* * *
Xolidning hujumi tufayli jang maydonidagi vaziyat musulmonlar zarariga o‘zgarganidan so‘ng kayfiyati ancha ko‘tarilgan Hind qarshisida Vahshiyni ko‘rib seskanib ketdi. Hamma joyi qonga belangan Vahshiy unga yakinlashib, qo‘lidagi jigarni bo‘yi barobar ko‘tardi va:
—   Mana, sen xohlagan sovg‘a, ey Hind! — dedi.
—   Kimning jigari bu?
—   Hamza ibn Abdulmuttalibniki!..
Bu gapni eshitgan Hind devonalarcha u yoqdanbu yoqqa chopib: «Qasdimni oldim... Qasdimni oldim!» deya baqira boshladi.
Keyin jigarni Vahshiyning qo‘lidan oldi va tepalik tomonga yo‘naldi. Baland bir nuqtaga chiqqach, jigarni havoga ko‘tarib, baqirishga tushdi:
— O’chimni oldim. Mana, Hamzaning jigari! Rahmat senga, ey Vahshiy! Toki tirik ekanman, hatto qabrimda suyaklarim chirigunga qadar sendan minnatdor bo‘laman, katta rahmat, tashakkur senga, ey Vahshiy!
Shu tobda ayoldan (insondan) ko‘ra ko‘iroq vahshiy bir sirtlonga o‘xshagan Hind jigarni og‘ziga olib kelib, hirs bilan tishladi. Uzib olgan iarchani chaynay boshladi. Lekin yuta olmadi, nafrat bilan tupurib tashladi.
Nihoyat, tepalikdan pastga tushib, Vahshiyga yaqinlashdi va ustidagi bor qimmatbaho taqinchoqlarini unga berdi.
— Makkaga kaytganimizda, seni alohida xursand qilaman. Endi meni Hamza yotgan joyga boshlab bor, —dedi.
Jang maydoni bo‘ylab yurib ketishdi. Haligina Makka yo‘lini tutib qocha boshlagan mushriklar qaytadan ustunlikni qo‘lga kiritgan edilar. Shu boisdan ham ikkisi qo‘rqmay ildam borardi.
Yetib kelishganida, Hamza hamon yerda cho‘zilib yotarDi. Hind zaharxanda bilan iljayib bir necha daqiqa jasadni tomosha kilib turdi. Hozir nazarida o‘g‘li Hanzala, otasi Utba, birodari Valid va amakisi Shayba Qo‘l ushlashib huzuriga kelganday edi. Qahramon Hamza... Janglarda ajal shamolidek esib, raqiblarga qiron keltiradigan mardi maydon Hamza endi oyoqlarining ostida yotardi. Uning qorni yorilib, ichakchavoqlari otilib chiqqan, vujudidan hamon qon sizar edi.
— Bu ham senga kamlik qiladi, ey Hamza! Seni burdalab tashlamasam, ichimdagi qasos alangasi so‘nmay qolaveradi, — deb baqirdi Hind. Keyin Vahshiyga yuzlanib: — Menga pichog‘ingni ber! — dedi.
Vahshiy uning niyatidan xabarsiz, pichoqni uzatdi. Hind jasad ustiga cho‘kka tushib, uning burni va kuloqlarini kesib oldi. Ikki odim yurgach, yana ortiga kaytib, jasadning jinsiy a’zosini kesdi. Shu tariqa Hamzaning vujudidan to‘rt parchani kesib oldi.
Xotinlar yoniga qaytib kelgach esa, ularga qo‘lidagilarni ko‘rsatib:
— Otamning o‘chini oldim! — deya devonalarcha baqira boshladi. Keyin hammaning ko‘z o‘ngida yerga o‘tirib o‘sha parchalarni pichoq bilan maydalab to‘g‘rashga tushdi. Ip olib ularni ipga tizdi. Bo‘yniga munchoq, ikki qo‘liga ikkita bilakuzuk, oyoqlariga esa halhal qilib taqib oldi.
Uning bu harakati xotinlarga ma’kul tushib, ular ham qo‘llariga pichoq olib jang maydoniga tarqalib ketishdi. Endi ular ham uchragan shahidning quloqburunlarini va jinsiy a’zolarini kesishadi, o‘zlariga bilakuzuk va halhal yasab olishadi.

* * *
Sa’d ibn Abu Vaqqos bilan tog‘ning xilvat bir go‘shasida samimiy duo qilgan Abdulloh ibn Jahsh o‘sha kuni hali oqshom tushmasidan shahidlik sharbatini ichishni va Rabbining huzuriga borishni sabrsizlik bilan kutar edi. Vaqtivaqti bilan dimog‘iga nafis bir hid urilib, jannat nasimini tuygandek huzur qilardi. Qilich ko‘tarib o‘ngu so‘liga hujum qilar ekan, o‘lmasidan burun bitta bo‘lsa ham mushrikni yer tishlatishni xohlardi. To‘satdan oldidan chiqqan bir jasadni ko‘rib, seskanib ketdi. U tog‘asi Hamzaning jasadi edi. Abdullohning ko‘zlariga qon to‘ldi. Endi tog‘asi uchun qasos olishni niyat kildi. Shu payt o‘zi tomon kelayotgan Abul Hakam ibn Axnasga ko‘zi tushdi. Qilichini ko‘tarib unga peshvoz chiqdi. Yakkama-yakka olishuv Abul Hakamning g‘alabasi bilan tugadi. Abdulloh yarador bo‘lib yerga yiqildi. Uni chalajon holatda tashlab ketishni o‘ziga ep ko‘rmagan Abul Hakam raqibining vujudiga ketma-ket qilich soldi. Badani ilmateshik bo‘lib ketgan Abdulloh jon taslim qildi. Uning o‘lganiga ishonch hosil qilgan Abul Hakam achchiq bir istehzo bilan uzoq qarab turdi. Rosa humordan chiqqanidan so‘nggina uzoqlashdi.
Bir ozdan keyin esa, Quraysh xotinlari kelib, ertalab Abdulloh qilgan duoning qolgan qismini ro‘yobga chikarish uchun uning burni va quloqlarini kesa boshlashdi.

NIZO

Mushriklar urushga tezroq nuqta qo‘yish uchun Rasulullohga (s.a.v.) hujum qilishga kelishib olishdi. Butun kuchlarini to‘plab, u zotga qarab yo‘nalishdi. Shu tobda nimalar bo‘layotganini bilmay qolgan musulmonlar bir-birlari bilan urushib keta boshlashdi. Usayd ibn Hubayrni ansorlar yaralab qo‘yishdi. Uni yarador qilgan ansorni esa boshqa bir musulmon ustmaust ikki marta qilichladi. Huzayfa musulmonlar qilichlayotgan odamni ko‘rib:
— U mening otamku, tegmanglar unga! — deb hayqirdi.
Ammo kech bo‘lgan edi. Mo‘ysafid ota qilichlar zarbiga dosh berolmay, yerga quladi. Huzayfa:
— Nima qilib qo‘ydingiz?! Otamni o‘ldirdingiz! Ollohning o‘zi kechirsin! — deya oldi, xolos.
Ba’zi musulmonlar qo‘shindan ajralib, tog‘ tomonga keta boshlashgan, «Yonimga keling! Yonimga keling!» deya chorlayotgan Rasuli akramning so‘zlarini hech kim eshitmas edi. Ketganlar ichida Rasulullohning kuyovlari Usmon ibn Affon ham bor edi. Ular shu ketishganicha, jang tugab, oradan uch kun o‘tganidan keyin Madinaga kirib kelishdi.

XOSIYATSIZ QASAMYOD

Mushriklardan to‘rt kishi — Sa’d ibn Abu Vaqqosning inisi Utba, Rasululloh (s.a.v.) «seni o‘ldiraman» deb aytgan Ubay ibn Xalaf, Abdulloh ibn Kamia va Abdulloh ibn Shihob bir joyga yig‘ilib, maslahat qilishdi.
— To‘ppato‘g‘ri Muhammadga xujum qilsak nima deysizlar?
— Nima ham derdik, axir asl maqsadimiz shuku.
— Unday bo‘lsa, uni o‘ldirish yoki shu yo‘lda halok bo‘lishga qasamyod qilaylik.
To‘rtta qo‘l bir-birini siqdi. Ma’lum va noma’lum barcha tangrilar nomiga qasam ichildi. Keyin «Muhammad yashasa, mening yashamaganim bo‘lsin!» deya o‘rinlaridan turib, hujumga o‘tishdi.
Ibn Kamia Rasulullohning (s.a.v.) yonlarida tug‘ ko‘tarib turgan Mus’abga qilich soldi. Bir qo‘li uzilib tushgan Mus’ab ikkinchi qo‘li bilan tug‘ni ko‘tarib oldi. Keyingi zarbadan ikkinchi qo‘li ham uzilib tushdi. Uchinchi zarba uni yerga yiqitdi.
Mus’abni shahid etgan Ibn Kamia orqasiga qayrilib, bor kuchi bilan: «Muhammadni o‘ldirdim!» deb ba sh qira boshladi. Bu ovoz har ikki tomondagilarga ham qattiq ta’sir qildi. Shusiz ham tarqala boshlagan mu 1 sulmonlar o‘zlarini yo‘qotib qo‘yishdi. Qo‘llari qilich tutmaydigan holga keldi. «Payg‘ambar o‘lgan bo‘lsa, yashashning nima ma’nosi bor?» deya oxirgi nafasgacha jang kilib, darhol shahid bo‘lishni va Rasulullohga (s.a.v.) yetishishni o‘ylaganlar bo‘ldi. Ular Hazrati Umar bilan ukasi Zayd ibn Xattob, Ali ibn Abu Tolib kabi mujohidlar edilar.
Ba’zi musulmonlar «Payg‘ambarimiz o‘ldirilgan bo‘lsa, bu ishga nuqta qo‘yilibdi. Endi urushishdan nima foyda?» deb jang maydonini tashlab ketishdi. «Rasululloh vafot etgan bo‘lsa, uni payg‘ambar qilib yuborgan Olloh o‘lmaydi, u boqiydir. Bu da’vodan qaytish yo‘q!» deya muqaddas yo‘ldan voz kechmaganlar ham bo‘ldi. Hazrati Abu Bakrning tutingan ukasi Horija ibn Zayd, Sa’d ibn Robi’ kabi musulmonlar shular jumlasidan edi.

JANGDA QATNASHGAN BIRDAN-BIR AYOL

Nasiba eri Zayd ibn Osim va ikki o‘g‘li bilan birga jangga keldi. U yaradorlarning jarohatini bog‘lash uchun matolar olib kelib, hamshiralik qilayotgan edi. Ammo musulmonlar tang ahvolda qolganidan keyin u ham qo‘liga qilich olib, dushmanga qarshi savasha ketdi. Ular oila a’zolari bilan Rasulullohning (s.a.v.) atroflarida qalqon bo‘lib, mushriklarning hujumini qaytarishardi.
Ug‘li Umoraning yarador bo‘lganini ko‘rgan Nasiba yugurib kelib, yarasini bog‘ladi va:
— Tur, o‘g‘lim, dushmanga qarshi jang qil! — dedi.
Buni ko‘rib Rasuli akram:
— Har kimning ham qo‘lidan kelavermaydigan sabrmatonat ko‘rsatding, ey Ummu Umora! — deya unga tahsin aytdilar.
Bir payt Ummu Umora Hazrati Payg‘ambarning:
— O’g‘lingni yaralagan odam ana, — deganlarini eshitdi.
Darhol o‘sha odamga tashlandi. Birinchi zarbadayoq uni oyog‘idan yaralab yerga yiqitdi. U o‘rnidan turib qochmoqchi bo‘lganida, bir necha qayta qilich solib, o‘ldirdi.
Mus’abni shahid etgan ibn Kamia yana hujumga o‘tgan edi. Bu gal u Nasibaga duch keldi. Nasiba qilichini ko‘tarib hamla qildi. Qilich nishonga tegmadi. Ibn Kamia hamla qildi. Nasiba bo‘ynidan yaralandi.
Rasululloh (s.a.v.) Umoraga qarab:
— Onangning yarasini bog‘la! — dedilar.
Yara bog‘landi. Ko‘p qon yo‘qotganiga karamay, Nasiba yana jangga kirib, Rasulullohga (s.a.v.) hujum qilganlarning hamlasini qaytara boshladi.
Bir rivoyatda Payg‘ambarimizning «Uhud kuni qay tomonga qaramay, Ummu Umoraning jang qilayotganini ko‘rar edim», deganlari naql etiladi.
Ushanda Ummu Umora Janobi Payg‘ambarimizga o‘z orzuyini bunday bayon etgan edi:
— Ey Ollohning rasuli, jannatda sizga qo‘shni bo‘lishimni so‘rab Ollohga iltijo qiling.
Jang qizib turgan bir paytda Olloh yaratgan eng muborak qo‘llar samoga ochilib, Anbiyolar Sultonining tilidan: «Ollohim, ularni jannatda menga hamrox qil!» degan niyozi Robbul Olaminga izhor etildi.

* * *
Abul Hakam ibn Axnas o‘zida yo‘q shod edi. Abdulloh ibn Jahsh va yana bir musulmonni shahid etib, o‘ziga ishonchi tag‘in ham ortdi. Endi Zakvon ibn Qaysga duch keldi. «Sen qutulsang, men qutulmay qolay», deb darhol unga tashlandi. Bir ozdan keyin Abul Hakamning lablarida sovuq iljayishning izlari ko‘rindi. Chunki uchinchi qurboni bo‘lgan Zakvon oyog‘ining ostida qonga belanib yotar edi. U jasaddan qilichini sug‘urib olar ekan, o‘zicha maqtandi:
— Abul Hakamga qarshi chiqqan kishining oqibati shunday bo‘ladi... Qaniydi buni bilsang!
Qilichini artmoqchi bo‘ldi, fikridan qaytdi, qon tomib turgan qilich yana ham yaxshi ko‘rinadi, deb o‘yladi.
Shu tobda: «Mana senga Abu Tolibning o‘g‘lidan!» degan ovozni eshitib, orkasiga o‘girildi. Haqiqatan ham Hazrati Ali u tomonga otilib kelayotgan edi.
Qilichlar xavoda bir-biriga to‘knashdi. U butun kuchini qo‘llariga to‘plab, bir necha marta qilich soldi. Foydasi bo‘lmadi. Hazrati Ali:
— Urush mana bunday bo‘ladi, ey Abul Hakam, — deya qilich solgan edi, uning bir sonini kesib ketdi.
Uxud tog‘lariga urilib parchalangan achchik faryodga hech kim ahamiyat bermadi. Chunki to‘rt taraf bunday faryodlarga to‘lgan, zarbalar bir tomonning kayfiyatini ko‘tarsa, boshqa tomonning jon achchig‘ida oxvoh chekishiga sabab bo‘layotgan edi.
Abdulloh ibn Jahshning vujudini parchaparcha qilganida vaxshiy bir lazzat tuygan Abul Hakam endi vujudini yaralagan qilich zarbidan o‘zi jon xolatda tipirchilar edi.
Hazrati Ali Abul Hakamning boshini tanasidan judo qilib, shu tariqa yaqinlari uchun qasos olgan bo‘ldi.

* * *
Safvon ibn Umayya urushning oxirlaridan mamnunlik sezarkan, Badrda otasini o‘ldirganlarni axtarib u yokdanbu skqa yurar, qasos o‘tida yonayotgan qalbiga taskin izlar edi. Xuddi bir oz avval ko‘shinning old saflarida shataloq otib qochganlardan biri u emasday. Endi u ishning juda oson va xavfsiz yo‘lini topganday bo‘ldi. Jangga unchalik ham kirishib ketmasdan, chekkachekkada aylanar va yarador, urushga yaroqsiz yotgan musulmonlarni ko‘rgan joyida bitta-bitta o‘ldirar edi. Bir payt u yerda tipirchilab yotgan yaradorga duch keldi. Bu odam ansorning ulug‘laridan biri Xorija ibn Zayd edi. Safvon uni ko‘rishi bilan sakrab otidan tushdi va qilichini yalang‘ochlab, o‘zini qaxramonlarcha xis etib, havoda birikki o‘ynatdida, zarb bilan tushirdi. Xorija oxirgi marta bir kimirlab, jon berdi.
Xorija salgina oldin: «Janobi Rasululloh o‘lgan bo‘lsalar, u zotni Payg‘ambar qilib yuborgan Olloh bokiydir, o‘lmaydi!» deya jangga otilganlardan va ansor orasida Hazrati Abu Bakrga birodar tutingan inson edi.
Bir oz o‘tgach, Safvon yerda cho‘zilib yotgan yana bir yaradorning xayotiga nuqta ko‘ydi. Keyin esa, qo‘lidan ish kelishiga va o‘zi bir nima olishi mumkinligiga ishonch xosil etgandek, shaxd bilan jang maydoniga yurdi.

* * *
Tushkunlikka tushib, majolsiz qilich solayotgan musulmonlar: «Kelinglar, Janobi Payg‘ambarimiz bu yerdalar, tiriklar!» degan nidoni eshitib, jonlanib ketishdi. Bu ovoz Ka’b ibn Malikniki edi. Ovoz kelgan tomonga shoshib yura boshlashdi. Rasululloh (s.a.v.) atroflarida to‘planib, jonli bir xalqa hosil qilishdi.
Shu paytgacha Rasuli akramdan bir nafas ham ajralmay jang qilgan kishilardan ba’zilari dushman o‘kiga o‘zlarini qalqon qilib shaxid bo‘lishgan, boshqalari esa, atroflarida hamon parvonadek aylanib, yov hujumini qaytarishar edi. Zayd ibn Osim, xotini Nasiba, ikki o‘g‘li Hubayb va Umora shular jumlasidan edilar. Abu Talha esa, Rasulullohning (s.a.v.) oldilariga o‘tib, yirik jussasini qalqon etib, bu tarafga otilgan nayzalarni bir-bir qaytarib kolardi. Rasululloh (s.a.v.) o‘zlariga oti.tgan o‘k va nayzalarni ko‘rish uchun boshlarini ko‘targanlarida, u:
— Ey Ollohning payg‘ambari, jonim sizga fido bo‘lsin, boshingizni ko‘tarmang, o‘q tegishi mumkin, — deb xavotirini izhor qilardi.
Sultoni anbiyo yonlariga keltirilgan o‘k to‘rvalarini Abu Talhaning oldiga bo‘shatishga buyurardilar.
Sa’d ibn Abu Vakqos ham Rasuli akramning yonlarida turib, dushmanga o‘q otardi. Rasululloh (s.a.v.) unga o‘q uzataturib: «Ot, ey Sa’d, otaonam senga fido bo‘lsin», der edilar. Rasululloh (s.a.v.) umrlari davomida boshqa hech bir kishiga bunday demaganlar.
Sahl ibn Hunayf moxir o‘qotar edi. Abu Talha va Sa’d bilan birga u ham har tomondan och bo‘rilarday tashlangan dushman xujumini katta fidokorlik bilan kaytarib turdi. Rasulullohga qo‘riqchilik qilayotganlardan yana biri — Ziyoda ibn Horis og‘ir yaralanib yerga yiqildi. Hazrati Payg‘ambar uni yonlariga keltirishni buyurdilar. Ziyodani olib kelishdi. Rasululloh (s.a.v.) uning boshini tizzalariga oldilar. Oxirgi nafasida Ziyoda Olloh taolo yaratgan eng muborak yuzga ko‘zlarini tikib turardi. U koinot yaratilganidan beri hech kimga nasib etmagan bir saodatga erishgan, olamlarga raxmat sifatida yuborilgan Sultoni anbiyoning xushbo‘y quchoqlarida sarxush holatda yotar, ko‘zlarining tubtubiga bokar, unda til bilan ta’riflash mushkul bo‘lgan olamlarni ko‘rar edi.
Hazrati Yusufni (a.s.) ko‘rgan xotinlar barmoqlarini kesib olganlarini bilmay kolishgan edi. Hazrati Yusufning ham, boshqa barcha payg‘ambarlarning ham sultoni bo‘lgan Rasuli akramning chehralariga mahliyo Ziyoda u zotning quchoqlarida jon taslim etsa, ne baxt! Ziyoda jaroxatidagi og‘riqni butkul unutgan va Faxri koinotning go‘zal yuzlariga tikilib, tomosha qilayotgan edi. Hatto bu orada yetib kelgan o‘lim farishtasi hamirdan qil sug‘urganday jonini tanasidan sug‘urib olganini ham sezmay qoldi.
Shu tarzdagi go‘zal o‘lim bilan tarixda nom qoldirgan bu muhtaram inson Rasuli akramga bitmastuganmas sevgi bilan bog‘langani shubhasizdir. Ehtimol, u yashirin tabiatli bir kishi bo‘lib, shu damgacha ochilmagan bir sandiq kabi krlgan va Nabiylar Sultoniga nisbatan sevgisini tilga chiqara olmagandir?! Ammo kalblardagi eng yashirin tuyg‘ularni ham juda yaxshi bilguvchi Haq taolo uni oxirgi nafasda bo‘lsa ham sevgan kishisiga qovushish saodatiga erishtirdi va achchiq o‘lim sharobini ta’rifsiz bir totlilikka aylantirib takdim etdi. Jang qizib, o‘lim tahlika solib turgan bir iaytda Rasulullohning bunday yo‘l tutishlari, albatta, sababsiz emasdi. Rasululloh (s.a.v.) bu ishni, shubhasiz, Haq taolodan kelgan bir ilhom bilan qilgan edilar. O’zlarini olamlarga rahmat qilib yuborgan Parvardigorning izmi bilan Ziyodaning qalbini bu rahmatdan to‘ldirar ekanlar, Ziyoda o‘layotgan odamday emas, balki asrlar bo‘yi suvsiz qolgan tashna inson kabi bu raxmatni qonibqonib ichar edi.
Ollohim! Ularga ehtiromda bo‘lgan bandalaringga ham bunday saodatni nasib etishga Sen, albatta, qodirsan! Rahmatingdan umidvor bo‘lib, duoga qo‘l ochganlar, qo‘llari bo‘sh qaytmasligiga ishonch ila Sening bu ehsoningni istaydilar. Ziyodaga ham, uni oxirat safariga kuzatib qolgan muborak zotlarga ham adadsiz va cheksiz salomlar bo‘lsin...

* * *
Mushriklarning hujumi tinay demasdi. Rasululloh janobimizni o‘ldirishga yoki bu yo‘lda o‘zi o‘ligaga qasam ichgan Utba ibn Abu Vaqqos otgan tosh u zotning yuzlariga, Abdulloh ibn Shihob otgan tosh esa, peshonalariga tekkan edi. Orqasidan kelib Mus’abni shahid etgan ibn Kamia Rasulullohga qilich soldi. Qilich Hazrati Payg‘ambarning ustlaridagi zirhdan o‘tmagan bo‘lsada, uning zarbidan muvozantlarini yo‘qotib, chuqurlikka yiqilib tushdilar.
Ibn Kamia o‘zicha g‘oyat sharafli ishni do‘ndirgan edi. Bu yerdan uzoqlasharkan, ortidan Rasululloh (s.a.v.) «Olloh seni zalil va iarishon etsin», deb qo‘ydilar. Qilich zarbidan Rasulullohning dubulg‘alari ezilib ikki halqasi yonoqlariga botgan edi. Sheriklari u zotni qo‘llaridan tortib chuqurdan chiqarishdi. Yuzlaridan qon okarkan, Hazrati Rasul: «O’z Payg‘ambarining yuzini qonga bo‘yagan bu qavm qanday najot topsin?» deya ularning abadiy saodatdan mahrum qolishayotganidan afsuslarini bildirdilar. Keyin u muborak dudoqlardan ushbu niyoz samoga yuksaldi: «Ollohim, qavmimni o‘zing hidoyat qil, nima qilayotganini ular o‘zlari ham bilmaydi».
Jangning eng shiddatli nuqtasi Rasulullohning atroflarida davom etardi. Mushriklar to‘xtovsiz hujumga o‘tar, musulmonlar esa ko‘ksilarini qalqon qilib matonat ko‘rsatishar edi.
Talha ibn Ubaydulloh Rasulullohga qilingan bir hamlani qo‘li bilan qaytarib, Janobimizni qutqarib qoldi. Bu zarbadan keyin uning qo‘li bir umrga harakat qilmaydigan bo‘ldi. Faqat bitta barmog‘inipsha qimirlata olardi.
Ammo, afsuski, oradan o‘ttiz uch yil o‘tib, Hazrati Ali xalifa bo‘lganida, bay’atga birinchi bo‘lib qo‘l uzatgan Talhaning majruh qo‘llariga ishoratan ba’zi kishilar bu bay’atni xosiyatsizlikka yo‘ydi. O’shanda hech kim chiqib: «Nimalar deyapsizlar? Talhaning qo‘li o‘g‘rilikda yoki g‘ayri mashru’ biron ishda emas, balki Ollohning rasulini qutqarishda yaralangan. Bu jaroxat moldunyo bilan sotib olib bo‘lmaydigan bir sharaf nishonasidir», demadi.

* * *
Do‘stlarining birinketin halok bo‘layotgani Rasulullohni (s.a.v.) g‘amga botirdi. Mutlaq g‘alabaga erishilayotgan bir paytda amrga bo‘ysunmagan bir guruhning itoatsizligi va ochko‘zligi bunday holga sabab bo‘lgan edi. Bu mag‘lubiyatning uvoli «Jasadlarimiz ustida kushlarning qo‘nganini ko‘rsangiz ham, men amr qilmaguncha joyingizni tark etmang!» degan buyruqni bajarmay, joylarini tashlab ketgan o‘qchilarning bo‘ynida edi. Rasululloh (s.a.v.) ushbu qayg‘uli voqeaga: «Birodarlarimizning bu ishi insofdan bo‘lmadi», deyish bilan munosabatlarini bildirdilar.
Rasululloh (s.a.v.) tog‘ning chiqish noqulay bo‘lgan joyiga chekinish fikrida edilar. Shunday kdlishsa, mudofaa oson bo‘lardi. Shu maqsadda o‘sha tomonga yura boshlaganlari asnosida: «Ubayy ibn Xalafning hujumidan xavotirdaman. Kim uni ko‘rsa, menga xabar qilsin», deb ulgurmaslaridan qayyokdandir Ubayy ibn Xalaf paydo bo‘ldi va: «Muhammadni menga ko‘rsatinglar, u bilan hisobkitobim bor», deb qoldi. Yo‘lini to‘smoqchi bo‘lganlarga Rasululloh (s.a.v.): «Qo‘yinglar, kelaversin», dedilar.
Ubayy otini jilovlab:
— Ey Muhammad, sen najot topsang, men topmaganim bo‘lsin, — deya tashlandi.
Rasululloh (s.a.v.) yonlarida turgan Xoris ibn Simnaning nayzasini olib, unga peshvoz chiqdilar. Ammo Ubayy qochishni afzal ko‘rdi. Rasululloh (s.a.v.) otgan nayza uning bo‘yniga tegib, yaralandi. Ubayy qorni tars yorilgandek bir alfozda:
— Muhammad meni o‘ldirdi! Muhammad meni o‘ldirdi!.. — deya faryod solib, qocha boshladi.
Uni bu holda ko‘rgan sheriklari masxara qilishga tushishdi:
—   Qo‘yinglar, bakiraversin, axir uning yarasi juda og‘ir! Hech bo‘lmasa, kuchi yetganicha bo‘kirib olsin.
—   Vahvah, Ubayy, onang seni shu holga tushsin deb tuqqanmidi?
—   Boshqa kishi bo‘lganida bunday jarohat bilan yarim soat ham yashay olmasdi! Sen haqiqiy erkaksan, ey Ubayy...
Ustida shuncha mazaxkulgi bo‘lishiga qaramay, Ubayyning talvasasi arimagan edi. Bittasi unga tanbex berdi:
— Yosh bolaga o‘xshaysana, senga yarashmaydi bu kiliq. Bo‘yningdagi yara kichkina bir chizikdan boshqa narsa emasku!
Ubayy e’tiroz bildirdi:
— Sen nimani bilarding, Muhammad Makkadaligida «Seni o‘ldiraman!» deb aytgan edi. U hech qachon yolg‘on gapirmagan. Men bu yaradan qutula olmayman, o‘laman, dedi.
Ubayy rost so‘zlayotgan edi. O’limga olib kelishiga hech kimning aqli bovar qilmaydigan kichginagina yara uni jisman ham, ma’nan ham parishon etdi. Haqiqatdan ham u xalos topishi mumkin bo‘lmagan bir baloga uchragan edi. Uni masxara qilganlar ko‘p o‘tmay bu haqiqatga iqror bo‘lishdi.