JIHOD, g‘azavot (arab. - g‘ayrat qilish, kuchni ishga solish) - din yo‘lida kurash. Dastlab J. deyilganda islomni himoya qilish va yoyish uchun kurash tushunilgan. Bu kurashga nisbatan Qur’onda Muhammad (sav)ning Makka va Madinada kechgan xayot faoliyatlariining muayyan shart-sharoitlaridan kelib chiqqan holda gurlicha ko‘rsatmalar bor: 1) ko‘pxudoliklar b-n mojaroga bormaslik va ularni okdllik va odob b-n haqiqiy dinga og‘dirish; 2) islom dushmanlariga qarshi mudofaa urushi olib borish; 3) g‘ayridinlarga hujum qilish, lekin muqaddas oylarda harbiy harakatlar olib bormaslik; 4) ular b-n har vaqt va hamma joyda kurash olib borish. J. so‘zi lug‘atda urush ma’nosini anglatmaydi, buning uchun arab tilida "qitol" so‘zi ishlatiladi. J. so‘zining lug‘atdagi xususiyatidan kelib chiqib J.ning turlari ham ko‘paygan. Islomda J. ma’nosi avvalo urush ma’nosida emas, Allohning diniga so‘z b-n da’vat qilish ma’nosida yuzaga kelgan. Insonning havoyi nafsining kuyiga kirmaslik, uni yengab shariatga muvofiq yashash uchun jon jaxdi ila qilgan harakati, haq so‘zni joyini topib aytmoqligi J.ga kiradi. Farzandni ota-onasi xizmatida bo‘lishi ham J.dir. Islomning dastlabki o‘n uch yili davomida Muhammad (sav) boshliq sahobalar Makkada urush ma’nosi bo‘lmagan J.ni olib borganlar. O’sha vaqtda Alloh taolo musulmonlarning mushriklarga qarshi kuch ishlatishini man qilgan edi. Shu b-n birga ulardan yetgan azob-uqubat va ozorlarga sabr qilishga amr qilgan ham edi. Faqatgina xijratning ikkinchi yili (mil. 624 y.) Qur’oni karim ta’biri b-n aytilganda 'O’zlariga qarshi urush ochganlarga ularga zulm qilingani uchun (urushga) izn berildi". Islomda J. hukmi sharoitga qarab o‘zgarib turadi. Dunyoda fitna bo‘lmasligi uchun, Alloh dinning ustun bo‘lishi uchun qilinadigan J. farzi kifoya hisoblanadi. Bunda dunyo bo‘yicha Yslomni tarqatish, Allohning dini yo‘lidagi g‘ovlarni yo‘qotish uchun J. qilinadi. Kimki Islom da’vati yo‘liga to‘siq bo‘lmasa, erki o‘zi b-n - xoxlagan diniga e’tiqod va amal qilishi mumkin. Agar dushmanlar biror musulmon yurtiga urush qilib, bostirib kirsalar, J. hamma musulmonlarga farzi ayn bo‘ladi. J.ga ko‘ra agarda musulmonlar yurtiga tashqaridan hujum bo‘lmasa, balog‘at yoshiga yetmaganlar, aqli norasolar, xizmatkorlar, ayollar, bemor-zaiflar, safar aslahalari bo‘lmagan kishilar, shaharning eng yaxshi faqihlari, ota-onasi J.ga qatnashishga rozilik bermaganlar va qarz bergan kishining ruxsatini olmagan qarzdor J.dan ozod qilingan. Urushayotgan tomonlarning o‘zaro munosabatlariga nisbatan J.ga ko‘ra raqib qarorgohida ayollar va balog‘at yoshiga yetmaganlar musulmonlarga qarshi kurashmayotgan bo‘lsa, ularni o‘ldirish man etilgan. Katta yoshdagi erkaklar harbiy asirga aylantirilgan. Shu b-n birga hanafiylar bu qoidani harbiy ishga va avlod (zurriyot) qoldirishga noqobil bo‘lgan kishilarga (keksalar, rohiblar va b.) tatbiq etmaganlar. Harbiy asirlarga nisbatan imom uch xil yo‘l tutgan: qatl etish, tovon evaziga ozod qilish, qulga aylantirish. Agar u harbiy asirni qatl etishga hukm qilmoqchi bo‘lsa, to bu qaror amalga oshmaguncha asirni qiynoqkd solish va jismonan mayib qilishga hech bir kimsaning haqqi bo‘lmagan. Islomni qabul qilgan asirlarni o‘ldirishga ruxsat etilmagan. Barcha mazhablarga binoan musulmonlar yashaydigan hududga olib o‘tishni iloji bo‘lmagan raqibning mol-mulki yo‘q qilinishi lozim bo‘lgan (biroq chorva-mol xususida yagona bir fikrga kelinmagan). Oxirgi paytlarda Yaqin va O’rta Sharkdagi ba’zi diniy ekstremistik guruxlar to‘g‘risida so‘z yuritilganda ko‘pincha J. so‘zi ishlatilmokda (mas., Misrdagi "Jihod", Livandagi "Islom jihodi" va h.k.). Aslida J. Alloh yo‘liga, islom dinini yoyish maqsadiga butun kuch va imkoniyatlarni sarf qilish ma’nosini anglatib kelgan va ba’zida muayyan shartlar bo‘lgandagina harbiy kuch ishlatishni ham taqozo etgan. Shu ma’noda J.ni "muqaddas urush" deb talqin qilish odat tusiga kirib qolgan. Turkiya, Kavkaz va Markaziy Osiyoda J. ko‘proq "g‘azavot" nomi b-n ma’lum bo‘lgan. 9 - 10-a.lardan J. yanga mazmun b-n to‘ldirildi: Alloh yo‘lida o‘zni takomillashtirish tushunchasi (ya’ni ma’naviy J.)ga 4 J. - qilich J.i, qalb J. i, qo‘l J.i va til J.i haqidagi tasavvurlar qo‘shildi. Milliy-ozodlik harakatlari davrida J. goyasidan mustamlakachilikka qarshi kurashda foydalanildi. Umuman, hoz. zamon musulmon nazariyotchilari J.ni islomni tinch yo‘l b-n yoyish, uni tashqi tazyikdan himoya qilish uchun musulmonlarning kuch va g‘ayratlarini safarbar etish vositasi deb ta’riflaydi. Mo‘‘tadil islom (ahli sunna val jamoa) tarafdorlarining e’tiqodiga ko‘ra, kuch ishlatish - "kichik J.", har bir mo‘min-musulmonning o‘z nafsi b-n kurashi va ma’naviy barkamollik yo‘lidagi sa’y-harakati esa, "buyuk J." hisoblanadi. Hoz. kunda xalqaro maydonda islom dini b-n niqoblangan terrorchilar J.dan o‘z manfaatlari yo‘lida foydalanmoqdalar.