Doktor shu so‘zlarni aytib turganda, o‘zimni tutolmay yuzimni derazaga o‘girdim-u, mana shu alamli kuz oqshomining ko‘zga ko‘rinmas tumani singari kipriklarimda qurib qolayotgan yoshlar bilan to‘lib-to‘lib yig‘ladim.
Kechaning ilk soatlarini har kungiday pastda, ovqatxonada o‘tkazdik. Xayrullobey ko‘zoynaklarini taqib olib, burchakda allaqanday kitob o‘qib o‘tirdi.
— Kelinoyim, yangi kuyovning kitob o‘qib o‘tirishi yarashmaydi, lekin meni aybga buyurmaysan-da. Qo‘rqma, kechalar uzun, yosh kelinchakka ishq dostonlari o‘qishga ham vaqt topiladi, — dedi.
Chekkalarini tikib o‘tirgan ro‘molim ustiga boshimni yana ham ko‘proq solintirdim. Eh, bu qari doktor! Uni qanchalar sevardim, mana endi qanchalar nafratlanaman undan! Demak, alamdan, qayg‘u-g‘amdan behol bo‘lib boshimni yelkasiga qo‘ygan kezlarimda, u... Demak, oq kipriklar ostida yashiringan bu gunohsiz moviy ko‘zlar menga xotin deb, bo‘lajak qayliq, deb qarab kelgan ekan-da!..
Soat o‘n birga jom urguncha shu xil achchiq alamli o‘ylar bilan band bo‘ldim. Nihoyat, doktor kitobini stolga qo‘yib, kerishdi, esnadi, keyin:
— Hoy, kelinoyim, yotish kerak, yur, — deb o‘rnidan turdi.
Qo‘llarimdan ignam, yamab o‘tirgan narsam tushib ketdi. O‘rnimdan turib stoldagi shamdonni oldim-da, darpardani yopish bahonasi bilan deraza yoniga bordim. Kecha zulmatiga uzoq tikilib turdim. Hozir sen chiq-u, qorong‘i yo‘llarga tushib qoch, degan o‘y keldi miyamga. Lekin doktor:

— Kelinoyim, juda uzoq o‘ylanib qolding? Bo‘ldi, chiq tepaga. O‘nboshiga tayinlaydigan ishlarim bor, men ham orqangdan chiqaman, — deb qoldi.
Doktorning qari enagasi bilan bir qo‘shni xotin menga kelinlik libosini kiydirishdi. Keyin qo‘limga yana shamdonni tutqazishib, meni kuyovimning hujrasiga olib kirishdi. Xayrullobey pastdan chiqmagan ekan. Men javon yoniga kelib to‘xtadim, ko‘kragimni sovuqdan saqlayotganday, qo‘llarimni qovushtirib oldim. Shu qadar titrardimki, qo‘limdagi shamdon tinmay tebranar, goho sochlarimning uchini kuydirardi.
Nihoyat, zinada, keyin dahlizda oyoq tovushi eshitildi. Xayrullobey ashulani ming‘illab, yo‘l-yo‘lakay smokingini yechib kirdi. Kirdi-yu, meni ko‘rib hang-mang bo‘lib qoldi.
— Hoy qiz, hali yotganing yo‘qmi? — dedi.
Javob bergani og‘zimni ochgan edim, tishlarim takillab yo‘l qo‘ymadi.
Doktor yonimga kelib, yuzimga ajablanib qaradi.
— Hoy qiz, nima bo‘ldi? Hujramda nima qilib yuribsan?
Birdan hujrani guldiros qahqaha larzaga keltirdi.
— Voy sho‘rim, hali sen...
Doktor qahqahadan bo‘g‘ilib, so‘zini tugatolmadi. Keyin shapaloqlarini tizzalariga shapillatib urdi-yu, barmoqlari bilan og‘zini yopib turib:
— Demak, sen bu yerga... Voy, sharmanda! Chindan ham eru xotin bo‘ldik, deb o‘ylabsan-da! Tuf, uyatsiz, beor!— dedi. — Xudo jazongni bersin!.. Otang tengi bir odamni...

Qahqaha zo‘ridan devorlar qimirlab, shift boshimga ag‘darilgandek bo‘ldi.
— Voy, qora yurakli hayosiz-e! Qiz boshing bilan mening hujramga tungi ko‘ylakda kirishga uyalmadingmi?
O‘sha paytdagi ahvolimni ko‘rishni istardim, kim bilsin, qanday rangga kirib, qanday rangdan chiqdim ekan.
— Doktorbey, xudo haqi, bilganim yo‘q, o‘zlari shunday deyishdi-da...
— Xo‘p, ular-ku shunday noma’qul o‘ylashibdi, sen-chi?! Dunyoda har narsa bo‘lishi mumkin, bunga aqlim yetadi, lekin shu yoshimda hurmatimga, iffatimga bir yuzsiz qizning hujum qilishi mumkinligini hech aqlimga keltirmagan edim.
Voy xudo, bu qanday qiynoq azobi! Yer yorilmadi-yu, yerga kirib ketmadim. Lablarimni qonatar darajada tishlar edim. Qimirladim deguncha, u yolg‘ondan lo‘lilik qilar, derazaning oldiga kelib ko‘ylagining yoqasidan bo‘ynini cho‘zib, qichqirardi:
— Hoy, qiz, yaqin kelma, qo‘rqaman! Hozir derazani ochaman-u dod solaman! "œXaloyiq, qutqazinglar!" deyman! Shu yoshimda menga...
Gapining oxirini eshitmay, hujradan qochib chiqib ketdim. Lekin bilmayman, menga nima bo‘ldi, yana qaytib kirdim. Qalbimning hamisha itoat qilishga majbur etuvchi amri bilan:
— Ota! Otajon! — deb faryod qildim, yig‘lab turib o‘zimni quchog‘iga otdim.
U ham quchog‘iga oldi, qalbdan chiqqan ayni faryod bilan:
— Qizim! Bolam! — deb peshonamdan o‘pdi.
Otalik bo‘sasining lazzatini, titrab turgan u lablarni o‘lgunimcha esimdan chiqarmayman!

*  *  *

O‘z hujramga kirdim. U yerda ham yig‘lar, ham kular edim. Shu qadar shovqin ko‘tardimki, doktor o‘z hujrasidan devorimni dukullatib:
— Hoy qiz, uyni yiqitasan, bu qanaqa shovqin! — dedi. — G‘iybatchi qo‘shnilar mendan ko‘rishadi. Kelinchakni ertalabgacha baqirtirib chiqdi deyishadi-ya!
Lekin doktorning o‘zi ham mendan kam shovqin ko‘tarmas, hujrasida aylanib yurib, nuqul:
— Bu oxir zamon qizlaridan nomusimizni, iffatimizni o‘zing asra, o‘zingga omonat, e xudo! — deb baqirishini qo‘ymas edi.
Shu kecha u o‘z hujrasida, men ham o‘z hujramda o‘n martacha uyg‘ongandirmiz. Devorni dupurlatishib, xo‘roz singari chaqirishar, qush singari sayrashar, baqa singari qurullashar, bir-birimizga tinchlik bermay g‘udurlashardik.

*  *  *

Kelinchaklik kechamning butun hikoyasi ana shundan iborat.
Boyoqish doktorim, shu qadar pok vijdonli, toza qalbli odam ediki, xo‘jako‘rsinga uylanayotganimizni bundoq shipshitib ham qo‘ymabdi. Men esam, voy xudo, uning oldida yengiltak nozanin ekanman! Olijanob do‘stligimizda u erkakligini unutgan bo‘lsa ham, men xotin kishiligimni unutmabman.
Erkaklarning ko‘pchiligi juda yomon, bag‘ritosh bo‘ladi, bunisi haqiqat. Xotinlarning esa hammasi yaxshi, bag‘ri yumshoq bo‘ladi, bunisi ham haqiqat. Lekin erkaklar orasida yaxshi niyatli, toza yuraklilari bor, juda oz bo‘lsa hamki, harholda bor. Bunday erkaklardagi qalb pokligini xotinlardan topib bo‘lmaydi".

X

Farida o‘sha kecha tongotar paytidagina uyquga toldi. Kechqurungidan yana ham horg‘in, yana ham ezgin bir holda uyg‘onganda, quyosh ancha ko‘tarilib, soat o‘n birdan oshgan edi. Maktabga kech qolgan bolalar singari shoshib-pishib o‘rnidan turdi.
— Yashavor, Mujgon! Yo‘lga chiqadigan kunimda barvaqtroq uyg‘otib qo‘ysang nima qilardi?
Mujgon har kungi sovuqqonligi bilan:
— Bir necha marta uyingga kirdim, qarasam, shirin uxlab yotibsan, ko‘zim qiymadi. Qo‘rqma, hali uncha kech emas. Innaykeyin, kemaning bo‘lishi ham dargumon emish. Dengiz quturib yotibdi, — dedi.
— Nima bo‘lsa ham albatta ketishim kerak.
— Men ham otamga aytdim, sening g‘amingni yeb, limanga tushib ketdi. Tayyor bo‘lib tursin, kema kelsa yo izvosh yuboraman, yo bo‘lmasa o‘zim kelib olib ketaman, dedi..
Farida jo‘nash kunini bunday bo‘lar, deb o‘ylamagan edi. Mujgonning bolalar bilan ovora bo‘lganini, xolalarining har kungiday bemalol gaplashib, kulishib o‘tirishganini ko‘rdi. Ularning beparvoligi Faridani o‘ksitdi. Komron ham ko‘rinmaydi.
Mujgon pinhona qilib, Faridaning qulog‘iga shipshidi:
— Farida, senga bitta yaxshilik qildim: Komronni uydan xoliroqqa chiqarib yubordim. Seni xayrlashishda azob chekmasin, deb o‘zini chetroqda olib turishga rozi bo‘ldi.
— Endi kelmaydimi?

— Limanga xayrlashgani kelsa ajab emas. Qalay, yaxshi qilibmanmi?
Faridaning ko‘zlariga mung cho‘kdi, lablari titray boshladi. Chakkasida og‘riq turdi. Og‘riyotgan yerini barmog‘i bilan bosib:
— Ha, ha, rahmat, juda yaxshi qilibsan, — dedi.
Farida bir qator quruq, ma’nosiz so‘zlar bilan Mujgonga javob berayotganda, bolalik chog‘larining sevgili do‘sti bilan birga ko‘nglida abadiy o‘lganini, endi hech mahal u bilan yarashmasligini his etardi.
Tushki ovqatga endi o‘tirishganda, qo‘shni bog‘larning biridan mehmondorchilikka chaqirib kelishdi. Baladiya idorasining raisi shahardagi qishloq uylariga, bola-chaqasini ko‘chirib ketish oldidan bog‘ qo‘shnilariga, shuningdek, Farida bilan xayrlashish sharafiga ziyofat bermoqchi bo‘libdi.
— Ie, qanday bo‘ladi? Hozir meni olib ketgani odam keladi-ku? — dedi Farida.
Xolalari:
— Uyat bo‘ladi, Farida, borish kerak, orasi besh minutlik yo‘l. Alohida tayyorlanib o‘tirishning keragi yo‘q, chorshafingni yopinasan-u, boraverasan, — deyishdi.
Boya unga kasal mushukchalik ham qarashmagan xolalarining hozir onalarcha g‘amxo‘rlik qilishayotganiga ajablanib, Farida yuzini yerga qaratib oldi.
— Xo‘p, boraman, — dedi.

*  *  *

Soat uchga yaqinlashib borardi. Farida ayvonda yaproqlari sarg‘aygan chirmov orasidan yo‘lga qarab turardi. Birdan:
— Mujgon, bitta izvosh kelyapti! Menga bo‘lsa kerak, — deb yubordi.
Xuddi shu payt uzoqdan, dengiz bo‘yidagi daraxtlar orasidan kema ham ko‘rinib qoldi.
Farida o‘pkasi tomog‘iga tiqilib:
— Kelyapti! — deb qichqirib yubordi.
Bog‘da g‘ovur boshlandi. Xizmatkor xotinlar chorshaflarini keltirgani yugurishdi.
Farida xolalariga:
— Men oldin ketaveray, sizlar orqadan borarsizlar,— dedi.
Mujgon ikkalasi bog‘ orasidagi so‘qmoq bilan chopib ketdi. Goh chetanlardan oshib, goh polizlardan yurib borishdi. Bog‘ eshigiga yetishganda, qari oshpaz xotin ro‘paralaridan chiqib qoldi. Kampir:
— Sizlarga ketayotuvdim, kichik xonimlar, — dedi.— Beylar izvosh olib kelishdi, sizni kutib turishibdi.
Azizbey bilan Komron ularni ikkinchi qavat dahlizida kutib olishdi. Azizbey qo‘li bilan uyga ishora qilib:
— Ikkita bemavrid mehmon keldi, shovqin qilmanglar, — dedi. Keyin Faridani boshidan-oyog‘igacha suzib chiqdi. — Bu nimasi, kichik xonim, qora terga tushib ketibsan?!

Azizbey kulimsirab, Faridaga yaqin keldi, iyagidan ushlab ko‘zlariga tikildi.
— Kema kelishga keldi-yu, lekin senga foydasi yo‘q. Ering javob bermayapti, — dedi.
Farida bir qadam orqaga tashlandi, hayratidan ko‘zlari olaydi.
— Pochcha, nima deyapsiz!
Azizbey barmog‘i bilan Komronga ishora qildi.
— Mana ering, qizim, mening daxlim yo‘q, — dedi.
Farida voylab yuzini to‘sdi. Yiqilib ketishi mumkin edi, biroq allakimning qo‘li bilagidan ushlab qoldi. Farida ko‘zlarini ochib qaradi: oldida Komron turardi.
Azizbey shodiyona bir qahqaha bilan:
— Ey, xayriyat, axiri qafasga tushdingmi, Choliqushi? Qani, tipirchilab boq-chi, bir ko‘ray, qani, tipirchilab boq-chi! Qani, ko‘raylik-chi, foydasi bormikan?— dedi.
Farida yuzini to‘sishga harakat qilsa ham, bilagini Komrondan qutqazolmas, boshini berkitishga urinsa ham, Komronning ko‘ksi va yelkasidan boshqa yerni topolmas edi.
Azizbey yana boyagi qahqaha bilan:
— Atrofingdagilar senga tuzoq qurishdi, Choliqushi, — dedi. — Siringni mana shu xoin Mujgon fosh qilib qo‘ydi. Xudo rahmat qilgur doktoring Komronga daftaringni yuborgan ekan, daftarni olib, to‘g‘ri qozining oldiga bordim. O‘zing yozgan ba’zi narsalarning joylarini ko‘rsatdim. Qozi aqlli odam ekan, darrov nikohingga fatvo berdi; tushundingmi, Choliqushi? Mana endi Komron sening ering, endi u hech qachon seni tashlab ketmaydi.
Farida shu qadar qizarib ketdiki, yuzining rangi moviy ko‘zlariga ham urib, ko‘z qorachiqlarida o‘tlar chaqnadi.

— Bas, Choliqushi, ko‘p noz  qilaverma! Ko‘rib turibmiz, suyunganingdan shunday qilyapsan. Menga qara, "œPochcha, chakki qilmadingiz, ko‘nglimdagi bo‘ldi", de. Qani, takrorla!
Azizbey uni zo‘rlab takror ettirdi. Keyin hujra eshigini ochib, g‘olibona bir qahqaha bilan:
— Shariat yo‘li bilan vakil otaman, afandim, — dedi. — Choliqushi, e kechirasizlar, Farida xonim nomidan mana shu Komronbeyni kuyovlikka qabul qildim. Fotiha qiling, biz ominni bu yerda turib aytamiz, — dedi. Keyin Faridaga o‘girilib hazillashdi: — Endi nima deysan, Choliqushi? Mushtumdek bolasan-u, necha yildan beri jonimizni olib kelasan! Endi xo‘p boplab qo‘lga tushirdimmi?
Bog‘dan bolalarning chug‘uri eshitilib turardi.
Azizbey:
— Endi tabriklar, qo‘l o‘pishlar boshlanadi, — dedi. — Yo‘q, yaxshisi, buni kechga qoldiraylik. O‘z qo‘lim bilan qo‘ling o‘rgulsin to‘y ziyofati tayyorlayman. Qani, o‘g‘lim! Bizning vaqir-vuqurimizdan sizlarga foyda yo‘q. Bir-biringizga aytadigan gaplaringiz bordir. O‘g‘lim, anovi orqa yo‘lni ko‘rdingmi? Barakallo, ana shu tor zina bilan xotiningni olib qoch. Uzoqqa, xohlagan yeringga bor. Keyin birga qaytib kelarsizlar.
Komron Faridani qo‘lidan tortib, zina tomonga ketayotganda, Mujgon orqalaridan yetib keldi. Dugonalar yig‘lab turib o‘pishdilar.