221 yil.* Farg‘onaliklar yangi yilni kutishga hozirlik ko‘rmoqda. Hamma uy ko‘tarish, yasatish, hovli tozalash, supurish-sidirish bilan ovora. Ular o‘z tomlari tepasiga tug‘ osib, darvozalar ustiga guldastalar tikishmoqda. Bu ishlardan qutulganlar esa o‘zlariga va bola-chaqalariga ki¬yim-kechak, olti kunlik bayramga yetarli qand-qurs, holva, tansiq yemish xarid etish uchun gala-gala bo‘lib bozorga yo‘l olishardi.
   Qaysi hovliga kirmang, hammasida ayollar o‘choq va tandirlarga o‘t qalab, xonaki taom va anvoyi shirinliklar tayyorlash taraddudida. Ular yuvinish uchun suv isitishadi. Uy xodimlari esa xojalarining kichkintoylarini yasantirishadi, ovqat pishirishga yordamlashadi, bayramga atab yopiladigan nonlarning xamirini qorishadi.
   Yangi yilning bug‘doyi barakali bo‘lsin degan umidda yangi bug‘doy unidan non yopib, bayram kuni bo‘lishib yeyish taomil bo‘lib qolgan. Bayram kunlari ular yangi aqchalarni ishlatishar, kumush idishlarda bir-birlariga yangi don, tuxum va yangi meva tuhfa etishardi. Bozor rastalari o‘sha kunlarda ertadan-kechgacha ochiq, erkaklar va yosh-yalanglar bilan liq to‘la bo‘ladi. Kishilar bozordan xarid qilgan sovg‘a-salomlarini savatga solgan, tugunchak qilib bog‘lab olgan, yoki ot-eshaklar ustiga yuklagancha yo uylariga — bola-chaqalari oldiga, yoki ibodatxonalardagi majusiy* boshliqlarga olib borishmoqda. Hamma oyog‘i olti, qo‘li yetti bo‘lib, shoshgancha borardi.
Agar siz shahar o‘rtasidagi katta qo‘rg‘onga chiqib, undan Farg‘ona atrofiga qarasangiz, qog‘ozga chizilgan xaritaga yoki rangli suratga o‘xshagan bir manzaraga ko‘zingiz tushadi. Negaki, qo‘rg‘on atrofidagi ikki binoni istisno qilganda, qolgan imoratlarning hammasi kesak devorli, bir-biriga o‘xshash pastqam uylar edi.
   O‘sha ikki binoning biri otashxona — majusiylar topinadigan katta bino. U yerda hali ham otashparastlik davom etardi.
   Savlati zo‘r bu bino shahardagi boshqa binolarga qiyos qilinsa, gullar o‘rtasidagi baland xurmo daraxtiga o‘xshab ko‘rinardi. Uning tepasidagi shamolda hilpirab turgan yashil bayroqlar toza ipakdan bo‘lib, har birining uzunligi o‘n gazcha kelardi.

    Ikkinchi bino esa marzubonning* uyi. «Marzubon» degani qadimiy fors tilida «hokim» degan ma’noni bildiradi. Uy atrofi turli meva daraxtlari ekilgan katta bog‘cha. U yerda, shahar qo‘rg‘onining orqa tomonida, uzunasiga ketgan daraxtlar, tokzor va gulzorlar ko‘zga tashlanadi. Ular ichida zilol ariqlar shildiraydi. Daraxtlarda qushlar sayraydi...
    Shahar xalqi harakatda ekan, zo‘r tantana bilan ko‘chani changitib kelayotgan arava ularning diqqatini o‘ziga jalb qildi. Daf’atan qaragan kishiga u arava emas, balki katta uyga o‘xshab ko‘rinardi. Arava tepasida naqshinkor yog‘ochlarga o‘rnatilgan kumushdan yasalgan, zarhalli bir qubba. Uning o‘rtasida esa ko‘k ipakdan tikilgan guldor pardalar hilpiraydi. Aravaga qo‘shilgan ikki duldul otning ustiga kimxob yopqich to‘shalgan. Qo‘lida qamchi ushlagan aravakash ulardan biriga minib kelmoqda. Arava yonida esa bir necha g‘ulom kelishardi. Arava ustiga yopilgan parda uning ichidagilarni ko‘rishga imkon bermasdi. Ammo u arava kimniki ekanini Farg‘onada yashovchi har bir kishi biladi. U hokimning aravasi bo‘lib, shaharda undan bo‘lak hech kimda bunday arava yo‘q edi.
    Bu aravani hokimga kavkazlik cherkas xotinining qarindoshi tuhfa qilgandi. Hokimning o‘zi esa forslardan edi. Kavkazda bekalarning sayohatga yoki shaharga chiqqan vaqtda tushib yurishi uchun shunaqa maxsus arava tayyorlanardi. Unda bekalar uchun safarda kerak bo‘ladigan hamma anjom— hatto oziq-ovqatlargacha hozirlab qo‘yilgan bo‘lardi.

    Oldilaridan o‘tayotgan bu hashamatli aravada o‘tirgan malikani ko‘rishga farg‘onaliklarning hammasi — yoshi ham, qarisi ham oshiqardi. Malika har safar ko‘chadan o‘tarkan, pardani ohista ko‘tarib, ko‘zi tushgan kishilar bilan salomlashardi. Nozik tabassumi, sho‘x boqishi, husni va donoligi bilan hammani o‘ziga maftun qilgan u malak hokimning qizi ekanini hamma bilardi.
    Ammo bugun negadir hokimning qizi arava pardalarini ko‘tarmas, aravakash esa otlarni tez yo‘rttirib borardi. Ko‘chadan o‘tayotgan kishilar aravakashning otlarni bu qadar tez haydashidan uning shahar tashqarisiga chiqmoqchi ekanini anglashdi. Arava orqasiga ikki ot bog‘langan bo‘lib, ular egarlangan bo‘lsa ham, ustida odam yo‘q edi. Ulardan birining egari ustiga o‘q yoy to‘ldirilgan bir idish yuklangan. Bu ot, aravada kelayotgan hokim qizining oti ekanini odamlar darrov payqab olishdi. Chunki malikaning xuddi shu otni minib erkaklar kiyimida ovga, poygaga chiqish odati borligi kishilarga avvaldan ma’lum edi. U ikki otning ketida ov paytida xizmat qiladigan g‘ulomlar, itlar va qoplonboqarlar kelishmoqda. Farg‘onaliklar uchun bu unchalik qiziq tomosha emas, chunki hokimning qizi ovga ishqiboz ekanini, mohir ovchi ekanini ular bilishardi. Lekin nima sababdan u xuddi bugun — bayram kuni ovga otlanganini bilolmay hamma hayron edi.

    Ko‘chada turganlar orasida ikki kishi bor ediki, ularning biri farg‘onalik, ikkinchisi esa qo‘qonlik savdogar. Qo‘qonlik savdogar farg‘onalikning qarindoshi bo‘lib, yangi yilni kutib olish uchun kelgandi. Bunaqa narsalarni u ilgari ko‘rmagandi. Shu vajdan u: — Bunchalik tantana bilan ketayotgan kim bo‘ldi? — deb yonidagi o‘rtog‘idan so‘radi.
— Bu hokim Tahmozning qizi Jahonbekaning vahimasi. Ilgari eshitmaganmisiz?
— Bu shaharda juda badavlat bir hokim yashaydi, uning yolg‘iz sohibjamol qizi bor deb eshitgandim. Uning shu bittagina qizidan bo‘lak farzandi yo‘qmi?
— Bor, suyuq oyoq, badbashara, ko‘sa bir o‘g‘li ham bor, lekin u qiziga bir misqol o‘xshamaydi, — dedi farg‘onalik o‘rtog‘i.
— Hokim, albatta, shu shaharlik bo‘lsa kerak?
— Yo‘q, kelgindi, bundan o‘ttiz-qirq yil muqaddam, qirchillama yigitlik chog‘ida, arab musulmonlaridan qochib bu yerga kelib qolgan. U forsning allaqaysi qit’asida hokim bo‘lib, ko‘p qiyinchiliklarni boshidan kechirgan ekan. Ota-bobolarining dinidan chiqishni istamay, mol-mulkini yig‘ishtirib, shu yerga kelib qolgan.
— U rostdan badavlatmi? — so‘radi yana qo‘qonlik mehmon.
— Ha, mol-mulki behisob, Farg‘ona tashqarisida, Toshkent daryosi qirg‘og‘idagi daraxtzorlarning hammasi uniki. Uy-joy, oltin-kumush va javohirlarni aytmaysizmi? Keling, qo‘ying uni, yaxshisi, bozorga borib bir qo‘y olaylik-da, bola-chaqamizga so‘yib beraylik, — dedi farg‘onalik savdogar.
Ammo uning qo‘qonlik o‘rtog‘i har narsaga qiziqadigan odam bo‘lgani uchun do‘stining maslahatiga unamay, savolini davom ettiradi:
— Bu beka shunday kunda sayohatga chiqishiga bois ne ekan?
O‘rtog‘i kulib:
— Bo‘lmasa, u ham bizning ayollarimizga o‘xshab uyda xamir qorib, non yopib, ovqat pishirib o‘tirsinmi? U otasining uyida o‘zi bek, o‘zi xon, degani degan, aytgani aytgan, do‘stim. Bir necha yil bo‘ldi, onasi vafot etgan. Otasi shu qizining ko‘ngliga qarab boshqaga uylanmay kelyapti. Qizini juda yaxshi ko‘radi u. Qizini shunaqangi erkalatadiki, xuddi oshiq-ma’shuq deysan.
— Yo‘q, uni uyda o‘tirib xamir qorsin, ovqat pishirsin deyotganim yo‘q, — dedi qo‘qonlik o‘rtog‘i, — loaqal bayram kuni sovg‘a-salom bilan otasini ko‘rgani kelganlarni kutib olish uchun uyda o‘tirsa bo‘lardi.
Do‘sti uning so‘zini bo‘ldi:
— Ey, og‘rimagan boshimga oltin isirg‘a, yaxshisi, bozorga boraylik-da, oladigan qo‘yimizni tanlaylik.

    Dabdabali arava ikki kishining yonidan o‘tib, shahar chekkasiga yo‘l oldi, undan ham o‘tib, bog‘chalar tomon burildi-da, hokimga qarashli katta yer oldiga borib to‘xtadi. Bu aravani kutib olishga odatlangan hokimning korandalari bu safar ham yugurib, unga peshvoz chiqishdi. Arava to‘xtashi bilan aravakash otdan irg‘ib tushdi-da, uning jilovidan ushladi. Bekaning qo‘lidan ushlab tushirish uchun g‘ulomlardan biri arava yoniga chopdi. Marjon ismli chaqqon va uddaburon bir g‘ulomni beka o‘ziga yaqin tutardi. U arava oldiga keldi-yu, lekin pardani ko‘tarishga yuragi betlamay turib qoldi. Bekaning o‘zi esa na pardani ko‘tarar va na arava ichidan boshini chiqarib qarardi. Beka xizmatida arava yonida kelgan g‘ulomlar ham, uning istiqboliga chiqqan korandalar ham Jahonning aravadan tushishini sabrsizlik bilan kutishardi. Beka hadeganda aravadan tushavermagach, ular besaranjom bo‘la boshladi. Bekaning qashqa oti esa odamdan ko‘ra ham tinchsizlanib, oyog‘i bilan yer depsir, go‘yo o‘z egasini chaqirganday yoki, u tezroq chiqa qolsin, deganday zo‘r berib kishnardi. Otboqar har qancha urinsa ham, uni tinchita olmasdi. Nihoyat parda ko‘tarildi-da, ichidan ellik yoshlar chamasidagi juda salobatli, uzun-mo‘l kiyimli, boshidan tortib bo‘ynigacha katta ro‘mol o‘rab olgan bir ayol aravadan tushdi. Bu ayol Jahonning oqsochi, sirdoshi va mahrami Hayzuron edi.
    Hayzuron yerga oyog‘ini qo‘yib bekasini aravadan tushirish uchun unga qo‘lini cho‘zdi. Jahon aravadan tusharkan, hamma uning dillarga o‘t tutashtiradigan husn-jamolini ko‘rishga oshiqardi. O‘sha kuni u ov kiyimlarini, ya’ni uzun shim, orqa etagi ochiq uzun kamzul va ustidan yana ipak kimxobdan to‘nga o‘xshatib tikilgan rido tashlab olgandi. Boshida esa qiyiqchaga o‘xshagan, chakkasini qoshlarigacha bekitgan bir ro‘mol. Oftob urmasin uchun yelkasiga uning peshini tushirib ham olgandi. Shamolda kiyimi ko‘tarilib, yuzidan boshqa a’zolari ko‘rinib qolishidan ehtiyot qilib, u ridosi ustidan belini ham bog‘lab olgandi.

    Jahon uzun bo‘yli, barvasta bo‘lib, chehrasida salobat, sog‘lomlik va husn barq urib turardi. Uning shahlo ko‘zlari shunaqangi boqardiki, sehr-jodu bundan ortiq bo‘lmas.
Jahonga bir qaragan yoki u bilan so‘zlashgan har qanday odam aqlu hushidan begona bo‘lar, o‘zini yo‘qotib qo‘yar, tili kalimaga kelmay qolardi. Butun inon-ixtiyorini Jahonga berardi-yu, bir o‘yinchoq kabi qizga bo‘ysunishdan boshqa chorasi qolmasdi.
    Jahonning ovga yoki biror sayohatga otlanayotganini eshitganlar bir ko‘rib qolish uchun yo‘liga peshvoz chiqar, uning kutib turganlar bilan tabassum aralash salomlashib o‘tishi odamlarni o‘zida yo‘q xushnud etardi. Ammo bugungi holat tamoman o‘zgacha edi. Qizning chehrasidagi g‘am ko‘lankasi, tabassumi bilan yashirmoqchi bo‘layotgan ko‘zlaridagi yosh odamlarni hayratda qoldirdi.
    Jahon yuzidan pardasini ko‘tarib, bo‘ynini ochganini, sochini tashlab uyda yurganini ko‘rsang, uning qanchalik shijoatli va dovyurak ekanligini payqaysan. Dastlab qaraganda uning asli zoti forslardan bo‘lgan otasiga jilla ham o‘xshamasligidan taajjub qilasan kishi. Lekin uning onasi cherkas ekanini bildingmi, tabiiyki, bu taajjub yo‘qoladi-da, qiz onasiga tortganligiga qanoat hosil qilasan. Onasidan unga tashqi qiyofagina emas, balki cherkaslarga xos kuch-quvvat, shijoat, erksevarlik, chavandozlik va ovchilik kabi xislatlar  ham o‘tgandi. Ziyraklik, o‘tkir aql kabi fazilatlar unga otasidan o‘tgandi. Mana shunday fazilatlari tufayli u husnda ham, sipolikda ham zamonasining barkamol qizi bo‘lib yetishgan hamda farg‘onaliklarning muhabbat va hurmatini qozonib, ular o‘rtasida «Farg‘ona malagi» degan nom olgan.

    Jahon aravadan tushdi. Ko‘rishish ishtiyoqida o‘zini kutib turganlarga ko‘zi tushishi bilanoq, qalbidagi iztiroblarni sezdirib qo‘ymaslik uchun darrov ularga salom berdi. Keyin mahramiga qarab, yoqimli ovoz bilan:
— Oyi, otim qani? — dedi. Qiz yoshligidan zo‘r mehr bilan tarbiyat qilgani uchun uni sevib, erkalanib «oyi» deb chaqirardi. Jahon dilidagi gaplarni hamisha shu ayolga aytar, undan hech qanday sirini yashirmasdi.
    Jahon aravadan tezda tushavermaganining boisi ham muhim bir ish ustida mahrami bilan kelishib olmoqchi bo‘lganida edi.
    Hayzuron otboqarni imladi, u raqs tushayotganday o‘ynoqlab turgan otni Jahonga ko‘ndalang qildi. Jahon jilmayib, astagina otning peshanasini siladi. Otning peshanasida sherni eslatuvchi bir necha oq yol bo‘lgani uchun qiz uni «sher» deb atardi.
     Peshanasini silayotgan odamni tanigan ot dumini silkib, oyoqlari bilan yer tepa boshladi.
Hayzuron qo‘l qovushtirib tik turganlarga qaradi:
— Sayidamiz ovga ketyaptilar, sizlar arava bilan bu yerda qolib, taom tayyorlab turasizlar. Orangizdan chopqir ikki kishi orqamizdan yursin. Qilingan ovni olib kelishadi.

    Shundan keyin Jahon lip etib o‘zining qashqa otiga minib oldi. Hayzuronning otboqari Firuz bekasiga otini ko‘ndalang qildi-da, uni mindirib qo‘ydi.
— Endi sen orqangga qaytib, o‘sha ikki kishi bilan borasan, — dedi Hayzuron Firuzga qarab.
    Borishi kerak bo‘lgan ikki kishining biri Marjon edi.
    Hayzuron otga qamchi bosib, sayidasi Jahonning otiga yetib oldi-da, ikkalasi yonma-yon keta boshladi. Jahon kamonni yelkasiga taqib olgan, o‘qdoni esa egar qoshiga osig‘liq edi. Tekis yerning ko‘p qismiga ekin ekilgan. Uzoq-uzoqdan shahar tevaragidagi tog‘lar ko‘rinardi.
Odatda Jahon ovga chiqqanda qoplon va itboqarlarni birga olib yurar, kiyik, yovvoyi eshak va tog‘ echkilarini tog‘ oralig‘idagi yo‘llar va vodiylarda ovlardi. Bugun kishilardan xoli bo‘lish maqsadida hech kimni o‘ziga hamroh qilmadi. Uning «Ovga chiqaman» degani bir bahona edi, xolos.
Jahon bilan Hayzuron ikkalasi ko‘z ko‘rib, quloq eshitmaydigan xoli bir yerga yetganlarida, Hayzuron mehribonlik bilan Jahonga qaradi-da:
— Mana endi ikkovimizdan bo‘lak hech kim yo‘q, sening ham, onangning ham maxfiy sirlarini hech kimga izhor qilmaganim va qilmasligim o‘zingga ayon. Nega bunchalik parishon ekaning sababini endi menga aytgin, — dedi.
    Jahon qattiq xo‘rsindi-da:
— Oyi, qo‘ying, shu gapni so‘ramang. Ozgina bo‘lsa ham ko‘ngil ochish uchun ovga chiqqanman, — dedi.
— Meni rostdan ham ov qilish uchun chiqdim, degan gapingga ishonadi deb o‘ylaysanmi? Axir shu bahona bilan xoli joyi topib suhbatlashishimiz kerakligini senga aytgan o‘zim-ku, yoki dilingdagi gap menga ma’lum emas deb o‘ylaysanmi? — dedi Hayzuron kulib.

    Jahon Hayzuronni chalg‘itmoqchi bo‘ldi:
— Dadam bir necha yildan buyon dardga chalinib yotganini ko‘rib-bilib turib ham yuragim siqilishidan ajablanasizmi? Tabib uning shifo topib ketishi amri mahol deganini o‘zingiz eshitgansiz-ku, axir. Agar otamga biror gap bo‘lsa, men yolg‘iz qolaman. Bu yerda hech kimim yo‘q. Na otamning fors mamlakatidagi qarindosh-urug‘larini, na onamning Kavkazdagi urug‘-aymoqlarini tanimasam. Qanday... — dedi-yu xo‘rligi kelib nafasi halqumiga tiqildida, so‘zini davom ettira olmadi.
— Sayidam, hokim endi betob bo‘lganlari yo‘q-ku, u kishining dardlaridan avval ham tashvishlanib yurarding, lekin bugungiday siqilmasding. Yashirib kelayotgan gapingni men yaxshi bilaman, — dedi Hayzuron.
    Jahon ajablangansimon unga nazar tashlab, ko‘nglini bilib olish maqsadida qattiq tikildi. U dilidagi gapni yashirishga qancha urinmasin, yuzlari qizarib, ikki ko‘zi chaqnab borayotganini Hayzuron sezib turardi:
— Ha, siringdan voqifman, lekin sen uyalib, uni yashirmoqchi bo‘lib yuribsan. Mana men hozir dilingdagi hayoni yuzingda ko‘rib turibman, — dedi.
    Jahonning yuziga qon yugurib, qizil guldek ochilib ketdi va ko‘zlari yashindek chaqnab, yuragida qaynab turgan sevgi harorati sirtga tepdi.
    Kishi o‘z ko‘ngil sirini qancha yashirmasin yoki yashirishga urinmasin, uning ko‘zlaridan ko‘nglidagini uqib olish mumkin. Kishining o‘zi bir gap aytsa-yu, tili boshqa gapni aytsa, tiliniki emas, ko‘ziniki to‘g‘ri chiqadi, albatta. Xususan Jahonga o‘xshagan sezgisi nozik va mehri zo‘r kishilarda ko‘zning gapi so‘zsiz to‘g‘ri keladi. Jahon katta yurak, qalb va katta aql egasi edi. Lekin shu paytda ayollarga xos ko‘ngli bo‘shlik ustun kelib, boshini yerga eggancha jim turardi.
Hayzuron so‘z boshladi:
— Bu sirdan voqif bo‘lganimga ajablanmasang ham bo‘ladi. Mengina emas, butun saroy ahli bu sirni biladi. Faqat otanggina bilmaydilar, xolos.