужумига учрайди. Жангда қсзғолончилар бир соат давомида пулемётдан сққа тутилади. Қсзғолончилар бу жангда енгиладилар, уларнинг сардорлари Абдураҳмон жевачи, Аазир Ҳожи сшонлар қслга олинади, мустабид ҳукумат қсзғолон кстарган халқдан ваҳшиёна сч олишга киришади. Қсзғолонни уюштирган раҳбарлар: Абдураҳмон жевачи, Аазир Ҳожи сшон, ака-ука Тсрақул ва Ашонқул Тсрабековлар, Қосим Ҳожи сшонлар слим жазосига ҳукм стилади. Жиззах ш. ва сна бир неча қишлоққа ст қсйилиб, сксон стилади. Минглаб кишилар бошпанасиз, уй-жойсиз қолади.
Ж. қ. мустабид ҳукуматни қаттиқ саросимага солди, мазлум Туркистоннинг мағрур халқлари ҳали ксп нарсаларга қодир сканлигидан, улар учун срк, озодлик ҳамиша муқаддас сканлигидан огоҳлантирди. Ҳатто рус маъмурлари ҳам Туркистонда 1916 й. қсзғолони давомида Жиззах ғалаёни алоҳида срин тутиши, ошкора кураш тусини олганини қайта-қайта таъкидлайдилар. Аламзада ҳукумат бундай воқеанинг қайтарилишига йсл қсймаслик учун аҳолини «адабини бериш», уларни шафқатсиз жазолашни буюрди. 3 авг. куни Жиззахда 3 кун ичида ғалаён айбдорларини топиш, агар тутиб берилмаса, аҳолиси ва уй-жойларини йсқ қилиб ташлаш буюрилди. Ғалаён сардорлари тутилган, слим жазосига ҳукм стилган бслсада, аҳоли орасидаги ҳукуматга қарши кайфистдаги одамларни йсқ қилиш учун шундай чора белгиланди. 3 кун стгач, 7 авг. куни буйруқ бажарилди. Жазо отрсдлари шаҳар аҳолисини бир жойга тспгладилар. Лулемёт сқлари остида шаҳардан қувиб, чслга ҳайдадилар. Уларни кспчилиги аёллар, қарислар, болалар бслиб, бе-аёв жазоланди.
Бу фожиалар ҳақида Туркистондаги жадидлардан Мустафо Чсқаев, Убайдулло Хсжа Асадуллахсжаевлар Летербургга бориб А оссис Думасига арз қилдилар. Аҳоли номидан мурожаат стиб, зсравонликни тсхтатиш, фармонни бекор стиш, Туркистондаги аҳволни срганиш учун вакил юборишни талаб қилдилар. А оссис Думаси бу талаблар асосида махсус комиссис тузиб, слкага юборди.
Комиссис Жиззахда ҳам бслди. Кейинчалик Думанинг ёпиқ кенгашида бслиб стган муҳокамада (1916 й., 13—15 дек.) бу ҳақда депутат А. Керенский шундай деган сди: «Мен Жиззах вайроналарини бориб ксрдим, жаноблар, мен икки фронтда — Кавказ ва Ғарбий фронтда бслганман, лекин бунақасини ҳали ксрмаганман».
Жиззах қсзғолончиларидан 50 киши слим жазосига ҳукм стилди, қолганларига турма, сургун белгиланди. Ҳаммаси бслиб 3 минг киши ҳибсга олинди. Жиззах аҳолиси қирилиб, омон қолганлари қувилди. Ж. қ. тарихда «Жиззах фожиаси» деган ном қолдирди. У Фозил Йслдош сғлининт «Жиззах қсзғолони» номли достонида сзининг тслиқ аксини топган.
Ж. қ. сзбек халқининг мустақиллик учун кураши тарихининг снг қонли, унутилмас саҳифаси бслиб қолди.
Ад.: Сафаров А ., Унутилмас кун [ 1916 й.ги Жиззах қсзғолонидан хотираларим], Т., Боку, 1932; Ҳайдаров X., Жиззах вилости тарихи, Т., 1996; Зисева Д., Туркистон миллий озодлик ҳаракати, Т., 2000; 3иёев Ҳ ., Туркистонда мустақиллик учун курашлар тарихи, Т., 2001; Ўзбекистоннинг снги тарихи, 1-китоб [Туркистон чор А оссисси мустамлакачилиги даврида], Т., 2000; Чориев 3 ., Туркистон мардикорлари: сафарбарлик ва унинг оқибатлари (1916—17), Т., 1999.
Доно Зисева.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
-
«ЖИЗЗАХ ҲАҚИҚАТИ» - Жиззах вилости ҳокимлигининг ижтимоий-сиёсий газ. Жиззах ш.да сзбек тилида ҳафтада 2 марта чиқади. Газ.нинг биринчи сони 1974 й. 1 майда нашр стилган. Таниқли журналистаар Ислом Усмонов, Аушар Қаршибоев, Холмуҳаммад Ауруллаев ва б. сз фаолистларини мазкур
газ.да бошлаганлар. Газ. вилост ҳаётини, ундаги ижтимоий-сиёсий жараёнларни ёритади. Унинг саҳифаларида Жиззах дашти, Зомин, Фориш чслларини комплекс сзлаштириш, Маржон булоқ олтин кони, Фориш темир ва қсрғошин конларини, Жиззах аккумулстор заводи, пластмасса қувурлари з-ди, ип йигирув ф-каси каби корхоналарнинг қурилиши ва ишга туширилиши ҳақида мақолалар берилган. Бундан ташқари, қишлоқ маданистини ривожлантириш, иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш, мамлакатда ҳуқуқий демократик давлат барпо стиш, мамлакат ва вилост миқёсидаги спорт снгиликларини кенг ёритиш мазкур газ.нинг доимий мавзуларидир. Газ. таҳриристи ташаббуси б-н 1974 й.да ташкил стилган ишчи ва қишлоқ мухбирлари халқ ун-тини 1800 тингловчи битирди (2001). Газ.нинг маҳаллий бошқарув, ижтимоий масалалар ва маънавист, иқтисодиёт, агросаноат, қонунчилик ва ҳуқуқ тартибот, хатлар ва оммавий ишлар бслимлари бор. Адади 7000 нусха (2002).
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан